Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 180 pagina's
• Uitgeverij: New Book Collective

Flaptekst

Eerste zin

In de zomer van 2008 wordt in Trouw Louis Tas geïnterviewd. Over zijn ouders zegt de dan achtentachtigjarige psychiater: "Weet je wat het is? Ik weet dat het onredelijk is, maar ik betrap mezelf op de gedachte dat het zo langzamerhand te lang begint te duren: ze mogen nu eindelijk wel eens terugkomen."

Samenvatting

De bundel heeft 35 relatief korte verhalen. In deze samenvatting worden m.i. de belangrijkste verhalen uit de bundel samengevat. De ondertreepte gedeelten zijn niet altijd de titel van een hoofdstuk.

De tijd op Aruba
(informatie voornamelijk uit de brieven in het Nawoord -1969-1975)
In een doos met brieven van zijn moeder die hij van iemand na haar dood krijgt kan Tommy de tijd op Aruba reconstrueren. Zijn vader was er onderwijzer maar de expats maakten er in de zeventiger jaren een hernieuwd feest van de (seksuele)  bevrijding van. De Nederlanders organiseerden feesten, waarop ze zopen en neukten. Lia Wiersema wordt op Aruba verliefd op een architect en diens vrouw maakt er een scène van. Uit brieven blijkt dat ze uitgekeken is op de saaie man Joop. Ze zoekt als jonge vrouw het avontuur, maar in de periode op Aruba gaan ze niet uit elkaar. Dat doen ze na drie jaar in Nederland wel.

Herinnering over de zweepslag (verhaal Amazone) 
Een bizarre herinnering is er van Tommy. Zijn moeder had hem een keer met een zweep geslagen, toen hij bij paardrijles zoveel desinteresse had getoond , ook ondanks haar aanmoedigingen. Hij was het zijn leven lang niet vergeten. Nu komt de herinnering weer binnen als zijn dochtertje aan het voetballen is, Tommy aanmoedigt, maar zijn dochter ook dezelfde desinteresse over de uitslag toont als hij vroeger. Hij hoopt nu alleen dat zijn dochter vooral de goede dingen van hem herinnert en niet zijn boze bui nadat ze thuis gekomen was.

De scheiding van Joop en de periode erna
Drie jaar na Aruba gaat Lia van Joop af. Tommy gaat één nacht mee, maar besluit daarna bij zijn vader te gaan wonen. Dat vindt zijn moeder niet leuk. Hij blijft vier jaar bij zijn vader.  Zijn moeder geniet intussen van haar vrijheid, reist veel,  heeft een eigenzinnige mening, gelooft in complottheorieën, heeft vele minnaars, trouwt er met twee van hen (een architect en een Egyptenaar). Woont een tijd van haar leven in Groningen en heeft daar een  winkel met esoterische voorwerpen en later verkoopt ze ook boeken (o.a. dat van Tommy dat ze overigens zelf signeert met een valse handtekening, want dat verkoopt beter). De winkel in Groningen brandt een keer af, als ze in het buitenland is.  

De kanker en de dood
In 2005 kreeg de moeder borstkanker, maar haar hele leven had ze niet in bevelen geloofd. Ze gaat geen behandeling bij een gewoon ziekenhuis aan. Ze werpt zich op een stoet van antroposofen, natuurgenezers, een lama, een waarzegger etc. Ze had haar hele leven een aversie gehad tegen de medische wereld en geloofde sterk in complotten (bijv. bij het uitbreken van de Mexicaanse Griep).
Tommy vergelijkt de artsen "met balletje-balletje-artiesten of waarzeggers op de kermis "Uiteindelijk wordt de ziekte haar fataal. Ze zitten met de hele familie om het bed en wachten haar laatste ademhaling af. Ze heeft haar hele begrafenis voorbereid, want zo'n vrouw was dat. Ze wordt gelegd in een rieten mand en daarna gecremeerd. Haar urn met as wordt op een natuurbegraafplaats in Drenthe begraven. Ze ligt niet ver van de plek waar Tommy's stiefmoeder ook is begraven. Maar ze konden elkaar niet uitstaan.  (Blz. 105 "Ze moesten elkaar niet, de keren dat ze elkaar ontmoetten klonk hun conversatie als het mauwen van katten in het donker; nu lagen ze tot het einde der tijden op spuugafstand van elkaar." 

