Feitelijke gegevens

• 3e druk, 2010
• 232 pagina's
• Uitgeverij: Uitgeverij Mozaïk

Flaptekst

Eerste zin

Ze weten niet waarvan ze wakker wordt. Ze ligt roerloos op haar rug in bed en luistert naar de geluiden in huis.

Samenvatting

Het boek gaat eigenlijk over het leven van een Joods meisje die in de oorlog wordt geboren en in diezelfde oorlog ook weer sterft. Haar naam in het boek is Ditte. Ze groeit op in het Joodse gezin Stein. Haar moeder is vanaf haar geboorte depressief en in zichzelf gekeerd. Lotte is hoofdpersoon van het boek.  Lotte is een meisje dat de ouders Stein hebben opgenomen in hun gezin toen ze nog een baby was.  Wanneer Ditte is geboren, neemt Lotte de zorg van haar zusje over van haar moeder.  Lotte maakt zich geen zorgen over de oorlog, want ze merkt er niet veel van en haar ouders lijken er erg ontspannen over. Totdat haar vader zijn geliefde manufacturenzaak moet verkopen en thuis komt te zitten. Ook merkt Lotte dat hij veel nadenkt over de oorlog. Op een avond vertelt haar vader dat ze moeten vluchten

De dag van het vluchten breekt aan. Haar vader zegt dat zij samen met haar moeder de eerste auto moet pakken en dat hij samen met Ditte de volgende auto pakt. Maar wanneer Lotte bij de boerderij zit te wachten en ze een auto aan ziet komen stapt alleen haar vader uit. Ze is erg verbaast en kan het niet geloven dat haar ouders haar zusje hebben achtergelaten. Hun tijd op de boerderij is niet echt leuk ze slapen op de hooizolder en moeten de boer betalen voor hun verblijf. Lotte voelt zich gevangen en wanhopig want ze mist Ditte verschrikkelijk. Wanneer hun geld op is zet de boer hen op straat. 

Ze komen op het idee om naar de pastorie in Beneden-Leeuwen te gaan. Ze moeten dan wel de Waal over. Het lukt hen maar de pastoor in de pastorie laat hen één nacht slapen en zet hen vervolgens op straat.

Dan komt Lotte op het idee om naar moeders geboortestad te gaan. Ze bereiken die stad nooit,  want Lotte loopt haar voeten kapot en kan niet meer verder lopen. Dan gaan ze op goed geluk naar de pastorie in Wamel. Ze worden daar met veel liefde ontvangen en de pastoor besluit dat ze mogen blijven. Lotte is 16 wanneer de oorlog voorbij is. Ze gaan op zoek naar Ditte, maar die blijkt naar Auschwitz op transport gezet en gelijk vergast.

Ze zijn er alle drie heel lang kapot van en besluiten een nieuw begin te maken in het noorden van het land. Lotte wordt gek thuis, want haar ouders zijn zo neergeslagen. Ze besluit op de arbeidsbeurs een baantje te gaan zoeken. Ze wordt verwezen naar Amsterdam.  Ze gaat daar als huishoudster werken bij een vrouw die in de oorlog Duitsers heeft opgevangen. De vrouw wil bereiken door Lotte in dienst te nemen dat de mensen in de buurt haar weer gaan accepteren.

Vervolgens maakt het verhaal een sprong in de tijd. Van 1946 de tijd dat Lotte bij de vrouw werkt in Amsterdam naar 2000. Lotte keert terug naar het dorp waar ze in het begin van het verhaal woont samen met Ditte en haar ouders. Ze wilt iemand terug vinden die haar zusje Ditte herinnert. Ze bezoekt het huis waar Frieke heeft gewoond, dit is de huishoudster die Ditte na hun vertrek in huis had genomen. Helaas kan ze haar niet vinden. Wel komt ze bij de boerderij waar ze ondergedoken had. Ze gaat uiteindelijk met weinig hoop weer terug naar huis. Thuis hoort ze dat haar moeder is overleden en ze  Lotte iets na heeft gelaten. En dat voorwerp is hetgeen waar Lotte vanaf het moment dat ze Ditte kwijt was naar had verlangd. 

Personages

Lotte Stein

Lotte is een zorgzaam en lief meisje dat alleen maar aan anderen denkt. Wanneer haar moeder niet voor Ditte kan zorgen, neemt ze als vanzelfsprekend de zorg van haar pleegzusje Ditte over. Ook is ze een echte vechter want ondanks dat haar voet helemaal kapot is tijdens hun vlucht, bleef ze stug doorlopen tot ze echt niet meer kon. Wanneer Lotte ouder wordt beschreven in het tweede deel van het boek merk je dat het verleden haar achtervolgd heeft en nooit heeft kunnen loslaten wat er met Ditte is gebeurd.

