Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2013
• 140 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Joris boog zich over een lam dat op het plein was achtergebleven, lang nadat de markt ten einde was. Het dier lag ergens in een hoek, op een altaar van bij elkaar geveegd stof en repen karton, bestrooid met mandarijnenschillen en vergeelde koolbladeren.

Samenvatting

Joris, het zesjarig zoontje van Clarissa, vindt een dood lam in Tunis. Verbijsterd, omdat  hij denkt dat jonge dieren niet kunnen sterven. Niet lang na Pasen treft Clarissa bloed in zijn urine aan en onderzoek wijst al snel uit dat hij een tumor heeft aan/in zijn nieren. Dat kan ze eigenlijk niet bevatten. Het is niet eerlijk dat een kind kanker krijgt en ze wil de dood zover als mogelijk is van de kleine Joris houden. De behandelend arts in het specialistische kankerziekenhuis stellen een behandelplan op: eerst een chemokuur om de tumor te beteugelen, daarna een operatie om de nier te verwijderen en mogelijk nog 20 chemokuren daarna om preventief te laten werken. Joris wordt erg ziek van de chemo, wordt daarna geopereerd en ook dat vindt Clarissa eigenlijk  niet eerlijk. Ze heeft nog een oud familielid, Joris, dat nog leeft en zich niet heeft gehouden aan de normale volgorde van sterven. Wanneer Joris aan de beterende hand is, gaat deze overgrootvader van hem toch nog dood.

De dood neemt de komende maanden een belangrijke plaats in het leven van hen beiden in (over een vader wordt terloops twee keer een opmerking gemaakt). Op school houdt men er rekening mee dat Joris het niet zal overleven (Clarissa wordt woedend). In het ziekenhuis zien ze alleen maar mensen die aan het doodgaan zijn. Joris zelf tekent voortdurend doodshoofden en skeletten. Clarissa rijdt een duif met haar fiets dood, ze leest bijzondere krantenartikelen over dode dieren, later op weg naar Gent zien ze nog een dode zwaan. Maar daartegenover staat dat er ook nieuw leven is, wanneer de chemokuren achter de rug zijn. Joris bevrijdt de kikkerdril in een sloot en Clarissa doopt met een paar druppels slootwater haar zoon opnieuw. Na de chemokuur steekt ze een vuurpijl af (alsof het Nieuwjaar was- een symbolisch begin). Ze maakt ook een soort bedevaart (danktocht) naar Gent om samen met Joris het schilderij “Het Lam Gods” te bewonderen. De belangstelling van Joris is daar niet op gericht.
Het verhaal is dus eigenlijk heel simpel en heel kort samen te vatten. Het gaat meer om de stijl en de symboliek waarin Jannie Regnerus het verhaal van een wanhopige moeder vorm geeft.

Zo bezoekt ze de Efteling met Joris (vader is weer niet aanwezig). Ze gaat een keer met hem in de nieuwe attractie Sint Joris en de Draak (een houten achtbaan), maar de tweede keer durft ze niet meer. Een gevoel van eenzaamheid overvalt haar als hij daarna in zijn eentje nog een keer gaat.

Personages

Clarissa

Clarissa is de moeder die wanhopig wordt als ze hoort dat haar zoontje nierkanker heeft. Ze wil het nieuws eerst van hem weghouden uit bescherming, maar moet later toch de confrontatie aangaan. Dat gaat gepaard met verschillende emoties (wanhoop, angst, woede, berusting). Ze moet het eigenlijk wel helemaal zelf opknappen. In het verhaal wordt twee keer terloops meegedeeld dat Joris een vader heeft, maar er wordt niet verteld welke rol deze man in het leven van Jannie speelt. Er staat bijvoorbeeld nergens vermeld dat ze samenleven. Nadat Joris succesvol is geopereerd (maar later kan er nog van alles misgaan) is ze dankbaar. Ze steekt een vuurpijl af, doopt Joris opnieuw met het slootwater van de kikkerdril en gaat op bedevaart naar Gent. Het Lam Gods heeft ze tijdens haar kunstgeschiedenis studie al eens gezien. Uit allerlei tekstgegevens zou je wel kunnen opmaken dat ze een religieuze achtergrond heeft (Het Lam Gods, de kennis over Maria, het dopen met slootwater, het in huis hebben van de Kinderbijbel waaruit Joris wil voorgelezen krijgen).

