Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 313 pagina's
• Uitgeverij: Boekerij

Flaptekst

Eerste zin

"Annie, hou op met dat kattengejank!"Haar vaders stem drong door het plafond heen alsof het van piepschuim was. "Het is jazz, pa", riep ze terug. "Rotzooi zul je bedoelen."

Samenvatting

Heden en verleden wisselen elkaar af in 10 hoofdstukken. De oneven hoofdstukken gaan over het verleden; de even hoofdstukken betreffen het Verhaal-Nu.

1. Ergens in de provincie in 1980
Annie  de Gooyer is een  "stuudje" in een christelijk gezin. Ze houdt van literatuur en leest veel en gaat nooit uit. Als ze toch op aandrang van haar ouders een keer naar de disco gaat, ontmoet ze Daphne, Frederik en Werther Johanson. Die komen uit een rijk en liberaal gezin in hetzelfde dorp. Ze mag daarna komen op een feestje bij de Johansons thuis, maar haar vriendin kotst de boel onder. Annie gaat zich voor de vrienden Anne noemen, want ze schaamt zich voor haar eigen armoedige milieu.

2. Amsterdam 2015
Vader Ronald Johanson moet worden opgenomen in een verpleeghuis, omdat hij aan Alzheimer leidt. Anne is directrice van een zorginstelling en regelt dat. Daphne is intussen gescheiden van Melchior en  moeder van drie puberkinderen. Frederik is psychiater geworden en Werther is aan lager wal geraakt, nadat er vroeger iets gebeurd is. Waar verblijft Werther momenteel?

3. Ergens in de provincie in 1980
Anne gaat met een zelf gebakken cake als excuus naar de Johansons. Ze spelen Risk met elkaar: Anne wint en Frederik wordt gek van woede.
Ze gaan later met elkaar spelen en zingen in een band die ze "De Johansons" noemen. Daphne speelt drums en Anne zingt heel goed. Frederik is geen talent, maar Werther wel. Ze spelen covers van de Beatles en ook wat jazzachtige nummers.

4. Amsterdam 2015
Werther die psychische problemen heeft gehad, is opgevangen door Elza, die hij kent uit een gesloten inrichting. Ze bezoeken hun vader Ronald die in een verpleeghuis van Anne zit en  iedereen  ziet elkaar weer. Er moet iets ergs in het verleden hebben plaatsgevonden, maar wat is nog niet duidelijk.

5. Ergens in de provincie in 1981
Ze oefenen veel samen voor de band en hebben veel plezier. De familie Johanson gaat op vakantie naar Spanje waar Daphne wordt ontmaagd door een Spanjaard, maar die laat verder niets meer van zich horen. Werther merkt dat hij Anne mist. Hij schrijft haar brieven. Als ze van vakantie terugkomen, krijgen Werther en Anne een soort verkering. Daphne is erg jaloers. Werther en Anne zoenen voor het eerst.

6. Amsterdam 2015
Daphne neemt haar vader mee om naar een snackbar te gaan. Dat vond hij vroeger leuk en lekker (bitterballen). Ze heeft daarna een internetdate, met de kale Dirk: geen knappe man maar wel één met humor. Bij de eerste afspraak drinkt ze al te veel en ze zoenen ook. Elza vindt dat Werther contact moet onderhouden met zijn familie en zijn vader in het tehuis moet bezoeken. Werther wil echter Anne vermijden.

7. Ergens in de provincie in 1981
Frederik en Werther hebben al eindexamen gedaan en studeren aan het Conservatorium in de hoofdstad. Werther heeft talent, Frederik niet. Ze mogen met de band optreden in de zaal van het Conservatorium. De recensie in de krant over Anne en Werther is lovend, over Frederik vernietigend. Hij is woedend op Werther. Hij maakt ruzie met hem en dat is de aanleiding voor een verwijdering tussen de broers.

