Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2014
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Dit keer kom ik niet alleen om te slapen. Over twee dagen ben ik jarig.

Samenvatting

FEESTDAGEN

Het is september en zowel Iris als haar vader Hans is bijna jarig. Iris woont in Amsterdam, maar voor de twee verjaardagsfeesten reist ze af naar Zuid-Limburg, waar haar ouders wonen. Ook zus Mia is aanwezig om de verjaardagen te vieren. Op zaterdag 15 september is Hans jarig, maar Hans houdt zich vooral bezig met zijn marterjacht; volgens hem zitten er marters op zolder. De dag erna is Iris jarig en komt de hele familie op bezoek. Hans verlaat hij de verjaardag vroegtijdig omdat de verjaardag volgens hem stipt om half 4 is afgelopen. Daarna zondert zij zich af en gaat op zolder schilderen. 

In oktober beginnen de voorbereidingen voor de kerst. Hans gaat stad en land af om alle verlanglijstjes af te werken. In de herfstvakantie slapen Iris en Mia weer een nachtje in het ouderlijk huis. Hans is dan nog druk in de weer met de marterjacht. Mia en Iris kunnen niet in hun eigen kamers slapen omdat Hans daar een zelfgeproduceerd martergif heeft neergelegd.   Samen met Mia nemen Iris en Elsbeth, de moeder van Iris en Mia, het werkboek door dat Elsbeth van haar therapeut heeft gekregen. Elsbeth is nu alleen in therapie omdat Hans niet meer mee wil naar relatietherapie.

Het is kerstvakantie en Mia en Iris keren weer terug naar hun ouderlijk huis. De voorbereidingen voor eerste kerstdag zijn in volle gang. Alle zussen, broers en kinderen van Elsbeth komen dineren. Nog voor alle visite arriveert, gooit Hans alle cadeaus in het zwembad in de tuin. Elsbeth probeert nog te redden wat er te redden valt en vist de cadeaus uit het zwembad. Wanneer dan eindelijk eerste kerstdag is aangebroken, arriveert de visite anderhalf uur te vroeg. Dit is de reden dat Hans iedereen buitensluit, behalve Mia en Iris, die zich ophouden in de badkamer; zij raken door deze actie juist ingesloten in huis. Via de brievenbus geven zij de autosleutel aan Elsbeth. Zij laat de auto de garage inbeuken waardoor ze via de kelder het huis weer kan betreden.

PASEN

Hans ontdekt pas de volgende ochtend wat er met zijn auto is gebeurd. Hij reageert hier bijna niet op, behalve dat hij de ring die hij Elsbeth met kerst cadeau heeft gedaan in de tuin begraaft. 

Iris vertrekt weer naar Amsterdam. Na een aantal dagen wordt ze gebeld door haar moeder. Elsbeth komt bij haar slapen; het gaat niet goed tussen haar en Hans. Later die avond belt Hans dat ze terug moet komen omdat het leven voor hem anders niet hoeft. De volgende ochtend vertrekt Elsbeth weer naar huis. Ze heeft met Hans afgesproken dat hij weer in therapie gaat.

Het gaat niet goed met Iris: ze gaat niet meer naar haar colleges en zit niet goed in haar vel. Ze besluit, ook al hebben eerder gevolgde therapieën niet geholpen, weer in therapie te gaan. Na enkele intakegesprekken komt ze bij Edward terecht en hij vraagt of zij haar zus wil meenemen naar therapie omdat dit de therapie zou bevorderen. Edward is tevens geïnteresseerd in welke psychische aandoeningen aanwezig zijn in de familie van Iris en Mia. Iris maakt een stamboom van haar familie met daarbij bij iedere persoon aan welke psychische aandoening hij/zij lijdt en daaruit blijkt dat eigenlijk iedereen wel wat heeft.

Het is pasen en het gezin gaat op familiebezoek. Onderweg stoppen ze bij het tankstation en Hans blijft alleen achter in de auto. Wanneer Iris, Mia en Elsbeth hebben afgerekend, is Hans weggereden. Ze bellen een taxi die hen weer thuis afzet. 

Hans denkt dat hij kanker heeft, huidkanker op zijn neus, maar niemand neemt hem echt serieus. In therapie spreekt Iris de gedachte uit dat het misschien beter zou zijn als Hans dood zou zijn. Hans is ervan overtuigd dat hij een kwaadaardige tumor heeft en hij zegt dat hij volgens zijn arts nog maar een jaar te leven heeft. Hij wil nog een laatste keer op vakantie met het gezin.

