Doolhof van Eeden door Roelof Wijtsma

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2014
• 112 pagina's
• Uitgeverij: Uitgeverij Sherpa

Flaptekst

Eerste zin

Ik droomde dat ik weer daar was…

Samenvatting

Een man droomt over een plek die hij van vroeger kent. De man herkent de boom en de trap, maar wordt dan wakker op een donkere, kale plek. Hij vraagt zich af wat hem hier heeft gebracht en de vrouw die naast hem ligt, legt hem uit dat dit is waar zij wonen. De man kan de plek niet verdragen, waarop de vrouw besluit de weg terug naar het paradijs te zoeken. Ze lopen een lang pad af en klimmen een hoge berg over. Eenmaal weer beneden zien ze licht in de duisternis. Ze hebben de toegang tot het paradijs bereikt, maar deze wordt bewaakt door de Heilige Wachter. Hij wil de man en vrouw niet laten passeren en wanneer de man vraagt waarom niet, antwoordt hij: ‘Ik heb u TOEN al gezegd: Het is voorbij!’ De man druipt al af, maar de vrouw dringt aan bij de Heilige Wachter. Hij wijst haar een andere route naar het paradijs, maar zegt erbij dat ze moeten opschieten omdat ze anders stervende zullen sterven.

De man en vrouw lopen door een kaal landschap en door een donkere tunnel. Ondertussen vragen zij zich af wat ‘stervende sterven’ betekent. Is dat voortdurend sterven? Eindeloos afscheid? Een eeuwige uitvaart? De man raakt uitgeput en heeft een soort visioen van een kathedraal die hij lijkt te herkennen. De vrouw dringt aan dat ze verder moeten en niet veel later zien ze de uitgang van de tunnel. De man is blij, ze lijken terug te zijn in het paradijs. Maar de tunnel vervolgt zich: ze kunnen het paradijs wel zien, maar zitten nog steeds vast in een transparante tunnel. De man begint van afschuw in paniek de tunnel door te rennen. Hoe verder hij rent, hoe meer skeletten hij op de weg ziet liggen. De vrouw vindt dat ze terug moeten gaan, maar de man wil niet opgeven nu ze al zo ver zijn gekomen. Daarna raakt hij buiten bewustzijn.

Wanneer hij weer wakker wordt, bevindt hij zich aan de andere kant van de tunnel, terwijl de vrouw nog in de tunnel zit. De vrouw zet haar tocht voort over het met skeletten bezaaide pad tot ze door een gat in de grond zakt. Dit gat leidt tot een tweede tunnel die onder een boom doorloopt. Ze volgt deze tunnel en komt uit bij de kathedraal, maar deze ziet er nu meer als een ruïne uit. Ze loopt hier rond en vindt twee versteende mensen: een man en een vrouw die samen op bed lijken te liggen. Wanneer ze weer naar buiten loopt, ziet ze tientallen versteende mensen liggen. Wanhopig zoekt ze naar de man, maar die blijkt op een muurtje te zitten treuren: het is niet het paradijs dat hij heeft gevonden, eerder de hel.

De vrouw stelt wederom voor om terug te keren, maar plotseling herkent de man iets waardoor hij de weg nog verder wil volgen. Hij rent het landschap door richting een toren die hij herkent, maar eenmaal aangekomen bij de toren blijkt deze onder water te staan. De man vindt een sloep en wil het water op gaan, maar de vrouw weigert hem nog verder te volgen omdat de tijd begint te dringen. De man gaat alleen verder omdat hij dit móet doen. Hij vaart tot de sloep op wortels in het water stuit, waardoor hij in het water valt en naar de bodem zinkt. De wortels blijken juist de takken van een boom te zijn; er staat een grote boom onder water. Dit is de boom waar de man ook over droomde. Hij weet dat hij nu dichtbij is, maar weet niet welke kant hij uit moet zwemmen.

Terwijl de vrouw wacht, krijgt ze bezoek van de Heilige Wachter. Hij zegt dat de tijd bijna om is en dat ze terug moet keren nu het nog kan. Voor de man is het al te laat, hij zal stervende sterven. De vrouw is in tranen en wil terugkeren, maar ziet dan dat de hele terugweg al onder water staat.