Lia laat een heleboel rare dingen na: allerlei nutteloze snuisterijen. Maar ze geloofde ook in een atoomaanval en verzamelde daarom noodrantsoenen eten in blik. Jaren later aten ze er nog van. Maar ze had ook een zakje met cocaïne. Dat heeft de familie toch maar een keer opgebruikt

De verstrooiing van de as van een oom
Oom Sal was een bijzondere man. Hij sprak wel dertien talen. Hij had een chaos gemaakt van zijn erfenis. Hij wilde graag uitgestrooid worden boven een Duits Waddeneiland, omdat hij na de oorlog daar Duitsers had bewaakt. Maar er gaat het een en ander mis. De as in zijn urn is vochtig geworden en samengeklonterd. Ze kunnen de as niet verstrooien, maar met een lepel wordt de deeg geworden massa in zee geworpen.

Liefde Klootzak (het verhaal van Jos Nordhuis)
Een amusant verhaal over één van de vele vrienden van zijn moeder. Een ruwe bolster, blanke pit Jos helpt  zijn moeder,  omdat hij verliefd is op zijn moeder. Ze spant hem voor haar karretje. Maar dat kan nooit goed gaan, een excentrieke vrouw en een lompe boer. Hij is ook niet erg mooi en hij roept een keer in een dronken bui dat hij op zoek is naar "De Liefde Klootzak'. 
Hij en zijn broer doen als ze gaan stappen een poging om Tommy te pijpen, omdat ze vinden dat hij een waardeloze homo is. Dat gaat niet door. Zijn broer gaat later trouwen en tijdens de huwelijksplechtigheid slaat Jos uit jaloezie de bruid van zijn broer neer.

Personages

Lia

Lia is de moeder van Tommy. Hij is op 12-jarige leeftijd na de scheiding van zijn ouders bij zijn vader gaan wonen. Hij en zijn moeder kunnen niet goed met elkaar overweg. Ze heeft een aparte opvatting over het leven. Ze gelooft in natuurgeneeswijzen, antroposofisch en is excentriek. Ook verdenkt ze de wereld van complottheorieën. Ze neemt geen opdrachten van anderen over. Ze heeft een winkeltje in esoterische pullen. Wanneer ze ziek wordt, blijft ze geloven in de opvatting dat de antroposofische geneeswijze het beste is. Natuurlijk geneest die haar niet. Haar begrafenis heeft ze tot in de puntjes voorbereid.

Tommy

Tommy vindt zijn moeder een ontiegelijke lastpak, maar ze is wel het zout der aarde. Aan de ene kant kan hij slecht met haar overweg (ruzies over haar behandeling) aan de andere kant bewondert hij haar. Hij beseft na haar dood, dat hij ook wel dingen van haar karakter heeft overgenomen. Hij kan namelijk ook slecht tegen mensen die hem opdrachten geven. Op ironische wijze geeft hij een verslag van de opvattingen van zijn moeder.

Quotes

"Omdat ik de paraplu’s in de auto vergeten was, lagen de anderen op me voor tijdens de wandeling naar het graf. Soms zag ik tussen de boomstammen door het verspreide gezelschap. Daar een zus, ginds een neef, voorop een zwager met mijn vrouw en dochters. Ik bedwong de aanvechting om te gaan rennen, ze in te halen en te proberen er een groepje van te maken. Iets wat bij elkaar hoorde. Niet alles kan worden gelijmd." Bladzijde 112

""Als ik iets van haar geërfd heb, dan is het het onvermogen om te gehoorzamen. Bij bevelen stuit ik op een fysieke barrière, iets groots en zwaars, ik kan me niet bewegen. Nooit ben ik zo haar zoon als dan." " Bladzijde 115

