Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 199 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

Zijn vrouw kwam overeind maar Nazim hief zijn arm en stond erop zelf thee voor ons te halen. Hij ontworstelde zich aan zijn fauteuil en moest bij elke stap alle mogelijke posities van hoofd, schouders, romp en armen de juiste kiezen om zijn evenwicht te hervinden.

Samenvatting

Marten Landman(midden dertiger, journalist)  gaat met zijn ex-vriendin Sybil in Maastricht langs bij de Turkse vader Nazim. Achttien jaar geleden is die het slachtoffer geworden van een vechtpartij in Maastricht. Nazim had met enkele broers Mechmet, Erol, Marten en Sybil aangevallen, toen die een sportschool verlieten. Maar Mehmet was kickbokser  en was als winnaar uit de strijd gekomen. Nazim was in coma geraakt en het is lang onduidelijk geweest wie de Turk tegen het hoofd had geschopt. Er is daarom ook nooit  een strafvervolging ingesteld.  
Nu heeft Marten vernomen dat de dochter van Nazim, Gülay, verdwenen is en uit een soort schuldgevoel wil hij de man helpen. De ontvangst is echter niet erg vriendelijk. Hij gaat na het bezoek naar een klein B&B in de stad. Sybil gaat naar haar moeder.

In het tweede hoofdstuk worden er een paar gebeurtenissen uit het verleden verteld: de eerste keer dat  Marten seks had met Sybil, de eerste keer dat zijn jeugdvriend Errol in gesprek ging met zijn vader (officier van justitie) over moordenaars en een verslag van het verhoor van Marten door de politie over de vechtpartij. 

Marten gaat met Nazim naar de politie om informatie te vragen over zijn dochter. Ze krijgen echter weinig medewerking. Het laatst is Gülay gezien in een discotheek Ali Baba, waarvan Mehmet de eigenaar is. Die ontkent als ze hem opzoeken dat hij iets weet, maar later vertelt een barmeisje dat zij wel gezien heeft dat Gülay afgevoerd is in een auto. Er zijn zelfs camerabeelden van. Sybil blijft in het B&B van Marten slapen en ze hebben wilde seks met elkaar. Ergens in het hoofd van Marten begint hij zich af te vragen waarom hij Sybil destijds 'cadeau' heeft gedaan aan Erol. Maar die herinneringen zijn ook  een interpretatie achteraf. Worden die niet altijd gekleurd of ingevuld zoals je dat zelf wilt?
Na de seks voelt Marten zich ook weer schuldig aan verraad tegenover zijn jeugdvriend Erol.
Bij het zien van de camerabeelden ziet Marten dat Gülay weggedragen wordt in een oude Mercedes van ... Mehmet. Hij krijgt een teleurstelling te verwerken als Sybil zegt dat de politie dit al lang weet. Zij wil de zaak nu liever laten rusten. Gülay is gewoon weggelopen bij een te strenge vader. 

Marten zoekt Nazim weer op en gaat met hem rijden in de buurt van Maastricht. Ze rijden naar het huis van Mehmet in Lanaken, maar die laat hen niet binnen. Daarna rijdt Marten alleen rond in de streek en in de buurt van Slenaken ziet hij een vakantieparkje. Daar betrapt hij Gülay met een Turkse jongen (de zoon van Mehmet). Ze zijn verliefd en baden er naakt in een beekje. Een dag later rijdt Marten met Sybil  (die bij haar moeder geslapen heeft) weer naar die streek. Hij laat haar zelf rijden en zegt dat ze dat ook bij haar man moet afdwingen. Ook zij komen weer bij het beekje en dan pas realiseert Marten zich dat hij en Sybil achttien jaar geleden ook in dat beekje naakt gezwommen hebben. Het leven had allemaal anders kunnen lopen als hij haar niet had 'weggegeven' aan zijn vriend. 

Als wraak voor de houding van Mehmet heeft Nazim de discotheek van Mehmet in de fik gestoken. De ravage is groot.
Er wordt een stukje uit het verleden verteld over de bruiloft van Sybil en Erol. Tijdens die dag hebben de twee jeugdliefdes zich verwijderd van het feest en elkaar in een mergelgrot gekust.

Opnieuw denkt Marten na over zijn rol die hij heeft gespeeld in die jeugdliefde. Toch zoekt Marten  Nazim weer op en ze rijden terug naar het vakantiepark waar zijn dochter met haar vriendje is. Het stel is echter alweer vertrokken. Op de terugweg vertelt Marten aan Nazim dat niet Mehmet maar Erol tegen zijn hoofd heeft getrapt.

