Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2012
• 382 pagina's
• Uitgeverij: Podium

Flaptekst

Eerste zin

De laatste jaren heb ik geen verhaal gehoord dat me niet al eens eerder was verteld.

Samenvatting

Het valt niet mee om een heldere samenvatting van de inhoud te maken. Dat komt vooral door de manier waarop de schrijver zijn personages en tijdlagen door elkaar mixt. Het verhaal wordt door verschillende personages verteld en de tijd vliegt heen en weer tussen heden en verleden. He valt voor de lezer bij de eerste lezing niet mee om te bepalen wie een hoofdstuk vertelt en wanneer het zich afspeelt , want ook de tijdlagen wisselen elkaar steeds af. In de onderstaande samenvatting wordt geprobeerd de situatie van de vertellers te herschikken, waarbij de volgorde van de gebeurtenissen in de tijd zoveel mogelijk word hersteld.

Alle dingen zijn schitterend  vertelt het verhaal van drie vaders van wie de levens elkaar op een cruciaal moment kruisen.

Het verhaalheden is 2012. Remy van Sand is leraar maatschappijleer op een mbo. Hij raakt de grip op zijn leven kwijt als hij slecht nieuws krijgt van zijn arts. Hij heeft namelijk een ongeneeslijke hersentumor. Hij stopt met lesgeven en schrijft manisch in zijn dagboeken. Op dat moment woont hij niet bij zijn vrouw, maar bij een oude schoolvriend Manny.  Hierdoor wordt zijn grootste angst werkelijkheid: hij komt steeds verder van zijn vrouw Mirjam en hun negenjarige dochter Hailie af te staan. Hij is ook altijd bang dat zijn dochter bij het naar school fietsen een ongeluk zal overkomen.

De tweede jonge vader, Arthur Rauwman, is een journalist van degelijke artikelen, die wacht op een donorhart voor zijn zieke zoontje Taij. Hij is getrouwd met Stephanie, een leuke, jonge vrouw die hij op een reis naar Thailand heeft ontmoet. Op één van de paradijselijke eilandjes is Taij destijds verwekt, maar hij heeft een hartafwijking. (cardiomyopathie) Het jongetje kan niet veel en alleen een donorhart kan uitkomst bieden. Voor controle in het ziekenhuis komt Taij op een bijzondere manier in contact met Remy van Sand die er voor zijn behandeling komt.

De derde vader is rechercheur Paul Markus, vader van puberdochter Zoë. Hij maakt de driehoek compleet. Zijn vrouw heeft hem bedrogen en verlaten: dochter Zoë heeft gezien dat zij hem ontrouw was en dat hij alleen maar tijd aan zijn politiewerk besteedde. Af en toe kiest ze dan ook partij voor hem. Ze raakt ook met Remy van Sand in contact, want zij zit in de mbo-klas waarin hij maatschappijleer doceert. Ze kan goed met hem opschieten en vertelt wat vertrouwelijkheden aan hem. Ziet ze in hem een vervangende vader of wordt ze verliefd op een wat oudere vaderfiguur?

Als het echte verhaal in de roman  begint, zitten we vlak voor kerst 2012. Arthur Raumann koopt een kerstboom en heeft een artikel voor zijn hoofdredacteur klaarliggen over Remy van Sand. Hij heeft onderzocht wat er aan de hand is geweest met Remy. Remy heeft een hersentumor, maar hij vertelt het niet aan zijn vrouw en dochter. Omdat hij zijn vrouw een opdonder heeft verkocht bij een echtelijke ruzie, waarbij ze de politie heeft ingeschakeld, moet hij een tijdje uit haar buurt. Hij neemt eerst zijn intrek in een IBIS-hotel in Vlaardingen, maar dan loopt hij een oude jeugdvriend tegen het lijf, Manny. Deze jongeman die een ruig leven lijdt en veel drugs heeft gebruikt had een vriendin die zangeres was, maar de relatie heeft verbroken omdat hij zo veel drugs gebruikte. Remy mag tijdelijk zijn intrek nemen bij Manny, die zijn leven wil beteren. Intussen vertelt hij op school dat hij een tumor heeft en zal stoppen met lesgeven. In zijn klas zit Zoë, de dochter van Paul, die veel te veel aandacht besteedt aan zijn werk. Zijn vrouw heeft hem voor een ander verlaten en Zoë kan dat slecht verwerken. Ze automutileert en bij de behandeling van haar wonden ontmoet Arthur Paul, die vroeger bij elkaar in de buurt woonden. Zo komen alle partijen min of meer bij toeval bij elkaar. Remy heeft een waardeloze relatie met zijn moeder die altijd heeft willen verzwijgen dat zijn vader niet zijn biologische vader is. Dat hoort hij van een beveiligingsbeambte tijdens de roerige dagen in Rotterdam ten tijde van de moord op Pim Fortuyn (2002). Hij is woedend op zijn moeder dat ze het hem nooit verteld heeft. Hij heeft bovendien een trauma overgehouden aan de zelfmoord van zijn zus Estee. Hij en zij hebben hun ervaringen in schriften opgeschreven. Deze schriften worden eerst door Paul meegenomen, daarna door Zoë gelezen en ten slotte door Arthur verwerkt in het artikel dat hij over Remy van Sand wil schrijven.

