De ruimte van Sokolov door Leon de Winter

1a. Auteur: Leon de winter
Titel: De ruimte van Sokolov
Plaats jaar van de gebruikte uitgave: Grootletterboek 1997
Druk: gebaseerd op9e druk uit 1992
1b. Jaar eerste uitgave: 1992
1c. Motto(letterlijke weergave): Niets zult ge zien in de eeuwig lege verte,
De stap niet horen die ge doet,
Geen steunpunt vinden voor uw voet.
Goethe, Faust.
‘Geloof je niet dat God alles ziet?’
‘God is een luxe die ik met niet kan veroorloven.’
Woody Allen, Crimes and Misdemeanors.
1d. Opdracht(letterlijke weergave):Voor Jessica.
1f. Aantal hoofdstukken blz. en delen: Deel 1 hoofdstukken 12 blz. 7 t/m 199.
Deel 2 hoofdstukken 9 blz. 203 t/m 323.
Deel 3 hoofdstukken 3 blz. 327 t/m 366.
Deel 4 hoofdstukken 7 blz. 369 t/m 442.
Later…hoofdstukken 1 blz. 445 t/m 456.

2. Vorm&Genre: Nederlands Literaire Roman
Mengelvorm van psychologisch en een thriller. Dit omdat we merken hoe het karakter van Sokolov echt heel erg verandert. In het begin van het verhaal is het een stumperd, die zijn baan verloren heeft, en aan de alcohol is geraakt. Hij ziet geen andere uitweg dan naar Israël 'te vluchten', om een ander bestaan op te bouwen. Eenmaal in Israël is zijn leven ook geen rozengeur en maneschijn, want hij blijft nog steeds aan de drank en een echte goede baan, naar zijn opleiding, heeft hij nog steeds niet. Dan ontmoet hij Lev, die hem weer een baan geeft en hem een reden om te leven geeft. Ook wordt hij weer verliefd en wordt hij weer een gelukkig man. Vooral toen hij besloot Lev te vermoorden, toont aan dat hij ontwikkeld is in zijn karakter. In zijn tijd in Moskou zou hij Lev nooit vermoord hebben, omdat hij te trouw aan hem was. Aan het einde van het boek heeft hij dit toch los kunnen laten, en daarom ben ik van mening dat het hier gaat om een psychologische roman. De ruimtevaart verhalen eromheen geven een thrillereffect.

Thema: Het thema bestaat uit de band met de joodse traditie: angst, schuld en schaamte maar ook vriendschap en emigratie van Russische joden naar Israël.

Vriendschap en Verraad.
Hierom draait het een groot deel van het verhaal. Het begin van hun vriendschap ontstaat uit, na wat achteraf blijkt, verraad. Na het wedstrijdje om de eer wie de beste van de klas is, speelt Lev vals, waardoor Sokolov zijn handschoenen aan Lev verliest. Na de ontploffing van de Oktjabr voelt Sokolov of hij Lev heeft verraden, doordat hij aan Irina zijn vermoeden van een gevecht van Lev en Maltsev had verteld. Irina had uit de school geklapt, waarna Lev werd onslagen. Hij voelt dat Irina hem heeft verraden. Sokolov voelde zich schuldig hieraan, en vond dat hij Lev had verraden.

Later komt de vriendschap tussen beiden weer helemaal tot bloei als Lev hem uit de goot haalt, en weer een gezonde man van hem maakt. Hij zorgt ervoor dat Sokolov van de drank afblijft. Hij geeft hem een huis, meubels, kleren en geld. Hij wil samen met Sokolov een munitiefabriek starten, en samen rijk worden. Maar het gaat verkeerd. Lev wordt gechanteerd. Hij vraagt Sokolov deze Koeznadze te vermoorden. Sokolov doet dit uit vriendschap en om zijn eigen zaak te redden.

Maar dan blijkt dat Lev hem verraden heeft. Hij wil Sokolov vermoorden met de bom. Van vriendschap kan volgens Sokolov nu geen sprake meer zijn, en hij vermoordt Lev met de bom in zijn auto.

Ondertussen heeft Sokolov vriendschap gesloten met Tanja, met wie hij een relatie begint. Ook met Irina sluit hij weer vriendschap, die in Israël is komen wonen.

3. Plaats en Ruimte.

Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Tel Aviv in de Regov Etsel(wijk waarin Sokolov en veel emigranten wonen) en de Shekunat Hatikva.. Sokolov en Lev maken een keer een reis naar de ‘West Bank’ om naar de locatie te kijken waar Lev een nieuwe fabriek wil gaan bouwen. De vertelde flashbacks in het verhaal spelen zich voornamelijk af in Moskou waar hij zijn jeugd heeft doorgebracht en met name in de geheime ruimtevaartstad Kaliningrad en Tomsk. In deze steden is de beschrijving van de straten en wijken weggelaten.