In het laatste hoofdstuk wordt eerst verteld hoe Erol zich vroeger aangetrokken tot de advocatuur. De vader van Marten is Officier van justitie en Erol wil graag een rechtszaak bijwonen. Hij verkneukelt zich in de manier waarop de officier en de advocaat Moszcowitz elkaar met woorden proberen af te te troeven. Erol vindt dat prachtig en wil rechten gaan studeren, Marten voelt er niets voor. Hij wordt journalist. Erol wordt een beroemde advocaat met af en toe stinkende zaakjes. Hij heeft ook veel vijanden.

In het heden komt Erol naar Maastricht. In een laatste gesprek met Sybil hoort Marten dat hij in het verleden de waarheid anders heeft gezien. Hijzelf  heeft juist de coma van Nazim veroorzaakt door op hem te gaan liggen. Dat is een grote klap in zijn gezicht.
In het slot van de roman hoort Marten allemaal hulpdiensten aanrukken. Ze gaan naar het huis van de moeder van Sybil. Er is een ongeluk gebeurd. Mogelijk heeft Nazim een autobom geplaatst. Sybil wilde rijden (zie hierboven) en op het moment dat ze het portier opende, werd ze slachtoffer van een aanslag.  Ze wordt naar het ziekenhuis vervoerd en met spoed geopereerd.  Hoe het met haar afloopt, weten we als lezer niet. De laatste herinnering die Marten te binnen schiet, is het gesprek tussen Gülay en de zoon van Mehmet. Hij had hen horen vertellen dat ze naar Spanje zouden gaan.

Personages

Marten Landman

Marten heeft een jeugdliefde Sybil gehad. Hij is opgegroeid in een rijk milieu. Toch heeft hij een Turkse vriend uit een arbeidersmilieu. Die treedt later in de voetsporen van zijn vader, wat hem toch een beetje pijn doet. In het verleden is iets gebeurd, waarvan hij niet meer goed weet hoe alles verlopen is. Toch voelt hij zich later erg schuldig aan de dingen uit het verleden. Daarom gaat hij ook op zoek naar de verdwenen dochter van zijn vroegere slachtoffer. Ook denkt hij steeds terug aan de jeugdliefde met Sybil. Dat was een mooie meid met wie hij voor de eerste keer in zijn leven seks had. Toch heeft hij haar niet goed behandeld. Hij heeft haar 'overgedaan' aan zijn jeugdvriend. Die is met haar getrouwd. Marten vraagt zich steeds af of zijn leven niet anders verlopen zou zijn, als hij niet bij de straatruzie betrokken was geweest en als hij Sybil niet had 'weggegeven.' Hij is een man van schuld en boete. Hij doet het eigenlijk nooit goed. Hij geeft advies aan Sybil om ook in de auto van haar man Erol te rijden. Maar als ze dat advies opvolgt, is het meteen een daad met enorme gevolgen. Ook per ongeluk kun je dus wel eens iets fout doen. Hij schrikt er aan het einde ook echt van als hij hoort dat hij eigenlijk de man is die de handicap van Nazim op zijn geweten heeft. Is dat iets waarvoor hij alsnog de verantwoordelijkheid op zich kan nemen? Het beroep van Marten is journalist (!) : een beroep waarvan je mag verwachten dat iemand de waarheid aan anderen wil duidelijk maken. Maar de kern van de roman is eigenlijk toch ook: wat is de waarheid?

Erol

Erol is eerst de helper en later de tegenstander van Marten als je hun relatie tot elkaar bekijkt. Ze zijn eerst bevriend, Erol volgt de voetsporen van Martens vader en gaat rechten studeren. Er komt een kleine verwijdering als Erol Sybil overneemt. Maar als hij naar Maastricht komt, is hij weer de helper van Marten. Dan komt Sybil om het leven en Marten weet niet hoe hij zijn jeugdvriend moet troosten. Erol is een advocaat in vaak niet al te frisse rechtszaken. In zijn jeugd keek hij al vol bewondering naar advocaten die zich met hun woorden zo nuttig konden maken, dat ze zelfs moordenaars als slachtoffers konden voorstellen.