8. Amsterdam 2015
Frederik heeft ook twee kinderen en een vrouw. Daphne ziet haar date wel zitten en Anne nodigt alle Johansons uit voor een simpel diner in een verpleeghuis. Moeder Liesbeth doet koel tegen haar: ziet ze Anne als schuldige vrouw die er eigenlijk niet bij hoort? Ze wil bovendien naar Amsterdam verhuizen en het eigen huis in de provincie verkopen. Ze koopt het eerste het beste appartement in de hoofdstad. Daphne zet haar date door en nodigt Dirk ook thuis uit om seks te hebben. 

9. Ergens in de provincie in 1982
De slechte krantenrecensie over hun optreden  heeft de positie van Frederik op het Conservatorium verslechterd. Docenten willen hem nu lozen. Er komt daardoor ruzie tussen de twee broers en Werther draait door. Hij krijgt een depressie en stopt ook met de muziekstudie. Later gaat hij Literatuurwetenschappen studeren. Hij krijgt hallucinaties, wil eigenhandig stoppen met zijn medicijnen en verdwijnt 's nachts uit huis. Anne en Frederik kruipen bij elkaar in bed om troost te zoeken (geen seks!) maar Werther vindt hen beiden slapend in bed. Hij wordt helemaal gek. Dat is de oorzaak van zijn ellende. Maar eigenlijk is er dus niets gebeurd.

10.Amsterdam 2015
Ronald wil dat ze nog een keer bij elkaar komen om de inboedel van het ouderlijk huis te verdelen. Hij is gek op Anne en wil haar wat boeken uit zijn fraaie bibliotheek nalaten. Aan Daphne bekent Anne nu pas dat zij en Frederik destijds nooit seks hebben gehad en dat dus de hele vriendschap om niets is verbroken. Frederik beaamt dat. Eeuwig zonde eigenlijk. De demente Ronald wil graag dat ze allemaal nog een keer optreden en dat doen ze speciaal voor hem. Even zijn ze weer "De Johansons". Dat geeft toch een goed gevoel. Dan vindt Anne dat ze zich moet verwijderen uit hun gezelschap.
In de auto ziet ze zich voor een dilemma gesteld: gaat ze naar haar eigen huis in Amsterdam of rijdt ze langs haar ouders?  

Personages

Daphne

Daphne is een leuk meisje uit een prima gezin dat Anne graag als vriendin heeft. Ze lijkt zelfs in het begin wel een beetje verliefd op haar, wat haar jaloezie verklaart als Anne iets met Werther krijgt. Ze wil er graag bij horen en laat zich op een Spaans strand ontmaagden. Maar ze is naïef en denkt dat ze de enige voor die jongen is. Ze is boos als hij niets van zich laat horen en wordt weer jaloers als ze merkt dat Anne en Werther verkering krijgen. Daphne houdt wel van muziek, speelt drums, maar ze is geen toptalent en ze gaat ook niet naar het Conservatorium. Ze neemt het Anne ook kwalijk als die met Frederik in bed ligt, als Werther zijn psychoses heeft. Daarna lezen we een hele tijd niets over haar. Ze heeft drie kinderen, is niet zo'n frivole man getrouwd en daarom van haar gescheiden. Ze begint in 2015 met een internetdate. De man is geen knapperd, maar hij heeft wel gevoel voor humor. Ze is wel een beetje gemakkelijk voor hem: drinkt te veel bij de eerste afspraak en zoent hem meteen. Ook seks is later geen probleem. Dan vertoont ze trekjes van een vrouw van vijftig die toch enigszins wanhopig is.

Anne

Anne blijkt een mooie meid, want de jongens kijken graag naar haar. Ze schaamt zich voor haar afkomst uit een klein Christelijk milieu en daarom wordt Annie Anne. Ze heeft belangstelling voor literatuur en vindt daarmee een partner in Werther. Ze kan blijkbaar erg goed zingen want in de recensie wordt ze een toptalent genoemd. In de seks is ze geduldig met Werther en ze lijkt werkelijk van hem te houden. Ze gaat niet vreemd met Frederik, maar zoekt alleen in moeilijker tijden steun bij hem. Ook van haar horen we een hele tijd niets, totdat ze directrice van een verpleegtehuis is en het een en ander regelt voor Ronald Johanson op wie ze erg is gesteld. Omgekeerd vindt hij haar erg leuk. Ze weet aan het einde haar plaats in de familie Johanson. met haar schoonmoeder Liesbeth kan ze het niet zo goed vinden. Ze twijfelt of ze niet even terug moet gaan naar het huis waar ze geboren is.

