Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2001
• 167 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

(Lodewijk, Jan) Jan Mijnheer, hoe lange tijd zal nog dit wand'len duren? Ik bid: verander, want die malle, vieze kuren zijn nergens nut toe, en je maakt mij schier ontzind.

Samenvatting

Lodewijk is een aan lager wal geraakte edelman. Jan is een vriend van hem, een weggelopen soldaat. Ze zijn in Utrecht, want dat is de geboortestad van Lodewijk. Eerst waren ze in Parijs, om daar geld te verdienen door mensen te bedriegen. Op de Maliebaan ziet Lodewijk Charlotte lopen. Hij wil zich aan haar voordoen als graaf; Jan doet zich voor als baron. Ze gaan slapen in een herberg tegenover het huis van Charlotte.

Charlotte is van adel, maar heeft veel schulden. Zij denkt dat Lodewijk rijk is en doet alsof zij ook rijk is. Dit doet ze door Klaar, haar dienstmeid, de opdracht te geven allerlei duur eten te kopen en ook haar moeder, Klarence, helpt haar. Klaar heeft natuurlijk door hoe het zit, maar helpt Charlotte toch. Klaar wordt verliefd op Jan, maar heeft al een verloofde: Hans. 

Karel is legerkapitein en komt na lange tijd weer thuis bij Konstance en Charlotte, zodat ze zijn vrouw Sofie kunnen ontmoeten. Ze moeten wel doen alsof ze rijk zijn, omdat Sofie dat denkt. Wanneer Karel er is, herkent hij Jan, omdat Jan is weggelopen met Karels beste paard. Jan bekent dat hij heeft gelogen en lapt Lodewijk erbij. Jan gaat naar de gevangenis. Lodewijk wordt gedwongen zijn levensloop te vertellen. Wanneer hij zijn achternaam (Van Kaalenhuizen) zegt, blijkt dat hij de broer van Sofie (de vrouw van Karel) is. 

Karels bedrog komt hier ook aan het licht: hij is niet rijk. Hij is wel kaptein en kan Lodewijk aan werk helpen. Lodewijk is vroeger ook militair geweest, dus dat komt goed uit. Later kan hij dan met Charlotte trouwen. Het is de vraag of Jan de doodstraf moet krijgen. Karel geeft hem een pardon. Vervolgens stuurt Lodewijk Jan naar de herberg om de rekening te betalen, maar Jan is het daar niet mee eens en vertrekt. Klaar blijft alleen achter, want Jan is vertrokken en Hans wil niet meer met haar trouwen.

Personages

Lodewijk

Eén van de hoofdpersonen. Hij is een edelman en doet alsof hij een Poolse graaf van Habislouw is. Hij heeft geen geld; alleen een huwelijk kan hem redden. Door zich als rijke graaf voor te doen, hoopt hij dat Charlotte voor hem valt.

Charlotte van Adelpoort

Een ander hoofdpersoon. Ze is van adel en heeft net als Lodewijk geen geld. Ook zij doet zich voor alsof ze rijk is, zodat Lodewijk voor haar valt.

Jan

Een vriend van Lodewijk. Op verzoek van Lodewijk doet hij alsof hij baron van Schraalenstein is. In werkelijkheid is hij een weggelopen soldaat, hierdoor herkent Karel hem uiteindelijk. Door zich als baron voor te doen, hoopt Jan dat Klaar verliefd op hem zal worden.

Klaar

De dienstmeid van Charlotte en Klarence. Ze spot met Charlotte en is heel brutaal. Ze is verliefd op Jan, maar ze heeft al een vrijer: Hans. Ze bedriegt Hans met Jan. Jan belooft Klaar dat ze barones wordt als ze trouwen, maar dat klopt natuurlijk niet.

Konstance van Adelpoort

De moeder van Charlotte en Karel. Ze is dus ook van adel. Ze wil Charlotte aan een rijke man helpen, omdat ze veel schulden heeft.

Hans

De vrijer van Klaar. Zodra uitkomt dat Klaar hem heeft bedrogen, wil hij niet meer met haar trouwen.