Ditte (Edith) Stein

Ditte is een erg lief meisje van drie jaar oud. Ze heeft helemaal geen besef wat haar te gebeuren staat en blijft tot het einde denken dat ze Lotte weer snel ziet. Daarnaast is ze een vrolijk meisje en ze blijft altijd hoop houden. Haar knuffel Ollie is haar enige houvast.

Caroline Stein

Caroline is de moeder van Lotte en Ditte. Lotte beschrijft haar als een knappe slanke vrouw. Ze is ook erg lief voor Lotte, maar ze verandert wanneer Ditte wordt geboren in een afwezige en koude vrouw. Tijdens hun vlucht vindt Caroline zichzelf steeds meer terug en zie je wat voor een sterke en slimme vrouw het is.

Paul Stein

Paul Stein is de vader van Lotte en Ditte. Hij heeft een manufacturenwinkel. Het is een hardwerkende man, die goed nadenkt over zijn beslissingen. Maar ook hij wordt tot wankelen gebracht door de oorlog, want het zorgt ervoor dat hij beslissingen moet nemen die tegen zijn eigen principes ingaan. Daarnaast houdt de vader van Lotte zich erg aan de Joodse tradities en principes, hij vindt hier troost tijdens het onderduiken.

Quotes

"Ik dacht dat het allemaal wel mee zou vallen met de oorlog waar papa bang voor was, dat hij overdreef. Hoe zouden die mensen uit een ver land nou ons, hier, in ons kleine dorp weten te achterhalen? Hoe zouden ze weten dat wij Joden waren? " Bladzijde 18

"Ik hoorde hem diep ademhalen. In het schemerdonker van de kamer leef zijn gezicht te bestaan uit donkere vlekken. We wisten al dat Ditte naar de Schouwburg is gebracht. Daar is haar naam geregistreerd . We zijn erachter gekomen dat ze bijna meteen daarna op transport is gegaan. Het klonk bijna alsof hij het over iemand anders had, iemand die hij en ik en mama niet kenden. " Bladzijde 159

"Naast het huis stonden drie populieren. Ik zag hun omtrek. Ik hoorde ze ruisen ruisen ruisen in de wind. Het was alsof een hand mijn hart vasthield en venijnig kneep. Ik kreeg het benauwd, zo heftig verlangde ik naar buiten lopen zonder bang te zijn, naar spelen met Ditte. " Bladzijde 82

"U hebt haar gewoon in huis achtergelaten? Hoge, gejaagde, vliegende stem die niet van mij leek. Ik waagde een blik opzij. Mama's houding zei genoeg. U ook? U wist het ook? Lotte...zei papa. Nee! Niks Lotte! Hoe kon u! Hoe kon u! Hoe kon u mij haar koffer laten pakken! Hoe... Ik jankte, het was geen huilen meer, mijn vuisten gebald tegen mijn ogen, van woede en pijn. " Bladzijde 66

"Ditte? Maar kind, wat doe jij hier? In je nachtjapon in het donker op de trap? Waar zijn papa en mama en Lotte? Ditte weet het niet. Ze begint weer te huilen, met lange uithalen, ze kan niet stoppen, ook niet als Frieke haar optilt en van de trap af draagt. " Bladzijde 14

Thematiek

Wo ii: kinderleed

Het thema van het boek is de Tweede wereldoorlog door het gezichtspunt van een driejarig meisje Ditte en een tiener Lotte. Je kan het thema ook als een vraag opvatten: Mag je een klein kind achterlaten om jezelf te redden en hoe verwerk je het daarna als blijkt dat die keuze fout was? Eigenlijk speelt deze vraag de grootste rol in dit boek. Ook de relatie tussen Lotte en Ditte speelt een rol, je kunt merken in het boek hoe veel Lotte van Ditte houdt. Ook andersom want Ditte blijft maar naar Lotte vragen. Wanneer op een avond voordat ze weg gaan haar vader Ditte op bed legt, blijft Ditte roepen totdat Lotte is geweest. Kortom de oorlog staat vooral centraal waarin je de relatie tussen twee pleegzussen volgt die geleid wordt door de cruciale eerder beschreven vraag.

Motieven

Angst

Angst is ook een motief van het boek. Het is vanzelfsprekend dat angst hoort bij de oorlog. Toch is de familie Stein sterk en proberen ze hun angst voor elkaar te verbergen. De grootste vraag en angst die ze met zich meedragen is hoe het met Ditte is afgelopen.

