Fantoompijn door Arnon Grunberg

Samenvatting Het eerste gedeelte van het boek gaat over Harpo, de zoon van Robert G. Mehlman. Hij vertelt hoe zijn vader altijd alle brieven en rekeningen in een grote tas meesleept, en dat hij zijn ouders eigenlijk heel slecht kent. Hij gaat het levensverhaal van zijn vader vertellen aan de hand van het laatste manuscript dat hij heeft geschreven. Robert zelf is een schrijver. Hij komt uit Amsterdam, maar woont in New York. Op een dag vindt hij een stukje karton voor zijn deur met een telefoonnummer erop. Dit blijkt van een vrouw te zijn die een vreemd pakje voor hem heeft waar een beeldje in zou zitten. Robert spreekt af met de vrouw om haar in het Museum Of Natural History te ontmoeten. Het pakje opent hij niet eens, maar vanaf dat moment komt hij niet meer van de vrouw - genaamd Rebecca - af. Robert regelt via een vriend een limousine en samen gaan ze naar Atlantic City om te gokken, terwijl Robert helemaal geen geld meer heeft. Ooit had hij een behoorlijk inkomen door de verkoop van zijn boek 268 op de wereldranglijst, maar hij laat zijn uitgever nog steeds wachten op een nieuw manuscript en ondertussen komt er geen geld meer binnen. Hij heeft alleen nog het krediet van zijn creditcards. Ondertussen woont zijn vrouw nietsvermoedend een congres over psychologie in Wenen bij. Na een poosje zijn Robert en Rebecca het gokken zat en besluiten ze naar het Noorden te gaan, omdat Rebecca daar graag een keer naartoe wil. Robert besluit dan aan zijn zoveelste boek te beginnen – de Duitse uitgever geeft aan dat het een kookboek moet zijn. Hij plaatst op goed geluk en zonder echt iets te verwachten een advertentie in een krant en komt zo bij een enthousiaste oude vrouw, genaamd Fisher, terecht. Het blijkt dat hij een schat aan informatie heeft over de Pools-joodse keuken, en Robert hoort haar uit over de recepten en de nostalgie erachter. Ondertussen troggelt hij haar met een smoesje over een Pools-joods recepten-fonds geld af. Zijn kookboek wordt een groot succes. Na een tijdje besluit hij dat hij genoeg heeft van Rebecca – met wie hij een halfslachtige relatie had opgebouwd - en gaat hij weer terug naar zijn vrouw. Ondertussen wordt aan de hand van flashbacks ook nog geschiedenis verteld van hoe Robert en zijn vrouw bij elkaar zijn gekomen. Robert werkte als student in een avondwinkel, waar zij vaak langs kwam. Op gegeven moment kwamen ze in gesprek en toen hij ophield met werken gingen ze ‘zomaar’ samenwonen. Dat was de tijd dat Robert zijn boek ‘268 op de wereldranglijst’ schreef, over zijn vader die ooit met tennissen die positie behaalde. Zijn vader bleef zijn hele leven geloven dat hij een belangrijk tennisser was, en zijn moeder bleef er na de dood van zijn vader alsmaar op hameren. Het boek werd behoorlijk populair en bracht aardig wat geld op. Na dit boek heeft hij eigenlijk geen goede bestellers meer geschreven, maar hij bleef wel doorleven alsof hij veel geld had. Zijn vrouw gelooft dit ook de hele tijd (weer terug in het eigenlijke verhaal), totdat ze op een gegeven moment haar hotel in Berlijn niet meer kan betalen. Dan wordt het laatste gedeelte weer verteld door Harpo Mehlman. Robert en zijn vrouw blijven nog twaalf jaar bij elkaar en krijgen in die tijd ook een kind. De Sprookjesprinses, zoals Robert haar in het boek noemt, wil namelijk graag kinderen, hoewel hij daar helemaal geen zin in heeft. Na twaalf jaar dreigen gaat Robert eindelijk bij zijn vrouw weg. Hij wordt zó beroemd met zijn boek dat hij overal wordt uitgenodigd voor interviews, en dat wordt hem op een gegeven moment teveel. Hij eindigt al zwaaiend met een mes op een strand in Spanje waar hij wordt neergeschoten door de politie. Daarna komt het niet meer goed met hem en blijft er alleen een soort oude, dementerende man van hem over. Analyse Motieven: In het eerste gedeelte van het boek zijn de onbeantwoorde brieven en rekeningen die Robert voortdurend overal mee naartoe sleept een leidmotief: ze staan symbool voor Robert’s verwachtingen van het leven, die eigenlijk nooit uitkomen. Af en toen stuurt hij eens een antwoord op een brief, en dat staat dan symbool voor een gebeurtenis in zijn leven die wel prettig is of als een verwachting wel uitkomt, denk ik. Een ander motief wat terug te vinden is in het eigenlijke verhaal over Robert, is ontrouw. Robert is getrouwd met zijn Sprookjesprinses, maar het is een liefdeloos huwelijk en zijn vrouw is zo achterdochtig als de pest. Daarbij is Robert ook een vreemde persoon, die nooit echt lang geboeid wordt door dingen die in zijn leven gebeuren en die overal heel gemakkelijk over denkt. Een ander belangrijk thema van het boek zijn de geldproblemen waarin meneer Mehlman voortdurend verkeert. Hij vat het allemaal nogal licht op, ook als hij verschillende keren door de creditcardmaatschappijen wordt gebeld dat zijn limiet is bereikt.
