Noodlot door Louis Couperus

Titelbeschrijving

Louis Couperus, Noodlot, eerste druk 1890, gelezen druk 2006, Amsterdam.

Motivatie

Ik had eerst besloten dat ik een boek van Louis Couperus wilde lezen. Dat wilde ik omdat hij mij wel een interessante schrijver leek uit de negentiende eeuw. Daarna heb ik in de schoolbibliotheek gekeken welke van zijn boeken er waren. Er waren er verrassend veel, dus ik had veel keuze. Ik heb van zowat alle boeken de flaptekst gelezen en zo gekozen dat dit boek mij het interessants leek.

Samenvatting

Frank Westhove is een Nederlandse ingenieur, woonachtig in Londen. Bij toeval ontmoet hij zijn vroegere kameraad Bertie, die in de Verenigde Staten gewoond heeft. Bertie leeft daar bijzonder armoedig en vraagt zijn vriend om onderdak en geld. Frank gaat akkoord en al snel is Bertie helemaal gewend aan het rijke en luxe leven van Frank. Bertie liegt tegen de vrienden van Frank over zijn verleden en hij leeft van Franks geld. Na een paar maanden gaat het luxe leventje toch vervelen en besluiten de vrienden een paar dagen naar Noorwegen te gaan.
In Noorwegen maken ze kennis met Sir Archibald en zijn dochter Eve. Ze maken met z’n vieren een wandeling terwijl het slecht weer is. Frank en Eve worden verliefd op elkaar. Bertie is bang dat hij zijn vriend zal verliezen en weer veroordeeld is tot het lijden van een armoedig bestaan. Bertie en Eve zien elkaar als broer en zus. Ze praten veel en Bertie probeert twijfel over Frank bij haar op te wekken. Eve vindt Frank vaak stil als ze samen zijn en ze denkt dat er iets is. Dit gevoel wordt versterkt door de insinuaties van Bertie.
Op een dag ziet Eve Frank met een ander meisje lopen. Ze begint sterk te twijfelen aan zijn liefde voor haar. Ze confronteert hem hiermee, maar Frank ontkent. Hij misprijst haar wantrouwen en slaat haar zelfs. Ze verlaten elkaar en Bertie ziet zijn kans schoon om Frank weer voor zichzelf te winnen.
Na een maand krijgen de twee geliefden berouw en Frank besluit Eve een brief te schrijven. Deze brief, en iedere volgende, wordt onderschept door de bediende van Sir Archibald. Bertie heeft hem geïnstrueerd deze brieven nooit af te geven aan Eve of haar vader. Bertie weet dat het slecht is wat hij doet, maar volgens hem moet het (volgens noodlot) allemaal zo gaan. Hij praat zijn gedrag zo goed.
Frank, die steeds maar geen reactie krijgt op zijn brieven, besluit met Bertie te gaan reizen. Ze trekken twee jaar lang de wereld rond. Bij toeval komen ze in Scheveningen Eve weer tegen. Bertie ziet haar als eerste en voelt het onvermijdbare aankomen. De liefde tussen Frank en Eve bloeit direct weer op. Al snel blijkt dat iemand de brieven van Frank achtergehouden heeft. De conclusie is snel getrokken: dat kan alleen maar Bertie zijn! Hij was de enige die van de brieven afwist. Eve en Frank komen ook achter de insinuaties. Frank confronteert zijn vriend met deze ontdekking en Bertie geeft toe. Frank is woedend en kan zich niet beheersen. Hij slaat zijn vriend dood. Als hij beseft wat hij heeft gedaan, geeft hij zich aan bij de politie. Frank wordt veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf.
Als hij zijn straf heeft uitgezeten, krijgt hij een eenvoudige baan aangeboden. Eve wil nog steeds trouwen met Frank, maar haar vader is daar niet gelukkig mee. Hij vindt niet dat zijn dochter een moordenaar verdient en Frank deelt zijn mening. Eve is het hier niet mee eens. Het gaat niet goed met haar gezondheid. Ze heeft veel last van hallucinaties. Frank heeft een flesje vergif bij zich om zelfmoord te plegen. Eve wil samen met hem sterven, omdat zij in dit leven nooit samen meer gelukkig kunnen zijn. Zij ziet het als het grootste geluk om samen te sterven en het geluk te vinden in het paradijs. Eve drinkt als eerste de helft op en reikt vervolgens Frank de fles aan. Ze sterven samen. Sir Archibald zal hen vinden.

