Feitelijke gegevens

• 10e druk, 1995
• 192 pagina's
• Uitgeverij: Cossee

Flaptekst

Eerste zin

Toen ik vijftien was, kreeg ik geelzucht.

Samenvatting

Deel een

Wanneer hij vijftien jaar is, wordt Michael Berg onverwachts geveld door geelzucht. Op straat wordt hij erg beroerd en moet hij overgeven. Een oudere vrouw ontfermt zich over hem: ze neemt hem mee naar haar huis en doet hem in bad. Michael voelt zich al meteen erg tot haar aangetrokken – voornamelijk in seksuele zin – en dat is wederzijds. Ze krijgen een intense erotische relatie, maar dat groeit uit tot meer dan alleen seks wanneer de vrouw – die Hanna Schmitz heet en eenentwintig jaar ouder is – ontdekt dat Michael veel leest en hem vraagt om haar voor te lezen. Michael wordt verliefd op haar, spijbelt van school om bij haar te zijn en vertelt niemand over hun relatie. Ze leest zelf nooit boeken en wanneer ze op een fietstocht zijn, laat ze hem alles tekenen en bestellen. Ook als hij ’s morgens weggaat om ontbijt te halen en een briefje achterlaat, wordt ze boos omdat ze zegt dat briefje niet te hebben gevonden. Op een dag verschijnt Hanna ineens in het zwembad waar Michael met zijn vrienden is, en daarna blijkt ze verhuisd te zijn zonder informatie te hebben achtergelaten.

Deel twee

Michael groeit op zonder Hanna aan zijn zijde. Hij gaat rechten studeren en vindt een studentenkamer, heeft een aantal vriendinnetjes en probeert zijn leven te leiden, maar blijft steeds terugdenken aan Hanna. Hij mist haar. Groot is dan ook zijn shock wanneer hij per toeval voor een studiecollege een rechtszaak tegen oorlogsmisdadigers bijwoont en daar Hanna terugziet. Ze is ouder geworden en staat terecht omdat ze als kampbewaker werkte bij onder andere Auschwitz. Ze zou samen met een aantal andere vrouwen verantwoordelijk zijn geweest voor de dood van tientallen joden in een kerk door een grote brand. De belangrijkste getuigenis is die van een joodse vrouw die het drama samen met haar moeder overleefde en een boek over hun ervaringen schreef. Zij vertelt ook dat Hanna in het werkkamp vaak jonge meisjes bij zich liet komen die ze dan voor korte tijd onder haar vleugels nam en ze ’s avonds beval om haar voor te lezen. Kort daarna werden ze op transport gezet naar Auschwitz en daar vergast.

Michael is zeer geschokt door wat hij hoort en blijft elke dag naar het proces gaan om te weten hoe het afloopt met Hanna, die ervan overtuigd is dat ze moest doen wat ze deed omdat het haar werk was. Toch voelt Michael zich echter niet langer aangetrokken tot haar, wat misschien komt door wat ze gedaan heeft en waarover hij nu voor het eerst hoort. De rechtszaak is nog bezig wanneer Michael plotsklaps beseft wat Hanna’s grootste geheim is: ze is analfabeet en kan dus niet lezen en niet schrijven. Daarom wilde ze dat hij en de meisjes haar voorlazen, daarom kon ze het briefje niet lezen, daarom liet ze hem alles lezen en schrijven tijdens hun trip en daarom weet ze de helft van de rechtszaak niet wat er gebeurt omdat ze de papieren die ze erover heeft gekregen, niet kon lezen. Eventjes twijfelt Michael of hij Hanna’s analfabetisme aan de rechter moet doorgeven, maar dat doet hij uiteindelijk niet omdat hij gelooft dat het niets zal veranderen aan Hanna’s misdaden. Op de laatste dag van het proces wordt Hanna veroordeeld tot levenslang gevangenisstraf.

Deel drie

In het laatste deel van het boek zijn we getuige van de pogingen van Michael om een zelfstandig leven op te bouwen. Hij trouwt met Gertrud, een meisje dat hij tijdens zijn studie leerde kennen en met wie hij trouwt omdat ze zwanger is. Ze krijgen een dochter, Julia en scheiden na drie jaar. Michael studeert af en wordt rechtendocent. Hij blijft erg veel aan Hanna denken en wanneer ze al vele jaren in de gevangenis zit, besluit hij de draad weer op te pakken. Hij vindt een schrift waarin hij tijdens hun relatie opschreef welke boeken hij haar voorlas en begint deze en nieuwe boeken voor te lezen op cassettes, die hij naar de gevangenis stuurt. Pas na een lange tijd krijgt hij een bedankbriefje van Hanna zelf, waaruit hij opmaakt dat ze zelf is gaan leren schrijven. Dat maakt hem blij, maar meer persoonlijk contact is er niet.

