Samenvatting: De ik-figuur, Gerard, vertelt zijn vriend Ronald een verhaal over wat hem in de jaren '60 is overkomen. Op een dag houdt Gerard, in het Zuid-Nederlandse havenstadje V., een lezing over zijn werk. Hij is schrijver. In de trein valt Gerard in slaap. Hij droomt over een lange gang, waarin een kloppend geluid naderbij komt zoals in een film de nadering van gevaar wordt aangekondigd. De lezing verloopt goed en na afloop nodigt de penningmeester van de vereniging hem uit om bij haar te overnachten. Haar naam is Christine. Ze is een jonge, aantrekkelijke weduwe en woont in een groot huis naast haar kapperszaak die Modern heet en een bijouterie die Sphinx heet. Hoewel Gerard homo is raakt hij opgewonden van haar schoonheid en omdat ze heel erg rijk is. Ze gaan met elkaar naar bed. 's Nachts heeft Gerard opnieuw een nare droom, deze keer over een magere zwarte man. In zijn hand heeft de man een sleutel en hij zingt een aftelrijmpje: 'Tierelier… wie is nummer vier…?'. De volgende dag ziet Gerard een foto van Herman op het bureau van Christine. Hij wordt meteen verliefd op hem. Christine zal Herman het volgende weekend bezoeken en vraagt Gerard of hij op het huis wil passen. In de hoop Herman te kunnen ontmoeten, gaat Gerard in op haar verzoek. Het weekend daarna doet Gerard zijn best om zoveel mogelijk informatie over Herman aan Christine te ontlokken door te spelen dat hij helderziend is. Christine vertelt dat ze niet goed weet wat ze met Herman aan moet. Uiteindelijk stelt Gerard voor dat ze Herman mee terugneemt zodat hij met behulp van zijn occulte gaven een oplossing kan vinden. Tijdens zijn spel heeft Gerard twee 'echte' visioenen over Herman. In de visioenen staat Herman voor de boeg van een schip en houdt hij één oog dicht. De volgende ochtend vertrekt Christine naar Herman. Gerard probeert te schrijven, maar het grote huis benauwt hem en hij besluit een wandeling te gaan maken. Bij de plaatselijke bioscoop ontmoet hij Laurens, een lieve, blonde knaap. Hij neemt Laurens mee naar het huis van Christine. Ze vrijen samen in een klein logeerkamertje, waarna Laurens weer weg gaat. In het kamertje vindt hij een kistje, dat hij later vergelijkt met een doodskist. Bij het kistje hoort een sleutel die sterk lijkt op de sleutel in zijn droom, vastgehouden in de handen van de Dood. In het kistje vindt hij papieren, brieven en foto's van drie overleden minnaars van Christine. Alle drie vertonen gelijkenissen met Gerard en allen zijn plotseling overleden. Gewaarschuwd door zijn dromen vlucht Gerard in paniek terug naar zijn woonplaats. Later belt Christine en ze vertelt dat ze Herman meegenomen naar haar huis en dat hij daar in het dorp een zwaar auto-ongeluk heeft gehad. Met de auto van Christine is hij tegen een schip gereden, zwaar verminkt geraakt en één oog verloren. Gerard verneemt later dat Christine ook haar vierde man, een Canadees, heeft verloren. In het laatste hoofdstuk vraagt hij aan Ronald wat die van het verhaal vindt. Ronald vraagt naar de tekst van het rijmpje dat gezongen wordt door de Dood, maar Gerard weet het niet meer. Analyse: 1. Thema: Seks en liefde, geloof en de dood.