Eerste persoonlijke reactie

Mijn eerste reactie was dat het verhaal niet ingewikkeld genoeg was. Er waren geen verschillende verhaallijnen die op ingenieuze manieren elkaar sneden en verschillende personages die op een onverwacht moment elkaar tegenkomen. Het verhaal was heel erg recht door zee. En ik weet niet precies wat ik daarvan vind. Daar moet ik nog over nadenken.

Open plekken

Er zijn een aantal open plekken in het boek. Om te beginnen is de titel één grote open plek. Over welk noodlot gaat het? Wie zal het noodlot treffen? Tijdens het lezen kom je erachter dat niemand het noodlot bespaard blijft. Alle hoofdpersonages worden erdoor geraak. Frank en Eve worden gesaboteerd in hun liefde. Als Frank en Eve daar achter komen wordt Bertie getroffen door het noodlot en hij wordt vermoord door Frank. Na de moord worden Frank en Eve weer getroffen door het noodlot; ze plegen beide zelfmoord. En uiteindelijk wordt de vader van Eve ook getroffen als hij zijn dochter (en Frank) vindt.

Verder is het aan het begin van het boek onduidelijk wat precies de identiteit is van Bertie. Ook de vraag wat voor relatie Frank en Bertie hebben is een open plek. Als later Eve in het verhaal komt , vraag je je ook af wat voor rol zij zal spelen in het verhaal. Al deze dingen worden al snel bekend gemaakt in het boek.

Als Bertie besluit om de brieven tussen Frank en Eve te onderscheppen, vraagt je je af waar dit toe zal leiden. Wanneer Frank erachter komt wat Bert gedaan heeft en naar de gevangenis moet, vraag je je ook af wat dit zal betekenen voor de relatie van Frank en Eve. Ook deze open plekken worden in het verhaal opgevuld.

Personages

De volgende personages spelen een hoofdrol in het boek:

Frank Westhove. Frank Westhove: Frank is een Nederlandse ingenieur, woonachtig in Londen. Hij is gefortuneerd en heeft een luxe, maar saai leven. In Noorwegen ontmoet hij Eve en hij wordt verliefd op haar. Hij hecht groot belang aan eerlijkheid en vertrouwen. Hij heeft er dan ook veel moeite mee wanneer Eve hem niet vertrouwd met de vrouw van het lyceum, maar nog een groter probleem is het feit dat Bertie hem heeft bedrogen door de brieven nooit aan te laten komen.
Voor Frank had ik wel sympathie, het lijkt mij namelijk een vreselijke ontdekking wanneer je erachter komt dat je beste vriend je bedrogen heeft.

Bertie (Robert van Maeren): Bertie heeft een armoedig leven geleid. Zijn studie in Delft was geen succes en hij werd door zijn vader naar Duitsland gestuurd om daar te gaan werken. Hij laat zich meeslepen door zijn collega’s en pleegt fraude. Het ‘lot’ brengt hem naar Amerika, maar uiteindelijk komt hij terecht in Londen. Het luxe leven bevalt hem wel, maar na enige tijd trekt hij met Frank naar Noorwegen. Frank wordt verliefd op Eve en Bertie ervaart dit als een bedreiging. Hij is bang dat hij Frank kwijtraakt en houdt zijn brieven aan Eve en Sir Archibald achter. Frank confronteert hem hiermee en slaat hem dood in een woedeaanval.
Voor Bertie heb ik totaal geen sympathie, hij had gewoon eerlijk tegen Frank moeten zeggen dat hij moeite had met de relatie tussen hem en Eve. Iemand omkopen om de brieven niet te laten bezorgen is gewoon achterbaks.