Tot het moment dat Michael na achttien jaar een brief krijgt van de gevangenisdirectrice waarin staat dat hij Hanna’s enige contact met de buitenwereld is. Ze komt bijna vrij en de directrice vraagt hem of hij haar wil helpen een nieuwe start te maken. Michael stemt toe en vindt voor Hanna een woning en een baan. Een  paar dagen voor haar vrijlating zoekt hij haar op in de gevangenis. Ze is veranderd, oud geworden, maar lijkt nog steeds om hem te geven. De directrice vertelt Michael dat Hanna in de gevangenis een geliefd persoon was.

Van een vrijlating komt het niet. Op de dag dat ze weg mag, wordt Hanna in haar cel gevonden – dood. Ze heeft zelfmoord gepleegd door zich op te hangen aan het plafond. Via de directrice krijgt Michael wat contant geld en het beheer over een bankrekening waar nog veel meer geld op staat. In Hanna’s testament staat vastgelegd dat hij dat moet geven aan de dochter die de brand overleefde. Michael wil haar het geld geven, maar ze slaat het af. De dochter laat Michael zelf beslissen wat Michael met het geld gaat doen en Michael doneert het uiteindelijk aan een stichting voor joodse analfabeten.

Personages

Michael

Michael is de hoofdpersoon en verteller van het verhaal. Wanneer het verhaal begint, is hij 15 jaar oud en wordt hij geveld door geelzucht. Dit leidt ertoe dat hij een kortstondige, maar intense affaire krijgt met een veel oudere vrouw. Michael komt uit een gezin dat tijdens de Tweede Wereldoorlog wonder boven wonder het hoofd boven water wist te houden en het ontbreekt hem aan niets. Hij is niet erg close met zijn ouders en zijn broer en zus, omdat hij graag een eenling is en bezig wil zijn met zijn eigen dingen en zijn eigen gedachten. Michaels liefde voor literatuur in veel verschillende genres en van veel verschillende schrijvers is zijn voornaamste karaktereigenschap. Hij bevindt zich in een periode van zijn leven dat hij aan het ontdekken is wie hij is en wat hij wil. Qua karakter is Michael een stille, wat onzekere jongen die enerzijds graag wil doen wat men van hem verwacht maar anderzijds ook trouw wil blijven aan zijn eigen persoonlijkheid. Hij ervaart het leven alsof het aan hem voorbijtrekt zonder duidelijk doel en blijft erg in zijn verleden hangen wanneer dat eigenlijk allang voorbij is. Net als zijn vader, die theoloog en filosoof van beroep is, kan Michael vaak uren zitten nadenken over de filosofie van de liefde (en de verschillende vormen daarvan), het leven en het menselijk individu.

Hanna

Hanna is de enige andere belangrijke figuur in het verhaal. Zij is de eenentwintig jaar oudere vrouw met wie Michael een seksuele relatie krijgt. Het is in het begin lastig om wijs te worden uit haar persoonlijkheid, omdat ze een hardvochtig, kil en onverschillig persoon lijkt. Algauw blijkt ze echter zorgzaam en attent te zijn. Wat haar emoties betreft, sluit ze zich af voor Michael, maar hij slaagt erin om enigszins binnen te komen dor haar voor te lezen en de liefde met haar te bedrijven. Ze woont in een armetierig flatje en werkt als tramconductrice, weigert te praten over haar verleden of over de toekomst. Na verloop van tijd ontdekt Michael dat ze een aantal grote geheimen met zich meedraagt.

Quotes

"Ben ik verliefd op haar geworden als prijs voor het feit dat ze met me heeft geslapen? Tot de dag van vandaag word ik na een nacht met een vrouw overmand door het gevoel dat ik me moet verantwoorden tegenover de wereld." Bladzijde 37

"‘Hoe heet jij?’ Ik dacht dat ze het wist. Als ik mijn schoolspullen bij haar op de keukentafel legde, stond mijn naam bovenop, op de schriften en ook op de boeken. Maar ze had er niet op gelet." Bladzijde 44

"Ze vocht niet alleen in het proces. Ze vocht altijd en had altijd gevochten, niet om te laten zien wat ze kon, maar om te verbergen wat ze niet kon. Een leven waarin elke stap voorwaarts een inspannende terugtocht betekende en de overwinningen bestonden uit nederlagen." Bladzijde 137

