1) ZAKELIJKE GEGEVENS a) Maarten ’t Hart
b) Het woeden der gehele wereld, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1993-1e druk, 282 pagina’s. c) Het boek is een combinatie van een streekroman, een detective en een psychologische roman. Ook kunnen we het boek een ‘Bildungsroman’ noemen: de ontwikkeling van kind tot volwassene wordt be-schreven. 2) EERSTE REACTIE a) Keuze
Na de lessen literatuur over Maarten ’t Hart wilde ik ook zelf wel eens een boek van deze schrijver lezen. Ik heb voor Het woeden der gehele wereld gekozen, omdat ik dit ook gelijk kon gebruiken voor de dis-cussie bij de mondelinge voordracht van twee klasgenotes. Met het lezen van dit boek sloeg ik dus twee vliegen in één klap. b) Inhoud
Nadat ik het boek voor de eerste keer had gelezen, dacht ik: wat heb ik eraan gehad om dit boek gelezen te hebben? Toen ik echter de roman een tweede keer las (i.v.m. mondelinge voordracht), vond ik het boek heel goed. Vooral de ontknoping is meesterlijk. Het is wel jammer dat ’t Hart zijn meestertalent misbruikt om het christelijk geloof af te kraken.
3) VERDIEPING a) Samenvatting
Deel 1
In de proloog wordt beschreven hoe zeven vluchtelingen en de bemanningsleden van de vissersboot ‘Ma-juba 2’ van Willem Vroombout naar Engeland proberen te vluchten. Dit mislukt: de boot wordt door de Duitsers getorpedeerd. Roeiend keren ze terug naar Hoek van Holland. Deel 2
Alexander Goudveyl groeit op in een vissersplaatsje aan de Nieuwe Waterweg. Zijn ouders zijn in de oor-log van Rotterdam naar het plaatsje verhuisd. Zijn vader is voddenkoopman. De familie wordt met de nek aangekeken: de Goudveyls zijn van oorsprong ‘Hersteld’ en omdat dit kerkgenootschap in het vis-sersplaatsje ontbrak zijn ze Gereformeerd geworden. Alexander wordt gepest door zijn leeftijdsge-nootjes. Hij is bang dat God hem zoekt te doden (zelfs Mozes zocht hij immers te doden). In het pakhuis van zijn vader staat een oude piano (een zgn. Blüthner) waarop hij zichzelf leert spelen. Vader Goudveyl wordt regelmatig gechanteerd door agent Vroombout, die gedurende een zomer Alex geld kwartjes heeft gegeven als hij zijn geslacht liet zien. Tijdens de ‘Kruishoop-campagne’ begeleidt Alexander de gezongen liederen. Vroombout komt bin-nen lopen. Er komt een tweede man binnenlopen. Alexander hoort een knal en hij denkt dat zijn vader een zak laat knallen, iets wat hij vaker deed als ‘lolletje’. Dan bedenkt hij dat die buiten is en wanneer hij omkijkt ziet hij Vroombout liggen en de man het pistool op hem richten. De moord wordt een obses-sie voor Alexander. De politie kan de moord niet oplossen. Door zijn vriendschap met Herman komt Alexander in contact met Alice Keenids. Hij krijgt pianoles van haar en merkt dat ze iets met de moord te maken heeft. Later ontmoet hij ook Minderhout, de apo-theker. Ook hij moet iets met de moord te maken hebben (op zolder hangt uitrusting van de moorde-naar). Op een van zijn treinreizen naar het lyceum ziet hij Minderhout met een man (Oberstein) met een ruige zwarte baard. Hij raakt verliefd op Janny. Hij hoort dat haar vader ook op de vluchtboot zat, als matroos. Ook Vroombout en Alice zaten op de boot. Minderhout had joodse vluchtelingen aan boord geholpen. Alexander probeert erachter te komen wie dat zijn. Na de middelbare school gaat hij farmacie studeren in Leiden. Hij komt in contact met professor Edersheim en zijn gezin (ze musiceren samen). Ook dit echtpaar zat op de logger en was bevriend met Minderhout. Hij hoort dat ook de dirigent Oberstein meevoer. Alle mensen van wie hij wist dat ze iets met de logger te maken hadden (m.u.v. Oberstein), waren op de dag van de moord aanwezig in het ha-vendorpje. Alexander raakt bevriend met Hester, de dochter van Edersheim. Yvonne, de ‘titreerheks’, probeert hem te verleiden. Uiteindelijk lukt dit. Als pianostemmer komt Alexander bij weduwe Vroombout. Van haar hoort hij dat