"Dat is dertig jaar geleden gebeurd maar op Schiphol denk ik er altijd aan terug. Hoe ze helemaal uit het noorden was komen rijden om mij te verwelkomen, en daar maar een schamel restje van mijn aandacht voor terugkreeg. Ontrouwe zoon. Ik heb vastgesteld dat het schuldgevoel daarover niet slijt. het is constant en onveranderlijk, ik meen haar gelaten teleurstelling dwars door de tijd heen te kunnen voelen." Bladzijde 136

"(Over het verwijderen van zijn moeders naam in zijn telefoonlijst) Mijn moeder ten slotte, de laatst overgebleven dode tussen mijn contacten. Haar te verwijderen kan ik niet over mijn hart verkrijgen. Zij mag nog even blijven. Zo sterk was haar geloof in een leven na dit leven, dat ik het wil kunnen zien, als ze me belt." Bladzijde 110

"Ze wordt niet gecremeerd in een kist maar in een rieten mand. De betekenis daarvan dringt maar langzaam tot me door: ze is niet dood, ze wordt opnieuw geboren. In een rieten mand vangt ze haar nieuwe leven aan, een reis over de rivier die haar in veilige handen brengt." Bladzijde 100

"De antroposofe, de natuurgenezeres, de lama, allemaal hebben ze hun eigen verwachting van het leven na de dood. Mijn moeder is er nooit voor teruggedeinsd om op hen allemaal tegelijk te vertrouwen. Het heeft geen moer geholpen dat ik haar geloof in het onbewijsbare altijd heb bestreden. Je krijgt eerder Attilla de Hun van zijn paard dan mijn moeder van haar geloof. Wat zal; ze zich verneukt voelen [ ...] als ze straks ontdekt dat er niets is. Mogelijk dat er brandend pek uit de hemel op me neerregent , als blijkt dat ze gelijk heeft." Bladzijde 95

Thematiek

Moeder-zoonrelatie

Het is duidelijk dat het thema van deze bundel de moeder-zoonrelatie is. Over de moeder heeft Tommy Wieringa verschillende meningen. Hij vindt haar eigenwijs en eigengereid. Ze hangt tijdens haar ziekte (borstkanker) de antroposofische geneeswijze aan in plaats van zich bij een reguliere oncoloog laten behandelen. Zijn moeder was vergeleken met zijn vader dominant, had overal een mening over en geloofde in complottheorieën in de wereld. Een mooi voorbeeld daarvan is de uitbraak van de Mexicaanse Griep. Daartegen moest je je zeker niet laten inenten. Tommy doet dat toch met zijn kinderen. Achteraf lijkt ze wel een beetje gelijk te krijgen en was de angst voor de griep een belangrijk commercieel trucje van de farmaceutische industrie om vette winst te maken. Hij heeft ooit eens een zweepslag van zijn moeder gekregen (verhaal Amazone) en na de scheiding wilde hij niet langer bij zijn moeder blijven wonen. Hij trok daarom in bij zijn vader. Maar hij voelt wel genegenheid voor zijn moeder: hij wil haar nummer na haar dood niet uit zijn telefoon verwijderen. Hij heeft aan de ene kant een afkeer van haar karaktertrekken, maar aan de andere kant oogsten die ook weer zijn bewondering. Hij ziet ook wel in dat hij bepaalde dingen van zijn moeder heeft geërfd: haar reislust en haar onwil om aan bevelen te gehoorzamen. "Als ik iets van haar geërfd heb, dan is het het onvermogen om te gehoorzamen. Bij bevelen stuit ik op een fysieke barrière, iets groots en zwaars, ik kan me niet bewegen. Nooit ben ik zo haar zoon als dan." Daardoor wordt de bundel toch een mooi "tribute to Lia."

Motieven

Kanker

Lia Wiersema krijgt in 2005 borstkanker. Ze wil geen gewone oncologen die haar zullen behandelen, maar ze roept de hulp in van natuurgenezers, soms ook kwakzalvers. Uiteindelijk sterft ze aan de gevolgen van borstkanker. (2015)

Uitgebloeide liefdesrelatie

Al tijdens haar verblijf op Aruba merkt Lia dat haar man Joop te saai voor haar is. Ze is op hem uitgekeken. Op Aruba heeft ze een minnaar, een architect, maar uit brieven blijkt dat ze veel meer van de wereld wil zien. Na terugkeer houdt ze het nog drie jaar met haar man vol en dan besluit ze van hem af te gaan. Ze trouwt daarna nog twee keer,; haar tweede man is ook een architect en haar derde een Egyptenaar die ze heeft ontmoet. Maar in alle relaties blijft ze haar eigen zin volgen.