Frederik

Frederik is de vlotste van de twee broers. Hij ligt goed bij de meisjes in tegenstelling tot Werther. Hij heeft een karaktertrekje van de Bijbelse Kaïn die zijn broer uit jaloezie doodsloeg, want hij kan slecht tegen zijn verlies (vgl. het partijtje Risk dat hij van Anne verliest). Ook wordt hij ziedend op zijn broer als de recensie in de krant na het optreden in de zaal van het Conservatorium, mislukt is. Hij wordt min of meer van die school verwijderd en gaat psychiatrie studeren. Hij heeft twee kinderen en een vrouw en is min of meer de zoon die alles moet regelen met zijn ouders. Hij is in 2015 zeker niet de flamboyante man die hij in zich had.

Werther

Werther is de softste van de twee broers: hij geeft niet veel om disco en drank. Wel rookt hij wiet. Hij houdt van literatuur en dus van Anne en hij heeft veel meer muzikaal talent dan Frederik. Maar hij kan veel minder met tegenslagen in het leven omgaan en als hij kort na elkaar twee dreunen krijgt (de ruzie met zijn broer en de ontdekking van het mogelijke overspel) raakt hij de controle over zijn leven kwijt. Hij is jaren buiten beeld en wordt opgevangen door een vrouw die ook in een inrichting gezeten heeft en hem nog steeds moet aansturen. Hij blijft een onzekere man met al zijn twijfels over zijn mogelijkheden. Studeert af in Literatuurwetenschappen.

Quotes

"Het was even stil en toen zei hun moeder droog: "Nou Daphne, op grond van jouw mensenkennis moesten we de gok maar nemen." Zijn zusje stond in hun gezin bekend om haar rampzalige naïviteit en dus grinnikten ze allemaal, behalve Daphne. Maar Anne kwam op hun feest." Bladzijde 26

"Zodra Anne wakker wordt, denkt ze aan Werther. Hoe groot is de kans dat ze hem vandaag zal vinden? Ze weet welke kroegen hij aandoet als het slecht met hem gaat. Hij had natuurlijk nooit in die buurt moeten gaan wonen. Het vuil. de hoeren, de drugsdealers, het massale toerisme kunnen zelfs een weinig gevoelige ziel overprikkelen." Bladzijde 79

"Ze was bijna zeventien. Het was tijd en de mooiste jongen ter wereld mocht het doen, alles. De deejay uit Dancenight had zelfs nog nooit aan haar borsten mogen zitten. Maar goed ook, hij had ze vermoedelijk blauw geknepen." Bladzijde 152

""Soms, vooral het samenspelen. Maar ja, als je broer met de vriendin van je andere broer neukt, dan maakt neuken meer kapot dan je lief is." Ze zegt het haast monter, alsof het een uitgekauwd onderwerp is. Toch confronteert ze hem voor het eerst op deze manier." Bladzijde 305

"Frederiks slaapkamerdeur stond op een kier. Hij was vast samen met Anne op pad. Daphnes vingers vonden de lichtknop. Ze duwde hem naar beneden. De plafonnière scheen brutaal op bed. Het gelige licht onthulde een wirwar van lakens, dekens en kussens en ineengestrengelde ledematen, met op één hoofdkussen twee hoofden, heel dicht tegen elkaar aan." Bladzijde 287