haar beide zoons na een mislukte vluchtpoging zonder logger zaten. Elk jaar rond kerst schreven ze een brief naar de in-zittenden om een schadeloosstelling. Alexanders ouders komen op bezoek in Leiden. Ze komen hem iets belangrijks vertellen. Ze doen er heel moeilijk over. Beetje bij beetje komt het. Ze woonden eerst in Rotterdam. Geholpen door Arend Vroombout (vandaar dat hij ze kon chanteren) zijn ze in de oorlog verhuist naar ’t Hoofd, met een dub-bele hit. Hier stopte het verhaal, want William kwam en toen gingen ze naar huis. Alex zou het wel be-grijpen, ‘met z’n gouden hersens’. Twee dagen later stierven ze aan koolmonoxidevergiftiging. De zui-nigheid die dit veroorzaakt had, zorgde er echter ook voor dat Alexander rijk was. Via hoezen van LP’s maakt Alexander kennis met Oberstein. Na een foto gezien te hebben, denkt hij hem ergens van te kennen, maar hij kan zich niet herinneren waarvan. Hij ontdekt dat Oberstein op de avond voor de moord een concert in Rotterdam heeft gegeven. Eerst denkt hij dat hij de moordenaar is, maar verwerpt dit later. Wanneer hij gaat musiceren bij de Ederheims, ontmoet hij de twee dochters van Oberstein. Joanna zingt schitterend. Alexander trouwt later met ze: Oberstein wordt zijn schoonvader. Deel 3
In dit laatste deel, dat alleen het hoofdstuk ‘Sirius’ kent, ontmoet Alexander zijn schoonvader. Hij heeft de nog in leven zijnde vluchtelingen van de logger uitgenodigd. Ook Minderhout is er (hij is inmiddels gescheiden). Joanna en haar vader zijn onderweg. Wanneer Alexander wakker wordt uit een slaapje, staat Oberstein voor hem. Aan tafel scheldt hij over de bewerking die Alexander heeft gemaakt van een aria van Mozart. Dan beschuldigt Alexander Oberstein van de moord. Alexander en Oberstein gaan wandelen. Alles wordt uitgesproken. Oberstein vertelt wel getuige te zijn geweest, maar de moord niet gepleegd te hebben. Ze waren bij elkaar om een hartig woordje met Vroombout te spreken over de rekeningen. Toen viel het schot van een onbekende schutter. Oberstein vertelt dat Vroombout ook iets met zijn vrouw en kind te maken heeft. Tijdens het onderduiken zijn ze verdwenen. Het echtpaar bij wie ze ondergedoken waren, ging er met een dubbele hit vandoor. Zo is Oberstein zijn zoon verloren. Die zoon is Alexander. Dit wordt niet expliciet vermeld, maar valt wel uit een aantal gegevens af te leiden. Alexander en Oberstein spreken af dat Alexander een opera zal componeren. Oberstein zal dirigeren. Joanna en Hester zullen zingen. b) Onderzoek van de verhaaltechniek
Taal en stijl
Het verhaal is makkelijk te lezen. De roman is geschreven in een bonte mengeling van alledaags en verheven, bijbels taalgebruik (‘Zo geviel het dat ik Joanna trouwde,’ pag. 254), epische en lyrische passages, inwendige monologen, dialogen, beschrijvingen en beschouwingen. Opvallend is het taalgebruik van de bewoners van ’t Hoofd. Zo noemen ze een jongen een ‘gassie’, een meisje een ‘hittepetitje’, een agent een ‘juut’ en een wufte vrouw een ‘mokkel’ (pag. 21). In het eerste hoofdstuk van deel 2 (‘Mozes’) geeft ’t Hart allerlei voorbeelden van dit taaleigen. Alexander heeft aanvankelijk een grote hekel aan dit taalgebruik, maar later zegt hij dat hij het jammer vindt dat woorden en uitdrukkingen die hij als typisch Hoofds ervaart, ook elders door veel mensen in de mond genomen worden. De ruimte