Thematiek

Liefdesrelatie: onbereikbare liefde

De Voorlezer is een boek over de bijzondere liefdesrelatie tussen Hanna en Michael. Hun band is bijzonder omdat het geen normale liefde is: ze hebben niets met elkaar gemeen, praten niet over hun leven en denken niet aan de toekomst van hun relatie, maar storten zich er halsoverkop in zonder na te denken over de gevolgen. Hun relatie is voornamelijk gebaseerd op seks: voor Hanna is het misschien het gevoel dat er van haar gehouden wordt en voor Michael is het echte liefde omdat hij verliefd op Hanna wordt, maar het is vooral een relatie die in het moment bestaat. Hanna is degene die er een einde aan maakt wanneer ze beseft dat zij en haar relatie met Michael niet goed zijn voor zijn persoonlijke ontwikkeling en in de jaren die hij zonder haar moet doorbrengen, realiseert Michael zich dat hij altijd van haar heeft gehouden, maar ook dat ze hem tot een volwassen man maakte, dat ze hem veel leerde over het leven en over de liefde zonder dat hij dat destijds besefte.

Motieven

Coming of age

Het verhaal gaat ook voor een groot deel over hoe Michael volwassen wordt. Hij is een sullige, niet zo bijzondere jongen van vijftien wanneer hij een relatie krijgt met Hanna, maar de affaire maakt hem veel volwassener, veel zelfbewuster en standvastiger. In de jaren na hun relatie is Hanna nooit echt uit zijn gedachten en de herinneringen aan wat ze hadden zorgen ervoor dat hij als persoon sterker wordt, dat hij zich gaat realiseren hoe dingen in elkaar zitten.

Wo ii: nasleep en verwerking

Op een later punt in het verhaal wordt de nasleep van de Tweede Wereldoorlog belangrijk, vooral voor het personage Hanna. Het blijkt namelijk dat zij tijdens de oorlog in kampen werkte en dus veel slechte dingen heeft gedaan met joden. Destijds deed ze die dingen omdat het nu eenmaal haar werk was, omdat het moest gebeuren, omdat ze eraan zou gaan als ze het niet zou doen. Jaren later staat Hanna terecht voor wat ze toen heeft gedaan en kan ze zich niet eens echt verdedigen omdat ze er geen kwaad in ziet, geen oprecht kwaad. Het blijkt dat haar verleden als oorlogsmisdadiger veel invloed op haar heeft gehad: in de tijd dat ze een affaire had met Michael praatte ze niet en was ze hard, kil en gesloten, vermoedelijk door alle geheimen die ze meedroeg.

Seks

De band die Hanna en Michael krijgen is vooral een seksuele band: pas later gaat het voorlezen een rol spelen. Hanna is veel ouder dan Michael en weet daardoor ook veel meer over seks: door haar leert hij niet alleen wat het betekent om op zo'n manier lief te hebben, maar gaat hij daar ook steeds meer naar verlangen. De seks met een oudere vrouw maakt hem bovendien volwassener, waardoor hij zich heel anders gaat voelen als hij bij haar is: niet meer een kind, maar een bijna-man.

Voorlezen

Een belangrijk motief in het verhaal is het voorlezen. De relatie van Hanna en Michael zou misschien veel eerder zijn geëindigd of minder betekenis hebben gehad als hij haar niet zou zijn gaan voorlezen: hun gemeenschappelijke liefde voor boeken zorgt ervoor dat ze een band krijgen die ook geestelijk is in plaats van alleen maar fysiek. Dat ze op dit gebied eigenlijk veel hechter met elkaar zijn, blijkt wanneer Michael het voorlezen weer oppakt als Hanna in de gevangenis zit: ze zien elkaar niet, maar hebben toch contact door het patroon dat zich voortzet.

Trivia

Het boek is verfilmd met Kate Winslet in de rol van Hanna.

Titelverklaring

De titel De Voorlezer is erg duidelijk: het verwijst naar Michael, die  de rol van voorlezer op zich neemt voor Hanna. Hij leest haar tijdens hun relatie en later, wanneer ze in de gevangenis zit, tal van boeken voor omdat ze, zo beseft hij later, zelf niet kan lezen en schrijven.