Thematiek

Vriendschap

"De Johansons" is een boek over vriendschap en verraad aan de vriendschap. In haar puberteit wil Annie de Gooyer graag omgaan met de leuke gasten van de familie Johanson. Ze zijn rijk en liberaal en Werther houdt bovendien van literatuur, wat Annie zelf ook heel leuk vindt. Ze is veel minder een discotype. Als ze op een feest in huis van de Johansons mag komen, raakt ze bevriend met Werther maar ook met Daphne. Het neigt zelfs een beetje naar een homo-erotische relatie. Daphne en Frederik zijn jaloers dat Werther zo dicht bij Anne is. Wanneer de broers in Amsterdam gaan wonen in hun studententijd, krijgen Werther en Anne een relatie. Anne leert hem wat seks en liefde is en Frederik en Daphne zijn daar jaloers op. Ze spelen ook allen met elkaar in een band: Werther en Anne hebben talent; Daphne en Frederik minder. Dat stelt de vriendschap danig op proef. Na een slechte recensie over een optreden in het Conservatorium wordt Frederik boos op Werther. Dat leidt o.a. tot een moeilijk vervolgbestaan voor Werther, die depressief wordt en dat leidt weer tot een breuk tussen hem en Anne. Werther maakt ook een vergissing als hij denkt dat Frederik en Anne seks met elkaar hebben gehad, in de nacht dat hij was weggelopen. Ze hebben alleen in elkaars armen gelegen, maar er is geen sprake geweest van seksueel contact. Omdat er nooit over gesproken is, is er sprake van een noodlottig misverstand dat de vriendschap niet heeft kunnen oplossen.Eigenlijk is dat heel erg jammer. Mooi is wel dat de vier nog één keer met elkaar optreden, al doen ze het maar voor hun demente vader die sterk in het verleden leeft.

Motieven

Schuldgevoel

Schuldgevoelens vormen een belangrijk motief in de roman. Er zijn heel wat personages die schuldgevoelens koesteren. Zo voelt Anne schuldgevoelens t.o..v. haar familie wat betreft haar afkomst. Heeft ze haar afkomst niet verloochend? Maar ze voelt ook wel schuld jegens Werther. Is het haar schuld dat hij depressief is geworden? Frederik voelt zich schuldig aan aan aan het feit dat het zo slecht is gegaan met Werther. Dat komt enerzijds door de slechte recensie die hij krijgt van het concert, iets wat hij Werther voor de voeten gooit. Anderzijds heeft hij de nacht doorgebracht met Anne, toen Werther weggelopen was. Het is nooit tot seks gekomen, maar Werther weet dat niet, omdat hij er niet over wilde praten.

Drugs

Werther houdt er in zijn puberteit wel van om af en toe een stickie te roken. Dat blijkt hij later ook nog te doen.

Liefde

Daphne probeert na haar scheiding een nieuwe relatie te vinden. Ze doet dat via een internetdate met kale Dirk. Dat is weliswaar niet zo'n knappe man, maar hij heeft wel humor en het ziet ernaar uit dat ze wel verder met hem gaat. Tegen alle regels van de eerste date in, drinkt ze teveel en kust ze hem ook al. de eerste keer.

Relatie tussen broers

Bij Frederik en Werther is er sprake van een Kaïn en Abelmotief. Kaïn is jaloers op zijn jongere broer van wie het rookoffer wel wordt aangenomen door God. Die lijn kun je zien wanneer Werther verkering krijgt met Anne die ook door Frederik wordt begeerd. Een ander facet is het feit dat Werther een talentvoller musicus is dan Frederik. Dat blijkt uit de recensie en ook dan is er sprake van een ongezonde jaloezie.

Coming of age

Alle vier vertellende personages zitten in de fase van hun leven waarin ze de wereld, hun eigen identiteit en hun eigen seksualiteit leren kennen. Dat zijn de stappen op weg naar de volwassenheid.

Jaloezie

In de onderlinge relaties komt jaloezie vaak voor. Daphne vindt dat ze recht heeft op haar vriendin Anne. Maar die voelt meer voor Werther die erg aardig is. Frederik is dan weer jaloers op zijn broer. En als Werther in zijn depressie is weggelopen en later Frederik in bed aantreft met Daphne is ook bij hem het hek van de dam.

Muziek

De Johansons en Anne spelen allemaal een instrument en ze besluiten met elkaar samen te spelen in "de Johansons." Werther en Anne hebben talent, Frederik minder (wordt van conservatorium verwijderd) en Daphne is ook niet heel erg begaafd op de drums. Ze spelen covers van de Beatles en Anne is een liefhebster van jazz. Ze krijgen een euforisch gevoel als ze samen spelen en aan het eind spelen ze toch nog één keer samen. Muziek is bij hen de verbindende factor.