Sybil

Sybil is ook helper en tegenstander van Marten tegelijk. Ze is helper als jeugdliefde van Marten. Ze hebben een leuke tijd, hij ontmaagdt haar. Maar er komt ook een kentering in hun relatie als Marten haar overdoet aan Erol. Ze trouwt met Erol, maar tijdens de bruiloft loopt ze al even weg met Marten om hem in een mergelgrot eens flink te kussen. Ook in Maastricht speelt ze een dubbelrol: ze heeft seks met haar ex. Huilt net voordat ze klaarkomt. Waarom? Had het/haar leven er niet heel anders uit kunnen zien? Marten zet haar aan om te eisen dat ze ook in Erols auto mag rijden. Dat advies wordt haar fataal.

Nazim

Nazim is in coma geraakt tijdens de Turkse afrekening. Wie dat gedaan heeft, is hij nooit te weten gekomen. Hij lijkt zich in de rol van gehandicapte te schikken. Maar als zijn dochter verdwijnt, is huij ten einde raad en wil hij toch wraak nemen op Mehmet; hij steekt diens club Ali Baba in de hens. Als hij van Marten hoort dat Erol hem getrapt heeft, pleegt hij de aanslag op diens auto. Tenminste dat kun je wel aannemen. Erol gelooft echter dat hij vijanden in de onderwereld heeft.

Quotes

"Ik keek naar Sybil en vroeg me af of ze in dezelfde afgrond staarde. Het kon niet anders of het duizelde haar zoals het mij duizelde. Ze had niets gedaan maar alles gezien, aangelicht door straatlantaarns had die opeenvolging van gebeurtenissen zich voor haar ogen afgespeeld, van ons allen wist zij nog het beste wat er was gebeurd, dubieus voorrecht van de getuige.’" Bladzijde 12

""Jij hield hem vastgeklemd, jij lag boven op hem en hield hem vastgeklemd, hier, bij zijn nek", ze bracht haar handen omhoog, hief haar kin en greep zichzelf bij de nek, "en toen hield hij op met bewegen, begrijp je ?"" Bladzijde 184

"Toen met het hoofd gebogen, "ik weet niet wat haar bezielde, ik ben altijd degene die rijdt, maar ze rende naar de auto, ze wilde per se achter het stuur. Waarom moest het zo lopen, waarom toch?"" Bladzijde 198

""Had ik haar daar echt gezien? of had ik me dat ingebeeld, die naakte lichamen? En ineens wist ik het zeker, niet alleen de dag ervoor, die eerste keer hadden Sybil en ik er ook gezwommen, ik zag ons achter elkaar aan zitten en samen kopje-onder gaan en elkaar omhelzen, we hadden de plek niet herkend maar waren er toen ook geweest." Bladzijde 155

"... hoe was het mogelijk, zojuist was ik langs de plek gelopen waar we waren aangevallen, maar ik had er geen seconde aan teruggedacht, die plek bij het park, ter hoogte van het openluchtbad, waar iets in de balans van mijn leven verschoven was, de plek die mijn leven overhoop had gegooid, die plek had ik niet eens opgemerkt." Bladzijde 32

Thematiek

Schuld (gevoel)

Van het titelblad tot aan het slot van de roman staat het verhaal geheel in het teken van schuld. Marten voelt zich medeschuldig aan de handicap van Nazim. Hij is daarvoor achttien jaar geleden verhoord, maar is niet veroordeeld. Wie heeft indertijd de fatale trap gegeven? Hij zoekt de rest van zijn leven al naar het antwoord. Omdat Nazims dochter verdwenen is, voelt hij zich indirect schuldig en gaat een poging doen om haar te zoeken. Marten doet dit met Sybil, zijn ex-vriendin, die heeft hij kort na het gevecht met de Turken overgedragen aan zijn jeugdvriend Erol. het huwelijk tussen die twee is ook niet ideaal en hij vraagt zich af hoe zijn leven en haar leven zou zijn verlopen als hij de relatie niet verbroken had. In Maastricht heeft hij nog een keer seks met haar en dan voelt Marten zich schuldig ten opzichte van zijn jeugdvriend, die hij op die manier verraadt. Later in het verhaal vertelt Sybil hem de 'ware toedracht' van de coma. Het is juist Marten die met een soort armklem om het hoofd van Nazim diens coma heeft veroorzaakt. Dan voelt hij zich extra schuldig en hij weet dat hij zijn verantwoordelijkheid moet nemen. Die kans krijgt hij niet, want Nazim heeft wraak genomen op Erol (Marten heeft verteld dat hij die trap heeft uitgedeeld) en door een ogenschijnlijk juist advies aan Sybil om voortaan ook in de auto van Erol te rijden, wordt juist zij slachtoffer van de aanslag die Nazim (?) voor Erol in petto heeft. Marten raakt in de roman niet van zijn schuldcomplexen verlost.