DE GROTE VAKANTIE

Iris ziet de vakantie eigenlijk niet zitten, maar stemt toch in. Ze vertrekken voor twee weken naar Mauritius. Eenmaal op Mauritius wil Hans alleen nog maar vertoeven in ruimtes waar een airco is en wanneer de airco op hun kamer stuk gaat, zit hij alleen nog maar in de auto. Uiteindelijk blijkt dat de het plekje op Hans neus met succes is verwijderd en dat hij niet zal overlijden op korte termijn. 

De vakantie wordt verstoord door een cycloon die het eiland nadert. Ze mogen het resort niet verlaten en kunnen pas later dan gepland naar huis. Ter compensatie krijgen ze een excursie aangeboden van de reisorganisatie. Ze gaan onder andere naar een leeuwenpark en rijden de bergen in om daar te lunchen. Tijdens de lunch verdwijnt Hans en wanneer de bus naar huis wil rijden, is hij nog niet boven water. Elsbeth, Mia en Iris melden dit niet bij de reisorganisatie en de bus rijdt zonder Hans weg.

Personages

Iris Kostons

Het verhaal wordt verteld vanuit Iris. Iris is twintig en ze studeert in Amsterdam. In het weekend en in de vakanties gaat zij terug naar haar ouders in Zuid-Limburg. Iris is gefascineerd door alle psychische aandoeningen die in haar familie voorkomen en ze probeert dit middels een stamboom in kaart te brengen. Zelf kampt ze ook met psychische problemen gaat hier (niet voor het eerst) voor in therapie.

Hans Kostons

Hans is de vader van Iris. Hij is eigenaar van een succesvol bedrijf in zelfsluitende ladesystemen, maar dit is eigenlijk het enige waar hij succesvol in is. Hij lijdt aan verschillende psychische stoornissen en daardoor maakt hij het leven van zijn gezinsleden erg moeilijk. Hij leeft totaal volgens zijn eigen regels en eist van zijn omgeving dat iedereen zich daarop aanpast.

Elsbeth Kostons

Elsbeth is de moeder van Iris en Mia. Ze heeft erg te lijden onder de grilligheden van haar man Hans. Zelf is ze ook niet geheel vrij van problemen; voordat ze haar twee dochters kreeg, heeft ze verschillende zelfmoordpogingen gedaan. Ondanks alles blijft ze toch hopen op verbetering en blijft ze Hans steeds weer kansen geven.

Mia Kostons

Mia is de zus van Iris. Toen ze nog allebei thuis woonden, trokken ze veel met elkaar op, maar nu gaan ze allebei meer hun eigen weg. Volgens Iris heeft Mia een hippie-achtige levensstijl. Daarnaast lijdt ze aan allerlei onverklaarbare pijntjes. Wanneer Iris in therapie gaat bij Edward, sluit Mia zich aan bij deze sessies.

Quotes

"Dan Hans, Hans, ach Hans. We weten wel hoe Hans zich gedraagt, maar we weten nog altijd niet precies waaraan Hans lijdt. De DSM-5 biedt de deskundigen simpelweg te veel opties." Bladzijde 49

"In veel van mijn dromen deze februari vermoord ik mijn vader. Ik weet niet of het wensdenken is, of een metafoor, voor een minder rigoureuze vorm van geweld die ik hem aan wil doen. Er komen vaak doe-het-zelfbenodigdheden aan de moord te pas." Bladzijde 107

Thematiek

Vader-dochterrelatie

Eigenlijk draait het hele gezinsleven van de Kostons om Hans en zijn grilligheden. Iedereen dient zich aan te passen aan zijn regels. Als de visite met kerst te vroeg komt, moet ze buiten wachten. Als Elsbeth vieze natte voeten heeft, moet ze buiten op de bankje wachten tot ze zijn opgedroogd. Het verhaal wordt verteld vanuit Iris, waardoor vooral haar standpunt in de situatie wordt belicht. Het ene moment lijkt zij haar vader te begrijpen: 'Hans ziet niet per se onwaarheden, hij ziet de wereld in een andere constellatie. Hans schuift andere situaties naar voren, onthoudt andere zinnen, die óók zijn gezegd, karaktertrekken worden naar believen vergroot en verkleind, uit een geschiedenis die niemand meer precies kan herleiden. Het komt aan op een differentiatie van de feiten en het smeden van je verhaal. Het smeden van een verhaal, uit een door jaren en jaren geslepen berg aan fragmenten die ieder zijn eigen tunnelvisie verschaft. Een tunnel zonder weg terug, zonder blikken naar buiten, vanwaar we in verwikkelingen zijn beland waar het recht en de waarheid geen rol meer spelen.' (p.120) Het andere moment spreekt zij uit dat het misschien beter is als hij dood is.

