Fantoompijn door Arnon Grunberg

Auteur: Arnon Grunberg Titel: Fantoompijn Jaar van Uitgave eerste druk: 2000 Genre: Tragische roman Secundaire Bronnen: o De internetsite van Vrij Nederland, recensie door Jerone Vullings Samenvatting: Het verhaal begint als Harpo Saul Mehlman verteld over zijn vader Robert G. Mehlman. Over hoe hij daar is opgegroeid en over de verhalen over zijn vader die bekent schrijver is. Verder nog over Rebecca, Het Lege Vat zoals de moeder, de sprookjesprinses, haar noemde. Verder behandeld Harpo nog verschillende brieven die zijn vader naar hem geschreven heeft toen hij klein was en later verkocht omdat hij geen geld meer had. De heer Mehlman heeft doet zich voor als succesvol schrijver. Hij heeft namelijk het boek 268 op de wereldranglijst geschreven. Dit gaat over zijn vader die een succesvol schaatser is/was volgens zijn moeder en als hij erachter komt dat hij maar 268ste op de wereldranglijst is, vindt hij zijn vader een mislukkeling (als hij zelf niets bereikt met schrijven en dik in de schulden zit vind ik hem net zo’n mislukkeling). Als Mehlman dus dik in de schulden zit moet hij snel een nieuw boek gaan schrijven maar hij heeft geen flauw idee wat. Als zijn schoorsteen vegers op bezoek komen overweegt hij zelfs een boek te schrijven genaamd: brieven aan mijn schoorsteen vegers. Uiteindelijk komt hier niets van terecht. Wel wordt er een pakje bezorgd met een telefoonnummer, en de tekst of hij dit nummer wil bellen. Als hij dat doet krijgt hij een meisje aan de lijn die hem graag wil spreken en of hij naar het Museum of Natural History wilde komen. Dat doet hij en treft daar een jonge dame aan die hem een pakje overhandigd. In dat pakje schijnt een beeldje van hem te zitten die een vriendin van haar voor hem gemaakt had. Hij nodigt haar uit voor een etentje. Onder het eten bespreken ze van alles en Mehlman probeert bij elk onderwerp een nieuwe titel voor zijn nieuwe boek te verzinnen. Later zorgt hij voor een auto die voorgereden word met champagne enzovoorts, dit wordt allemaal verzorgd door Capano, een vriend van Mehlman. Ze zijn op weg naar Atlantic City om te gokken, zonder succes! Ondertussen komen er steeds herinneringen op aan hoe hij zijn vrouw heeft leren kennen. Hij werkte Namelijk in een avondwinkel waar zijn vrouw steeds langs kwam en waar ze steeds in gesprek kwamen. Uiteindelijk bespreken ze steeds meer en komt ze natuurlijk steeds meer lang in de avondwinkel waar hij steeds groente quiche verwarmt voor zijn toekomstige vrouw. Mehlman en Rebecca blijven nog een tijd in Atlantic City gokken waardoor de schulden van Mehlman steeds verder op lopen. Zelfs zijn vrouw kan niet meer een hotel betalen in Berlijn waar zij op bezoek is voor haar beroep. Ze is namelijk psycholoog en behandelt veel mensen die af en toe zelfmoord plegen waar ze zelf heel erg mee zit maar haar man helemaal geen aandacht aan besteed. Ook wordt Mehlman regelmatig opgebeld door Visa en Amarican Express omdat hij een ‘wanbetaler’ is. Mehlman gaat zich steeds meer druk maken over geld en over het boek dat hij moet schrijven. Ook komen er herinneringen boven over Evelien. Evelien is een vrouw die in een café werkte en waar Mehlman een seksuele relatie mee had. Hij wordt nog vaak herinnerd aan Evelien. Als Rebecca sneeuw wil zien huren ze een auto en gaan naar het Noorden. Tegen zijn vrouw zegt hij dat hij op onderzoek voor een nieuw boek en elke keer gebruikt hij een gebeurtenis van de dag om dat te ondersteunen. Als hij een Duitse uitgever opbelt voor weer een voorschot verteld die dat hij een kookboek moet gaan schrijven. Dus hij zet een advertentie in de krant om mensen te zoeken die verstand hebben van de Pools-Joodse keuken. Verschillende mensen bellen op maar één iemand trekt zijn aandacht. Mevrouw Fischer. Er wordt een afspraak gemaakt en mevrouw Fischer is een hele lieve oude dame die alles van haar moeder geleerd had die ook een ster in koken was. Ze heeft zelfs alle recepten bewaard! Mehlman begint meteen over een zogenaamde stichting die hij wil oprichten om die recepten veilig te stellen zodat iedereen die nog jaren kan gebruiken ter