Feitelijke gegevens

• 8e druk, 1988
• 126 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

Tanja liep in het bos te zoeken naar bramen.

Samenvatting

Het is in eerste instantie lastig om een eenduidige verhaallijn te ontdekken omdat het boek bestaat uit allemaal korte verhalen die niet per se verbonden hoeven te zijn met elkaar. Hierdoor voelt het aan als een opsomming van gebeurtenissen, wat kenmerkend is voor het werk van Mutsaerts. Het boek kan echter op twee manieren gelezen worden. Je kunt ieder verhaal op zichzelf lezen maar er is ook sprake van een overkoepelend verhaal dat samenhang geeft tussen de kleine verhaaltjes. 

Het boek begint met het verhaal dat uitlegt wat het begrip Skatsjok betekent. In de Russische volksmuziek wordt dit woord gebruikt om onverwachte en grillige sprong van majeur naar mineur (of andersom) in de muziek aan te duiden. Dit is een voorbode van de sprongen die in het verhaal gemaakt worden, namelijk tussen de vrolijke jeugdherinneringen en de grauwheid van het volwassen zijn.

Veel van de korte verhalen gaan over een jong meisje dat opgroeit en hierbij wordt vooral een beeld geschetst van de relatie tussen het meisje en haar ouders. Het is aannemelijk dat dit meisje de jongere versie van de ik-figuur, die in deze verhalen terugblikt op haar jeugd. De hechte relatie tussen het meisje en haar vader komt in meerdere verhalen duidelijk naar voren. Ze trekt erg naar hem toe en is op zoek naar zijn bevestiging. Hij is een excentrieke en eigenaardige man. Zo koopt hij bijvoorbeeld cadeautjes voor zijn eigen verjaardag waaruit zijn dochter en vrouw vervolgens mogen kiezen om aan hem te geven. Ook heeft hij een duidelijke mening over l'art pour l'art (kunst om de kunst), namelijk dat je kunst moet maken omdat je die drang voelt. Hij is blij dat hij deze drang ook bij zijn dochter terugziet. 

De band met de moeder komt minder duidelijk naar voren, hier wordt minder aandacht aan besteed, maar zij is in ieder geval een stuk strenger dan haar vader. Wel wordt duidelijk dat de ouders veel ruzie hebben, maar er zijn ook momenten van rust en harmonie, zoals beschreven in het verhaal MOMENTOPNAME. In de loop van het boek blijkt dat de vader stervende is en er wordt beschreven hoe de ik-figuur afscheid neemt van haar vader. In een van de laatste verhalen (STERFBED III) neemt ze daadwerkelijk afscheid van hem: 'Voorzichtig probeert ze hem op de koude wangen te kussen. Verbijsterd wendt hij zich af en mompelt: 'Gaat de boot nú al vertrekken? Ik dacht dat we nog minstens vijf minuten hadden. Waarom heb je me niet eerder gewekt? Er wordt tegenwoordig toch al zo veel druk op me uitgeoefend van buitenaf. We leven in een gecompliceerde periode. Ook de vertrektijden staan niet meer vast.'

Naast de jeugdherinneringen zijn er veel verhalen die over een vrouw (de ik-figuur) gaan die zich vooral in haar eigen huis bezig houdt. Dit lijken allemaal een beetje oppervlakkige bezigheden. Ze is onder andere bezig met het opzuigen van spinnen, taartjes maken voor haar verjaardag en andere huishoudelijke taken. Daarnaast heeft ze veel telefoongesprekken met een vriendin die ze Engel noemt. In een van de eerste verhalen (DECEMBER REMEMBER) wordt deze vriendin voor geïntroduceerd. In dit verhaal nemen ze een afscheid, want die vriendin zegt: 'Ik denk,' zegt de kersverse vriendin met lage stem terug, 'dat dit misschien de laatste keer is dat wij elkaar ontmoeten, want ik ga er niet graag uit. Trek je dat vooral niet aan. De telefoon loopt immers niet weg.' Hierna volgen nog een aantal telefoongesprekken (wat ook weer een link is naar het motto, waar ook een telefoongesprek wordt gevoerd) waarin vooral die vriendin aan het woord is. Toch blijkt dit telefonische contact voor de ik-figuur niet voldoende te zijn. Ze voelt zich alleen omdat al haar dierbaren lijken te verdwijnen: 'Het is maar een handjevol mensen dat verdwenen is, maar hebben zo oneindig veel met zich meegesleurd het familiegraf in dat ze zich soms vertwijfeld afvraagt of het wel ooit mogelijk zal zijn nog iets van die wereld op te roepen. En voor wie in godsnaam?' (uit het verhaal PARAFERNALIA) Een aantal verhalen later blijkt dat ze haar vriendin is gaan opzoeken en vallen ze samen in een innige omhelzing in slaap.

Personages

Vriendin/Engel

Deze vriendin wordt ook wel Engel genoemd en is een lotgenote van de ik-figuur. De vrouwen in het begin van het boek afscheid van elkaar. De ik-figuur merkt dat zij niet zonder haar vriendin kan en aan het eind van het boek ontmoeten ze elkaar weer en vinden troost bij elkaar. De vriendin neemt als het ware de rol van de vader in.