4. Historische tijd, Tijdsduur en Tijdvolgorde.

Het verhaal in Israël speelt zich af in enkele maanden. Dit is af te leiden van de tijden die genoemd worden ‘een week later’. Deze zijn betrekkelijk klein. De verhaallijn van het heden wordt vaak onderbroken door flashbacks. In de eerste periode wordt de jeugd en de vriendschap met Lev verteld. In de tweede periode wordt verteld over de mislukking van het ruimtevaartproject en wordt verteld over het vreemdgaan van Lev met Sokolov’s vrouw Irina.

Er zijn wel duidelijke tijdspronge(tjes). Een goed voorbeeld hiervan is het laatste deel van het verhaal wat al als titel heeft ‘Later…’

In het verhaal vindt uiteraard tijdsverdichting plaats. Zo wordt een ritje naar een gebied buiten Tel Aviv, waar de munitiefabriek moet komen, teruggebracht tot een kort gebeuren. Tijdsuitbreiding vindt plaats bij het duel om de handschoen. Het geheel wordt vrij lang uitgesmeerd over een paar bladzijden, gevoelens worden verteld. Dit duurt langer dan het in werkelijkheid zal hebben geduurd.

In dit boek zijn er duidelijk veel flashbacks. Het verhaal is dus niet chronologisch verteld. Voorbeeld: er wordt verteld over het uiterlijk van Sokolov en dan ineens begint de schrijver over wat voor werk hij gedaan had in de Unie. “In de Unie had hij progressief werk verricht”. Nog meer voorbeelden zijn de terugblikken op zijn schooltijd, over zijn liefdesleven en zijn werk als metallurgisch ingenieur. Het zijn allerlei delen die dwars door elkaar lopen. Het verhaal rond het ontstaan van hun vriendschap, de verwikkelingen van de Oktjabr, het moeilijke bestaan als straatveger en de moord, de hereniging met Lev, weer werk, Tanja. Alles loopt door elkaar, maar wel in relatie tot elkaar. Jeugdherinneringen komen weer boven in bepaalde situaties.

5.

Op deze bladzijde staat een passage die de stijl van de schrijver typeert. De heer Dautzenberg noemt het zeldzame bètalitteratuur. Dit is maar een van de passages want in het boek zijn er nog veel meer.

6. Perspectief.

Het is een overwegend personaal vertelde roman. Het is de derde persoon.
Voorbeeld Blz. 85:’Zelf zag Sokolov eruit als een gewone zij het lange Middeneuropeaan’.
De verteller zit verborgen in een (hoofd)persoon: in dit geval Sasja Sokolov. We komen precies te weten wat hij voelt (bijv. bij de moord, de moord die hij pleegt), wat hij droomt(als hij aan de drankreizen door het universum bezig is), en wat hij denkt (over zijn bestaan als straatveger, hoe Lev eruit ziet). Het is echter niet duidelijk dat hij in Sokolov zit. Het is meer neutraal:

'Sokolov was vanochtend te laat omdat hij zo zwaar beschonken was geweest dat hij, nadat hij zijn wekker door de kamer had gesmeten, nog drie uur in de ban van een magische slaap was gebleven' (blz. 11)

'Ik ben metallurgisch ingenieur,' antwoordde Sokolov met wankele trots, 'ik ben cum laude gepromoveerd op metaalmoeheid in vacuüm ruimten.''(blz. 11)
De schrijver heeft voor dit perspectief gekozen om een afstand te houden tussen de lezer en de romanpersonage. De schrijver heeft hier ook voor gekozen omdat hij dan meer achtergrondinformatie over de personages kan geven.

7. Motieven.

De motieven zijn:
1. Band met de Joodse traditie
2. Angst
3. Schuldgevoel
4. Vriendschap tussen twee uitersten (thema)

Toelichting:
1. De band met de Joodse traditie. Zowel Sokolov als Lev blijken joods bloed te hebben.
2. De angst van Sokolov voor Lev, maar tegelijkertijd de grote bewondering. Ook de angst voor de verwoestingen die een buitenstaander aan kon richten en zo hun carrière kon verwoesten.
3. Sokolov heeft zich altijd schuldig gevoeld over het feit, dat hij Lev ten tijde van de ontploffing van de raket toch een beetje heeft verraden. Hij had namelijk tegenover zijn vrouw de veronderstelt dat Lev de raket gesaboteerd had. Deze uitspraak heeft Lev uiteindelijk de kop gekost. (Deze uitspraak bleek later juist te zijn)
4. Sokolov heeft vooral het goede, het bange en het morele in zich.
Lev heeft vooral het kwade in zich en deinst nergens voor terug.

Het verband tussen de titel en het thema nr.4 is dus eigenlijk de morele ruimte. Sokolov heeft weinig morele ruimte terwijl Lev juist heel veel heeft en probeert overal zijn slag uit te slaan.