Liefdesrelatie: problemen/echtscheiding

Daphne heeft problemen met haar man gekregen. Deze Melchior is niet de ideale relatie en ze is van hem gescheiden. Anne lijkt niemand gevonden te hebben. Werther ontmoet zijn Elza in een gesloten inrichting.

Inwijding

Daphne wordt in Spanje op het strand ingewijd in de liefde door de Spanjaard Salvatore die daarna niets meer van zich laat horen. Werther Johanson is niet zo'n vlotte leerling. Het duurt eerst een hele tijd voordat hij Anne gaat zoenen, en daarna moet ze hem echt pushen om de liefde te bedrijven. Beide personages worden ingewijd in de liefde. Dat hoort bij het Coming of Age-proces.

Psychische afwijking

Werther is het personage dat o.a. door wat hij meemaakt met zijn broer in depressies vervalt. Hij is het minst stabiele lid van de familie. Het moet wel een beetje in zijn genen zitten.

Dementie en geheugenverlies

Ronald, de vader van de Johansons, lijdt in 2015 aan de ziekte van Alzheimer. met hulp van Anne de Gooyer kan hij worden opgenomen in een verpleegtehuis in Amsterdam. Komisch zijn vooral de scènes waarin hij denkt dat zijn kinderen en Anne nog steeds pubers zijn.Hij is erg gesteld op Anne en die genegenheid is wederzijds.

Afkomst

Annie is van een heel andere afkomst dan de kinderen van de Johansons. Zij komt uit een Christelijk milieu, arm, en de kinderen van Johanson komen uit een rijk, liberaal milieu. Ze voelt zich daarin best thuis en ze schaamt zich zo voor haar eigen afkomst dat ze haar vriendin/ vrienden nooit mee naar huis neemt. Vanwege de afkomst verandert ze ook haar naam Van Annie naar Anne. Omdat ze vindt dat die naam geassocieerd wordt met "spruitjes en boerenkool"(symbolen voor haar armoedige milieu)

Familiebanden/familiebetrekkingen

De Johansons is bij uitstek een boek over familiebetrekkingen en familiebanden. Annie wil graag bij de leuke Johansons horen. Het zijn drie aardige kinderen en ze kan het met iedereen goed vinden. Ook voelt ze zich goed thuis bij hun vader Ronald. Wat minder blijkt dat uit de relatie met Daphnes moeder. Die moet in het verhaal-Verleden en in het Verhaal-Nu niet zo veel hebben van Anne. Ze verwijt haar de toestand van Werther. maar het familieverband van Annie de Gooyer is veel .losser. daar wil ze liever niet bij horen. Ze schaamt zich ook voor hen.

Motto

Geen motto en geen opdracht

Titelverklaring

"De Johansons"  is een verwijzing naar de welgestelde familie waarin het arbeidersmeisje Annie de Gooyer zich thuis voelt. Met de drie kinderen in het gezin besluiten ze een bandje op te richten. Gemakshalve noemen ze dat bandje ook "De Johansons."

Structuur & perspectief

De structuur is even eenvoudig als functioneel. Carla de Jong heeft haar roman opgebouwd in 10 hoofdstukken, waarin heden en verleden elkaar regelmatig afwisselen. Er zijn 5 hoofdstukken uit het verleden (provincie, 1980-1982) en 5 hoofdstukken uit het heden (Amsterdam 2015).
Het heden draagt de sporen van iets wat er in het verleden is gebeurd. Beetje bij beetje wordt dat geheim onthuld. Daarom past de structuur erg goed bij de inhoud.

Wat het perspectief betreft, heeft De Jong ervoor gekozen om een meervoudig perspectief te hanteren. De vier hoofdrolspelers nemen elk een deel van de vertelling voor hun rekening. Dat doen e afwisselend in vrijwel elk hoofdstuk.  Daphne, Anne, Frederik en Werther zijn personale vertellers. In het verleden vertellen ze in de o.v.t. en in het Verhaal-Nu in de o.t.t. Ook dat perspectief is goed gekozen, omdat je op die manier een inkijk krijgt in wat de vier personages van elkaar vinden. Dat effect mis je als je maar één verteller gebruikt.

