Keefman door Jan Arends

1. Informatie: Titel: Keefman
Schrijver: Jan Arends
Eerste Druk: 1972
Uitgever: de Bezige Bij, Amsterdam 2. Samenvatting: Het boek ‘Keefman’ is een bundel met 13 verschillende verhalen. Elk verhaal is verschillend, maar in elk verhaal staat de psychologisch gestoorde mens centraal. Ik kan niet van elk verhaal apart een samenvatting geven, daarom zal ik alleen het titelverhaal wat uitgebreider bespreken. Het titelverhaal, Keefman, gaat over een psychisch gestoorde patiënt die in een inrichting zit. In het verhaal schrijft hij brieven aan zijn arts, dokter Bos. Hij noemt hem in de aanhef van zijn brieven steeds ‘Vriend’. Dat is opmerkelijk, want deze brieven staan eigenlijk bol van verwijten. Niemand weet wat er precies mis met hem is, niemand begrijpt hem en niemand kan hem op de juiste manier helpen. Het tehuis stinkt en hij hoort hier niet. Hij zou zelf dokter moeten zijn. Hij is ervan overtuigd dat hij die taak stukken beter zou kunnen vervullen dan de mensen in het tehuis. Maar hij heeft geen mulo-diploma kunnen halen en daarom heeft hij geen werk. En dat is de schuld van de artsen en verplegers die niet willen begrijpen, dat zijn hele probleem bij zijn gehoor ligt. Het hele verhaal gaat hierover, over zijn verschrikkelijke leven. En niemand wil hem helpen, het enige wat de verplegers willen is hem wegkrijgen. Hij bezorgt hen alleen maar last, ze moeten van hem af. Daarom wordt hij ook weggestuurd. Aan het einde van het verhaal zegt de dokter dat hij genezen is, en dus mag hij naar huis. Maar dat wil hij helemaal niet! Hij wil geholpen worden, niet gedumpt worden! Daarom gaat hij de inrichting terroriseren. Hij blijft de hele dag aanbellen bij het gekkenhuis. En hij denkt serieus dat hij ze op deze manier terugpakt. Voor de buitenwereld is Keefman gek. Hij zelf echter ziet dit heel anders, de dokters zijn gek. De dokters en verplegers zijn in zijn ogen een grote samenzwering waartegen hij moet vechten. Dit zal hem echter nooit lukken, aangezien niemand hem op deze manier serieus neemt. Hij zit vast in een vicieuze cirkel. De andere 12 verhalen zijn wat het onderwerp betreft niet veel anders. Zo is er een verhaal, ‘Een visser’, over een man die elke dag gaat vissen, maar nog nooit wat heeft gevangen. Hij denkt dat de mensen hem uitlachen, maar hij weet zelf ook wel dat er geen vis in de gracht zit. Hij komt er alleen voor de rust. ‘Koninginnedag’ gaat over een man die nadenkt over de dag dat hij de prins met een tak wilde slaan. Hij werd hiervoor gearresteerd, maar het enige wat hij wilde doen is de prins tot ridder slaan! Ook is er een verhaal over een bejaardentehuis, ‘Het ontbijt’. Mijnheer Koopman is jarig en van de zuster krijgt hij een feestontbijt, met ei! Dit wil hij echter helemaal niet, en dus gaat hij in een boom zitten. Nu verandert hij in een aap. Pas als het gaat regenen komt hij eruit. Hij pakt het ei en gaat in zijn bed liggen, hij wil het ei gaan uitbroeden. Zo gaat het de hele tijd door. Het ene verhaal is nog gekker en lachwekkender dan het andere. In het hoofd van elke hoofdpersoon gaan dingen om die een leek echt niet kan begrijpen. Ze beschouwen de vreemdste dingen als normaal en normale dingen kunnen ze absoluut niet accepteren. 3. Motivatie: Voor de tweede leesopdracht moesten we een thema kiezen dat ons enigszins kon boeien. Ik heb gekozen voor psychologisch gestoorde mensen. Ik vind het altijd interessant hoe mensen precies denken. Wat gaat er in hun hoofd om? Nu, vooral bij ‘gekke’ mensen is dit natuurlijk sterk afwijkend. Waar wij iets heel gewoons aanschouwen, kunnen zij volledig uit hun bol gaan. Ik had van dit boek dan ook verwacht dat het heel interessant zou zijn, dat de hersenkronkels van al die mensen echt duidelijk uitgelegd zouden worden op een manier dat je echt staat te kijken. Maar dat viel me eigenlijk een beetje tegen. In ‘Keefman’ in onze geestelijk gehandicapte medemens een beetje met spot afgeschilderd. Het zijn eerder lachwekkende dan boeiende verhaaltjes.