Personages: De hoofdpersoon is Robert Mehlman, een man van middelbare leeftijd, een relatief onbekende schrijver, een schlemiel, mythomaan en ook nog vader van Harpo Mehlman. Hij kijkt op een vreemde manier tegen het leven aan, en hij heeft moeite met zijn emoties, als daar al wat over gezegd wordt. Hij leeft in zijn eigen fantasiewereldje waarin alleskan en mag – daarom heeft hij naast zijn vrouw ook nog verschillende minnaressen. Robert Mehlman is een goed uitgewerkt karakter, waarvan je meestal de gedachten en gevoelens wel te weten komt. Robert is geboren in Amsterdam, maar woont nu in New York en leidt daar een luxeleventje. Hij gaat altijd uit eten en smijt met geld, terwijl hij dat eigenlijk helemaal niet heeft. Hij leeft in feite op het enorme krediet van zijn creditcard, wat hij heeft vergaard doordat hij eens een goed inkomen had van zijn goed ontvangen boek 268 op de wereldranglijst. De bijpersonen in het verhaal zijn de Sprookjesprinses, Robert’s vrouw. De naam van de Sprookjesprinses (of Prinses Sprookje) wordt niet genoemd. Ze is een psychologe en werkt veel met suïcidale mensen, waar ze eigenlijk helemaal niet goed tegen kan. Ze kan hierover echter niet praten met Robert, omdat die zich nauwelijks voor zijn vrouw interesseert. Verder is er nog Harpo Saul Mehlman, de ongeplande en door Robert aanvankelijk ongewenste zoon met de Sprookjesprinses. Hij leidt het verhaal in en vertelt dat hij na het lezen van het laatste onafgemaakte manuscript van zijn vader, Het lege vat en andere parels, het levensverhaal van zijn vader gaat vertellen. Een andere belangrijke bijpersoon is Rebecca, die door de Sprookjesprinses ook wel het Lege Vat wordt genoemd. Het is een vrouw die opeens in Robert’s leven belandde en waarmee hij een aparte affaire had. Het gaat Robert hierbij niet echt om liefde (hij voelt überhaput niet erg veel liefde voor de personen om hem heen, denk ik) maar meer om het ‘hebben’ van een vrouw, en dan vooral voor de seks. Een opvallend detail wat een aantal keer terug komt, is dat Rebecca lelijke handen heeft. Dat zegt ze ook bij hun eerste ontmoeting, en daar komt Robert in het boek nog enkele keren op terug. Mevrouw Fischer, een Joodse oude vrouw die alle informatie gaf over de Pools-joodse keuken die Robert nodig had en zijn redding van complete bankroet was. Capano, een vriend, manusje-van-alles en een regelneef voor Robert. Evelien, zij werkte in het koffiehuis, en had een tijdje een sexrelatie met Robert. De oma van Harpo en dus de moeder van Robert, die maar bleef door zeuren over Opa Aron Mehlman die een wereld beroemd tennisspeler zou zijn geweest. Perspectief: Het verhaal heeft een ik-perspectief, en dus ook een ik-verteller. Het bijzondere aan het perspectief is wel dat zowel het gedeelte wat Harpo vertelt, als het gedeelte dat Robert vertelt (waarover Harpo zegt dat híj het gaat vertellen), in ik-perspectief geschreven is. Ruimte: Het verhaal speelt zich af in Amerika, en dan hoofdzakelijk in drie verschillende plaatsen in Amerika: New York, Atlantic City en het noorden. New York is waar het verhaal zich in eerste instantie afspeelt, als Robert Rebecca ontmoet en New York is ook de plek waar hij een soort relatie heeft met de serveerster in een koffiebar, genaamd Evelien. Met Rebecca rijdt Robert naar Atlantic City, omdat hij zin heeft om te gaan gokken, en misschien wil hij hiermee ook wel indruk maken op Rebecca, hoewel ze eigenlijk wel weet dat daar helemaal geen geld voor is. De laatste hoofdfase van het boek vindt plaats in het noorden van Amerika, waar het sneeuwt en heel koud is. Dat s de plek waar mevrouw Fischer woont en waar hij zijn bestseller De Pools-joodse keuken in 69 recepten schrijft. Tussendoor worden er nog fragmenten beschreven van gebeurtenissen in Oostenrijk, Spanje en Nederland, maar die zijn niet echt belangrijk. Over de klimatologische omstandigheden wordt niet veel gezegd, en die zijn ook niet echt belangrijk voor het verloop van het verhaal. Ook het seizoen komt niet ter sprake. Het boek speelt zich ongeveer twintig á dertig jaar terug af, toen Robert G. Mehlman nog jong was en Harpo