Motieven

Psychische afwijkingen

Er komen veel verschillende psychische aandoeningen aan bod in dit boek: depressies, hypochondrie, koopziekte etc. Iris doet onderzoek naar de psychische aandoeningen die heersen in haar familie en komt erachter dat eigenlijk iedereen wel wat heeft. Zelf heeft ze al verschillende therapieën achter de rug, maar wat haar precies mankeert kan - net als bij haar vader - niemand zeggen.

Familiebanden

Naast de relatie tussen Hans en Iris worden ook de overige familiebanden belicht, bijvoorbeeld tussen Iris en Mia, tussen Hans en Elsbeth en tussen Iris en Elsbeth. Ook is er aandacht voor de familie van Hans en Elsbeth, omdat Iris onderzoek doet naar de psychische aandoeningen in de families van haar beide ouders. Ze stuit hier op veel geslotenheid aan haar vaders kant, eigenlijk weet niemand echt precies wat er scheelt aan hun familieleden, wel is duidelijk dat iedereen wel een beetje aparte trekjes heeft.

Gezondheidszorg

Doordat zo'n beetje alle personages in het boek in therapie zitten of hebben gezeten, komt de gang van zaken in de gezondheidszorg ook zijdelings aan bod. Iris neemt haar therapie niet heel erg serieus maar zegt hierover: 'Misschien wil ik dat nu ook, in therapie omdat het toch geen kwaad kan, zodat ik iets te doen heb tot het vanzelf beter zal gaan. Zodat ik kan laten zien dat ik heus mijn best doe om mezelf te verbeteren.' (p.90)

Motto

We schamen ons voor onze oncontroleerbare reacties, maar ze stellen ons ook gerust, omdat ze aantonen dat we leven. Dat we mensen zijn.

- Giulio Andreotti in Il divo (2008), Paolo Sorrentino

Il divo is een film geregisseerd door Paolo Sorrentino in 2008. De film beschrijft het leven van Giulio Andreotti, een Italiaanse minister-president die maar liefst zeven keer wordt herkozen.

Trivia

Toen Emma 12 was, was ze een keer heel boos op haar vader dat ze plakken salami tussen zijn agenda stopte.

Titelverklaring

Hans schildert veel op zijn zolder. Hij wil graag net als William Turner de zee schilderen, maar dit lukt hem niet. Iris en Hans gaan samen naar de hobbywinkel om hier een oplossing voor te vinden. De vrouw achter de kassa wijst op de schilderpakketten waarin met nummers wordt aangegeven welk vakje welke kleur moet hebben:

'De vrouw houdt haar wijsvinger op haar wang. Ze loopt naar een schap verderop en tikt de verpakkingen naar voren. In de kleurplaten staat in elk vakje een lichtgrijs nummer gedrukt, de correspondeert met een kleur. Als je alle vlakjes in de bijbehorende kleur beschildert, verschijnt op het doek als vanzelf de beloofde afbeelding. De claim van de fabrikant is dat je schilderij niet kan mislukken als je je aan de contouren en nummer van elk vakje houdt: "Iedereen kan schilderen." Iedereen, en dus ook Hans.' (p.30)

In een kort filmpje vertelt Emma Curvers meer over het omslagontwerp en dit verklaart, samen met het bovenstaande fragment, de titel. Hans wil graag heel netjes binnen de lijntjes schilderen, maar Iris is juist meer van het buiten de lijntjes schilderen.

Structuur & perspectief

Het boek bestaat uit drie delen: FEESTDAGEN, PASEN en DE GROTE VAKANTIE. Het verhaal beslaat dus ongeveer en klein jaar. Vanaf pagina 84 t/m 90 vertelt Iris over haar eerder gevolgde therapieën, het verhaal wordt dus niet chronologisch verteld. 