1. De Schrijver: 2. Recensies: 1. Ik heb voor deze opdracht twee recensies gelezen. Een uit ‘Vrij Nederland’ en een uit de Volkskrant. De recensent van Vrij Nederland is eigenlijk heel positief over het boek. Hij vindt het vlotte taalgebruik een verademing boven het “golfplatenproza van de geneeskundige stand”. Hij vindt ‘Keefman’ het beste deel van de hele bundel, samen met het tweede verhaal; ‘Vrijgezel op Kamers’. Over Jan Arends (is hij Keefman?) zegt hij: “Vol geheime listen heeft hij u overrompeld. Niet alleen voor psychiaters is hij een gevaarlijk schrijver. Keefman is overal even welkom als een hond in een kegelspel’. Kees Fens van de Volkskrant vindt ‘Keefman’ helemaal niks. Hij noemt de verhalen continu rechtlijnig en systematisch. Het verhaal is eigenlijk te lang om het niet doorzichtig te laten lijken. Er is te weinig op de lezer ingespeeld en het verhaal lijkt teveel op een documentair geschrift. Hij gaat nog even door met afkraken en hij sluit af met: “Sommige boeken hebben door hun wat specialistische stof het nadeel, dat je gelijksoortig werk van anderen gaat herlezen. Keefman is zo’n boek. Helaas”. Analyse: Het boek bestaat uit voorwerk, eigenlijke tekst en nawerk. Het voorwerk van het boek is opgebouwd uit de voorkant, inleiding, motto, titelpagina en inhoudsopgave. Het motto is een soort raar liedje: “Daar komen de mannen met witte
jassen hoera. Ze doen mij een schoon dwangbuis aan hoera. Ho ho, hi hi, ha ha. Ze nemen mij eindelijk mee ha ha. Ze nemen mij eindelijk mee. Ze nemen mij eindelijk mee ha ha. Ze nemen mij eindelijk mee.” Waar dit vandaan komt weet ik niet, maar het heeft duidelijk betrekking op het verhaal. Het gaat waarschijnlijk over een psychiatrische inrichting, waar Keefman zich dus ook bevindt. “Ze nemen mij eindelijk mee” zou kunnen betekenen dat hij eigenlijk het liefst dood wil. Misschien is dat ook wel heel begrijpelijk. Als je zo met jezelf in de knoop zit, kan ik me heel goed voorstellen dat je het liefst gewoon weg wil. En ik denk dat Arends dat ook bedoelt. Genre, Thema en Motieven: “Keefman” van Jan Arends is een psychologische roman. (Het eerste verhaal is een briefroman) Het thema van dit boek is de psychologisch gestoorde mens. In elk verhaal staat iemand centraal die niet helemaal begrepen wordt door de rest van de wereld. Wat ook een thema zou kunnen zijn, is dat de schrijver duidelijk wil maken hoeveel manieren er zijn om gek te worden. Alleen al in dit boek zie je zoveel verschillende manieren van verwardheid. Kun je nagaan hoe dat in onze maatschappij zit. De motieven zijn: • armoede • verafschuwt worden • gek zijn/worden • hoe de maatschappij reageert op ‘gekken’ • is ‘gekheid’ op te lossen Aangezien Jan Arends zelf ook een bekende dichter is, heb ik ervoor gekozen om een aantal gedichten toe te voegen aan dit leesverslag. Het was dan ook eigenlijk mijn bedoeling om gedichten te nemen die hij zelf geschreven heeft. Ik heb er wel een gevonden, maar vond ze niet echt bij het thema van de verhalen in het boek passen. Dit komt waarschijnlijk doordat ze in een bundel stonden met voornamelijk liefdesgedichten. Toch zal ik er eentje opschrijven: IK HEB VANNACHT
Ik heb vannacht
met Haleine geslapen
Ik ben de bijzit
van mijn eigen vlees
geweest. Ik heb
onder een donkere maan
naar een liefelijke
blauwe lucht
geslapen. Twee vogels
hebben stro
in mijn handen gelegd. Twee vogels
hebben gefloten
als fluiten, als noodweer, als kwade dagen
in aantocht. Ze zijn weer weggevlogen. Alleen Haleine
is gebleven. Jazeker, Haleine verlaat mij niet. Door: Jan Arends (1925-1974) Uit: ‘Ik heb de liefde lief ‘(Willem Wilmink) Voor het tweede gedicht heb ik gekozen voor een werk wat voor mijn gevoel past bij het thema van het boek. Kenmerkend voor ‘Keefman’ vond ik dat het allemaal zo chaotisch was. Eigenlijk slaat het totaal nergens op, maar dat is ook juist de bedoeling, want alle personages zijn compleet gestoord. Bij dit gedicht zie ik dat chaotische ook terug. Misschien dat dat helemaal niet de bedoeling van de schrijver was, maar zo zie ik het wel. Een soort wanorde in diegene zijn hoofd. VOORJAAR
gek van ongeluk wil ik nu alleen

nog naar nachtgeluiden luisteren
terwijl mijn lichaam piept en knarst
in een reeds opgeruimde kamer
bang ben ik om niet van deze tijd te zijn
terwijl iedereen van alle tijden is
rond zijn we rond en veilig opgeborgen
altijd overal onuitstaanbaar goede morgen
hoor in de stad wordt
de middelmaat uitgelaten
mijn hand in het donker slaat de maat
ik sta op om de orde te verstoren
door: G.A. ten Kate
uit: ‘Stil gaan de dingen’ Mijn mening: Ik vond Keefman een heel vreemd boek. Aan de ene kant is het heel leuk om te lezen, het leest heel vlot door en het is grappig. Het is leuk om je te verplaatsen in al die gekke karaktertjes die Jan Arends in dit boek schept en ik heb me dan ook prima vermaakt tijdens het lezen van dit boek. Aan de andere kant echter vond ik het een beetje oppervlakkig. Toen ik ging lezen over psychologische gekken had ik heel wat anders voor ogen. Echte gekke mensen met waanideeën en enge gedachtenkronkels. Dit is bij Keefman echter niet het geval. Hij gaat absoluut niet in op de verschillende personages. Van niemand in dit boek weet ik veel meer dan hun naam. Ze blijven allemaal heel ‘flat’. Wat dat betreft ben ik het dus het meest eens met de recensent van de Volkskrant. Ik vind dat hij gelijk heeft als hij zegt dat er te weinig op de lezer wordt ingespeeld. Het is wat saai, na vijf verhaaltjes had ik het ook wel zo’n beetje gezien. Het is een beetje voorspelbaar allemaal, wat juist heel anders had kunnen zijn als je schrijft over gekken. Kortom, ik vond het geen vervelend boek om te lezen, maar het had voor mij wat dieper gemogen. Wat meer spanning en onverwachte gebeurtenissen.