2. Motieven: Het thema wordt ondersteund door diverse motieven. Het kistje en de sleutel (de loop van een geweer) in de handen van de Dood symboliseren een doodskist, net zoals de kleine logeerkamer. Het huis en de twee winkeltjes symboliseren de drie-eenheid, samen met de naam Christine (Christus) een religieus motief. 3. Titel: Christine, de jonge weduwe bij wie de ik-figuur in huis is, heeft drie minnaars gehad. Die zijn alle drie vroeg gestorven. In de eerste nacht droomt de ik-figuur over de Dood en vraagt zich af wie de vierde man zal zijn. De titel verwijst ook naar een andere, beroemde thriller: ‘The third man’ van Graham Greene. Het boek heeft geen motto. 4. Personages: Hoofdpersoon: Gerard: Hij is schrijver en homo. Hij fantaseert veel. Heeft veel minaars gehad. Hij is eigenlijk een soort mannelijke hoer. Gerard is alcoholverslaafde, gierig en bezitterig. Zijn relatie met Christine is oppervlakkig, hij is alleen maar geïnteresseerd in haar lichaam en haar rijkdom. Hij lijkt op de schrijver Gerard Reve. Bijpersonen: Christine: een jonge, aantrekkelijke vrouw. Ze is weduwe. Populair bij de mannen, een verleidster. Werkt als kapster. Ronald: een man met een getinte huid. Hij is opvliegend, snel op de kast te krijgen. Herman: een knappe, aantrekkelijke man. Laurens: kon goed zingen. Was knap. Had blond haar Hij had een beetje een meisjesachtig hoofd en was nieuwsgierig 5. Tijd en Ruimte: Het verhaal speelt af in V. en in de woonplaats van de schrijver: A. Het huis van Christine wordt uitvoerig beschreven. Een groot fin-de-siecle huis, met aan de rechterkant twee kleine gebouwtjes: een bijouterie met de naam 'Sphinx' en een damescoiffure met de naam 'Modern'. Het kleine kamertje waar Gerard het kistje met de brieven aan Herman vond, vergelijkt hij met een doodskist. De roman is niet-chronologisch, omdat het eerste en het laatste hoofdstuk veel later gebeuren. Er zijn een aantal grote flashbacks die uit kleinere flashbacks bestaan. Vooruitwijzingen zijn er wel heel veel. Bijvoorbeeld zijn droom in de trein enzovoorts. Er is wel een tijdvertraging. De vrijdag- en zaterdagavonden worden heel uitgebreid beschreven. Het verhaal speelt zich af tussen 1960 en 1970. In het eerste en het laatste hoofdstuk vertelt Gerard zijn verhaal. De vertelde tijd van het eerst en het laatste hoofdstuk is een paar uur. Het verdere verhaal is 8 dagen. De vertelde tijd is 8 dagen. De verteltijd is een paar uur. 6. Structuur: Er is geen proloog en geen epiloog in dit boek. De schrijver is wel aan het woord in het begin en aan het einde, maar dat komt omdat hijzelf in feite de hoofdpersoon is. Het einde is gesloten. Het verhaal is verteld en Gerard en Ronald praten nog even na over het verhaal. Er zijn 11 hoofdstukken die geen titels hebben. Het verhaal is een raamvertelling
7. Perspectief en verteller: Ik-perspectief. Gerard, de hoofdpersoon, is de verteller. 8. Stijl: Ik had moeite om het begin door te komen. Het taalgebruik is erg ouderwets. Hij gebruikt moeilijke, ouderwetse woorden en langdradige zinnen. Als je echter in het verhaal zit dan lees je als het ware over die moeilijke woorden en zinnen heen. Het verhaal is vlot geschreven en makkelijk te volgen. De woordkeuze stoorde me daarom later ook niet meer. 9. Literatuurgeschiedenis: Het werk van Reve kun je indelen in twee periodes: van 1946 tot 1963 en vanaf 1963. In het begin koos hij voor de traditionele verhaalvorm. Vanaf ‘Op weg naar het einde’ (1963) ontwikkelt hij nieuwe vormen, de brief en de raamvertelling. De briefvorm en de raamvertelling gebruikt Reve steeds vaker om zijn herinneringen een plaats te geven. Vanaf 1963 kun je zijn werk omschrijven als ‘bekentenisliteratuur’: steeds duidelijker komen de thema’s dood, religie en homoseksualiteit naar voren. Reve ziet zijn boeken als een poging het ideale boek te schrijven dat alle ander boeken overbodig zou maken. Reve ontwikkelt ook een eigen stijl. Hij ontwikkelt een tegenstelling van het verheven en het lage. Lange, plechtige, hoogdravende volzinnen geeft hij opeens een platvloerse draai, vol zelfspot. Literaire stroming: Moderne Nederlands literatuur. Genre: psychologische roman. 