Decor

Het decor is simpel vast te stellen door de indeling in de hoofdstukken. De hoofdstukken uit het verleden spelen zich af in de provincie. Het wordt niet expliciet vermeld welke provincie dat is, maar gezien de verhaalgegevens moet dat de provincie Noord-Holland zijn. Immers, Amsterdam is nooit ver weg. In een klein stadje in Noord-Holland groeien Anne (Annie) en de Johansons op. De grote droom van de vertellers is om later naar Amsterdam te gaan om te studeren. In het verhaalverleden doen Frederik en Werther dat ook en daarom spelen enkele hoofdstukken  zich voor een deel ook al af in de hoofdstad. De hoofdstukken uit het Verhaal-Nu spelen zich allemaal af in Amsterdam, waar de vier vertellende personages wonen.

Tijd: het verhaal-Nu is het jaar 2015. In dat jaar wordt de oude mijnheer Johanson vanwege zijn Alzheimer opgenomen in een tehuis waarvan Annie de Gooyer directrice is. Zo komen de vier vrienden en vriendinnen van vroeger weer bij elkaar.
Het verleden heeft zich afgespeeld in de jaren 1980 tot 1982/1983. 

Stijl

Carla de Jong is een echte vertelster in de traditionele zin van het woord. Dat is geen punt van kritiek maar een compliment. De zinnen zijn helder, bevatten geen lastige woorden of filosofische uitweidingen. Verder gebruikt ze heldere (en korte)  metaforen die goed te volgen zijn. Ook de dialogen zijn "echt."

Kortom, een "lekker" boek om achter elkaar uit te lezen en dat kan ook zeker gelden voor eindexamenleerlingen van havo en vwo. Juist ook omdat het verhaal over jonge mensen gaat met wie ze zich kunnen identificeren.

 

Slotzin

Haar hand gaat naar de richtingaanwijzer en hangt dan even in de lucht. Ze kan naar Amsterdam rijden en haar huis warm stoken terwijl ze wacht op de pizzabezorger. Ze kan ook omkeren en naar het huisje gaan waar de kachel altijd brandt, waar de muren geel zijn en waar ze Annie heet.

Beoordeling

Een goed opgebouwde en zeer leesbare roman. Door de structuur begin je je als lezer meteen af te vragen wat er in het verleden gebeurd kan zijn en stukje bij beetje ontrafelt zich het verhaal. Het wordt dan een familieroman bij uitstek, waarbij de centrale vraag is of vriendschap het noodlot kan weerstaan.
Prima te lezen roman voor scholieren die door een prettige bladspiegel ook snel te verteren is.

Deze roman kan voor eindexamenleerlingen op de literatuurlijst gemakkelijk worden gecombineerd met andere boeken over vriendschap en een gebeurtenis die de vriendschap aan het wankelen brengt.
Een paar voorbeelden:
Bert Wagendorp - Ventoux
Rick Nieman - Altijd Viareggio
PB Gronda - Onder vrienden 
Jan Siebelink - Oscar 
Thomas Verbogt - Eindelijk de zee
Céline Linssen - De beste dagen van ons leven
Gerrit Komrij - De loopjongen
Peter Zantingh - Een uur en achttien minuten 
Liza van Sambeek - Zadelpijn en ander damesleed

Recensies

"Het boek las heerlijk weg! Ik was vanaf het begin benieuwd wat er zou gebeuren. Je bent er echt bij vanaf dat ze elkaar leren kennen tot wat er gebeurd is. Ik baalde dat het boek uit was. Ik zat zo in het verhaal dat ik gewoon hardop wilde zeggen wat er echt gebeurd was! Dit is het eerste boek wat ik van deze schrijfster heb gelezen. Ik ga zeker Nooit meer regen ook lezen!" https://www.hebban.nl/rec...-johansons