De man bereikt zo goed als buiten bewustzijn een trap, de trap uit zijn droom. Hij loopt de trap op en bereikt de ruïne van een huis. Hij ziet zijn oude slaapkamer terug en opent de deur naar zijn ouders slaapkamer.

Het water blijft stijgen en de vrouw klimt naar het hoogste puntje van een boom dat ze kan vinden.

Het bed van zijn ouders is leeg. De man ligt intens verdrietig voor het lege bed. De Heilige Wachter komt tot hem en wijst hem erop dat hij wist dat hij zijn ouders hier niet zou vinden. De Heilige Wachter laat de man zien hoe hij vroeger tussen zijn ouders in bed ligt. Maar dan blijken zijn ouders plotseling dood te zijn en dit is het moment waarop de Heilige Wachter de man (toen nog een jongen) uit het paradijs heeft verbannen. Na dit gezien te hebben wordt de man kwaad: het was te vroeg om als kind zonder ouders door het leven te gaan.

Het water is nu zo veel gestegen dat het huis onder water loopt. De man wordt meegesleurd door het water en om te overleven klimt hij in een langsdrijvende kast. De man is in paniek. Om zich heen ziet hij alleen maar water en ook de vrouw kan hij niet vinden. De man geeft de hoop op, maar dan roept de vrouw ‘HIER!’. Ze heeft zich vastgegrepen aan de haan van het torentje die nog net boven het water uitsteekt. De man helpt de vrouw zijn kast in en samen zoeken ze de weg terug naar land. De man valt in de kast in slaap en denkt terug aan het beeld van hemzelf tussen zijn ouders in bed. Het laatste beeld is dat van zijn twee versteende ouders, met daar tussenin een versteende jongen.

Personages

De man

De man is degene die niet tevreden is met een leven buiten het paradijs. Hij heeft een diepe wens terug te keren naar dit paradijs, naar zijn jeugd. Eerst is hij twijfelachtig, maar zodra ze eenmaal op pad zijn lijkt niets hem tegen te kunnen houden, ook al lijkt de weg nergens toe te leiden. Uiteindelijk wordt hij in het ‘paradijs’ geconfronteerd met het feit dat hij niet kán terugkeren naar het paradijs. Dit paradijs is opgehouden te bestaan na de dood van zijn ouders.

De vrouw

De vrouw voelt mee met het verdriet van de man en zet hem ertoe aan op reis te gaan naar het paradijs. Ook wanneer de Heilige Wachter hen de toegang tot het paradijs weigert, is zij degene die aandringt. Wanneer ze ziet wat deze tocht met de man doet, heeft ze er spijt van dat ze op weg zijn gegaan. Er komt dan ook een punt waarop zij hem niet meer kan volgen en ze hem alleen verder laat gaan.

De Heilige Wachter

De Heilige Wachter bewaakt de toegang tot het paradijs. Hij verwijst naar de engel die de toegang tot het aards paradijs in de Bijbel bewaakt. De Heilige Wachter weigert de man en vrouw toegang tot het paradijs, maar toont hen wel een alternatieve route. Aan het eind van het verhaal komt hij nog een keer terug, om de man erop te wijzen dat het paradijs zoals hij dat in gedachten heeft, niet meer toegankelijk is voor hem.

Quotes

"Ik heb u TOEN al gezegd: Het is voorbij!" Bladzijde 20

"Ik MOET dit doen. " Bladzijde 68

Thematiek

Queeste

De man heeft gedroomd over een paradijs dat hij kent van vroeger en omdat de man geen rust kan vinden zonder dit paradijs, beginnen de man en vrouw aan een zoektocht naar het paradijs. Het is een zware tocht die wordt gekenmerkt door uitputting en onzekerheid. Ondanks dat het een hopeloze missie lijkt, blijft de man toch doorzetten: hij zal geen rust vinden voor hij het paradijs heeft bereikt. Uiteindelijk bereikt hij zijn doel, maar de tocht eindigt in een desillusie. Hij kan niet terugkeren naar het paradijs omdat dit is verdwenen met de dood van zijn ouders. Wijtsma geeft aan dat het verhaal gestoeld is op autobiografische elementen. Hij heeft zelf zijn ouders op jonge leeftijd verloren en toen hij naar Chili ging, waar zijn roots liggen, mondde dit uit in een teleurstelling. Hij had gedacht een gevoel van thuiskomst te ervaren, maar dit was niet het geval.