Schuldgevoel

In het verhaal "monument"staat dat Tommy een schuldgevoel heeft overgehouden aan het moment dat hij zijn moeder vrijwel negeerde toen hij een keer van een buitenlandse reis terugkeerde. Er waren toen ook veel vrienden van hem op Schiphol, maar zijn moeder was helemaal uit Groningen gekomen. Hij besteedde weinig aandacht aan haar. Alsnog wil hij een Monument voor haar oprichten. : "Schiphol, Gate F4, voor vertrek naar San Francisco."

Erfelijkheid

Tommy ziet in dat hij toch enkele dingen van zijn moeder heeft geërfd. Zoals beschreven in het verhaal "Amazone." Maar hij ziet ook in dat hij door zijn moeder een ontzettende hekel aan gehoorzaamheid heeft gekregen. (zie onder citaten : 2)

Jeugdherinneringen

In een boek over de overleden moeder komen natuurlijk jeugdherinneringen voor. De belangrijkste vond ik in de bundel het verhaal "amazone, Tommy kreeg een klap met een zweep van zijn moeder, omdat hij een lamzakkige houding heeft bij paardrijden. Dat heeft hij altijd onthouden en minder de liefkozingen etc. Hij ziet nu ook in dat hij eigenlijk hetzelfde doet met zijn dochter als die op het voetbalveld een afwezige indruk maakt. Hij spoort haar aan, net zoals zijn moeder bij hem deed. Hij hoopt niet dat zijn dochter zich alleen dat van hem zal herinneren.

Dood

Een belangrijk deel van de bundel is gewijd aan de dood van de moeder. Ze heeft kanker, maar wil niet door de reguliere artsen worden geholpen. Een stoet van stoethaspels verschijnt aan haar bed, helderzienden, natuurgenezers etc. Ze overlijdt tenslotte toch. Ook wat na haar dood gebeurt, wordt beschreven: de crematie, de begrafenis, haar erfenis. Humoristisch is ook de verstrooiing van de as van een oom. Blijkbaar was er vocht in de urn gekomen en toen ze hem op een Duits Waddeneiland in zee wilden verstrooien, moest de as uit de urn worden gelepeld. Er was een soort stroop ontstaan. Met veel ironie beschrijft Wieringa deze passage.

Overspel

Tommy vermeldt in zijn verhalenbundel dat zijn moeder er wel minnaars op na hield. Vooral in de "feestelijke tijd" op Aruba was het een tijd van feesten, zuipen en neuken.

Motto

Er is geen motto.

Opdracht

Ter nagedachtenis aan Lia Wiersema (1942-2015) 

Titelverklaring

In deze autobiografische verhalen schrijft Tommy Wieringa over zijn moeder die hem in zijn jeugd had verlaten. "Dit is mijn moeder."

Op blz. 11 van het voorwoord zegt hij bij de toespraak voor zijn overleden moeder deze titelwoorden. En vlak daarop : "Een ontiegelijk lastpak, maar het zout der aarde." 

Structuur & perspectief

"Dit is mijn moeder" is eigenlijk een verhalenbundel (en een ode) aan de overleden moeder van Tommy Wieringa. De bundel heeft een voorwoord en een nawoord en daartussenin worden korte verhalen verteld over het leven van de moeder. Er zijn ook herinneringen aan andere familieleden. Belangrijk onderdeel van de bundel zijn de verhalen over de ziekte van de moeder, over haar afwijzing van de reguliere geneeskunde en over haar dood. In het nawoord ontvangt Tommy Wieringa van een vriend van zijn moeder een doos met papieren. Die betreffen voornamelijk een briefwisseling over haar tijd op Aruba. Een tijd van, feesten, zuipen en neuken. Delen van de brieven worden in de tekst letterlijk (en gecursiveerd) opgenomen.