De proloog speelt zich af in de haringlogger die vanaf Hoek van Holland vertrekt. In deel twee begint het verhaal in een klein visserdorpje aan de Nieuwe Waterweg, vlakbij Vlaardingen (waarschijnlijk Maassluis). Vooral aan het begin geeft Alexander een gedetailleerde beschrijving van ’t Hoofd. Ook Leiden is een belangrijke plaats. Hier gaat Alexander studeren. In Voorschoten ontmoet Alexander de Edersheims. Den Haag is de stad waar hij aan het conservatorium studeert. Deel drie speelt zich af in de achtertuin van Alexanders huis en in de rest van de plaats (Alexander en Oberstein lopen een eindje). Het is niet duidelijk in welke plaats Alexander woont. Het verhaal speelt zich af in ruim dertig jaar (vertelde tijd). Het verhaal begint in de zomer van 1952 en eindigt in september 1986. De proloog speelt op 14 mei 1940. De gebeurtenissen worden overwegend chronologisch en met veel tijdvertraging en –versnelling verteld. Zo wordt de bruiloft van Alexander en Joanna in enkele zinnen beschreven. Tussen zijn trouwen en de ontmoeting met zijn schoonvader (tussen deel twee en drie) wordt een grote sprong in de tijd gemaakt. Opvallend is dat de tijds- en plaatsaanduidingen vrij exact zijn en dat bijna elk hoofdstuk ermee begint (‘Op dinsdag 14 mei 1940 vertrok om halfvijf ’s middags vanuit een havenstadje aan de Nieuwe Waterweg een haringlogger.’) De verhaalfiguren

De ik-figuur is een round character. Hij wordt bekrompen en overdreven zuinig opgevoed. Zijn ouders hebben weinig oog voor zijn muzikale gaven. In zijn woonplaats is hij een buitenbeentje; door zijn leeftijdgenoten wordt hij gepest, waardoor hij min of meer in een isolement opgroeit. Na de moord op Vroombout is hij erg bang dat de moordenaar ook hem wil doden. Daarom rust hij niet voordat hij weet wie de moord gepleegd heeft. Tijdens zijn studententijd wordt hij steeds zelfstandiger en kiest hij voor muziek in plaats van de farmacie. Hij wordt componist, wat een jeugddroom van hem was. De ouders van Alexander zijn flat characters. Het zijn typen, die zich vaak uitdrukken in clichés (‘kossgeld’). Vroombout heeft in de oorlog joden opgepakt, tracht door chantage aan geld te komen en is pedofiel. Ook hij is een flat character. De overige verhaalfiguren zijn ook flat characters, met uitzondering van Simon Minderhout, de apotheker. Hij is ruimdenkend en heeft een brede belangstelling. Vooral de muziek interesseert hem en hij steunt Alexander in zijn muzikale ontwikkeling. Hij heeft het initiatief genomen om zijn joodse vrienden naar Engeland te doen vluchten. In het stadje wordt over hem geroddeld, vooral wat betreft zijn belangstelling voor meisjes. De situaties
In de roman komen zeer veel verschillende situaties voor. Ze spelen zich af in het visserstadje, Leiden, Voorschoten en Den Haag (zie ruimte). In het visserstadje zijn belangrijke plaatsen de Maranathakerk (waar Alexander orgel speelt), het pakhuis van Alexanders vader (waarin de Blüther staat en de moord wordt gepleegd) en de zolder van het huis van Minderhout (waar de kleding van de moordenaar hangt). De vertelwijze
In de proloog is er sprake van een auctoriale vertelsituatie. Het hoofdstuk wordt in de hij-vorm verteld. De schrijver is daar de alwetende verteller. In de rest van het verhaal is er een ik-vertelsituatie. Hij vertelt het verhaal en kijkt terug op zijn jeugd en een deel van zijn volwassenheid. De ik-figuur is niet de schrijver zelf, al zijn er wel duidelijk autobiografische elementen aan te wijzen (zie ‘Plaats in de literatuurgeschiedenis’). Dat de verteller de afloop van zijn verhaal kent, blijkt uit opmerkingen als ‘Nog goed herinner ik mij’, ‘Wat zou ik weer graag zo’n tocht maken in zo’n oude trein’, het aankondigen van de moord op Vroombout (al op pag. 35!) en het zichzelf in de rede vallen als hij op de zaken vooruit dreigt te lopen (pag. 150) of andere zelfcorrecties (‘Liever had ik haar (Janny) weggelaten uit mijn verhaal (…). Het zou ongepast zijn haar weg te laten.’). c) Thematiek
Thema
Alexander is op zoek naar identiteit, herkomst en een vastheid in dit leven. Centraal in de roman staat het identiteitsprobleem van de hoofdpersoon. In de huiselijke, gereformeerde omgeving vindt hij geen vastigheid. Daarom gaat hij daarnaar op zoek. Eerst gelooft Alexander in God. Later wordt Bach zijn God. Muziek geeft hem steun. Aan het eind van het boek blijkt de totale zinloosheid van het bestaan (zie verder bij ‘Motieven’). Motieven