Vader

De vader van de ik-figuur is een eigenzinnige man die er zo zijn eigen gebruiken op na houdt. Hij heeft een hechte band met de ik-figuur, zo leest hij haar bijvoorbeeld voor wanneer zij nog een klein meisje is. Aan het eind van het boek ligt hij op zijn sterfbed en is hij erg in de war.

Ik-figuur

De ik-figuur is het hoofdpersonage van het verhaal. Grote delen van het verhaal worden vanuit haar gedachten geschreven waardoor je als lezer goed op de hoogte bent van wat zij denkt. De herinneringen van het meisje zijn haar jeugdherinneringen, waardoor je ook een duidelijke impressie krijgt van haar jeugd. Als kind is de ik-figuur een vrolijk meisje dat zich verbaast over de wereld. Wanneer ze volwassen is, is ze een stuk somberder door de dingen die ze heeft meegemaakt in haar leven.

Quotes

"Hij werd steeds vertrouwelijker en ging zelfs op zijn hurken zitten om in deze nederige houding des te beter de uitdrukking van mijn gezicht af te kunnen lezen. 'Waar moet ik anders heen?' Ik antwoordde: 'Naar de dorpsgarage' en gooide meteen de deur voor zijn neus dicht." Bladzijde 66

"Je kunt niet zonder huisarts, echt niet. Ze houden je niet altijd in leven, maar dat doen huisdieren ook niet en die zou je toch ook niet willen missen, voor geen geld." Bladzijde 73

Thematiek

Eenzaamheid en isolement

Het centrale thema van dit boek is eenzaamheid, de dood is steeds nadrukkelijker aanwezig naarmate het verhaal vordert. Deze eenzaamheid wordt niet expliciet beschreven, de verhalen lijken meestal over vrij oppervlakkige zaken te gaan, maar desondanks voel je de aanwezigheid van de onderliggende ontgoochelende werkelijkheid. Vooral uit het laatste verhaal blijkt dat de ik-figuur zich erg alleen voelt. Haar familie lijkt uit te sterven, haar vader is overleden en ook haar vriendin Engel is ver weg en spreekt zij alleen via de telefoon. Wanneer ze besluit haar op te zoeken blijkt dan ook zij zich eenzaam voelt: Houd me stevig vast en laat me niet meer los, want, zegt de vriendin, er zijn dingen gaande waar ik in mijn eentje niet tegen ben opgewassen. (p.126)

Motieven

Kind-ouderrelatie

In de verhalen die betrekking hebben op de jeugdherinneringen van de ik-figuur komen de onderlinge verhoudingen in het gezin duidelijk naar voor. De relatie tussen vader en moeder is soms moeilijk, maar kent ook momenten van harmonie. De ik-figuur hecht veel waarde aan de mening van haar vader. Aan het eind van het boek overlijdt de vader en dat heeft een grote impact op de ik-figuur.

Dood

De dood krijgt een steeds grotere rol naarmate het verhaal vordert. De ik-figuur vertelt dat ze de dood leerde kennen en daarna niet meer terug kon naar het niet-weten. De dood van de vader van de ik-figuur is natuurlijk de duidelijkste uiting van dit motief, maar daarnaast vertelt de ik-figuur dat er meer dierbaren om haar heen zijn overleden. Hierdoor voelt ze zich erg eenzaam.

Heden en verleden

Het heden en het verleden lopen door elkaar heen doordat de verhalen van jeugdherinneringen worden afgewisseld met gebeurtenissen in het (recente) vertelheden. Hierdoor krijg je een beeld van het hele leven van de ik-figuur (hetzij met veel open plekken erin). De ik-figuur probeert de sprookjesachtige wereld van haar jeugd, waarin vooral haar vader een grote rol speelde, te handhaven wanneer ze volwassen is. De vriendin neemt hier dan in zekere zin de rol van de vader over omdat zij zich op dezelfde manier over dingen kan verbazen.

Motto

Tout va très bien, Madame la Marquise

Allo, allo James!
Quelles nouvelles?
Absente depuis quinze jours
Au bout du fil
Je vous appelle
Que trouverai-je à mon retour?

Tout va très bien,
Madame la Marquise,
Tout va très bien, tout va très bien.
Pourtant il faut,
Il faut que l'on vous dise
On déplore un tout petit rien,
Un incident, une bêtise,
La mort de votre jument grise...
Mais à part ça, Madame la Marquise,
Tout va très bien, tout va très bien.

Dit is een fragment uit een Frans liedje van Ray Ventura en gaat over een markiezin die op reis is en naar haar thuisgebleven knecht belt. Ze vraagt of alles goed gaat thuis en hij herhaalt telkens dat alles goed gaat. Wel is de grijze merrie overleden, maar verder gaat alles goed.

Opdracht

Voor Jan

Trivia

Mutsaers werd beschuldigd van plagiaat in De markiezin door Renate Rubinstein. Ze is hier niet voor veroordeeld.