Motieven

Eenzaamheid

De man voelt zich eenzaam zonder zijn ouders, maar ook de vrouw voelt zich eenzaam wanneer de man haar alleen achterlaat in de tunnel. Wanneer de man aan het eind van het verhaal de vrouw kwijt denkt te zijn, voelt hij zich nog eenzamer.

Christelijk

Het verhaal bevat veel Bijbelse verwijzingen. Zo verwijzen de man en vrouw naar Adam en Eva (een naakte man en vrouw, verbannen uit het paradijs), de Heilige Wachter verwijst naar de engel die het Hof van Eden bewaakt en de boom verwijst naar de levensboom, die de mens het eeuwige leven schenkt.

Rouwverwerking

De waarheid waar de Heilige Wachter de man mee confronteert (dat hij voorgoed uit het paradijs is verbannen) is hard, en de man schreeuwt dan ook dat het veel te vroeg was om zijn ouders op die jonge leeftijd te verliezen. Toch lijkt hij aan het eind van het verhaal de dood van zijn ouders beter verwerkt te hebben; er ligt dan een versteende jongen tussen de ouders, alsof hij eindelijk afscheid heeft kunnen nemen van zijn eigen kind-zijn en er vrede mee heeft dat hij nu volwassen is.

Heden en verleden

De man hunkert naar zijn verleden. Door naar het paradijs terug te keren denkt hij terug te kunnen gaan naar zijn verleden. Dit blijkt echter niet mogelijk: hij vindt wel de ruïnes van het verleden en de gesteentes van zijn ouders, maar dit is natuurlijk niet waar hij naar op zoek was.

Opdracht

Voor Jan en Johanna, mijn ouders. Ik mis jullie.

Trivia

Wijtsma heeft 10 jaar aan dit boek gewerkt. Dit komt doordat hij er voornamelijk ’s avonds aan werkte, nog de vaste opdrachten die hij maakte.

Titelverklaring

De titel verwijst naar het Hof van Eden (ook wel Tuin van Eden); het paradijs zoals dat in de Bijbel wordt beschreven. Dit is de plaats waar Adam en Eva verblijven tot de zondeval. God verbood hen namelijk de vruchten van de boom van de kennis van goed en kwaad te eten. Dit gebeurt wel, waarna God Adam en Eva uit het paradijs worden verbannen. In het verhaal zoeken de twee hoofdpersonages (een man en een vrouw) een weg terug naar het paradijs.

Structuur & perspectief

Wat niet onbelangrijk is om te vermelden, is dat het hier gaat om een graphic novel. De structuur wijkt dus af van de structuur van een ‘normale’ roman. Het verhaal wordt vooral verteld aan de hand van beelden, de tekst is ondergeschikt. Er zijn geen hoofdstukken, maar je zou het verhaal wel in verschillende delen op kunnen delen. De eerste drie pagina’s laten de droom van de man zien. Daarna volgt het ontwaken van de man en de tocht naar de poort van het paradijs (twaalf pagina’s). Deze pagina’s kenmerken zich door veel duisternis en een rotsachtig en kaal landschap. Hierna volgt de conversatie met de Heilige Wachter, die twaalf pagina’s bedraagt. Na deze passage begint de (alternatieve) route naar het paradijs. Een lange tijd maken de man en vrouw deze reis samen, maar na twintig pagina’s raken ze gescheiden van elkaar waardoor twee verhaallijnen ontstaan. Vanaf dit moment wordt de verhaallijn van de vrouw vervolgd (dertien pagina’s), die op de veertiende pagina de man weer terugvindt. Zeven pagina’s lang vallen hun verhaallijnen weer samen, maar daarna scheiden hun wegen weer en worden beide verhaallijnen ombeurten verteld, om aan het eind weer samen te komen. Het verhaal wordt niet chronologisch verteld, in een aantal passages is namelijk een flashback te zien.