Joris

Joris is slechts 6 jaar als hij kanker heeft. Het lijkt een onbevangen en onschuldig kind. Hij schrikt wakker wanneer hij een dood lam in Tunis ziet. Niet lang daarna heeft hij nierkanker, maar hij pakt het op zoals het kind het doet. Zorgeloos. Later als hij langer in het ziekenhuis heeft gelegen met vooral oude mensen, lijkt hij geobsedeerd door de dood (hij tekent voornamelijk doodshoofden). Daarna herstelt hij redelijk goed en reageert hij zoals een kind reageert (“Mag ik mijn nier mee naar school nemen”). Ook in Gent reageert hij op het beroemde schilderij zoals een kind van die leeftijd dat zou doen. Hij snoept chocolade en zijn gezicht is besmeurd. Voor het schilderij toont hij nauwelijks belangstelling.

Quotes

"Het vijfletterwoord neemt haar hele hoofd om beslag, er kan niets meer bij, de boodschap deelt zich fysiek mee aan de rest van haar lichaam, glijdt als een bijtend zuur door haar slokdarm naar haar maag, die het hevig krampend ontvangt maar zo snel mogelijk doorstuurt naar de darmen, die zich er direct van proberen te ontdoen maar die stuip wordt net op tijd met een fatsoenreflex ondervangen." Bladzijde 23

"Joris vraagt aan de zuster of hij straks na afloop zijn niet mag hebben. Dan kan hij die aan zijn klasgenoten laten zien en in een jampotje op de schouw bewaren, net als zijn eerste melktanden. Hij ligt in een met pinguïns bedrukte pyjama op een bed met wielen en reist door gangen die steeds dunner bevolkt raken." Bladzijde 73

"Clarissa pakt zich aan de tafelrand vast, haar ogen zoeken houvast op de foto boven de deur, richten zich op de donkerblauwe jurk en de sjerp en op het frisse gezicht van de koningin dat het beeld van een vers kindergraf moet verdringen. “U vergist zich, ” hoort Clarissa zichzelf schor interrumperen. “U vergist zich verschrikkelijk, dit keer gaat er niemand dood”. " Bladzijde 91

"Opgepompte sportschoolarmen tillen bleke kinderen als veertjes op de kant en later die avond zetten ze de kinderen een na een op een politiemotor of een politiepaard. De allerzieksten worden met infuuszakken en al op en ziekenhuisbed langs de leeuwenkuil geleid en Clarissa ziet dat Joris niet weet waar hij moet kijken, naar de leeuwen of naar de karavaan van zielepoten die voorzien van gratis petjes en broodjes knakworst aan hen voorbijtrekt." Bladzijde 101

Thematiek

Moeder-zoonrelatie

De thematiek van moeder en zoon is in deze roman sterk ingeweven. Joris krijgt op jonge leeftijd te horen dat hij kanker heeft. Zijn moeder vindt dat niet eerlijk en maakt alle stadia van emoties door: woede, onbegrip, bescherming, wanhoop, angst.

Ernstige ziekte

Joris wordt op jonge leeftijd getroffen door een bijzondere vorm van kanker. Hij moet chemokuren en een operatie (waarbij een nier wordt verwijderd) ondergaan. Dat is voor een kind bijzonder zwaar, maar hij houdt zich heel dapper. Hij moet bij de chemokuren ontzettend vaak spugen.

Motieven

Angst voor de dood

De dood staat centraal in de roman: de angst voor de dood van Joris is voor Clarissa natuurlijk een belangrijk feit. Maar ook het gegeven dat de dood steeds in diverse vormen terugkeert. Zo zijn er achtereenvolgens een dood lam in Tunis, een dode duif in Amsterdam, een dode zwaan in Gent te noteren. Ook spreken andere personages over de mogelijk aanstaande dood van Joris, zoals de oncoloog, de schooljuf. Er gaat ook nog een oud familielid van Joris dood. De overgrootvader Joris man is bijna 100 jaar en Clarissa zou het heel erg hebben gevonden als haar kleine Joris eerder zou sterven dan de oude Joris naar wie hij vernoemd is.

Opdracht

Voor Sierd

Titelverklaring

De titel Het lam verwijst naar diverse passages in de tekst. Al in het eerste hoofdstuk treft Joris in Tunis een dood lam op straat aan. Hij is geschokt omdat een jong dier (namelijk geen schaap) al dood kan gaan. Kan hem dat ook overkomen.