Familiebanden

De familie Stein is een bijzondere familie. Zo wordt beschreven dat Paul en Caroline geen kinderen konden krijgen en daarom Lotte als pleegkind hadden opgenomen na de dood van Lottes ouders in een treinongeluk. Voor de oorlog was de familie Stein gelukkig en genoten ze van hun welvarende levens. Het verandert wanneer de oorlog start en de moeder van Lotte zwanger raakt. De zwangerschap en bevalling zijn zo zwaar dat haar moeder verandert en depressief raakt. Lotte neemt de zorg van het huishouden en haar zusje Ditte van haar moeder over. Haar vader en moeder merken dit maar veranderen er niets aan. Lotte kan het hen dan ook niet vergeven dat ze Ditte hebben achtergelaten. Wanneer de oorlog af is gelopen is Lotte nog steeds zo teleurgesteld in haar ouders dat ze het contact verbreekt.

Tweede wereldoorlog jodenvervolging

Één van de motieven van het boek is de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. De familie Stein is namelijk Joods en moeten net als velen anderen vluchten om hun leven te sparen. Ze moeten een jodenster op hun jas dragen en gaan onderduiken op een boerderij en later in een pastorie. De familie Stein houdt zicht erg aan de Joodse gebruiken, zo worden er verschillende gebeden beschreven in het boek. Uiteindelijk overleeft alleen Ditte de oorlog niet.

Motto

Op pagina 5 van het boek staat het eerste motto. Het is een tekst uit een Jiddisch kinderliedje. De belangrijkste zinnen vertaald zijn:
Zodat iedereen zal zien
Ik leef en kan nog zingen
Nog mooier en nog beter dan voorheen.

Het motto komt terug op pagina 208. Ook staat die achterin het boek het volledige liedje in de oorspronkelijke taal. Samen met Lotte zong Ditte het liedje.

Daarnaast staan er nog twee stukjes die je ook een motto van het boek kunt noemen  op pagina 9. Hierin wordt citaten gegeven van historische informatie, die weergeven welke informatie de schrijfster wilde overbrengen over de Tweede Wereldoorlog. 

Het eerste citaat is van gouverneur-generaal Hans Frank:

Frank beweert dat men op de hoede moet zijn voor medelijden. De Joden moeten vernietigd worden, maar het kan niet door fusilleren of vergiftiging.

Het tweede citaat is van Rudolf Höss, kampleider van Auschwitz, waarin staat dat kleine kinderen nooit konden werken en dus direct naar de gaskamer gebracht werden. Op pagina 180 komt dit citaat terug.

Trivia

Andere tijden maakte naar aanleiding van deze gebeurtenissen waarop het boek gebaseerd is een indrukwekkende documentaire. Deze had de titel: 'De andere familie Frank'. Deze film is meer dan 700.000 maal gekeken en is nog steeds te zien.

Voor 'Het meisje dat verdween' won de schrijfster Els Florijn de Publieksprijs Christelijk Boek 2011, georganiseerd door EO Visie, Nederlands Dagblad en BCB.

Titelverklaring

De titel het meisje dat verdween slaat op de verdwijning van Ditte. Je kunt twee verklaringen geven voor de titel.  Ditte was voor Lotte onbereikbaar en Lotte had geen idee wat er precies met haar zusje was gebeurd. Deze vragen blijven aan haar knagen gedurende het boek. 

De bedoeling van de schrijfster met de titel zou ook anders kunnen zijn. Els Florijn hoorde het verhaal van het meisje Elly (in het verhaal heeft dit meisje de naam Ditte), die was verdwenen in de oorlog. Het verhaal van dit meisje is nooit vertelt en vergeten door het volk. Ze wilde door dit boek te schrijven aangeven dat er naast Anne Frank nog meer Joodse meisjes met verhalen  zijn uit die tijd. 

Structuur & perspectief

Structuur

Het boek is opgedeeld in twee verhaallijnen. Deze scheiding start al in het begin van het boek. Je weet welke verhaallijn je volgt door de naam en de tijd die boven ieder hoofdstuk staat vermeld. Er zijn in totaal 23 hoofdstukken, de hoofdstukken van Lotte zijn ongeveer 10 bladzijdes lang en die van Ditte maximaal 5 bladzijdes. Ook zijn deze stukken schuinsgedrukt, hierdoor is het nogmaals benadrukt dat het een ander verhaallijn is. Aan het einde van het boek heeft daarnaast een voorwoord op pagina 7 en een nawoord op pagina 213 tot 231, hierin wordt de historische informatie de schrijfster heeft gebruikt genoemd en zijn foto's te vinden die in het verhaal wordt beschreven. Aan het einde van het boek is tot slot nog een dankwoord van de schrijfster Els Florijn op pagina 232.

Perspectief

De verhaallijn van Lotte word vanuit de ik-verteller verteld. Door dit perspectief volg je de gedachtes en belevenissen van Lotte van dichtbij. Het zorgt ervoor dat het verhaal dichterbij komt. Naast de verhaaldelen van Lotte zijn er ook kleine  fragmenten waarin het verhaal van Ditte wordt verteld. Dit doet de schrijfster door gebruik van het personale  zij- perspectief. Toch komt het verhaal wel dichtbij doordat de gedachten van Ditte wel door de schrijfster wordt beschreven. 