Er is het een ander in dat jaar gebeurd en het hoogtepunt c.q. dieptepunt ligt in de buurt van Vaderdag 2012. Het is dan juni. Remy leeft nog steeds gescheiden van zijn vrouw als Hailie met een vriendinnetje uit school naar huis rijdt. Ze kijkt niet goed uit en wordt door een automobilist aangereden. Hij kan er niets aan doen. Maar Hailie is hersendood en wordt naar het ziekenhuis in Schiedam gebracht. Mirjam en Remy worden erbij geroepen en het is duidelijk dat Hailie het niet zal overleven. Ze moeten de stekker uit het apparaat trekken, maar willen wel meewerken aan een donortransplantatie. Omdat Remy in het ziekenhuis kennis heeft gemaakt met het leuke, maar zieke jongetje Taij, eisen ze dat hij het donorhart van Hailie krijgt. Gelukkig matchen ze met elkaar en Paul is toevallig de politieman die de ambulance begeleidt om Taij op te halen voor de operatie. Het ongeluk wordt verteld door Mirjam aan Arthur als hij haar interviewt voor zijn artikel over Remy. Hij heeft de informatie over Remy’s jeugd uit de schriften die hij van Paul gekregen heeft. Paul heeft die aangetroffen bij de dood van Remy. Het artikel van Arthur moet inmiddels een boek worden, maar als hij Mirjam heeft geïnterviewd over de gang van zaken, en dat is donderdag 20 december (een dag voor de wereld zou vergaan volgens de Maya-kalender), weet hij niet meer zo goed of hij het verhaal wil publiceren. Mirjam weet niet dat zijn zoon Taij het donorhart van Hailie heeft gekregen. Arthur houdt dat zo. Aangezien Mirjam in haar interview steeds praat over twee plechtigheden (de eerste is de begrafenis van Hailie) moet er dus ook nog een tweede komen. Dat wordt in het laatste hoofdstuk uitgelegd. De ik-verteller Remy is daar veranderd in een personale verteller, wat verhaaltechnisch noodzakelijk is wanneer je in de o.v.t. een zelfmoord wil beschrijven. Het is enige tijd naar de begrafenis van Hailie. Remy kampt met een enorm schuldgevoel, omdat hij zijn kind niet heeft weten te beschermen tegen de dood. Hij moet min of meer het huis uit bij Manny, omdat diens ex-vriendin bij hem wil terugkeren. Remy is ook met de chemobehandeling gestopt en ziet er slecht uit. Op de Lijnbaan in Rotterdam wordt hij zelfs voor een junk of een bedelaar aangezien. Hij pakt de trein terug naar Vlaardingen en loopt in de nacht naar het huis waar Mirjam nog steeds woont. Ze slaapt met behulp van pillen en hij gaat naast haar liggen. Dan pakt hij een kris en hij snijdt eerst zijn ene pols door, later zijn andere. Zo wordt hij in een bloedbad aangetroffen door Paul, maar dat is al vele hoofdstukken eerder verteld. Paul heeft daarna de schriften meegenomen en die zijn een eigen leven gaan leiden.