Voor het thema zijn veel verschillende motieven aan te dragen. De belangrijkste zal ik hier kort bespreken. Angst is een van de belangrijkste motieven van het thema. Alexander is bang voor de moordenaar van Vroombout, bang voor God, voor zijn omgeving, etc. Het geloof biedt hem geen houvast. Later vindt hij dat in de muziek en de aanvaarding van het noodlot. Geloof is een belangrijk motief in ‘Het woeden der gehele wereld’. Het speelt een belangrijke rol op ’t Hooft. Mensen die niet geloofden en naar de kerk gingen, hoorden er niet bij (Kruishoop-campagne). Alex is gelooft aanvankelijk in God: hij is bang dat God hem zoekt te doden. Later verliest hij dit geloof. In de roman krijgt het christelijk geloof veel kritiek te verduren. Muziek (vooral Bach) geeft hem houvast en is voor hem belangrijker dan God of een filosofie (Toen wist ik dat ik mijn leven lang Bach lief zou hebben boven alles (…). In zeker opzicht heb ik op die zondag ook geloofsbelijdenis gedaan, ook mijn God gevonden. (pag. 182)). Muziek bezweert de existentiële angst en vervangt zo de godsdienst. Ook het noodlot, een willekeurige oppermacht, gaat een belangrijke rol spelen. In het laatste hoofdstuk (Sirius) kent hij die kracht toe aan de ster Sirius, die en supernova kan worden en zo alles in een klap kan wegvagen. Heimelijk hoopt hij erop dat dit proces al begonnen is. Het leven op aarde (de existentie) is volkomen zinloos. (Vergelijk met het existentialisme van W.F. Hermans.) Vervreemding is een motief in de roman. Alexander voelt zich niet thuis in de omgeving waarin hij opgroeit. De vervreemding van zijn ouders is het resultaat van zijn hoge mate van intelligentie en muzikaliteit. Zij zien deze dingen niet als iets belangrijks (‘kossgeld’). Het milieu dat hem verloste van zijn ouderlijke omgeving (Minderhout, Alice), zadelt hem op met een probleem dat zijn leven zal domineren. Naarmate Alexander zich meer in de moordzaak verdiept, wordt hij geconfronteerd met de vraag of zijn ouders wel zijn werkelijke vader en moeder zijn. Hieruit komt je gelijk bij het zogenaamde vatersuchmotief. Alexander zoekt zijn echte oorsprong en vindt daarin Oberstein (aan het eind van het boek heeft hij dit nog niet ontdekt, maar dit zal niet lang meer duren). Als laatste wil ik het zogeheten spiegelmotief noemen. Alexander en Oberstein lijken veel op elkaar, zowel innerlijk als uiterlijk. Met de kleren van de moordenaar aan lijkt Alexander op de dirigent. Wanneer hij met een bontmuts op bij de Edersheims komt, wordt hij voor Oberstein aangezien. Binnen zegt Obersteins dochter dat Alex dezelfde ogen heeft als haar vader. Alexander en Oberstein hebben beiden muzikale aanleg en belangstelling voor sterrenkunde. Ook kunnen beiden met een razende vaart eten. Titel
Maarten ’t Hart heeft de titel ontleend aan een lied van Gabriel Fauré, waarin sprake is van “querelles du monde” (het woeden der wereld). Alexander denkt terug aan de kwekerij als een paradijs “sans nul souci des querelles” (pag. 278). Ook luistert Alexander met zijn pianolerares, Alice Keenids, naar cantate 80 van Bach, waarin die het woeden der gehele wereld oproept en ook weer bezweert. Bovendien haalt Minderhout aan dat de Tweede Wereldoorlog zich zal herhalen (“vroeg of laat begint de hele wereld weer te woeden”). Temidden van deze woedende wereld probeert Alexander houvast en zekerheid te zoeken. Bach helpt hem hierbij, want hij weet het woeden te bezweren. Motto