herinnering aan haar moeder! Mevrouw Fischer vindt dat een geweldig idee en geeft meteen tienduizend dollar om mee te beginnen. Verder laat Mehlman haar een heel verhaal vertellen over haar moeder. Dit gebruikt hij om een kookboek te schrijven met na elk stuk een heerlijk Pools-Joods recept. Zo troggelt hij ook nog geld van haar af voor de zogenaamde stichting Karper in Gelei wat mevrouw Fischer nog steeds geweldig vindt! Ondertussen maakt iedereen zich zorgen om Mehlman en hij wil ook zijn vrouw verlaten omdat hij niets meer met haar te maken wil hebben. Rebecca begint ondertussen te denken dat ze zijn vrouw is en van zichzelf vind dat ze op Mata Hari lijkt... Uiteindelijk word het boek De Pools-joodse keuken in 69 recepten een grandioos succes en kan hij al zijn schulden terug betalen. Het boek gaat de hele wereld over en hijzelf reist samen met Rebecca. Zijn vrouw vindt dat hij weg moet bij het Lege Vat maar dat kan hij maar niet. Verder vind ze dat hij haar een kind verschuldigd is en dat komt er ook. Genaamd Harpo. Als Mehlman weg gaat bij Het Lege Vat en uiteindelijk ook bij de sprookjes prinses trekt hij naar de standen. Na een mes stelen in een restaurant en gasten te bedreigen wordt hij neergeschoten en beland in het ziekenhuis. Daar komt Harpo hem nog opzoeken. Hij wil nog dat zijn magnum opus gedrukt word, wat uiteindelijk niet gebeurt, omdat er kwetsende dingen in staan voor de mensen die nu nog leven. Hij heeft daar een hele tijd aan gewerkt omdat hij niet wilde dat een of andere derderangs journalist dat voor hem schreef.Hij sterft in het ziekenhuis. Hij heeft altijd volgehouden dat hij een beroemde schrijver is en dat hij als een koning behandeld moet worden. Titelverklaring: Fantoompijn is de pijn die mensen voelen aan een geamputeerde arm of een been dat er niet meer is; de fantoompijn in dit boek is de pijn van de American Dream die aan scherven gevallen is.
Literaire Stroming: Moderne Nederlandse Literatuur Verhaalopbouw: Het boek begint met een deel dat ‘Harpo’ genoemd is. Het is een soort in leiding en het hoofdstuk is kort, maar vormt wel een afgerond geheel. De titel van dit hoofdstuk is de naam van de zoon van Robert G. Mehlman, waar vanuit dit hoofdstuk ook verteld wordt. Het tweede gedeelte is het manuscript van Robert G. Mehlman, genaamd ‘Het Lege Vat en andere parels’. Dit deel bestaat uit 3 hoofdstukken, namelijk ‘Prinses Sprookje’, ‘De buschauffeur en zijn vrouw’, en ‘De Pools-joodse keuken in 69 recepten’. Dit is het langste gedeelte, en ook het allerbelangrijkste. Ook dit deel vormt een afgerond geheel. Het derde gedeelte heet ‘Wordt het nog vrolijk?’. Dit hoofdstuk wordt weer verteld vanuit Harpo. Het is weer een afgerond geheel. Het is weer een even kort hoofdstuk als het eerste. Het boek heeft een gesloten einde. Zijn huwelijk en zijn affaires zijn afgesloten. Zijn carrière als schrijver is afgesloten. Aan het einde van het boek ligt hij in het ziekenhuis, omdat hij op het strand mensen wilde vermoorden met een mes. De politie moest hem neerschieten en hij blijft verlamd. Als zijn zoon, Harpo, hem dat wil uitleggen, gelooft hij het niet. Hij denk dat het allemaal verzonnen is. “’Geloof dat toch niet,’zegt hij, ‘dat zijn geruchten die je moeder verspreidt.’” Personages: Robert G. Mehlman “’Ik schrijf toch mooie verhalen?’ was mijn antwoord, die avond dat ze huilde om degene die ik van mezelf had gemaakt. Ik had nooit beseft dat degene die ik van mezelf had gemaakt een reden was om te huilen.” Robert G. Mehlman is een vreemde man die leeft in zijn eigen realiteit, omdat, volgens eigen zeggen, de wereld zich niet houdt aan zijn wetten. Robert Mehlman is getrouwd, met een vrouw die door het boek heen ‘de Sprookjesprinses’ genoemd wordt. Het is geen gelukkig huwelijk meer, er wordt veel ruzie gemaakt. Maar ooit hadden ze een fijn huwelijk. . “Toch kan ik me van dat geluk niets meer herinneren. Het is er geweest, dat weet ik zeker, maar het is een witte vlek in mijn geheugen.” Robert Mehlman is schrijver, niet geheel onsuccesvol, maar het grote succes is nu voorbij. Hij is een ster in het verbrassen van voorschotten van boeken die hij nooit zal schrijven en weet zich zo steeds meer in de schulden te werken. “Op een stuk papier schreef ik in mijn hanenpoten:’Ik ben een wanbetaler.’Daarna schonk ik een glas calvados in dat ik toch maar opdronk, want nu ik een wanbetaler was geworden, kon ik het me niet meer permitteren voortdurend glazen calvados in de gootsteen te gooien.’ Hij beseft wel dat hij in de problemen zit, maar weigert er wat aan te doen. Hij blijft tegenover iedereen doen of hij een beroemdheid is, een ríjke beroemdheid wel te verstaan. Één met een eigen chauffeur en een eigen limousine. In werkelijkheid huurt hij deze. Robert Mehlman heeft naast zijn vrouw twee affaires. Met Evelyn, een koffiejuffrouw en met Rebecca (het Lege Vat). Ook het huwelijk dat hij heeft stelt eigenlijk niks meer voor, net als de rest van zijn leven. “Ik geloof wel dat we allebei de ideale omstandigheden probeerden te creëren waarin het voor de ander heel makkelijk was om te gaan.” Maar voordat hij bij ‘de Sprookjesprinses weggaat zijn er alweer heel wat jaren verstreken. Uiteindelijk beseft hij dat hij toch wel wat moet doen aan alle schulden die hij heeft. Hij besluit schrijver te worden van kookboeken. Eindelijk een voornemen dat hij werkelijk realiseert. Het boek wordt een internationale bestseller, getiteld: ‘De Pools-joodse keuken in 69 recepten, koken na Auschwitz’. Hij kan zijn schulden eindelijk aflossen en zijn vrouw verlaten. Maar niet voor hij een kind bij haar verwekt heeft, op haar aandringen. “Een kind als afscheidscadeau, waarom niet, een kind is tenslotte een hoopvol einde.”Aan het einde van het boek draait Robert G. Mehlman volledig door. Hij bedreigt mensen op het strand van Sabaudia en de politie daar schiet hem neer. Hij raakt bijna volledig verlamd. Het enige waar hij op dat moment nog voor leeft is voor zijn manuscript. Robert G. Mehlman is een round character. Evelyn ‘Ik heb geen leven,’zei Evelyn, ‘maar ik heb jou.’ De Puertoricaanse Evelyn werkt in een koffieshop, waar Mehlman elke ochtend met Sprookjesprinses ontbijt. Ze maakt de slechtste cappuccino’s van New York, maar als het niet al te druk is neukt hij met haar in het toilet. Evelyn is getrouwd met een buschauffeur en heeft twee kinderen. Evelyns oudste kind heette José. Maar ze noemde hem J. En de jongste heette gewoon Baby. Evelyn heeft geen gelukkig huwelijk. “Toen de bramen op waren, zei Evelyn, voor de eerste en voor de laatste keer:’Ik ben je vrouw.’” En ze scheidt later ook van haar man en gaat dan bij haar zus wonen. Het lijkt of Evelyn meer van Robert Mehlman wil dan een affaire, ze wil zijn vrouw zijn. Zij is een flat character. Sprookjesprinses “….terwijl de Sprookjesprinses riep dat ik een virus was waarmee ze zich geheel onvrijwillig had laten injecteren.” De Sprookjesprinses of Prinses Sprookje, is de vrouw van Robert Mehlman. Ze hebben elkaar ontmoet in de avondwinkel waar Mehlman werkte. Prinses Sprookje zélf werkt als psychotherapeut,werk wat ze eigenlijk emotioneel gezien niet aan kan. Ze ziet Robert G. Mehlman als een patiënt die niet te helpen valt. Het huwelijk van haar en Robert is allang niet meer gelukkig, Robert Mehlman kan haar niet geven waar zij zo naar verlangt. Een diepgaande relatie. “Godverdomme, Robert, onderbrak ze me, begrijp je het dan niet?” (…) “Ik wil je geld niet, ik wil emoties. (..) “Emoties wil je? Lees dan de Bouquetreeks, dan heb je emoties.” Als haar man zich steeds meer in de schulden werkt en voor een lange tijd met zijn minnares Rebecca in hotels verblijft, ziet de Sprookjesprinses het niet meer zitten. Ze wil dat hij terugkomt, het is toch immers háár man. Als hij dan uiteindelijk terugkomt, om haar officieel te verlaten, vraagt ze nog één ding van hem: een kind. “Ze zei: ‘Je hoeft geen enkele verantwoordelijkheid te nemen, maar geef me tenminste het zaad.’” Het kind wordt verwekt en geboren: Harpo Saul Mehlman. Als Mehlman dan bij haar weg is, ontmoet ze een Rus die werkt aan een alternatieve geneeswijze voor schizofrenen. Ze lijkt gelukkig met haar zoon, haar Rus, maar haar verleden met Robert kan ze nooit vergeten. Zij is in dit verhaal een round character.