Karel van Adelpoort

De broer van Charlotte. Hij is legerkapitein. Ook hij bedriegt: hij liegt namelijk tegen zijn vrouw Charlotte dat zijn familie rijk zou zijn. Hij zorgt ervoor dat het bedrog van Lodewijk en Jan aan het licht komt: hij herkent namelijk Jan als weggelopen soldaat.

Quotes

"Lodewijk Ik zal 't geluk nog eens beproeven met dit geld, en zo het op raakt, zoek ik mijn geluk te veld. (gaat naar de herberg en roept) Hei! Holla! Hospes! Hei!" Bladzijde 17

"Charlotte Mijnheer, de vleierij is nu zo algemeen, dat 't dwaasheid wezen zoude, op uw beleefde reên, mijzelf te vleien met die ijdele gedachten dat ik iets schoons bezit. Maar 'k kon niet anders wachten van u, want 'k zie u aan voor ene hoveling, die 't vleien eigen is. Mijn schoonheid is gering." Bladzijde 30

"Klaar Wat weet ik wat geluk mij over 't hoofd mag hangen. Maar om je langer niet te houden in verlangen, weet dan dat, toen ik flus de graaf die boodschap bracht, dat de baron mij kuste. En schoon ik al mijn macht gebruiken moest om die vrijpostigheid te keren, het was onmoog'lijk in mijn macht mij te verweren: hij zeide, in 't bijzijn van de graaf, dat hij verliefd op mij geworden was. Dus, als 't juffrouw belieft mij wat te helpen, zie ik kans om 't zo te maken, dat ik nog barones zal worden. Charlotte Schone zaken. Gij barones? Haha! Wat beeldt gij u al in!" Bladzijde 36

"Klaar Mijnheer, hij liegt het, 't is een olijke schavuit. Jan 'k Zel met dit endje staal je zo de lenden smeren, dat je op een ander tijd mij meer zel extimeren. Hans Dan haal ik hier terstond de buren in het huis. Jan Ik zeg je, kerel, maak me hier niet veel gedruis, of 'k steek je voort aan 't spit." Bladzijde 96

"Karel Mijnheer, misleid mij niet. Dat ik mij zo ontstel, is zonder reden niet. Maar zeg mij, weet gij wel, dat ik de macht heb om nauwkeurig uit te vinden of gij de waarheid spreekt? Ik ken nu al uw vrinden, zo gij die heer zijt." Bladzijde 114

"Lodewijk Gij kunt de rest maar zwijgen. Heer broeder, ik moet mij nu schikken naar uw raad.' Karel Gij moet niet trouwen, want gij zijt nog niet in staat om zuster als 't behoort te kunnen mainteneren. Wij zullen met elkaar naar Brussel wederkeren." Bladzijde 119

Thematiek

Bedrog

Alle personages bedriegen elkaar op de één of andere manier.

Motieven

Liefde

Het bedrog draait naast geld, om liefde. Klaar bedriegt Hans met Jan en de rest liegt om liefde te krijgen.

Geld

Al het bedrog draait om geld: personages zijn arm, maar doen alsof ze rijk zijn, omdat ze aan een rijke huwelijkspartner willen komen. Alleen Klaar doet dit niet.

Motto

Er is geen motto.

Opdracht

Er is geen opdracht. Er is wel een voorrede, die eindigt met het volgende:

Het treurspel begint ge- lukkiger te worden. Ik zal de brave dichters niet noemen die er een grote stap in gedaan hebben en moedig voortgaan ten luister van de Hollandse naam: zij maken zich zelf genoeg bekend. Wat in dit blijspel is teweeggebracht, laat ik aan het oordeel der kunstverstandigen. Lees en aanschouw het, tot lering en ver- foeiing van een gebrek dat al te veel bij onze landsaard is inge- slopen, namelijk: kaal en groots te zijn, en het laatste door be- drog staande te houden.

Trivia

Graaf van Habislouw (als wie Lodewijk zich voordoet) betekent 'ik heb niets'.

Baron van Schraalenstein (als wie Jan zich voordoet) betekent 'eenvoudige steen'.