nog niet geboren. Dat is dus ongeveer in de jaren zeventig omdat de opzet van het boek – wat Harpo dus schrijft over zijn vader – gewoon in het nu gesitueerd is. Stijl: Arnon Grunberg heeft naar mijn mening een goede schrijfstijl. Het is goed te begrijpen (ook voor jongeren), hij gebruikt niet al te lange of complexe zinnen en het taalgebruik is van deze tijd. Er wordt af en toe wel gebruik gemaakt van wat asociaal taalgebruik Gebeurtenissen: De gebeurtenissen in Fantoompijn kwamen niet erg realistisch op mij over, omdat het allemaal een soort fantasiewereld lijkt. Veel verschillende tijden en gebeurtenissen worden door elkaar gehaald door Robert of gewoon weggelaten, waardoor je geen volledig beeld krijgt van wat er nou eigenlijk gebeurt. (en wanneer?) Dit moet je invullen met je eigen fantasie, wat op zich wel leuk is, maar niet als je het hele boek lang telkens stukken moet missen. Bovendien is het een heel onwerkelijk verhaal, omdat Robert vreemde dingen meemaakt of veroorzaakt, zoals zijn ontmoeting met Rebecca waarbij hij een heel gesprek met haar voert over haar lelijke handen; zijn plotselinge reis naar het noorden van Amerika in de limousine van een vriend; of zijn vreemde actie op het strand in Spanje waarbij hij opeens een mes trekt en daarmee de politie bedreigt. Daar al dit soort dingen in het echte leven één man niet snel zullen overkomen, maakt dit het verhaal nog onwerkelijker. Hierdoor wordt het boek trouwens niet minder leuk – juist omdat je dit soort dingen zelf niet snel mee zal maken en omdat je dan toch maar een hele kleine kans hebt dat ze zó verlopen als in het leven van Robert Mehlmann, is dit een leuke fantasie. Een gebeurtenis in het boek die ik niet echt schokkend vond, maar wel apart om in een boek te beschrijven, was het moment waarop Robert tijdelijk geen erectie meer kon krijgen. Vervolgens werd er beschreven hoe Robert naar het toilet ging en zich tot bloedens toe probeerde af te trekken om te controleren of er niks mis met hem was. Dat vond ik wel een hele aparte ervaring, hoewel een echte man (denk ik) niet zo snel zo wanhopig zou worden. Robert Mehlmann daarentegen is vervreemd van de wereld en hoewel anderen zeggen dat het niet erg is, denkt hij het toch beter te weten. Personen: De hoofdpersoon was eigenlijk het enige uitgewerkte karakter in het hele verhaal. Dit heeft natuurlijk te maken met het feit dat het verhaal in de eerste persoon wordt verteld, waardoor je (bijna) geen gevoelens en gedachten van een ander te weten komt. Het personage wat je dus wél leert kennen, is Robert Mehlmann, maar zelfs hem vond ik heel afstandelijk en zonder veel gevoel, hoewel het wel duidelijk een karakter is en geen type. Doordat je zelfs van Robert een soort vertekend beeld krijgt, voelde ik niet echt veel sympathie voor hem. Hij is – in mijn ogen – arrogant, onverschillig en roekeloos, en dit zijn allemaal negatieve eigenschappen die ik niet erg op prijs stel. Toch werd ik wel geboeid door de hoofdpersoon, gewoonweg omdat hij totaal het tegenovergestelde is van wat ik ben. Het leek wel alsof Robert helemaal niet geeft om de mensen om hem heen, terwijl dat juist heel belangrijk is voor mij. Zijn levenshouding is gewoon heel anders, en dat is grappig om eens ‘mee te maken’.
Opbouw: Het verhaal op zich was niet zo moeilijk om te lezen. Ik moest er wel even in komen en ontdekken waar het verhaal over ging, omdat de flashbacks en de verschillende verhaallijnen behoorlijk verwarrend zijn. Toen ik eenmaal wist welke personages bij welke tijd hoorden, was het boek heel makkelijk te volgen en was de niet-chronologische vertelwijze erg afwisselend. Want ondanks de vreemde opbouw qua chronologie was de opbouw van het verhaal zelf wel in orde – er was eerst een soort inleiding door zijn zoon, toen het verhaal over Robert zelf wat ook naar een climax toe werkt en dan een nabeschouwing weer door Harpo. Dat maakt dat het boek af lijkt, en ik vond het boek dus ook geen echt open einde hebben, wat in dit geval wel prettig was. Taalgebruik: Het taalgebruik van Arnon Grunberg is makkelijk te volgen, erg modern maar af en toe wel wat grof.