Motieven

Vriendschap en verraad

Erol en Marten waren jeugdvrienden. Er was een groot verschil in milieu, maar ze konden desondanks goed met elkaar overweg. Erol heeft meer belangstelling voor de verhalen van de vader van Marten dan diens eigen zoon. Hij gaat dan ook rechtszaken bijwonen. Marten doet Sybil over aan Erol. Die twee gaan trouwen, maar het huwelijk gaat niet zo goed. In Maastricht heeft Marten ouderwets seks met Sybil. De dag erna voelt hij zich schuldig tegenover zijn vriend die hij verraden heeft.

Wraak

De vader van Gülay neemt wraak.Eerst steekt Nazim de club Ali Baba in de fik, als hij denkt dat Mehmet verantwoordelijk is voor de vlucht van zijn dochter en hem niet thuis wil ontvangen. Daarna hoort hij van Marten dat niet Mehmet maar Erol de schuldige is van zijn coma en zijn handicap. Waarschijnlijk is hij het die een bom plaatst onder de auto van Erol, waardoor Sybil zwaar gewond raakt.

Queestemotief

Marten en Sybil gaan op zoek naar het verdwenen meisje Gülay. Ze is weggelopen van thuis en Marten treft haar later met een vriendje aan in een Zuid-Limburgs vakantiepark.

Seksualiteit

Sybil en Marten hebben seks in het B&B in Maastricht. Ook wordt beschreven hoe ze seks in het verleden hebben gehad, bijv. de eerste keer.

Vader-zoonrelatie

Erol heeft meer belangstelling voor de advocatuur dan Marten. Erol gaat mee naar rechtszaken. De oude Landman vindt dat schitterend. Erol geniet van de woorden die advocaten gebruiken om hun tegenstanders te overtuigen. Aan beide kanten betekent dat toch een deukje in de relatie tussen vader en zoon.

Heden en verleden

Het verleden speelt altijd een rol in het heden. Dat is in deze roman heel duidelijk een motief. Datgene wat je in het verleden gedaan hebt, bepaalt het heden en de toekomst. Daarom is de structuur (heden en verleden lopen steeds door elkaar heen) van deze roman een goede manier om dit motief te benadrukken en duidelijk te maken.

Overspel

Sybil ligt in een echtscheidingsprocedure met Erol, maar ze pleegt daadwerkelijk overspel met Marten in het kleine B&B-hotel in Maastricht. Volgens Sybil pleegt haar man Erol voortdurend overspel, de reden waarom ze van hem af wil.

Afkomst

Er is verschil in afkomst tussen Marten (zoon van een officier van justitie) en Erol die uit een groot arbeidersgezin komt. Fraai is de passage waarin Erol voor de eerste keer het huis van Marten bezoekt en ziet hoe luxe dat is ingericht.

Herinneringen

Herinneringen verkleuren de waarheid. Zoals je je als volwassene de dingen herinnert van vroeger, zijn ze niet altijd geweest. Je geeft er in het heden een bepaalde interpretatie aan. Vaak is dat een positievere draai aan de feiten. Dat kun je goed zien in de omstandigheden van de vechtpartij op straat. Wie heeft er geschopt, is er wel geschopt of is het juist Marten die de coma van Nazim heeft veroorzaakt? Een ander element bij dit motief is de jeugdrelatie tussen Sybil en Marten. is die zo geweest zoals Marten zich dat in het verhaalheden herinnert. Hij had haar "weggegeven" aan Erol. Maar misschien zijn er wel andere oorzaken voor het verbreken van de relatie geweest. Er is in de roman een moment dat Sybil geen kus meer wil geven aan Marten. Stond de relatie toen al niet op de tocht? Beeldt Marten zich daarbij niet van alles in? Zou hij zijn leven hebben kunnen veranderen, als hij anders met Sybil was omgegaan.

Liefdesleven: jeugdliefde

Marten en Sybil waren elkaars jeugdliefde op school. Ze hebben het ook voor het eerst met elkaar gedaan. Toch komt er de klad in de relatie. Dat is o.a. het geval als Sybil en Erol in Utrecht gaan studeren. Marten heeft zich ingebeeld dat hij Sybil 'heeft overgedaan' aan Erol. Die is met haar getrouwd, maar ze liggen in het verhaalheden in scheiding. De geschiedenis herhaalt zich in de relatie tussen Gülay en haar vriendje. Symbolisch gezien baden beide stelletjes naakt in dezelfde beek.