De verhalen staan niet in chronologische volgorde, maar ze dragen wel allemaal een titel en worden alle verteld door de ik-verteller Tommy Wieringa. In deze autobiografische bundel vallen schrijver en verteller dus samen. De verhalen staan alle in de o.v.t. 

Decor

De tijd is beschreven vanaf de periode dat Tommy met het gezin op Aruba woont van 1969 tot 1975. Tommy is dan twee jaar.  Na 1975 duurt het drie jaar voordat zijn vader en moeder gaan scheiden. Als twaalfjarige trekt Tommy in bij zijn vader (1979).
Daarna worden er steeds verhalen verteld over het gedrag, de vrienden en de minnaars van moeder Lia. In 2004 krijgt ze borstkanker en daarna wordt het resterende  deel van haar leven beschreven tot aan haar dood in november 2015.

De belangrijkste decors zijn:
Aruba (1969-1975) : Tommy heeft de informatie uit een doos met paperassen die hij na haar dood krijgt.
Twente : (voor en na de periode van Aruba)
Groningen : Daar betrekt Lia een woning en runt ze een winkel op de bekende Vismarkt.

Stijl

De verhalen zijn in een vloeiende stijl geschreven, geen lastige woorden of moeilijke zinsconstructies. Maar de belangrijkste kenmerken zijn in de meeste verhalen toch de stijlverschijnselen ironie en zelfs cynisme. Vooral daar waar de moeder zich tijdens haar ziekte wendt tot de natuurgenezers geeft de verteller  met zijn vergelijkingen en opmerkingen op cynische toon aan dat hij daar volstrekt niet in gelooft.  Datzelfde gebeurt met de overtuiging die zijn moeder heeft dat er leven na de dood is. Om die reden beschrijft hij ironisch dat hij haar niet uit de telefoonlijst durft te schrappen. Stel je voor dat ze hem toch een keer zou bellen. 

Het is een kenmerk van cynisme dat degene die dit gebruikt  (Vgl Willem Elsschot in zijn gedichten over zijn moeder) eigenlijk juist veel gevoel voor degene die hij beschimpt heeft. Zo heeft Tommy op sommige punten een hekel aan de eigengereidheid van zijn moeder, maar aan de andere kant bewondert hij haar daar wel weer om. ( "Ze is het zout der aarde.") Bovendien geeft hij toe dat hij de eigenzinnigheid van haar heeft geërfd.

Enkele voorbeelden van ironie en cynisme: 
(blz. 91) "Nu is het dan zover dat ik het liefst "sta op en loop" tegen haar zou zeggen, tegen dat gezichtje ergens in het grote bed in haar Totaal Oranje Kamer, maar ik ben geen zoon met een hemelse vader. Mijn handen kunnen geen lammen genezen, alleen maar theezetten, kruiken vullen en pillen uit de strip drukken, dat is alles at ze kunnen."
(blz. 95)  "Je krijgt eerder Atiila de Hun  van zijn paard dan mijn moeder van haar geloof. Wat zal ze zich verneukt voelen, kan ik niet nalaten te denken, als ze straks ontdekt dat er niks is. Mogelijk dat   er brandend pek uit de hemel op me neerregent a;s blijkt dat ze gelijk heeft."
(blz. 132) "Vijftien gram cocaïne, door mijn moeder aangeschaft omdat ze in een crisisboek had gelezen dat mensen in paniek kalmeerden van cocaïne, zoals drukke kinderen van ritalin. Kwam de wereldbrand, dan legde mijn moeder nog een lijntje.
We wisten ervan, van die coke, ze had het ons verteld, maar we hadden er lacherig over gedaan. Hoe dan ook, we verdeelden de buit eerlijk en hebben de eindtijd niet afgewacht voordat we de envelopjes openvouwden.

Slotzin

"Er komt een moment", schrijft James Salter, "dat je je realiseert dat alles een droom is, en dat alleen de dingen die geschreven zijn een kans hebben om echt te zijn." Daar zijn we, mijn moeder en ik, in de smeltende straten van Oranjestadt, geen toekomst en geen verleden, alleen een eeuwigdurend heden.