Rebecca “Sommige mensen lijden omdat ze niet hoeven te leven”(….) “Als ze een boek zouden zijn zou een recensent vast schrijven:’Aardig, maar de noodzaak ontbreekt.’ En dat ze niet hoeven te leven, dat knaagt, dat knaagt blijkbaar verschrikkelijk. Zo iemand was Rebecca, leek me.” Rebecca, door Mehlmans vrouw ook wel ‘het Lege Vat’ genoemd, verschijnt plotseling in Mehlmans leven. Ze komt een pakketje afleveren voor hem. Rebecca is niet lelijk, maar zeker ook niet mooi. Robert Mehlman vindt haar op een trol lijken, alleen dan anders. “Rebecca stak een tweede sigaret op. Ze rookte alsof ze liever vandaag dood wilde dan morgen. Als ik een dagboek had bijgehouden had ik kunnen schrijven:’ Ik heb een trol ontmoet die dood wil’. Maar ik hield geen dagboek bij.”Rebecca heeft hele erge lelijke handen en voeten. Mehlman begint een affaire met haar, door haar mee te nemen naar Atlantic City. Rebecca is een onzeker vrouw, ze wil altijd weten of Robert nog wel van haar houdt en of hij haar mooi vindt. Mehlman zegt altijd maar ja, om van het gezeur af te zijn. En zo plotseling als hun affaire begon, zo wordt deze ook weer beëindigd. Robert Mehlmans zoon zoekt Rebecca later nog op. Ze had kinderen gekregen, twee meisjes. Over haar tijd met Robert Mehlman zegt ze : “’Ik was jong en een beetje gek, maar ik heb geen spijt, het was een mooie tijd.’” Ze was dus gelukkig geweest met Robert. Deze persoon is een flat character. Harpo “Ten slotte zei ze:’Jij lijkt zo verschrikkelijk op je vader.’Nog steeds weet ik niet of dat een compliment was of iets dat in de buurt komt van een vloek.” Harpo is de zoon van Robert G. Mehlman en Prinses Sprookje. Maar hij is niet verwekt uit liefde, maar uit plichtsgevoel. “Waarschijnlijk ben ik verwekt omdat mijn vader voor één keer in zijn leven een belofte wilde nakomen.” Harpo woont bij zijn moeder in Amsterdam, terwijl zijn vader zich misdraagt. Zo komt het ook dat Harpo een haat-liefde verhouding heeft met zijn vader. Hij houdt van hem, maar hij haat hem ook. Hij haat hem, omdat hij niet kan leven in de wereld van zijn vader. “ 'Ik kan en wil niet in de werkelijkheid van mijn vader leven, omdat die werkelijkheid onleefbaar is.’” Daarentegen houdt zijn vader wel erg veel van hem, op zijn manier. Zijn vader schrijft hem al brieven vanaf dat Harpo vijf maanden oud was, om deze brieven later weer te veilen wegens geldgebrek. Maar Harpo gaat zijn vader wel meteen opzoeken als hij hoort dat hij ziek is. Dit is een flat character. Thematiek: Het thema van dit boek is het leven in en dus creëren van een eigen realiteit. Motieven: Een leidmotief in dit boek zijn blote voeten; Robert, zijn vrouw en zijn vriendinnen gedragen zich vrijer als ze hun schoenen hebben uitgetrokken. Dit is een soort protest tegen de maatschappij, ze zijn anders. Ze wurmen zich uit het keurslijf. “Het reuzenrad zette zich langzaam weer in beweging. Ik staarde voor me uit, omdat ik vies was van emoties zocht ik naar de juiste woorden die ik kon zeggen tegen iemand die net zijn schoenen uit het reuzenrad had gegooid.” Het belangrijkste motief van dit boek is leven in een eigen wereld, een eigen realiteit. Mehlman heeft een wereld gecreëerd, die niet de echte wereld is. Daar leeft hij in en daar gaat hij