Personages

Arthur

Arthur Raumann, 35-jarige journalist die bij zijn hoofdredacteur niet in het goede pulletje valt. Zijn artikelen worden niet altijd meteen geplaatst. Na de gebeurtenissen in juni 2012 is hij van plan een artikel te schrijven over Remy. Hij bestudeert daarvoor de schriften van de leraar en interviewt diens vrouw Mirjam. Hij heeft een zoontje van tien dat een hartafwijking heeft en dat een donorhart krijgt van de dochter van Van Sand, die bij een ongeluk om het leven is gekomen. Hij heeft een leuke vrouw met wie hij een relatie heeft aangeknoopt toen hij haar ontmoette op vakantie in Thailand. Hij wil een artikel schrijven over de gebeurtenissen met Remy, maar als hij van alle feiten op de hoogte is, weet hij dat niet meer zo zeker.

Remy

Remy van Sand is een 35-jarige leraar maatschappijleer op een MBO. Hij heeft een huwelijk met Mirjam en een dochter Hailie. Hij is altijd bang dat haar iets overkomt. Hij heeft een traumatisch verleden: zijn halfzus Estee heeft zich opgehangen en zijn vader is zijn biologische vader niet. Dat levert conflictstof op met zijn moeder Jozefien. Bovendien ziet zijn schoonfamilie hem niet zitten. Hij slaat een keer zijn vrouw Mirjam en dan moet hij tijdelijk het huis uit. Hij krijgt onderdak bij zijn vriendje van vroeger Manny, maar tegelijkertijd verneemt hij dat hij een ongeneeslijke hersentumor heeft. Hij is een enthousiaste leraar en in zijn klas zit Zoë de dochter van Paul, die nogal wat moeite met haar leven heeft. Ze snijdt zichzelf en hij probeert haar op te vangen. Hij vertelt ondanks het aandringen van zijn arts niet dat hij kanker heeft. Zijn bange voorgevoelens ten aanzien van Hailie komen uit: ze verongelukt. Hij is degene die erbij is wanneer ze de stekker uit het apparaat trekken, omdat ze hersendood is. Mede omdat hij gekweld wordt door een schuldgevoel met betrekking tot Hailies ongeluk en zijn naderende dood, pleegt hij zelfmoord door zijn polsen door te snijden.

Paul

Paul is rechercheur bij de politie. Op de een of andere manier kent hij Arthur nog van zijn schooltijd. Paul is verlaten door zijn vrouw, omdat hij met zijn werk getrouwd is. Zijn dochter Zoë heeft het allemaal zien gebeuren. Ze kiest vaak de zijde van haar vader, omdat ze de nieuwe vriend van haar moeder ook niet ziet zitten. Paul werkt onverstoorbaar als agent door. Hij gaat in de bewuste nacht dat Taij zijn donorhart krijgt het jongetje ophalen bij Arthur. Hij is er ook wanneer hij bij de zelfmoord van Remy wordt geroepen. Hij haalt de tas met manuscripten bij hem vandaan.

Zoë

Zoë is een moeilijke puber die tussen de scheiding van moeder en vader zit. Ze heeft problemen die ze alleen maar kan uitpraten met Remy van Sand, haar leraar maatschappijleer. Na de les blijft ze vaak hangen en kan hem vertellen dat ze automutileert. Ze vindt het verschrikkelijk dat Remy kanker heeft en dat hij van school zal verdwijnen. Op een gegeven moment ziet ze dat haar vader de schriften van Remy heeft. Ze gaat erin lezen en ze leert daaruit dat haar leraar een dramatisch verleden heeft en een halfzus had die zelfmoord heeft gepleegd. Aan het einde van de roman komt ze nauwelijks meer in het verhaal voor.

Quotes

"Niemand houdt van rouw, Het kleeft aan je. Mensen zijn bang dat het de dood is die aan hen kleeft. Maar ze begrijpen het niet. De dood kan ook glorieus zijn. De dood kan een mens verheffen. Misschien probeer ik mezelf met zulke gedachten te redden in de hoop me op die manier met de dood van Estee te verzoenen. " Bladzijde 33

"Kinderen willen teveel, krijgen teveel en zijn bang dat ze iets missen. Ik moet er niet aan denken dat Hailie een vriendje krijgt als ze in de puberteit zit en haar hart verliest aan een of andere schurftige klootzak die niets liever wil dan met zijn handen in haar broek zitten, of die haar manipuleert en ideeën aanpraat die ze zelf nooit zou krijgen." Bladzijde 39

"Ik zei: “Mijn zus nam een dodelijke cocktail van verschillende medicijnen en slaappillen en ging op bed liggen met een boek naast zich en een schrift in haar hand. Het leek erop dat ze van plan was iets te gaan schrijven. Dat is niet meer gelukt. Mijn moeder vond haar. Ze was negentien”. " Bladzijde 210