Beoordeling

Er  zijn natuurlijk in de literatuur  al heel veel boeken geschreven over de moeder-zoonverhouding. Deze bundel is daar ook weer een voorbeeld van. Maar door de stijl die Wieringa kan hanteren juist na de dood van zijn moeder geeft hij soms een genadeloos, soms ook een liefdevol portret aan de lezer.  Dat maakt de bundel een pareltje om te lezen.
Bovendien is het een mooie en amusante bundel met daarin ook opgenomen foto's van de moeder en een fijne bladspiegel. Een scholier kan dit literaire verhaal binnen enkele uren lezen.
Bovendien valt een dergelijk leesnummer op de literatuurlijst gemakkelijk te combineren met andere literaire werken uit de Nederlandse literatuur - zowel de klassieke nummers als recente boeken - over moeder en zoonverhoudingen. 
Voorbeelden:
Maarten 't Hart - Een vlucht regenwulpen
Gerard Reve - Moeder en zoon
Jeroen Brouwers - Bezonken rood
Jan Wolkers - De junival 

En van recentere datum o.a. 
Jan Siebelink - Margje
Jannie Regnerus- Het lam 
Arnon Grunberg -Moedervlekken 
Rudi Hermans - Kattenmoeder
Tom Lanoye - Sprakeloos 
Maarten 't Hart - Magdalena

Recensies

"Het hoofdstuk waarin Wieringa dit moment bijna terloops noemt behoort tot de beste van de vijfendertig hoofdstukken. Het gaat Wieringa ook in dit autobiografische boek steeds om iets groters, om meer dan zijn eigen particuliere ervaring. ‘Amazone’ begint met een beschrijving van zijn zesjarige dochter die op een koud voetbalveld ergens in Noord-Holland staat. Ze toont een gebrek aan belangstelling voor de bal en precies dat aspect katapulteert Wieringa terug naar zijn leven op Aruba in de jaren zeventig. Vanuit het paardrijden belandt hij natuurlijkerwijs bij de mythische Amazones. " https://www.tzum.info/201...jn-moeder/

"Interview met de schrijver over zijn verhalenbundel over zijn moeder." https://www.vpro.nl/boeke...ruari.html

"Lezers die het werk van Wieringa goed kennen, zullen zijn moeder herkennen in eerdere werken. In Joe Speedboot zien we haar terug als de moeder van Joe, die trouwt met Papa Afrika. In Caesarion sterft de moeder van Caesarion aan niet-behandelde borstkanker: net als Lia Wiersema en in De heilige Rita verlaat de moeder haar gezin voor een nieuwe liefde. Ook de toon van het boek is zoals we die van Wieringa kennen: licht cynisch, ironisch (zoals in De familie onderweg) en soms zo liefhebbend, zoals in Hun stemmen. Hier stelt hij dat we van onze doden als eerste hun stem vergeten. Bij het verwijderen van overleden contacten uit zijn telefoon (‘die malle dodenherdenking’) kan hij het echter niet over zijn hart verkrijgen om zijn moeder te verwijderen. Haar geloof in het leven na de dood was zo sterk, dat ‘ik het wil kunnen zien als ze me belt’ (of om haar stem te horen als hij de voicemail krijgt?). " https://www.hebban.nl/rec...ijn-moeder

"Ik was, moet ik bekennen, na ‘Een mooie jonge vrouw’, het zouteloze boekenweekgeschenk waarin Wieringa het ene cliché aan het andere punnikte, een beetje afgehaakt, maar in deze autobiografische verhalen is hij lekker op dreef. Hij houdt het grote drama klein en trekt van leer tegen de kwakzalvers die zijn moeder (met haar instemming) een adequate behandeling tegen haar borstkanker hebben onthouden, en tegen complotdenkers die op moeders onvoorwaardelijke steun kunnen rekenen, maar is ook wel weer zo eerlijk toe te geven dat ze een enkele keer gelijk had. De onrust over de Mexicaanse griep waartegen Wieringa’s vrouw en toekomstig moeder van zijn kinderen zich in liet enten, bleek achteraf opgeklopt te zijn, zwendel van de farmaceutische industrie. “Angst is het beste verdienmodel ter wereld.”" https://www.trouw.nl/cult...~ac784997/