volledig in op. “…er is maar één manier om met een mythe te concurreren, er is maar één manier om aan een mythe te ontsnappen, er is maar één manier om te voorkomen data je voor altijd blijft figureren in de mythe van een ander-dat is zelf een mythe creëren, zelf een mythe worden.” Een ander motief is vreemdgaan. Mehlman heeft naast zijn vrouw twee minnaressen, maar hij ziet het niet als vreemdgaan. Hij belt zijn vrouw op, terwijl hij bij een van zijn minnaressen is en speelt geheel open kaart, hij ziet niet in dat hij iets fouts doet. Een ander motief in dit boek is omgaan met geld, of eigenlijk júist het niet kunnen omgaan met geld. Robert G. mehlman heeft 7 verschillende creditcards en deze zijn allemaal geblokkeerd. Symbolen: Dit zijn de blote voeten waarmee de personages in het boek zich veel fijner bij voelen dan met schoenen aan. Dit staat voor het protest tegen het leven en de maatschappij. Perspectief: Het eerste gedeelte is in het ik-perspectief geschreven, vanuit Harpo. Gedeelte twee is ook geschreven in het ik-perspectief, maar dan vanuit Robert G. Mehlman. Het derde gedeelte is ook weer ik-perspectief, weer vanuit Harpo. Dit heeft als effect dat je Mehlmans leven uit het oogpunt van zijn zoon en vanuit hem zelf ziet.
Tijdsverloop: Het verhaal is chronologisch verteld, er zitten echter wel flashbacks in het verhaal. Ruimte: Het speelt zich, qua geologische ruimte, af in Amsterdam, in New York, in Atlantic City, ergens verder in Noord Amerika waar er sneeuw ligt, en in Spanje en verder Europa. Wat de sociale ruimte betreft speelt het zich af in een Allerdaags Milieu, Robert leeft als een rijke man en dat gaat hem goed af, hij is nooit thuis en een echt gezin is er niet, Robert werkt nooit op vaste tijden en de sprookjes prinses werkt eigenlijk altijd. Eigen mening: Ik vond dit uiteindelijk wel een leuk boek. Het was soms een beetje warrig en onduidelijk. Er werd snel overgegaan van het eigenlijke verhaal naar een flashback en dat was soms onduidelijk. Het waren eigenlijk twee verhalen door elkaar. Naarmate het verhaal vorderde werd ook de achtergrond iets duidelijker. De flashbacks gingen steeds over dingen die vooraf waren gegaan aan de gebeurtenissen in het boek. Hierdoor kwam het ook dat het verhaal hoe verder in het boek hoe duidelijker werd. Ik kon me niet echt in de hoofdpersoon inleven omdat de dingen die hij doet gewoon zo raar zijn. Het wordt niet duidelijk waarom de hoofdpersoon op bepaalde besluiten overgaat. De manier van denken van de hoofdpersoon is een manier die moeilijk te volgen is. Ik vond het boek ook wel grappig. Vooral in het begin. Toen ik verder las in het boek kwam ik erachter dat het eigenlijk best wel een triest verhaal is. De hoofdpersoon zakt eigenlijk steeds verder af en komt uiteindelijk terecht in dezelfde positie als zijn vader die hij eigenlijk altijd daarvoor verafschuwt heeft. Iemand die denkt dat hij beroemd is en dat eigenlijk helemaal niet meer is. Vergelijking eigen mening en het oordeel van de recensent: De recensent is erg positief over het boek, hij noemt het een groot feest het boek te lezen, ik vond het ook wel een leuk boek maar ben er niet zo positief over als de recensent. Dit komt waarschijnlijk ook omdat ik niet een echte lezer ben.