De roman van Maarten ’t Hart heeft twee motto’s. De eerste is een bijbeltekst: “En het geschiedde op den weg, in de herberg, dat de Heere hem tegenkwam, en zocht hem te dooden.” (Exodus 4, vers 24). Het tweede is een stukje notenbalk van een orgelwerk van Bach, namelijk het tweede deel van de zesde variatie van de partita O Gott, du frommer Gott (BWV 767). De bijbeltekst komt vaak in het boek naar voren. Wanneer Alexander in het zwembad gepest wordt, denkt hij dat God hem zoekt te doden. Nadat Vroombout is doodgeschoten, heeft God opnieuw een poging gedaan om hem te doden. Eens speelt hij op het orgel van de Maranathakerk de partita O Gott, du frommer Gott. Hij is erg onder de indruk van het wonderlijke melodietje van de zesde variatie. Het geeft hem op de een of andere manier rust: het was of de vrome God die daarmee werd opgeroepen, de andere God verjoeg, de God die Mozes en hem zocht te doden. d) Plaats in de literatuurgeschiedenis
Maarten ’t Hart werd op 25 november 1944 geboren in Maassluis. Hij groeit op in een streng gereformeerd milieu (vergelijkbaar met ’t Hoofd; dit stadje – de naam wordt niet genoemd – zou goed Maassluis kunnen zijn). Al op de lagere school geeft ’t Hart blijk van een onverzadigbare leeshonger. Na de HBS gaat Maarten biologie studeren in Leiden. Tijdens zijn studietijd verwerpt hij definitief het geloof van zijn ouders. Na het afronden van zijn studie krijgt hij een benoeming als etholoog aan de Universiteit Leiden. Behalve naar boeken gaan zijn belangstelling uit naar muziek en de natuur. Terwijl hij zijn leeshonger tamelijk ongestoord kon bevredigen, ontwikkelde de passie voor klassieke muziek (vooral voor Bach) zich tegen de verdrukking in. In 1971 debuteert hij onder het pseudoniem Martin Hart met de roman Stenen voor een ransuil. In 1973 volgt Ik had een wapenbroeder. In 1975 krijgt hij voor zijn roman Het vrome volk de Multatuliprijs. In 1978 volgt het boek Een vlucht regenwulpen, dat in 1981 verfilmd wordt. In 1993 verschijnt Het woeden der gehele wereld. Bij het Boekenbal van 1991 verschijnt ’t Hart gekleed als vrouw als Maartje ’t Hart. In een interview met Peter van Brummelen in Het Parool zegt hij: “Kijk, travestie is een gekte die toeslaat als het even niet goed met je gaat, althans zo werkt het bij mij. Een goedaardige, maar wel hardnekkige gekte. Op het ogenblik gaat het goed met me en heb ik geen behoefte om me in dameskleding te hullen.” Het werk van Maarten ’t Hart kenmerkt zich door autografische elementen. Dit is ook duidelijk in Het woeden der gehele wereld te merken. De gebeurtenissen spelen zich vaak af in een streng gereformeerd milieu (’t Hoofd), waaraan de hoofdpersoon moeilijk kan ontsnappen. Ook het thema ‘anders zijn’ (m.n. door homoseksualiteit en travestie) komt veel naar voren in zijn werken (Vroombout, William (verscheen een keer in vrouwenkleren en wil met Alexander naar bed)). Verder speelt muziek een zeer belangrijke rol in al de romans van Maarten ’t Hart. De roman gebouwd rond een waar gebeurd verhaal waarbij Maarten ’t Hart ooit was betrokken. Tijdens een evangelisatiecampagne in 1956 werd in Maassluis een man doodgeschoten. Maarten speelde voor die bijeenkomst op het harmonium. De moord gebeurde een paar honderd meter van hem vandaan en werd nooit opgelost. In een interview met Theodor Holman (HP/De Tijd, 3 september 1993) zegt ’t Hart dat het motto vn het boek, het citaat uit Exodus, ook door zijn schoolmeester werd voorgelezen en ook zijn leven ernstig heeft bepaald: “God zocht Mozes te doden – ik schrok me rot. Ik dacht: pas maar op, God zoekt jou ook om te doden. (…) De verschrikkelijke angst dat het mijn zou kunnen treffen.” De roman Het woeden der gehele wereld verscheen voor het eerst in 1993. Het boek behoort dus tot de moderne literatuur. In deze tijd heerst het postmodernistisch gedachtegoed. De samenleving wordt gekenmerkt door ‘samenloosheid’ en een sterke ik-gerichtheid. Men mist iets, men is op zoek. Relaties worden steeds vrijblijvender. De samenbindende kracht van de kerk neemt sterk af. Veel jonge schrijvers wenden zich af van hun gereformeerde opvoeding en stellen zich soms erg kritisch op (Gerrit Krol, Maarten ’t Hart, Maarten Biesheuvel, Jan Siebelink,). De tijd van ‘de grote verhalen’ (christendom, communisme, socialisme) is definitief voorbij. Alles