Eve Rhodes: Eve is de dochter van sir Archibald. Ze wordt verliefd op Frank. Eve heeft een levendige fantasie, die haar soms in de problemen brengt. Ze wordt jaloers als ze Frank met een andere vrouw ziet lopen. Haar wantrouwen wordt afgestraft, maar ze besluiten toch te trouwen. Als Frank wordt veroordeeld tot een celstraf, nadat hij Bertie heeft doorgeslagen, blijft ze van hem houden. Na zijn vrijlating plegen ze samen zelfmoord omdat ze niet gelukkig zijn in dit leven en toch samen willen ‘slapen.’
Voor Eve had ik een beetje sympathie. Ik vind haar namelijk erg goed en lief dat ze nog steeds van Frank is blijven houden. Maar ik snap niet dat ze zo over zich heen laat lopen door hem. Daarnaast is ze ook erg close met Bertie, iets waarvan ze zou kunnen bedenken dat Frank dat niet prettig zou vinden.

Sir Archibald: Hij is de vader van Eve. Zijn vrouw is overleden. Hij houdt erg veel van zijn dochter. In de eerste instantie is hij blij met Frank als schoonzoon. Tot Frank uit de gevangenis komt en hij bang is dat Frank Eve iets zal aandoen.

Fabel en sujet

Fabel en sujet zijn aan elkaar gelijk in het verhaal. Dit zorgt voor een duidelijke structuur waarbij je de gebeurtenissen en de personages goed kunt volgen.

Perspectief

Het boek is geschreven in een meervoudig personeel perspectief. Je beleeft het boek vooral vanuit de gedachten van Bertie, maar ook vanuit Frank en Eve hun gedachten. De verteller mengt zich echter niet in het verhaal, het is een neutrale verteller.

Dit perspectief is redelijk betrouwbaar, omdat hij weet wat er in het verhaal gaat gebeuren en wat niet.

Ik vond het een prettig effect hebben in dit boek. Je voelde de jaloezie van Bertie ontzettend goed, maar ook bijvoorbeeld de minachting van Frank voor Bertie.

Het wisselen van de perspectieven was helemaal niet verwarrend of lastig te volgen.

Thematiek

De titel slaat eigenlijk op alle hoofdpersonages en op alle gebeurtenissen die de hoofdpersonages meemaken. En in het bijzonder de gebeurtenissen waar de hoofdpersonages geen invloed op hebben en die een dramatisch effect hebben.

Het thema van het boek is: het Noodlot dat het leven van mensen bepaald.
Dit zie je terug op vele manieren in het boek, Bertie die jaloers is op de relatie van Frank en Eve en het Noodlot noemt dat de twee zijn samen gekomen. Het Noodlot dat Frank Bertie doodslaat en het Noodlot dat Eve en Frank samen zelfmoord plegen.

De drie belangrijkste motieven van het boek zijn:
Liefde tussen mensen. Er is ontzettend veel liefde in het boek dat leidt tot allerlei gevolgen. De liefde van Frank en Eve voor elkaar, de vriendschap van Frank en Bertie, de liefde van Sir Archibald voor zijn dochter.

Het (nood)lot, net zoals dit een deel van het thema is, is het ook een veel voorkomend motief. Alles en iedereen in het boek heeft een lot. Iets wat opvalt aan Bertie is dat hij alles probeert goed te praten door het lot erbij te betrekken. Het lot zou gewild hebben dat hij de brieven liet tegenhouden, dat Eve en Frank bij elkaar kwamen etc.

Egoïsme. Het egoïsme drijft Bertie ertoe om de brieven van Frank tegen te houden, maar ook het egoïsme van Frank om weer met Eve samen te willen gaan en ook zijn zelfmoordactie. Maar ook bijvoorbeeld Eve die jaloers is op de vrouw van het lyceum.