Thematiek

Noodlot

Het thema van dit boek is het mislukte individu, of het noodlot. Het lijkt namelijk bijna onvermijdelijk dat een individu faalt in zijn doel. In het algemeen komen nogal wat mensen in zijn romans voor die in het leven niet zo geheel erg gunstig door het noodlot zijn bejegend. Het zijn vaak \'losers\'. In deze roman is het in eerste instantie de leraar Remy van Sand die in zijn leven de nodige ellende heeft meegemaakt.Een ander personage is Paul, de agent. Hij heeft zich vanaf het begin te veel op zijn werk gestort en zijn huwelijk en kind (Zoë) verwaarloosd. Omgekeerd is er Arthur Raumann die het getroffen heeft.

Motieven

Zelfmoord

Estee en Remy plegen beiden zelfmoord

Moeizame liefdesrelaties

Remy-Mirjam, Paul en zijn vrouw , Manny en Paula

Kind-ouderrelatie

o Remy met Hailie o Remy met zijn eigen moeder o Remy met zijn vader die hij niet heeft gekend o Paul met zijn dochter Zoë o Arthur tegenover zijn kinderen Free en Taij

Vaderzoekmotief /vatersuchmotiv

Remy doet een poging zijn vader op te zoeken, maar die mislukt

Automutilatie

Zoë snijdt zichzelf

Motto

“When the stars threw down their spears
and watered heaven with their tears,
Did he smile his work to see?
Did he who made the Lamb make thee.
(The Tyger, William Blake)

En
“Nothing is so healing as the human touch”
(Schaker Bobby Fischer)

 

Trivia

Boogers schreef enkele jaren geleden in een interview dat hij zou stoppen met schrijven omdat hij het financieel niet kon bolwerken. Van zijn over het algemeen goed beoordeelde romans door recensenten werden veel te weinig exemplaren verkocht. Toch heeft hij de laatste jaren de draad van het schrijven weer opgepakt en verschenen o.a. \'De kolibri en het meisje\' en \'Alle dingen zijn schitterend.\'

Titelverklaring

De titel van de roman is letterlijk terug te vinden in de tekst en wel op blz. 53. Remy van Sand is met zijn vrouw en dochter Hailie op vakantie in de bergen. Zijn dochter Hailie stemt hem altijd gelukkig.
“Ik pakte haar gezicht beet. Ze kneep haar ogen toe.
“Alle dingen zijn schitterend”, zei ze, “ik kan nergens naar kijken.”

Maar de schitterende dingen zijn niet voor alle personages weggelegd. Dat komt vaak voor in de romans van Alex Boogers. Vooral Remy heeft het slecht getroffen: de zelfmoord van zijn zus, de vader die hij niet kent, de hersentumor en de dood van zijn dochtertje. Het is eigenlijk niet zo vreemd dat hij een einde maakt aan zijn leven. Niet alle dingen in het leven zijn immers schitterend.

Structuur & perspectief

Deze delen zijn onderverdeeld in kleine hoofdstukken die een titel hebben. Zoals gebruikelijk wordt die titel bijna altijd in het hoofdstuk uitgelegd.

In recensies wordt wel aangegeven dat het boek een mozaïekstructuur heeft: dat klopt ook wel, want het verhaal vliegt heen en weer door de tijd (van heden naar verleden en dan weer naar heden). De lezer moet heel goed opletten in welke periode het verhaalgedeelte speelt. Datzelfde geldt voor het perspectief: er zijn drie belangrijke ik-vertellers: de drie vaders van het verhaal: Arthur, Remy en Paul. Maar Ook Zoë en Manny nemen  enkele hoofdstukken voor hun rekening. Via de interviewmethode kan Arthur bovendien Mirjam in de ik-vorm laten vertellen. Het laatste hoofdstuk wordt verteld door Remy als personale verteller, maar dat is verhaaltechnisch een noodzaak omdat je een ik-verteller in de o.v.t. geen zelfmoord kunt laten plegen.

Vaak moet je als lezer de eerste helft van de eerste bladzijde van zo´n hoofdstuk door om te weten te komen welke verteller aan het woord is. Hoewel de schrijver het knap (misschien wel te knap) construeert, wordt het daardoor misschien juist geen pageturner. Daarvoor moet je te geconcentreerd blijven lezen. Het gevaar is daarbij dat je de draad van het verhaal kan kwijtraken als je het boek weglegt. Ik betrapte me erop dat ik na het wegleggen van de roman me steeds weer opnieuw moest inlezen.