10. Eigen mening: Ik vond het moeilijk om door het begin heen te lezen, maar hoe verder ik las hoe leuker ik het boek vond. Het is een heel mysterieus verhaal dat stukje bij beetje wordt prijsgegeven. De voortekens (de voorspellende droom enzovoorts) die steeds meer betekenis krijgen vind ik heel apart. Het lijkt alsof Gerard in het begin gaat vertellen over een relatie met een vrouw, maar het gaat juist meer over zijn relaties met mannen. Ik vond de seksstukjes een beetje overdreven. Ik hoef persoonlijk niet alle details allemaal te weten, maar ik vind toch dat het wel bij het verhaal hoort. Als het er niet in zou staan zou het toch ook weer vreemd zijn denk ik. Ik vind het een heel bijzonder verhaal. Anders dan de boeken die ik tot nu toe heb gelezen. Wel heel leuk, maar toch vooral heel bijzonder. Het is een boek waar je nog wel even over nadenkt achteraf. Deskundige mening en recensie: Schrijver

Reve, Gerard
Titel
Vierde man, De
Jaar van uitgave
1981
Bron
Het Binnenhof
Publicatiedatum
18-04-1981
Recensent
J. Verstappen
Recensietitel
Ironische thriller "De vierde man" Het verhaal gaat dat het nieuwste boek van Gerard Reve. "De Vierde Man", dit jaar het boekenweekgeschenk had moeten worden, maar dat de Commissie voor de Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), die over dat soort zaken beslist, er niet aandurfde, omdat Reve ook hier niet nalaat uitgebreid konde te doen van de homofiele geaardheid van zijn hoofdpersonage noemen mag. Al klopt het allemaal niet, omdat in dit aardige boekje eigenlijk niets klopt, terwijl de schijn gewekt wordt, dat alles heel precies in elkaar zit. Je kunt er niet omheen, dat de titel direct herinneringen oproept aan de befaamde thriller "The Third Man" van Graham Wenen op zoek gaat naar een man die dood en begraven zou zijn. Althans, hij gaat op zoek naar de achtergronden van die dood aankomt tot de ontdekking dat deze Harry Lime nog leeft. Dit boek wordt in de roman van Reve overigens niet genoemd, er wordt wel herhaaldelijk gesproken over een film van Hitchcock, uit het begin van de jaren vijftig "Dial M for murder". In Nederland had die film de titel "u spreekt met uw moordenaar" Een sleutel keert dan ook, uiteraard op een andere wijze, terug in het verhaal van Reve. Reve heeft dus een thriller geschreven. En wel een heel rare thriller, waarin je er pas halfweg het boek achterkomt wat hij nu eigenlijk wil. Een verhaal, dat zo slim gebruik maakt van de conditionering, die Reve bij zijn lezers heeft aangebracht over zijn schrijverij, dat je eigenlijk veel geschokter en veel geamuseerder het boek naar zijn einde toe afleest, dan indertijd het geval was, toen Reve zijn thema's van religie, drank, dood en homofilie heel exhibitionistisch begon te hanteren. Wat is "De vierde man" toch een raar boek. In het verhaal spreekt de ik, de gefingeerde Reve, met zijn moordenaar. Een vrouw heet, de grap is tamelijk rigoureus, Christine. Hij ontmoet haar in een "zuidelijk havenstadje V, waar hij op een vrijdagavond een lezing houdt. Zij is de penningmeesteres van de club van notabelen, die de lezing organiseert en nodigt hem uit de nacht bij haar door te brengen, zodat hij niet maar een eng hotel hoeft. Alle clichs worden schaamteloos gebruikt. Het wordt een nacht van liefde, hetgeen nogal wat is voor de ik, die immers de herenliefde is toegedaan. Hij ziet deze Christine aan voor een rijke weduwe. Kan zijn kunst onder haar kennelijke voorspoed gedijen? Na de liefdesnacht