is relatief, niets staat meer vast. In de moderne literatuur zijn veel verschillende stromingen te onderscheiden. Een daarvan is de ‘toenemende subjectivering en terugkeer van het verhaal’. Hierbij horen schrijvers als Maarten ’t Hart, Maarten Biesheuvel en Jan Siebelink. Als een reactie op de jaren zestig neemt de behoefte aan realistische verhalen over een herkenbaar leven sterk toe. Het literaire gevolg van de ‘ik-generatie’ is dat het subject, de ‘ik’, een belangrijke plaats in het verhaal inneemt. Veel romans krijgen in deze tijd een autobiografisch karakter. Bovenstaande kenmerken van het postmodernisme en de moderne literatuur zijn duidelijk toepasbaar op heel het werk van Maarten ’t Hart en in het bijzonder op Het woeden der gehele wereld. Openlijk wordt kritiek geleverd op het aloude gereformeerde geloof. De gevolgen van de ‘samenloosheid’ in de samenleving zijn duidelijk zichtbaar in de roman. Verder is de karakteristiek ‘toenemende subjectivering en terugkeer van het verhaal’ duidelijk terug te vinden in het boek. De roman van Maarten ’t Hart past dus goed binnen zijn tijd en kan vergelijken worden met de oeuvres van Maarten Biesheuvel en Jan Siebelink.
4) BEOORDELING De roman 'Het woeden der gehele wereld' heeft veel verschillende reacties op. Doeschka Meijsing (Elsevier, 11 september 1993) spreekt van “een prachtig boek”. Ze vindt “de barokke overvloed” in het boek de grote kracht en prijst het taalgebruik van de personages rond de hoofdpersoon. Arnold Heumakers (De Volkskrant, 2 september 1993) daarentegen is uitgesproken negatief: hij vindt dat ’t Hart vele zaken in deze roman al uitentreuren in vorig werk heeft beschreven en noemt de stijl zwak. Verder ergert hij zich mateloos aan ’t Harts onbedwingbare behoefte om alles uit te leggen. Hij typeert de roman als “een ouderwetse draak”. Mijns inziens valt er voor de mening van beide personen het een en ander te zeggen. Enerzijds heb ik het boek met veel plezier gelezen: het is erg boeiend om te zien hoe Alexander beetje bij beetje achter zijn ware identiteit komt. Anderzijds heeft de roman ook zeker negatieve kanten, zoals het taalgebruik, ’t Harts ‘uitlegmanie’ en zijn schoppen tegen het protestantisme. In deze beoordeling wil ik mijn mening verder uitwerken en beargumenteren. Allereerst wil ik ingaan op de positieve punten. Ik vind Het woeden der gehele wereld een erg spannend boek. Het verhaal is op een intrigerende wijze geschreven. Je leeft helemaal met Alexander mee en je bent erg benieuwd hoe Alexander zal reageren als hij erachter komt dat Oberstein niet de moordenaar, maar wel zijn eigen vader is. Het is leuk om de ontknoping van het boek te lezen. Het verhaal krijgt nog een heel andere wending, door het feit dat Oberstein, van wie Alexander en de lezer verwachten dat hij de moordenaar is, niet geschoten blijkt te hebben. De personages in de roman zijn goed gekozen. Je kunt je goed in de situatie inleven. Wel vind ik zijn karakters te veel clichéachtig. Haast iedereen op ’t Hoofd is zwaar gereformeerd, acultureel, laag ontwikkeld, e.d. Zulke personen zullen er na de wereldoorlog ongetwijfeld geleefd hebben, maar ik vind dat ’t Hart zijn ouderlijke omgeving nu al te belachelijk/zwart heeft afgeschilderd (typisch ’t Hart overigens). Het thema van de roman vind ik goed. De gebeurtenissen die Alexander meemaakt zijn realistisch, de problemen waar hij mee kampt ook. Alexander heeft er de leeftijd voor om naar houvast, identiteit te zoeken. Jammer is het dat God hierbij aan de kant geschoven wordt als Steun en Helper. Veel critici (voor de amuzikalen onder hen) vinden dat de muziek een te prominente plaats krijgt in de roman. Daar ben ik het niet mee eens, waarschijnlijk omdat ik zelf ook veel van de muziek van Bach houd (tijdens het maken van dit verslag heb ik o.a. naar de partita O Gott, du frommer Gott geluisterd). Toen ik de partita