Kortom, de structuur is vrij ingewikkeld. Misschien wel iets te.

Decor

Je kunt uit tekstgegevens afleiden dat het verhaalheden rond kerst 2012 speelt. Het is het jaar dat prins Willem Friso verongelukt bij Lech en in december van dat jaar koopt Arthur een echte Noorse kerstboom. Het laatste interview met Mirjam, de vrouw van Remy, vindt vijf dagen voor de kerst 2012 plaats. Zijn dochter Free vreest dat de wereld de volgende dag zal vergaan volgens de Mayakalender.  De laatste dag vertelde tijd is dus 20 december 2012.

Maar het ongeluk dat Hailie overkomt en de donorsituatie die daarop volgt, speelt zich af in juni 2012. In het verhaalheden heeft zich dat dus allemaal voltrokken, maar de belangrijke feiten (het ongeluk van Hailie, het donorhart voor Taij en de zelfmoord van Remy)  worden pas in deel IV verteld. Hoewel een aandachtige lezer voldoende aanwijzingen krijgt om het einde eerder te reconstrueren. Maar dat vergt wel leeservaring.

De tijd vliegt ook regelmatig verder in het verhaal terug. We gaan terug naar de jeugd van Arthur, naar de puberteit van Remy die zijn zus door een zelfmoord kwijtraakt en naar het jaar waarin politicus Pim Fortuyn om het leven komt door een aanslag in het mediapark in Hilversum. Dat laatste speelt zich af in mei 2002. Op het moment dat Pim begraven wordt, hoort Remy in Rotterdam van Ben, zijn zwager, dat hij een andere vader heeft. Er is daarom sprake van een niet-chronologische roman.

Het decor van de roman is in eerste instantie de geboortestad van Alex Boogers: Vlaardingen. Ook Rotterdam speelt een belangrijke rol. Hailie wordt doodgereden in Vlaardingen en wordt naar het Vlietland-ziekenhuis gebracht in Schiedam, waar ze de stekker uit haar trekken. De zelfmoord van Remy vindt ook plaats in Vlaardingen. Vanuit Rotterdam passeert  hij namelijk drie stations op de zijn Rotterdam-Hoek van Holland.

Stijl

Alex Boogers schrijft in een heldere stijl zonder gebruik te maken van al te moeilijke woorden en zinsconstructies. Hij maakt wel gebruik van de metaforen, maar die zijn zelden poëtisch, veel meer zijn het vrij goed getroffen zakelijke vergelijkingen. Een een eenmaal gekozen metafoor wordt vaak uitgebreid uitgewerkt.

Hiervan kan ik een aantal voorbeelden geven.

-        "Afwijzing laat littekens na. Je trekt je terug, raakt in jezelf gekeerd. Je zet een hek van prikkeldraad op waar niemand overheen durft. Jozefien heeft het persoonlijk in elkaar getimmerd en het draad gespannen. En dan dat woordje dat ze gebruikte, hoe ze hem noemde. Mijn echte vader. Wat is dat in godsnaam?" (blz. 33)

-        Een politieke partij begon tijdens een partijbijeenkomst over Anne Frank. De toon was grimmig en werd grimmiger. Het politieke spel leek op een bokspartij tussen een talentvolle nieuwkomer die plotseling in de ring verscheen en een stelletje uit vorm geraakte boksers. De luie boksers wisten niet hoe ze de nieuweling moesten aanpakken. Maaiden wanhopig met hun armen. Alles was geoorloofd om te kunnen winnen. Het zijn altijd de luie boksers die het spel verzieken. (blz. 209).

-        "De tumor was een kogelvis met stekels die zich opblies in mijn hoofd zonder dat ik er controle over had.“ (blz. 261)

-        “Ik had nu twaalf bestralingen gehad. Tijdens de bestralingen droeg ik een masker over mijn gezicht, alsof ik een dier was dat beteugeld moest worden.“ (blz. 281)

-        “Het was mijn toevluchtoord", zei Steph. "Blijdschap is net zonlicht, als je het te lang mist, dan kun je op een gegeven moment niet meer verder. Alles lijkt dan teveel. Alles gaat traag. Er is geen inspiratie. Geen uitzicht." (blz. 311)