Motto

Er is geen motto en geen opdracht.

Titelverklaring

De roman gaat vooral over schuld en zich schuldig voelen. Heel vaak kom je dan ook het woordje "schuld, schuldig, de schuldige  in de tekst tegen.

De Latijnse titel Mea Culpa is afkomstig uit de leer van de Rooms-Katholieke kerk en betekent "Ik ben schuldig." Dit titel blijkt aan het einde vooral van toepassing op Marten Landman. Hij is niet alleen schuldig aan de handicap van Nazim. In feite is hij ook indirect schuldig aan de aanslag op Sybil. Hij had  haar tijdens een autorit gepusht voortaan zelf te rijden in de auto van Erol. Dat wordt haar fataal.  We weten als lezer door het 'open einde' niet zeker of ze de aanslag overleeft.
Als hij seks heeft met Sybil, terwijl ze nog getrouwd is met Erol voelt hij zich ook schuldig tegenover zijn jeugdvriend. 

Schuld en zich schuldig voelen hangt in het verhaal ook samen met je verantwoordelijk voelen en je verantwoordelijkheid nemen. 

Structuur & perspectief

De roman wordt onderverdeeld in 9 hoofdstukken zonder titel. In die hoofdstukken zijn er vaak twee tijdlijnen te zien. Het verleden van achttien jaar geleden (de straatruzie van de Turken) en het verhaalheden (het verdwijnen van een Turks meisje)

In deze hoofdstukken lopen heden en verleden steeds door elkaar heen. Zo lezen we wat er gebeurd is tussen Marten en  Sybil, de vechtpartij  van de Turken, de verhouding tussen Erol en Martens vader, de begrafenis van Martens vader en de bruikloft van Sybil en Erol.   
In het heden gaan Marten en zijn vroegere vriendin op zoek naar het Turkse meisje Gülay.

Er is sprake van een achteraf vertellende ik-figuur, de midden-dertiger Marten Landman. Hij is op de een of andere manier betrokken geweest bij een ruzie op straat tussen Turkse families.

Decor

Het decor van de gehele roman is Maastricht. Alle hoofdrolspelers zijn daar opgegroeid. Daar is ook de straatruzie geweest tussen de Turkse families. In het verhaalheden keert Marten terug naar de stad om daar het Turkse meisje te zoeken. Zijn ouders zijn verhuisd  naar Groningen, maar dat is in de roman alleen het decor van de begrafenis van zijn vader. Zelf woont Marten (en Sybil)  in Amsterdam, maar dat speelt in het verhaal geen rol. De directe omgeving van Maastricht speelt wel een rol (Slenaken, Lanaken, Vaals)

Over de tijd kun je niet veel concreets melden. In het verleden (18 jaar geleden) is de vechtpartij op straat geweest, waarbij de Turk Nazim gehandicapt is geraakt. Wie is daaraan schuldig geweest? Achttien jaar later komt Marten met zijn ex-vriendin Sybil terug in Maastricht  om het Turkse meisje Gülay te zoeken. Maar je komt er niet achter in welk jaar dat is geweest. Het verhaalheden speelt in ieder geval in de 21e eeuw. Het is denkbaar dat de schrijver gewoon 2018 wil aangeven. Dan zou het verleden dus in 2000 spelen. 
De passages in het heden spelen zich in een korte tijd (een paar dagen)  af. Waarschijnlijk in de zomer, want Sybil en Marten gaan een frisse duik nemen in een beekje in Zuid-Limburg. Een dag ervoor hebben Gülay en haar Turkse vriendje dat ook gedaan. 

Stijl

De stijl van het verhaal is heel helder. Het tempo is hoog en er zijn nauwelijks lastige constructies in de tekst. Zijn metaforen zijn treffend gekozen: 

(blz 5) "ik kon me niet voorstellen dat de man die nu schommelend als een galjoen in de keuken verdween dezelfde was als de jongen die ooit voor ons was opgedoken en even later was afgevoerd, ons achterlatend in stervend zwaailicht." 
(blz. 17) "Voor het eerst vielen me haar pumps op, zoveel stijver dan ik van haar kende, maar haar haar glansde als water in de nacht."
(blz. 32) "Hoe zou het zijn als je dochter verdwenen was? Was het als een draaikolk, die je omlaagtrok, een leegte die je deed duizelen?
(blz. 197) ..."maar ik wist me geen raad met mezelf en was in mijn eigen lichaam gevangen als in een graf en bleef staan, het was onmogelijk dichterbij te komen en hem te troosten. Hoe zou ik dat ook voor elkaar moeten krijgen als degene die hem over de rand van de afgrond had geduwd?"