ontdekt de man een relatie van Christine met een zekere Herman in Dusseldorf. De aanblik van de foto van deze geliefde brengt hem in grote erotische verwarring. Om van deze Herman te bereiken, besluit hij de relatie met Christine aan te houden, een week later keert hij terug om op haar huis en zaak te passen, terwijl zij naar Herman in Dusseldorf gaat. Een erotisch kontakt met een jongeman brengt hem dan op het spoor van het lot dat hem kennelijk te wachten staat: het jonge weduwevrouwtje ("Het vrolijke weeuwtje") heeft al drie geliefden in de dood verloren. Het verhaal neemt dan tumultueze vormen aan. De ik begrijpt dat Herman de vierde man zal zijn die sterft, hij vlucht in paniek het huis uit, en hoort een paar dagen later dat hij gelijk gekregen heeft. Daardoor is hijzelf nauwelijks de dood ontsprongen. Het boek is in zijn totaliteit en in alle details een bespotting van zichzelf. Alles wat gebeurt is in feite een clich en tegelijk de bespotting daarvan. Het verhaal eindigt met de verzuchting van de verteller, dat is dus de ik, dat hem een enkel detail ontgaan is ... "Maar ik ben het kwijt..Misschien, dat het met ooit nog eens te binnen schiet... Om het op te schrijven. Als ik er toch nog eens een verhaal over schrijf…" Deze woorden zegt de verteller tegen een zekere Ronald, een vriendje verder zonder betekenis, dat fungeert als de luisteraar naar het verhaal. In het begin van het boek vangt de verteller, staande aan het raam, aan met dit gebeurden te vertellen "Ik geloof niet dat het de ongeloofwaardigheid van het gebeuren of het beschamende van mijn gedrag is, dat mij belet heeft over die episode zovele jaren het stilzwijgen te bewaren". Hij gaat ervan uit dat lezers in de val zullen lopen, die hij wijd open spert. En dat is heel hoerig. Om de woorden van Reve zelf maar te bezigen. De lezers verwachten weer dat er een stukje confidentie komt, omdat Reve begint vanuit zijn zo bekende patroon. Maar niet daarvan. Er komt een verhaal, dat geen verhaal is, misschien wel een parodie op een verhaal. En dan vraagt Reve aan dezelfde Ronald, of het wel een verhaal is " Het "hoerige" is dus op en top aanwezig. Je krijgt wat je wilt hebben, maar denk maar niet dat het iets te betekenen heeft. Wat zou Reve toch gewild hebben met deze grap? Behalve de ontregeling van zijn lezers (die door hem geconditioneerd zijn met zijn vorige boeken) een poging om als schrijver ook eens iets anders te leveren dan al die zware kost, die diepmenselijke problemen, die toch niet opgelost kunnen worden? Ach nee, Reve heeft gewoon een leuk geschenkboek geschreven, dat natuurlijk best als zodanig gepresenteerd had moeten worden. Of het werkelijk in de structuur van zijn oevre past? Dat doet er dan niet zoveel toe. 11. De verwerkingsopdracht: Ik heb gekozen voor het gedicht. De vierde man. Een mooi vrouw, veel aantrekkingskracht. Ik ging met je mee, We sliepen samen die nacht. Onduidelijke visioenen, Onheilspellende dromen, Ze waarschuwden me, Voor onheil dat zou kunnen komen. Die man in de lijst, een mooie man, Heel aantrekkelijk, Jou vriend Herman. Ik was betoverd door zijn uitstraling, Hij was betoverd door jou, Ik wilde hem leren kennen, Hij zou komen, heel gauw. Ik snuffelde rond, Met jou in mijn gedachten, Werd opgewonden bij het idee

Jou te zien, ik kon niet langer wachten
Toen plotseling in die kast, Papieren in een kist al bijna geel, Ik snuffelde ze door, Het werd me opeens teveel. drie mannen, allemaal te vroeg heen gegaan, en plotseling realiseerde ik me, die vierde kwam eraan. Ik vluchtte weg, Weg voor de vierde man, Ik zou het niet zijn, Het werd Herman. Het is ongelofelijk, Onwerkelijk wat er is gebeurd, Maar om die vierde man
Is waarschijnlijk door haar niet getreurd. Hij was de vierde
De vierde op rij
Ik ben heel gelukkig
Dat ze hem koos en niet mij.