Titelverklaring

'Het wederzijds huwelijksbedrog' verwijst naar het feit dat bijna alle personages bezig zijn met elkaar te bedriegen. Zo doet Lodewijk alsof hij een Poolse graaf is, Charlotte alsof ze rijk is en Jan alsof hij een baron is. Klaar bedriegt haar minnaar Hans, omdat ze verliefd is op Jan. Karel (de broer van Charlotte) liegt tegen zijn vrouw dat zijn familie rijk is.

Structuur & perspectief

De uitgave die ik heb gebruikt, bestaat uit een voorrede, vertoners, eerst t/m vijfde bedrijf, nawoord, verantwoording, bronnen en literatuur en aantekeningen. Hierbij zijn de voorrede, vertoners en vijf bedrijven door Pieter Langendijk geschreven, het overige is commentaar en achtergrondinformatie. 

Er vindt steeds een wisseling van perspectief plaats. Omdat het op het toneel wordt uitgevoerd, is dat ook logisch. De personages zijn steeds afwisselend aan het woord, vanuit hun eigen perspectief. Er is constant een dialoog, waarbij boven de regels staat aangegeven wie wat zegt.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Utrecht, specifieker de Maliebaan. Het eerst bedrijf speelt zich af op straat, de tweede t/m de vijfde in een kamer in het huis van Konstance. Aan het begin van de tekst staat dat het verhaal zich voltrekt voordat de middag begint en eindigt voor 's avonds negen uur. Het is chronologisch.

Stijl

Het toneelstuk is oorspronkelijk uitgegeven in 1712, zo is het taalgebruik dus ook. Verder valt het op dat er aanwijzingen staan voor op het toneel, zoals intonatie. 

Slotzin

(Jan, alleen) Dat zel je missen, broer. Je ziet me van jouw leven niet weer, dat zweer ik. Bloed! Wat was ik daar bekneld! Ik meen mijzelve te bedienen van jouw geld en 't mijne, dat ik heb, en ik denk zover te lopen, dat jij ten derde maal geen macht hebt me op te knopen. Vaarwel, bedriegers! En jij ook, heer kapitein! Gij zijt gegroet van mij, baron van Schraalenstein. (Jan loopt schielijk de deur uit)

Beoordeling

Het is een grappig verhaal, al helemaal omdat het eigenlijk goed afloopt. Ik had dat niet verwacht door het constante bedrog. Het is natuurlijk lastig te lezen in 18e eeuws Nederlands, een vertaling is wellicht makkelijker. Dit draagt namelijk niet bij aan de verhaalsnelheid. Het verhaal speelt zich namelijk vrij langzaam af, er komen bijna geen versnellingen in voor. Daarnaast is het soms lastig om alle personages uit elkaar te houden, hoewel het fijn is dat er aan het begin een pagina is waarbij alle personages op een rijtje staan. Ik denk dat dit stuk veel leuker is als je het op het toneel ziet. 

Recensies

"Zelfs ruim 200 jaar na dato is Het wederzijds huwelijksbedrog een vermakelijk blijspel dat ook nu nog heel goed opgevoerd zou kunnen worden. Niet alle grappen zijn nog steeds even grappig en het tempo in sommige scènes ligt wat laag, maar het is zeker een stuk dat de tand des tijds heeft doorstaan!" https://persoonlijk.wimpe...jksbedrog/

"De gebeurtenissen zijn ongeloofwaardig. Het boek bleef echter wel boeien, omdat het op een grappige manier is geschreven. De gebeurtenissen worden duidelijk beschreven, maar vaak wordt de samenhang tussen twee gebeurtenissen al duidelijk voordat die verteld wordt. Dit maakt het boek nogal voorspelbaar." https://15-18.jeugdbiblio...edrog.html

Bronnen

Het wederzijds huwelijksbedrog (2001) gratis te lezen op DBNL. Deze versie heb ik gebruikt voor dit verslag.

https://www.dbnl.org/teks.../index.php

Hele beknopte samenvatting in tekenfilm op YouTube.

https://www.youtube.com/w...2Lc7fLE-Os