Titelverklaring

De markiezin verwijst naar het motto. Daar wordt een fragment van 'Tout va très bien, Madame la Marquise' aangehaald, een chanson van Ray Ventura. Ook in een later verhaal (ALLES GOED, MEVROUW DE MARKIEZIN? p. 93) wordt er verwezen naar de titel: 'Als u Madame la Marquise kunt voorzingen, krijg u een dikke prijs van mij.' 'Wedden dat je jezelf die prijs kunt geven? Ik ken wel mensen die het lied kennen en het nog leuk vinden ook, maar ik ken geen mensen meer die het van KINDS AF kennen - en daar gaat het om - doordat hun ouders nooit moe werden om het steeds voor ze te herhalen.' Ten slotte wordt er in het laatste verhaal over de zanger Ray Ventura gezegd: 'Dat is het. Wil je je hondjes laten walsen in je vrije tijd of vlinders samenstellen van herfstbladeren? Ga je gang, als je het maar degelijk doet en uit volle overtuiging. Roland Holst was een echte approximatieve rothond - Ray Ventura niet, want die stond voor wat hij deed, maar dacht je dat iemand in deze barbaarse stroomversnelling nog oren had voor de stem van Ray Ventura?' Dit lied loopt dus als een rode draad door de verhalen. 

Structuur & perspectief

Het boek bestaat uit 65 korte verhalen, sommige verhalen bestrijken nog geen bladzijde. Ervan uitgaande dat het jonge meisje dezelfde persoon is als de ik-figuur, wisselen jeugdherinneringen en gebeurtenissen in het vertelheden elkaar af. Het verhaal is dus niet chronologisch en het is legitiem om je af te vragen of er sprake is van één verhaallijn, meerdere verhaallijnen of dat ieder verhaaltje op zichzelf staat. Er zijn allemaal losse verhaaltjes aan elkaar geregen, die je als autonome verhalen kan beschouwen, maar die allemaal samen een geheel vormen.

Er is sprake van een wisselend vertelperspectief, het ene verhaal wordt verteld vanuit een ik-perspectief, een ander verhaal vanuit een personale verteller. Dit laatste is het geval in de verhalen die de jeugdherinneringen van de ik-figuur beschrijven.

Decor

Het gaat te ver om aan te nemen dat de ik-figuur Charlotte Mutsaers zelf is, en er staan weinig specifieke tijdsaanduidingen in het verhaal waarmee je het tijdsverloop zou kunnen reconstrueren. Een van deze tijdsaanduidingen is het moment dat de watersnoodramp plaatsvindt, dat is namelijk in 1953. De ik-figuur is dan in haar tienerjaren. In de verhalen die in het vertelheden plaatsvinden is de ik-figuur volwassen maar hoeveel jaren er dan zijn verstreken is niet op te maken uit de tekst. 

Ook het decor blijft redelijk vaag, er worden geen duidelijke plaatsaanduidingen gegeven, behalve wanneer het gezin naar Antwerpen reist om familie te bezoeken. Voor de rest zijn het vooral de gedachten van de ik-figuur die de boventoon voeren en daarbij is de specifieke locatie niet van direct belang.

Stijl

Mutsaers stijl typeert zich door de originele gedachtespinsels en het op een andere manier kijken naar de alledaagse wereld. Zo wordt er een verhaal geweid aan het feit dat de ik-figuur een fles olijfolie kapot heeft laten vallen en het probleem dat hierdoor is ontstaan, namelijk: hoe ruim je dat op? Het uitvergroten van deze alledaagse dingen heeft ook iets humoristisch. Maar zonder het te benoemen ligt er onder deze alledaagse zaken een diepere laag. Deze oppervlakkigheden benadrukken de grauwe werkelijkheid waarin de ik-figuur verkeerd. In het boek is weinig sprake van dialogen, het zijn vooral de gedachten van de ik-figuur die worden beschreven.

Slotzin

Het lijkt de slaap, maar wie de stralende porseleinen witheid van de wangen zag, zou zich onmiddellijk afvragen of hier niet iets heel anders in het spel was.

Beoordeling

De markiezin is een boek dat je eigenlijk nog een tweede keer zou moeten lezen en dan nog kan je de eindjes niet allemaal aan elkaar knopen. Hierdoor blijft er voor de lezer veel ruimte open voor een eigen interpretatie en daar moet je van houden. Laat je niet misleiden door het aantal bladzijdes want het is een lastig boek om te analyseren! Maar zodra je wat tijd steekt in het zoeken naar achtergrondinformatie wordt het boek alleen maar interessanter en is het lezen ervan zeker de moeite waard.

Recensies

"Het mooie van De markiezin is dat het op geen enkele manier gedateerd is. " http://reinswart.blogspot...lotte.html

"Een wonderlijke wereld wordt opgeroepen in Charlotte Mutsaers\' De markiezin." http://nrcboeken.vorige.n...rlogsschip

Bronnen

Het rijgend schrijven van Charlotte Mutsaers

http://www.dbnl.org/tekst...1_0008.php

Profiel Charlotte Mutsaers

http://www.vn.nl/Artikel-...tsaers.htm