Een ander opmerkelijk stijlverschijnsel vond ik de manier waarop Mik steeds zijn dialogen weergeeft: 
(blz. 147) Of ze zich misschien niet lekker voelde, of ongesteld was, vroeg ik toen ik wee in mijn buik bij haar langsging, en zij  "hoezo , ik voel me uitstekend."
(blz. 157) "Denk je nog wel eens aan vroeger", vroeg ik, en hij, "vroeger?
(blz. 169) "Laat me met rust, het is jouw zaak niet", zei hij voor ik iets had gezegd, en ik, "je vergist je Nazim, het is mijn zaak wel. Ik was er toen ook bij."
(blz. 181) "Ik geloof dat zijn interesses op een ander vlak liggen", zei Erol, en ik  "zo is het, ik ga liever naar Hamlet of King Lear, betere teksten, en  als je een beetje geluk hebt ook betere acteurs." 

Slotzin

"Hoelang moeten we daar dan blijven?" "Voor altijd toch"?, riep Justin , en ze volgden de bochtige weg en het duurde niet lang of onder hen slonken de heuvels en verloren hun reliëf aan de diepte.

Bijzonderheden

In de roman wordt door de vader van Marten(officier van justitie)  gewezen naar het beroemde boek van de Russische schrijver Dostojewski. Het heet 'Misdaad en straf'  maar wordt ook wel gepubliceerd onder de titel "Schuld en boete".  Marten is dol op Russische literatuur. Dat boek past natuurlijk goed bij hem, als je het symbolisch bekijkt.

Beoordeling

"Mea Culpa" is  een interessante roman over schuld en verantwoordelijkheden. Ook spelen gekleurde herinneringen een rol. De mens interpreteert de feiten uit zijn leven altijd naar zichzelf.  Een mooi onderwerp om over te discussiëren. In je jeugd zie je de feiten anders dan twintig jaar later.
De thematiek van deze kleine roman is dus aantrekkelijk, de stijl van de schrijver eveneens. Ook de structuur waarin heden en verleden elkaar steeds aflossen en de symboliek  zijn voor elke lezer wel duidelijk. Niettemin laat de schrijver ook nog enkele gaten in zijn verhaal over en open, waardoor de lezer die ook nog zelf kan invullen.

'Mea Culpa' is daarom een aantrekkelijke roman. De structuur is helder  evenals de stijl. Het verhaal waarom alles draait, is  gemakkelijk te begrijpen. Een korte fabel en een heerlijke bladspiegel.
Uitstekend geschikt dus voor scholieren van de eindexamenklassen. En natuurlijk is deze roman volop te combineren met romans die ook het thema 'schuld' hebben.
Bijv.
Harry Mulisch- De aanslag 
Tineke Beishuizen - Dood door schuld
Alex Boogers - Alle dingen zijn schitterend
Anne Neijzen - Vrije val 
Mel  Wallis de Vries - Schuld 

 

Recensies

"Het ingenieuze van Mea culpa is dat je naarmate het verhaal vordert steeds minder zeker bent van je zaak. Was de vechtsporter Mehmet wel de man die zo agressief was of heeft een trap van Erol gezorgd voor het ernstige letsel van Nazim? Was Marten wel zo onschuldig of heeft de hoge positie van zijn vader hem uit de wind gehouden? Is zijn geheugen wel zo betrouwbaar? Mik last tegen het einde van de roman een beschrijving in van een rechtszaak waarin de oude strafpleiter Max Moszkowicz voorkomt. Die kon met een briljante redenering het beeld van een moordenaar laten kantelen in dat van een slachtoffer. De waarheid lijkt ondergeschikt aan het verhaal waarin je meegaat. De romanpersonages blijven een beetje ondergeschikt aan dit idee dat Mik nogal nadrukkelijk aan de orde stelt. Dat is jammer, want daarrdoor wordt Mea culpa een ietwat schematische invulling van dat idee." https://www.tzum.info/201...mea-culpa/

"Bekijk hier het interview dat op zondag 6 april op NPO 1 werd uitgezonden met de schrijver van de roman. Dat maakt veel duidelijk." https://tvblik.nl/vpro-bo...edzard-mik