speelde op een kerkorgel begreep ik het gevoel van Alexander goed: de muziek van Bach is prachtig en kan zeker rust bieden. Naast deze positieve punten zijn er ook duidelijk negatieve punten aan te wijzen. Zo maakt ’t Hart het orthodox christendom en de Bijbel openlijk en verborgen belachelijk. Allerlei paradoxen worden als uiterst tegenstrijdig afgeschilderd. Heel de cultuur en de manier van leven na de Tweede Wereldoorlog wordt in het belachelijke getrokken. Verder zet hij de gereformeerden ook neer als hypocriet: vier zaken op moreel gebied die door de Bijbel worden afgekeurd (homofilie, pedofilie, seks buiten het huwelijk, incest), hebben een belangrijke plaats in de roman. Ook over het taalgebruik valt heel wat te zeggen. Zoals gezegd in het voorgaande gebruikt ’t Hart een bonte mengeling van verschillende stijlen. Ook noemen verschillende critici de stijl te ouderwets, te bombastisch, te keuvelachtig en te weinig subtiel. Hier ben ik het mee eens. Allerlei clichés zijn makkelijk aan te wijzen (het water kabbelt vredig, de regen klettert, de wind zingt, kachels gloeien). Ook maakt de schrijver zich schuldig aan stilistische fouten als contaminaties (ergens voor terughuiveren). Bovendien komen we in de dialogen woorden tegen die halverwege de jaren vijftig waarschijnlijk niet gebruikt werden, zoals op pagina 80 waar Herman uitlegt dat hij en niet zijn broer William gereformeerd zal worden: “Mijn broer vindt ’t veel prettiger om hervormd te zijn en ik wil gereformeerd wel eens proberen, dus waarom zouden wij dan niet mogen switchen?” Een negatief punt vind ik niet alleen het taalgebruik, maar ook de schrijfstijl van Maarten ’t Hart. De helft van het verhaal is niet relevant voor de intrige van het boek. Vaak wijdt hij uit over muziek, godsdienst, taal en omgeving. Dit maakt het boek lastig leesbaar. Verder vind ik het boek als detective niet bijzonder goed. De plot is door de overvloedige aanwijzingen uiterst voorspelbaar. Ook is de manier waarop Alexander te weten denkt te komen wie de moordenaar is, niet realistisch. Het is allemaal wel heel toevallig hoe hij in contact komt met de verschillende betrokkenen. Rest mij nog het eindoordeel over het boek. Ondanks de vele negatieve punten heb ik tijdens het lezen van het boek veel plezier beleefd. Wanneer je niet tegen ’t Harts geloofsbenadering kunt, kan ik het niet aanbevelen het boek te lezen. Wanneer je dit echter weet te relativeren, is Het woeden der gehele wereld een aanrader om een keer – zij het uiterst kritisch – te lezen. 5) VERDIEPINGSOPDRACHT Ik heb gekozen voor de zevende verdiepingsopdracht. De opdracht was om twee round en twee flat characters uit te kiezen en uitvoerig te beschrijven. Als round characters heb ik Alexander en Minderhout gekozen. De ouders (eigenlijk stiefouders) van Alexander en Arend Vroombout worden als flat character beschreven. Allereerst zal ik een karakterschets geven van Alexander Goudveyl. Hij is in het boek de ik-figuur en ook de hoofdpersoon. In het begin van het boek zit hij op de basisschool. Hij is intelligent en muzikaal. Zijn intelligentie blijkt onder meer uit het feit dat hij op jonge leeftijd vraagtekens zet bij de Bijbel (“Daar begreep ik niets van. Als God iemand wilde doden, hoefde Hij toch maar met zijn vingers te knippen? Dan hoefde hij toch niet naar een gelegenheid te zoeken om iemand te doden?”) Behalve intelligent is Alexander ook muzikaal. Dit blijkt uit het feit dat hij zichzelf heel aardig piano leert spelen. Alexander is een buitenbeentje in het dorp. Hij wordt erg gepest door zijn leeftijdgenootjes. Hierdoor groeit hij min of meer in een isolement op. Wanneer de meester ’s morgens heeft gelezen over Mozes, die door God gezocht werd te doden, wordt Alexander ’s middags bijna verdronken in het zwembad door zijn klasgenoten. Hij is erg bang. Na de moord op Vroombout komt deze angst weer in hevige mate