Wat betreft het vertelperspectief: het grootste deel van het verhaal heb je het idee dat je de situatie van een afstandje bekijkt, wat maakt dat je zou kunnen zeggen dat hier sprake is van een alwetende verteller. De gedachten en emoties van de man zijn toegankelijk voor de verteller, bij de vrouw is dit minder het geval; je hebt niet het idee dat je echt in haar hoofd kan kijken.

Decor

Het decor en de tijd waarin het verhaal zicht afspeelt zijn beide heel abstract. Behalve de man, de vrouw, de Heilige Wachter en de ruïnes, is er geen teken van leven. De landschappen zijn tekenend voor het verhaal en deze landschappen zijn vaak heel weids en verstild waardoor de gestaltes van de man en de vrouw heel nietig worden. Omdat er weinig kleur wordt gebruikt (alleen bruine tinten), is de sfeer wat somber en zwaar. Zoals in de titelverklaring al is aangestipt, verwijst de titel (en het verhaal in het algemeen) naar het aardse paradijs uit de Bijbel. Of dat paradijs heeft bestaan en of het er dan zo uit had gezien als in dit boek, is niet zo interessant. Wat wel interessant is, is dat er volgens de Bijbel  nog een andere boom in het paradijs stond, namelijk de levensboom. De mens wordt uit het paradijs verbannen om de toegang tot deze boom te beletten. Waarschijnlijk is het deze boom die de man in zijn droom ziet en die hij probeert terug te vinden. Deze boom speelt dan ook een belangrijke rol in het verhaal. Qua tijd is het moeilijk te zeggen in welke tijd het zich afspeelt. De personages dragen bijvoorbeeld geen kleding waaraan de tijd is af te lezen. Ook zijn er verder geen tijdsaanduidingen, wat het verhaal heel tijdloos maakt. 

Stijl

In het hele verhaal worden alleen zwart, wit en bruine tinten gebruikt. Dit geeft het verhaal een sombere en duistere sfeer. Dit wordt versterkt doordat de man en de vrouw de enige twee levende wezens lijken te zijn. Wijtsma geeft in een interview aan dat hij in zijn stijl voor dit verhaal is geïnspireerd Jan Toorop (hij noemt specifiek ‘Het Noodlot’ van hem). Dit is duidelijk terug te zien in de tekeningen wanneer je kijkt naar het werk van Toorop uit zijn symbolistische periode. In het symbolisme staat het onderbewuste en het onverklaarbare centraal. De innerlijke belevingswereld en intuïtie zijn erg belangrijk en in symbolistisch werk is vaak een bepaalde dreiging voelbaar. Een ander kenmerk is de hang naar het verleden, wat in dit boek ook erg nadrukkelijk naar voren komt. 

Slotzin

De toegang is afgesloten… Het laatste stuk moet je a- Hier!

Beoordeling

Er hangt een apart sfeertje in ‘Doolhof van Eeden’ dat ik nog nergens anders heb gezien. Jan Toorop is een van mijn favoriete kunstenaars, dus ik kan de invloed van hem zeker waarderen, maar Wijtsma heeft er een compleet eigen draai aangegeven. Zijn stijl is iets soberder maar daardoor ook zeer krachtig; met weinig weet hij een heel indringend beeld te creëren. Het verhaal is niet heel ingewikkeld, en doordat er ruimte is voor eigen interpretatie van de lezer denk ik dat het voor een breed publiek toegankelijk is. Al met al ben ik blij dat ik dit boek uit een beperkte oplage in de kast heb staan,  om af en toe nog eens in te kunnen kijken.

Recensies

"Doolhof van Eeden is een indringend werk, dat nog maar eens de kracht en de veelzijdigheid van het kunstenaarschap van Roelof Wijtsma onderstreept. " http://teunisbunt.blogspo...jtsma.html

"Doolhof van Eeden is anders dan andere stripboeken. Het is niet zozeer een boek dat je moet lezen, je moet het ervaren. " http://johpols.blogspot.n...kenis.html

Bronnen

Jan Toorop (symbolisme)

http://www.jan-toorop.com.../symbolism

Symbolisme

http://nl.wikipedia.org/w...Symbolisme

Interview met Roelof Wijtsma

http://www.woestenledig.c...eeden.html

Overhoor jezelf