Het verhaal wordt verteld vanuit ik-perspectief, de ik-persoon is in dit geval Iris.

Decor

Het verhaal speelt zich af in het recente verleden, dit is af te leiden uit de mail die Hans aan zijn dochters schrijft over de vakantie die hij wil plannen:

'Om de e-mail een plechtige klank te geven heeft hij boven de aanhef ("Beste Iris") de datum gezet: 18 april 2008 en in de onderwerpregel: Onderwerp: vakantie - data 07-06-2008/21-06-2008.' (p.152)

Ook in de rest van het verhaal is het tijdsverloop goed te volgen omdat er veel concrete tijdsaanduidingen worden gegeven.

Het verhaal speelt zich voornamelijk af in en rond het ouderlijk huis van Iris en Mia. Dit huis bevindt zich in Zuid-Limburg en Iris omschrijft het als volgt:

'Ons huis ligt in een gehucht met maar één straat. Het was niet alleen de grootte van de huizen die mijn vader aansprak toen hij het vijftien jaar geleden kocht, ook de beleefdheidsafstand ertussen. De auto's werden er discreet in garages geschoven, over opritten die van andere opritten werden gescheiden door hagen, perken en hekken. Het ooit verse asfalt wordt nu door boomwortels omhoog gedrongen, en de kinderen mogen 's weekends terugkomen op koude kamers waar inmiddels naaimachines staan. Lopend over de provinciale weg kan ik het van ver zien liggen: een breed maar ingetogen jarendertighuis met een grijs pannendak en drie hoge schoorstenen.' (p.10)

Iris woont zelf in Amsterdam en wanneer ze naar haar ouders afreist voelt het echt alsof ze een wereldreis maakt: 'In vier uur bereiken Mia en ik de andere kant van de wereld.' (p.36)

Een andere belangrijke locatie is Mauritius, het eiland waar het gezin in het laatste deel van het boek op vakantie gaat. De weersomstandigheden zorgen ervoor dat Hans hier nog slechter in zijn vel zit.

Stijl

Emma Curvers heeft een vlotte en directe schrijfstijl. Door middel van korte hoofdstukken worden er steeds korte impressies gegeven van het gezinsleven van de Kostons, bijna een beetje filmisch, net alsof je steeds naar elkaar afwisselende scenes zit te kijken. Het vreemde gedrag van Hans levert telkens absurde situaties op, wat er voor zorgt dat je het boek niet snel weglegt: je wil weten wat Hans nu weer uit zal spoken en hoe zijn gezin hierop zal reageren. Het boek bevat veel dialogen die levensecht overkomen. De verhaallijn is goed te volgen en de combinatie van alle bovengenoemde factoren zorgt ervoor dat je het boek in één ruk uitleest.

Slotzin

Mia en ik kijken door de brede achterruit, maar zien niemand. Alleen de vallei. Misschien wil hij ook niet gezien worden.

Beoordeling

Iedereen kan schilderen is een boeiend inkijkje in een gezin waarin vader (onbewust) alle aandacht opeist. De eigenaardigheden van alle gezinsleden leveren soms absurde situaties op, zoals de marterjacht van Hans (zonder aantoonbare marters) en een kerstfeest waarbij de visite niet wordt binnengelaten. Achter deze absurde situaties zit een schrijnend beeld van een gezin waarin iedereen zo goed en kwaad als het gaat, met de situatie probeert te leven, maar eigenlijk lukt dit bij geen enkel lid van het gezin. Ook niet met behulp van de tientallen therapieën en zelfhulpboeken, die ook eigenlijk allemaal niet serieus worden genomen door de gezinsleden zelf. Het open eind draagt in positieve zin bij aan het boek. Komt Hans nog terug of heeft hij in de berg een eind aan zijn leven gemaakt?

Recensies

"De snelle afwisseling van scene’s zorgt ervoor dat het niet langdradig wordt en dat de vaart in het verhaal vastgehouden wordt en dat je boek dus ook niet kunt wegleggen." http://deleesfabriek.nl/2...a-curvers/

"Op een wrange, afwisselend afstandelijke en intieme toon weet Curvers die balans te houden en voelen we mee met Iris’ woede jegens en haar medelijden met haar vader." http://www.cuttingedge.be...schilderen

Bronnen

Leesfragment

http://www.athenaeum.nl/l...schilderen