Decor

Decor

Het boek speelt zich voor, tijdens en na de oorlog af. Het decor is dan ook passend bij hoe het er in die tijd uitzag. De schrijfster geeft wel aan dat de gebouwen fictief zijn en dus niet in het echt bestaan. Het begin van het verhaal speelt zich af in het huis van de familie Stein. Vervolgens gaan ze naar hun eerste vluchtadres de boerderij van de familie Van Alphen. Daarna gaan ze met een bootje de Maas over naar Beneden-Leeuwen. Daar slapen ze in een pastorie. Uiteindelijk eindigt de oorlog wanneer ze verblijven in Wamel in een pastorie. Ze besluiten na de oorlog naar het Noorden te verhuizen, maar Lotte gaat al gauw voor haar werk naar Amsterdam. 

Ditte verblijft nadat haar familie is gevlucht op de boerderij van Frieke. Vervolgens wordt ze meegenomen naar de Schouwburg waar vanuit ze op transport wordt gezet naar Auschwitz. 

Tijd

Er zijn twee verhaallijnen die chronologisch worden verteld.

1. Eerste verhaallijn is die van Lotte die over meerdere jaren verspreid is.
2. De tweede verhaallijn speelt zich alleen maar af in 1943 en komt verspreid over de tekst voor. Het is cursief gedrukt dus je kunt het makkelijk herkennen. In dit stukje tekst worden de laatste dagen van Dittes leven verteld.

De schrijfster noemt zelf de jaartallen in het boek dus daardoor is het wel erg duidelijk welk verhaal word verteld en wanneer het zich afspeelt.

De verhaallijn van Lotte wordt uitgebreider omschreven en dat van Ditte fragmentarisch dat betekent met kleine stukjes. Er komen flashbacks in het verhaal voor en dat is dan vaak zo wanneer Lotte aan Ditte denkt. Ook is het boek in twee delen verdeeld:
Voor deel 1 gaat het van 1938- 1946.  Vervolgens in deel 2 beschrijft de schrijfster maar enkele dagen in 2000.

Stijl

Het boek is eenvoudig geschreven, weinig moeilijke woorden en vrij korte zinnen. Ook de hoofdstukken zijn niet zo heel lang en de schrijfster houdt de spanning er  in door de stukjes van Dittes verhaal te verspreiden. Verder heeft de schrijfster Els Florijn het boek fictief opgebouwd maar wel door gebruik van historische feitelijke informatie als bron. Dit zorgt ervoor dat het boek wel kloppend is, maar daarnaast wel volledig doordat het verhaal een familie volgt gedurende de tijd voor, tijdens en na de oorlog. Daarnaast beschrijft Els Florijn erg gedetailleerd de omgeving, gebeurtenissen en de gevoelens en gedachten van Lotte en Ditte. Voorbeelden daarvan zijn terug te lezen in de quotes. 

Slotzin

Tussen de twee stenen is nog een opening. Ik pak het kleine, witte steentje en leg het tussen de twee grote in. Die is voor Ditte.

Beoordeling

 

Als er één ding zeker is over het boek, dan is het dat het de lezer raakt. De gedetailleerde beschrijving van de belevenissen, gedachtes en gevoelens van Lotte en Ditte maken dat wanneer je het boek hebt gelezen je over het verhaal gaat nadenken. Ook zorgt het boek ervoor dat je als lezer bewust wordt van hoe een Joods gezin heeft geleefd voor, in en na de oorlog. Er zijn veel boeken geschreven over de oorlog, maar wat dit boek bijzonder maakt is dat het volledig is, de tijd voor, in en na de oorlog wordt beschreven en daarnaast dat het boek heel goed de gedachten en belevenissen van een klein meisje weet te beschrijven. Een nog ongevormd en onbesmet meisje die nog niet begrijpt wat er in de buitenwereld zich afspeelt en alleen maar op zoek is naar veiligheid.  Ook de band tussen de twee pleegzusjes is prachtig beschreven en je kan je enorm inleven  in Lotte. Kortom een echt aanrader: spannend, leerzaam, heftig, emotioneel, herkenbaar en makkelijk leesbaar. 

 

 

 

 

Recensies

"Monument voor het driejarige Joodse meisje Ellie Frank. De feiten: Hartog en Jacoba Frank-van Dijk, wonend te Lienden, besluiten in 1943 om onder te duiken. Hun driejarig dochtertje Ellie laten ze achter bij Judith van de Berg, de huishoudster. Hun twaalfjarige pleegdochter Elisabeth Dasberg gaat wel met hen mee." http://www.boekencentrum....ctId=24365

Bronnen

Via deze link kun je de documentaire bekijken die op dezelfde informatie als het boek is gebaseerd.

http://www.boekencentrum....deo/20/22/