Structuur & perspectief

Doordat het boek niet dik is, heeft het een eenvoudige structuur. Deel een en twee hebben allebei zeventien hoofdstukken en deel drie heeft twaalf hoofdstukken: de meeste zijn kort en bevatten vooral veel overpeinzingen van Michael. Het eerste deel gaat helemaal over zijn relatie met Hanna: hoe hij haar ontmoette, hoe ze elkaar steeds vaker zagen, hoe hij haar begon voor te lezen. Het eindigt ermee dat Hanna plotseling weg is. Deel twee gaat over hoe Michaels leven verder gaat en hoe hij Hanna weer tegenkomt in de rechtszaal, hoe hij er bij zichzelf achter komt dat ze niet kan lezen en schrijven. Dit deel eindigt met Hanna’s veroordeling. In deel drie gaat het over hoe Michael zijn leven verder leidt, maar toch met Hanna verbonden blijft doordat hij haar nog steeds voorleest, al is het dan via cassettebandjes. Dit deel en daarmee ook het boek eindigt met de besteding van Hanna’s geld, waarna haar verhaal definitief ten einde is.

Het perspectief is de ik-verteller: Michael vertelt als een soort dagboek zijn eigen verhaal, maar vooral dat van hem en Hanna. Daardoor krijg je als lezer steeds zijn visie op de gebeurtenissen voorgeschoteld en bijvoorbeeld niet die van Hanna: dat geeft je als lezer wel een beetje het gevoel dat je niet het hele verhaal kent.

Decor

Het grootste gedeelte van het verhaal speelt zich af in de woonomgeving van Michael en Hanna. De scènes vinden plaats in hun beider woningen, maar later ook op de universiteit waar Michael studeert en in de rechtbank waar Hanna terechtstaat. De gevangenis is in het laatste stuk van het laatste deel nog een belangrijke locatie en alle plaatsen hebben een bepaalde betekenis in het verhaal van Michael en Hanna. De straten waar ze wonen hebben te maken met hun relatie, toen alles nog goed en bijzonder was en er geen vragen werden gesteld: de rechtbank is een confronterende locatie omdat ze elkaar daar weer terugzien, maar ook omdat Michael daar de waarheid ontdekt over Hanna’s verleden. De gevangenis ten slotte is de plek waar ze zich allebei realiseren, maar zonder dat uit te spreken, dat ze geen van beiden meer de persoon zijn die ze vroeger waren en dat de relatie die ze toen hadden, nooit meer terug zal komen.

Het eerste gedeelte van het verhaal speelt zich vlak na de Tweede Wereldoorlog af, waarschijnlijk rond het begin van de jaren vijftig. Er wordt verschillende malen naar de oorlog verwezen. Het tweede gedeelte van het verhaal beschrijft een aantal tientallen jaren waarin Michael opgroeit en zijn plek in de wereld probeert te zoeken. Het laatste deel ten slotte, vindt plaats rond eind jaren tachtig, begin jaren negentig wanneer er veel aandacht werd besteed aan het veroordelen van oorlogsmisdadigers. Ik denk dat de periode die in het gehele verhaal beschreven wordt, zo’n vijfentwintig jaar moet zijn. De gebeurtenissen vinden niet in chronologische volgorde plaats: er wordt veel gewerkt met flashbacks.

Stijl

De Voorlezer is een eenvoudig boek. Het is niet dik, gemakkelijk te lezen en vlo geschreven door de korte hoofdstukken en het simpele taalgebruik. De schrijver is erin geslaagd om veel diepgang aan te brengen in de personages zonder heel langdradig te worden: de gedachten van Michael zijn steeds duidelijk en interessant verwoord, maar ondanks de vele bladzijden die hieraan besteed worden wordt het nooit saai.

Slotzin

Het was de eerste en enige keer dat ik aan haar graf stond.

Beoordeling

Ik vond dit een geweldig boek. De verfilming ervan, The Reader, had ik al eerder gezien en daardoor was ik ook wel erg benieuwd naar het boek. Het was jammer dat ik al wist hoe het zou aflopen en wat de grote geheimen waren, maar dat heeft het lezen beslist niet minder leuk gemaakt. Ik vind het boek erg mooi geschreven, met een zeer originele en intrigerende verhaallijn die bruist van de emoties en de die verteld wordt door complexe personages met elk hun eigen conflicten. Af en toe wel erg langdradige gedachtegangen en de neiging van de schrijver om van de hak op de tak te springen maken het iets minder fijn leesbaar, maar alsnog een prachtig boek dat ik aanraad aan iedere boekenwurm.

Recensies

"Al vanaf de eerste bladzijde is het verhaal erg goed geschreven," http://www.nadelunch.com/...en-boeken/

"Het vertelde krijgt een geweldige dichtheid." http://www.trouw.nl/tr/nl...h-op.dhtml

"Literature is not only a bridge between the generations, sometimes it may get closer to the truth of recent history than benumbed eyewitness accounts. But this redemptive magic has its limits" http://www.nytimes.com/bo...rutat.html