Een andere verwijzing is naar het beroemde schilderstuk van de gebr. Van Eijk in de Vlaamse Middeleeuwse schilderkunst. Clarissa is kunststudente geweest en zij heeft het schilderstuk bestudeerd. Het is het Lam dat geofferd wordt als zoenoffer en stelt Jezus voor. Zo ziet ze ook haar zoontje Floris, die ook al onschuldig geofferd zal moeten worden.

Structuur & perspectief

De structuur van de roman is eenvoudig. Er zijn 44 niet genummerde en niet getitelde hoofdstukjes die allemaal erg kort zijn.  Ze worden typografisch van elkaar onderscheiden door grote passages met witregels. In principe is het een vrijwel chronologisch verteld verhaal, waarin de vertelster Clarissa een enkele keer terugdenkt aan een eerder in de tijd geschied feit (haar bestudering van Het Lam Gods  tijdens haar studie).

De vertelster is Clarissa: we vernemen weinig van haar (geen achternaam, haar leeftijd wordt niet vermeld, over haar relatie niets, over haar job niet). Ze vertelt personaal: in de zij-vorm in de o.t.t. Dat laatste is essentieel voor de spanning. Ze is geen achterafvertelster, maar je wordt als lezer meteen gevangen in de wanhoop die ze zelf heeft.

Decor

Er worden heel weinig data genoemd. Joris hoort op 1 april dat hij nierkanker heeft. Maar we weten niet in welk jaar dat is. Er is slechts uit één tekstgegeven af te leiden in welke periode dat ongeveer is. Op blz. 104 vertelt Clarissa dat op dat moment Ingrid Betancourt al enkele jaren wordt vastgehouden door de Colombiaanse FARC. Ze is blijkbaar nog niet bevrijd. Dat houdt in dat de ziekte van Joris zich ruim openbaart  na 2002 maar afgehandeld is voor 2008 (de vrijlaten van Ingrid). Hij ondergaat daarna een chemokuur, een operatie en opnieuw een chemokuur die een half jaar duurt.

De vertelde tijd is een ruim half jaar in een jaar tussen 2005 en 2008. Er is echter één ding dat in dat geval niet “kan”. Clarissa bezoekt met Joris na zijn chemokuren De Efteling. Ze gaan in de nieuwe houten attractie “Joris en de draak”, maar die bestond nog niet in de tijd van het verhaal. De gevangenschap van Betancourt (van 2002 tot 2008) en de nieuwe attractie Joris en de Draak (in gebruik name 1 juli 2010) vinden niet gelijktijdig plaats.

Over het decor van de roman wordt ook niet veel  prijsgegeven. Het speelt zich in ieder geval af in een stad met grachten/herenhuizen. Dierentuin Artis nodigt zieke kinderen een avond in het jaar uit om de tuin te bezoeken.

Clarissa rijdt tijdens de behandeling van Joris elke dag naar zee. Dat zou in het geval van Amsterdam Zandvoort kunnen zijn. Het meest waarschijnlijke decor is dus Amsterdam, omdat de stad ook een specialistisch kankerziekenhuis heeft waarin Joris wordt behandeld (nl. het Anthonie van Leeuwenhoekziekenhuis, de naam wordt niet in de tekst genoemd).

Stijl

De stijl van Regnerus in dit kleine boekje is prachtig. Haar taalgebruik is goed verzorgd en de beeldspraak valt bij haar onder het kenmerk poëzie. Het is niet alleen de inhoud van de roman die boeit maar zeker ook de stijl waarop de schrijfster het  verhaal onder woorden brengt.Enkele voorbeelden van haar metaforen:
-  (blz. 9) De lengte van al die afzonderlijke levensfasen duidde ze met twee breed  uitgestoken handen, als een hengelaar die zijn vangst schromelijk overdrijft;
- (blz.19) Het lijf weet het als eerste. Clarissa’s maag, een jutezak vol blinde kittens die verzwaard met bakstenen te water gaat;
- (blz. 30) Het silhouet van het meterhuisje tegenover hun huis verschijnt haar als een tank die de loop  op hun voordeur heeft gericht, elk moment kan hij die tot spaanders schieten en door het rokende gat naar binnen beuken om alles en iedereen onder zijn rupsbanden te verpletteren;
- (blz. 82) Preventief moet Joris nog een halfjaar wekelijks een kuur ondergaan. Zijn lijf een akker waar vanaf de zaaimaand tot de oogstmaand pesticiden over zullen worden uitgegoten, opdat graanhalm noch distel de kop zal opsteken;
- (blz. 95) Verspreid over de hele boulevard staat blik gevuld met pijn. Deze parkeerstrook is een mentale wasstraat, denkt Clarissa, de branding spoelt over al die motorkappen heen en zuigt het verdriet mee terug de zee in waar het zich verdunt met zout water.