terug: “Pas toen ik ’s avonds in bed lag, begon ik, zodra ik wegdommelde, hevig te rillen. God had, wist ik, andermaal gezocht mij te doden (…).” Deze angst, zowel voor God als voor de moordenaar, blijft hem gedurende heel zijn jeugd bij. Het wordt een obsessie voor hem, zo bekent hij later tegen Oberstein. De oplossing voor zijn problemen vindt Alexander in de muziek, vooral die van Bach. Wanneer hij de zesde variatie van de partita O Gott, du frommer Gott van Bach speelt, geeft dat hem een rustgevend gevoel. Het is net alsof de vrome God de God die hem zoekt te doden, verjaagd. Ook lukt het Bach in de tachtigste cantate het woeden der gehele wereld te bezweren. Na de middelbare school gaat Alexander farmacie studeren. In deze tijd wordt hij steeds zelfstandiger. Het is in deze tijd dat hij God en het geloof definitief vaarwel zegt. Ook neemt hij afstand van het kleinburgerlijke milieu waarin hij is opgegroeid. Later keert hij de farmacie de rug toe en wordt componist, een jeugddroom van hem. Aan het eind van het boek blijkt de werkelijke identiteit van Alexander: hij is een zoon van de dirigent Oberstein. Hieruit kan zijn afkeer van het milieu van zijn ouders worden verklaard. Ook de apotheker Simon Minderhout wordt door de meeste critici een round character genoemd. In vergelijking echter met Alexander is zijn karakter beperkt. Toch valt er wel het een en ander over hem te zeggen. De apotheker Minderhout en zijn vrouw zijn kinderloos. Eigenlijk past hij niet thuis in de dorpse, kleinburgerlijke gemeenschap op ’t Hoofd. Hij spreekt ook het plaatselijke dialect niet. Minderhout is ruimdenkend en heeft een brede belangstelling voor onder andere muziek en filosofie. Hij steunt Alexander in zijn muzikale. Alexander mag bij hem komen pianospelen. Minderhout heeft het initiatief genomen om zijn joodse vrienden naar Engeland te doen vluchten. Na de verdwijning van de zoon van Oberstein (Alexander) doet hij veel moeite om hem terug te vinden. Het is niet duidelijk of hij vermoedt dat Alexander die zoon is en daarom een vriendschap met hem aangaat. In het stadje wordt over hem geroddeld, vooral wat betreft zijn belangstelling voor meisjes. Alexanders pleegouders zijn duidelijk flat characters. Ze voeden Alexander erg bekrompen en zuinig op en hebben geen oog voor zijn talenten op muzikaal gebied. Volgens de vader kan Alexander al “een aardig moppie” spelen. Op zaterdagmiddag klapte hij vaak een plastic zak bij het hoofd van zijn musicerende zoon. Dit vond hij “een lolletje”. Ze drukken zich vaak uit in clichés, bijvoorbeeld: “‘Nee, een kale kin kun je niet scheren,’ zei mijn moeder. ‘Zo is ’t maar net,’ zei mijn vader, ‘en nou ga ik even een splinter uit m’n reet trekken.’” Het ging hier over het plan een vaste kerkelijke bijdrage in te voeren. Door hun zuinigheid sterven de ouders aan koolmonoxidevergiftiging: een schoorsteenveger was te duur. Ondanks (of misschien wel dankzij) hun krenterigheid erfde Alexander een vermogen. Ook de politieagent Vroombout is een flat character. Hij is een duidelijk voorbeeld van een ‘foute’ agent. In de oorlog heeft hij geholpen bij de jodenvervolgingen. Ook hielp hij het echtpaar Goudveyl aan een zoon. Hierdoor kon hij hen later chanteren. Met Alexander had hij een pedofiele relatie. Ieder jaar schreef de agent rond kerst een brief aan de vluchtelingen om een schadevergoeding voor de logger. Tijdens de Kruishoop-campagne wordt hij vermoord, waarschijnlijk door mevrouw Goudveyl. 6) BRONVERMELDING § Het woeden der gehele wereld van de Uittreksel Top-100 § Het woeden der gehele wereld van UittrekselBank – Biblion. § J.C. Linthorst: Uittreksel pocket Nederlands. Apeldoorn, Van Walraven, 1995-3e druk (1e druk 1985). § Ritske van der Veen: Prisma Uittrekselboek – deel 4. Utrecht, Het Spectrum, 1994-1e druk. § Diverse recensies (aangetroffen op computer Openbare Bibliotheek te H.I. Ambacht).