Cultuurhistorische context

Auteur:

Louis Couperus wordt door velen beschouwd als een van de grootste schrijvers die Nederland heeft voortgebracht. Zijn inmiddels klassiek geworden oeuvre geeft een meesterlijk beeld van de fascinerende wereld rond 1900. De stormachtige ontwikkelingen in het politieke, maatschappelijke en culturele leven van die dagen heeft hij in zijn romans en verhalen vereeuwigd.
Couperus is een auteur met vele gezichten. Zijn veelzijdigheid is net zo indrukwekkend als de omvang van zijn oeuvre. Met een onuitputtelijke fantasie, werkkracht en stilistische variëteit schreef hij psychologische, mythologische en historische romans, verhalen, sprookjes en gedichten. In zijn reisbeschrijvingen en feuilletons toont hij zich bovendien als een scherp observerende journalist.
Ondanks dat Couperus zich niet wenste te beperken tot één genre of stijl, wordt zijn werk gekenmerkt door een aantal thema's dat zijn oeuvre een hecht karakter verleent, zoals het noodlot, het tragische voorgevoel en het verval.

Boek:

Het boek werd voor het eerst gepubliceerd in 1891. Qua tijd hoort het boek dus in de periode 1800-1900 thuis. De stroming waartoe het boek behoort, is het naturalisme. Een omschrijving van het naturalisme (basisboek Eldorado, pag. 165): ‘..In (..) naturalistische verhalen werd niet alleen zo precies mogelijk de werkelijkheid verbeeld, maar ook de idee dat de mens bepaald is door erfelijke eigenschappen, milieu en omstandigheden (determinisme).
(..) De psychologische diepgang nam in de naturalistische romans sterk toe. Nieuw was ook het sterke sociale gevoel: medelijden met de beschreven ellende, pogingen om iemands slechtheid te verklaren uit de mensonwaardige omgeving (..)’.
Het boek ‘Noodlot’ past precies in deze typering. Alles wat Bertie doet wordt ‘goedgepraat’ door de schuld andere dingen te werpen. Een aantal malen wordt genoemd, dat Bertie er nu eenmaal niets aan kan doen dat hij zo is, dat hij zich er toch niet tegen kan verzetten, enzovoort. Citaat, pag. 75: ‘Het was alles werk der omstandigheden, dacht hij; een mens kon dat alles niet gedaan hebben uit vrije wil…(..) Dat was, omdat het Lot het zo wilde en hem bevooroordeelde; hijzelf was er onschuldig aan…’
Het boek is dus een erg goed voorbeeld van een naturalistische roman; daarnaast is het ook een deterministische roman. Bij het determinisme staat de naturalistische opvatting dat de mens bepaald wordt door zijn erfelijke eigenschappen, zijn milieu en de omstandigheden, centraal. Dit aspect van het naturalisme wordt in een deterministische roman extra sterk belicht, en dit is in het boek ‘Noodlot’, zoals uit bovenstaand citaat ook al op te maken is, zeker het geval. Bertie doet dingen die fout zijn, maar hij is zelf niet schuldig aan dit alles…

Het boek is in zekere zin ook typerend voor de schrijver, Louis Couperus. Hij heeft namelijk nog meer boeken geschreven met eenzelfde onderwerp; onder andere ‘Eline Vere’, een roman over een jonge vrouw met vele psychische problemen.
Daarnaast zijn ook bepaalde kenmerken van de schrijver persoonlijk terug te vinden in ‘Noodlot’. Couperus gedroeg zich namelijk, net als Bertie, als een dandy. Daarnaast wordt het redelijk aannemelijk geacht, dat Couperus er homofiele gevoelens op nahield. Dit herken je in het verhaal: de bijzondere liefde van Bertie voor Frank, en ook (in mindere mate) andersom.

Eindoordeel

Nadat ik erover nagedacht heb ben ik nog steeds van mening dat wat ik in mijn eerste persoonlijke reactie heb gezegd waar is. En wat ik er dan van vind dat het verhaal heel erg recht door zee is? Ik vind het aan de ene kant een fijne afwisseling – een verhaal te lezen dat makkelijk te volgen is. Aan de andere kant vind ik het ook weer jammer dat de schrijver niet meer gespeeld heeft met de verhaallijnen.

Al heeft het dan niet veel verhaallijnen, het boek was alsnog niet makkelijk te volgen wat betreft taalgebruik. De zinnen waren lang en verschilden nogal van hoe men vandaag de dag schrijft.

Al bij al vond ik het boek een mooie ervaring.