-        Een ontroerende beeldspraak is: "Mijn dochter lag niet daar in het ziekenhuis. Het was haar gekneusde, halfverbrijzelde jonge lichaam waarin ze gevangen werd gehouden. Het leek erop alsof ze achter een pick-uptruck was gebonden en een dronken gek achtjes had gereden op een stoffige onverharde weg en mijn dochter had voortgesleept. Met elk achtje zag je haar minder vechten, was er minder weerstand, tot het niets meer was dan een levenloze homp vlees." (blz. 328)

Slotzin

Een flauwe glimlach verscheen op zijn gezicht. Hij zuchtte diep, en voelde zijn hart steeds harder bonzen. Dat was het leven dat hij voelde, dacht hij, en hij wachtte tot het eindeloze licht op hem zou toestromen.

Beoordeling

Vanaf Lijn 56 heb ik het werk van Alex Boogers gevolgd. Ik vind het altijd jammer wanneer een goede schrijver onbekend blijft voor het grote publiek, terwijl vaak onbenullige  thrillers met honderdduizenden over de toonbank vliegen. In een interview enkele jaren geleden (Volkskrant Magazine) gaf Boogers aan dat hij niet kan leven van zijn verkochte boeken en dat hij van plan was te stoppen. Dat is gelukkig niet gebeurd. Hij heeft sinds dat interview alweer enkele romans op zijn naam staan. Met deze nieuwe roman heeft hij een ingewikkelde poging gewaagd literatuur aantrekkelijk te maken. Jammer is m.i. dat hij gekozen heeft voor een structuur die het de lezer niet eenvoudig maakt (de voortdurende wisseling van verteller en tijdlaag). Het wordt dan wel puzzelen. Het verhaal kan je als melodramatisch zien (hoeveel ellende kan een mens verdragen) maar door de toon van het vertellen en de stijl van Boogers gebeurt dat niet. Enkele recensies spreken over een overdaad aan structuur (mozaïekstructuur) en een veelheid aan personages. In die kritiek kan ik me wel vinden. Maar in tegenstelling tot anderen, bleef me wel een gevoel van onrust over de zin van het bestaan bij. Het verdient m.i. dan ook zeker dat Boogers blijft schrijven en dat we zijn literaire nakeomelingen blijven bestuderen.

Niettemin is Alle dingen zijn schitterend een niet eenvoudig te lezen roman voor scholieren. Leeservaring is zeker een verdienste. De meer ervaren havo- en vwo-kandidaat kan er echter wel plezier aan beleven

Recensies

"Het is allemaal erg jammer, want Boogers kan zeker schrijven. Hij heeft een soepele, vloeiende stijl die de lezer moeiteloos weet mee te voeren, maar die tegelijkertijd wel erg kaal is. Boogers besteedt weinig aandacht aan details en aan het inkleuren van de omgeving, waardoor veel scènes weigeren tot leven te komen. Het levert bovendien een hoop passages op die beter weggelaten hadden kunnen worden." http://recensieweb.nl/aut...ers-alex/

"Het gissen wordt nog verder vergroot door het feit dat Boogers zijn verhaal niet chronologisch vertelt. “Alle dingen zijn schitterend” heeft kortom alle trekken van een roman waaraan Boogers zich heeft vertild. En dat is jammer, want hij blijft in het romanlandschap een originele stem. Zijn personages werken zich voortdurend in de nesten, maar zijn net te dom om van hun fouten te leren." http://www.nrclux.nl/all.../1029998/

"Alles hangt met alles samen, tenminste: volgens Alex Boogers. En ik sluit ook niet uit dat die samenhang er ooit is geweest. Maar dat was dan voordat Boogers zijn manuscript een paar rondjes in de droogtrommel liet meedraaien, gewoon om te kijken wat er zou gebeuren als hij de vertelstructuur aan het toeval overliet. Leuk, zo\'n experiment. Dat kun je het \'best bewaarde literaire geheim van Nederland\' noemen, maar het gaat om het eindresultaat. En dat is een rare, verknipte mislukking." http://www.twenteuitdekun...n-botsing

"Ik vind het een prachtig boek, een boek dat gelezen wil worden en dat mij ook door laat lezen. Een boek dat elke keer meer onthult, maar niet teveel. Het is een boek met een goed einde, met afsluiting voor iedereen. Het boek is vernieuwend, verassend en bijzonder. Alle dingen zijn schitterend, dit boek zeker!" http://deleesfabriek.nl/2...e-puzzel/