Slotzin

Clarissa tilt Joris op. Zodat hij op ooghoogte komt met het Lam en dichter bij de duif, wiens trillende vleugels het goddelijk licht breken dat als een luminescente regen van zijn vleugelpennen stroomt en neerdaalt op het Lam, over de engelen en over de aanbidders maar nu ook een beetje over Joris, die omringd door een groep Japanners, zoveel mogelijk bonbons in zijn mond steekt en met brui besmeerde lippen breed naar Clarissa grijnst.

Beoordeling

“Het lam” is een prachtige en integere roman over een ziek kind. De verdienste van de schrijfster is niet zozeer het spannende verhaal als wel de stijl waarin ze de inhoud vorm geeft. Fraaie zinnen met mooie metaforen en een goed inlevingsvermogen van de stadia waarin de moeder van Joris verkeert. Dat zal iedereen aanspreken, zeker de leerlingen die wel eens met kanker in hun familie te maken hebben gekregen. Het verhaal zit vol met symboliek: Het Lam Gods, het paasverhaal, het verhaal dat Joris wil voorlezen over De kruisiging.

Bijkomend voordeel is bovendien dat het een dun boekje is (140 bladzijden) met een ruime bladspiegel en heel korte hoofdstukken, waardoor een moordend tempo in het verhaal komt. Wanneer je je als lezer even kwaad maakt, kun je het binnen anderhalf uur uitlezen. Dat is natuurlijk voor een eindexamenkandidaat erg prettig. Bovendien zijn er veel boeken over de dood van een kind of de ernstige ziekte van een kind geschreven. Die kun je dus uitstekend combineren op je literatuurlijst.

Recensies

"In Het lam van Jannie Regnerus pijnlijk precies wat er gebeurt als de diagnose kanker gesteld wordt voor je kind. Of er een autobiografische grondslag is voor dit kleine boekje is onduidelijk, maar Regnerus beschrijft zo precies de verschillende stadia van het ziekteproces, dat je af en toe het boek weg wilt leggen omdat de inhoud je te na komt. " http://www.tzum.info/2013...nerus-lam/

"Minstens zo schrijnend is het bezoek aan de Efteling, waar Clarissa in de achtbaan te beroerd wordt om nog een keer te gaan, en ze Joris alleen in het houten karretje omhoog ziet gaan. Als ik me niet vergis, heet die attractie Joris en de Draak. En zo is het ook niet toevallig dat moeder en zoon in een boek met deze titel naar Gent moeten. De symboliek wordt echter niet opdringerig, de toon blijft beheerst. Alleen zo kan het onbevattelijke verdriet vorm krijgen. " http://www.volkskrant.nl/...t-lam.html

"Regnerus heeft het zich erg moeilijk gemaakt in deze novelle. De korte hoofdstukjes van vaak amper drie bladzijden zijn niet pregnant genoeg en de poging om het innerlijk behang van de moeder te schetsen komt niet overal uit de verf. Daarvoor ontbreekt het Regnerus aan virtuositeit. Een moedige poging is het wel." http://www.literairnederl...-regnerus/

"Maar ondanks al die stoffering en stilering blijft de kern - dat plotselinge besef van de eindigheid van een leven dat nog maar net begonnen is - overeind. Jannie Regnerus kan hele mooie zinnen schrijven, maar is geen mooischrijfster. Zij wisselt treffende beelden - ‘Lange tijd ademde alles aan Joris de belofte van een blanco schrift, zo’n nieuw vel papier waarop je bijna niet durfde te beginnen’ - af met zinnen die niets anders doen dan op het zakelijke af de situatie beschrijven - ‘Voor alle weertypen ligt passend kinderschoeisel in de gang’. Welke woorden ze kiest, dat is afhankelijk van wat het verhaal van haar vraagt. " http://www.decontrabas.co...nerus.html