8. Personages.

Round Characters:
Aleksandr Iwanowitsj (Sasja) Sokolov.
Geboren in 1947. Hij is een lange man met een kinderlijkgezicht en rossig haar. Hij woont vanaf zijn jeugd in Moskou en raakt vanaf de middelbare school (School .79)bevriend met Lev. Van Lev erft hij de passie voor wiskundige spelletjes. Later trouwt hij met Irina en samen krijgen ze een dochter, Natasja. Sokolov gaat werken in de ruimtevaart. Hij is gevraagd door Lev, die hier al een baan heeft. Hij werkt mee aan de ontwikkeling van een nieuwe bemande ruimtecapsule, de Oktjabr. Deze ontploft en hij wordt gedeporteerd naar Tomsk, Siberië. Hij en Irina scheiden, Irina gaat in Leningrad wonen. Vijf jaar na zijn deportatie verhuist hij naar Israël, waar hij straatveger wordt. Hij is aan de drank. Hij komt Lev tegen, wie hem weer uit het slop haalt en een nieuw, rijk leven voor hem start.

Sokolov is een moralist. Hij houd zich aan de vastgestelde normen en waarden. Zij scheppen orde in de zo chaotische wereld waarin hij leeft. Hij is star en wijkt niet snel van zijn pad af. Hij heeft passie voor zijn werk, en zijn vriendschap met Lev is bij hem diep geworteld.

Lev Sergejewjtsi Lezjawa
Hij net zo oud als Sokolov. Lev ontmoet zijn vriend op school. Hij blinkt uit in wiskunde, en hij houdt van wiskundige spelletjes. Zijn geschiedenis tot aan de Oktjabr is bekend. Hierna verdwijnt hij voor de buitenwereld. Maar in werkelijkheid is hij in New York actief voor zijn maffia familie. Hij koopt hier ontroerend goed met zwart geld, en verkoopt het hierna weer. Hij was geld wit. Zijn familie beheerst eigenlijk heel Georgië, waar zijn familie oorspronkelijk vandaan komt. Hierna komt de drang bij hem boven om als jood in Israël een bestaan op te bouwen. Hij wordt later vermoord door Sokolov, nadat hij hem heeft gebruikt, uitgeperst.

Lev was een mysterieuze man. Hij leek gewetenloos, maalde niet om regels en wetten. Maar hij had ook iets van een romantische held, wiens onverschrokkenheid bewondering en ontroering teweegbracht. Hij kon soms tegen de waanzin aan grenzen. Zoals hij zich had laten besnijden zonder verdoving. Hij had geen vaste relatie, hij vree met alles wat los en vast zat, en schepte erover op dat zijn penis onder de littekens zat hiervan. Hij had iets jongensachtigs, was roekeloos en had moed. Ook was hij nieuwsgierig. Altijd op zoek naar antwoorden op vragen of het groter, mooier of rijker kon. Hij wilde het leven ervaren, plukken wat er te plukken viel.

De rest van de personages komen niet uitgebreid aan bod en er wordt weinig over hun karakter verteld.

9. Structuur.

Samenvatting zie bijlage.

10. De titel is op verschillende manieren te verklaren:

'Hij bleef drinken, jaren achtereen, en maakte reizen naar verre sterren waar alle herinneringen uit zijn hoofd dansten en zijn ik oploste in het niets van zijn opengereten geheugen' (blz. 194)

De herinneringen dansten uit zijn hoofd, waardoor lege ruimten ontstonden. Door de drank brokkelden zijn hersenen af, waardoor er ruimte ontstond in zijn hersenen. In zijn dromen door de drank maakte hij reizen naar verre sterren in het universum, de ruimte. Hij had veel affiniteit met de ruimte. Daarmee bedoel ik, dat het zijn beroep was. Altijd al had Sokolov interesse voor ruimtevaart. Toen Lev iemand nodig had voor de bouw van de Oktjabar kwam hij direct naar Sokolov toe. Hij wist dat hij zijn vak verstond, en dat hij veel wist van de ruimtevaart. Het samen bouwen van zo'n groot project was dan ook voor hun twee een must. Sokolov droomde vaak van de ruimte.

Dit alles kan de titel 'De ruimte van Sokolov' verklaren.

11. Leon de Winter is geboren in Den Bosch op 24 januari 1954. Hij was de zoon van orthodox-joodse ouders, maar groeide op in een niet-joodse omgeving. Hij bezocht het gymnasium in Den Bosch en later het gereformeerde Willem van Oranje-College te Waalwijk. In 1974 ging De Winter studeren aan de Nederlandse Filmacademie te Amsterdam. Hij was niet tevreden over het niveau van het onderwijs aan de academie, publiceerde daarover en verliet de onderwijsinstelling zonder diploma in 1978. Vanaf 1978 tot 1982 was Leon de Winter recensent voor Vrij Nederland. Zijn specialiteit was Duitse literatuur. Later schreef hij ook (incidenteel) voor de Volkskrant. In 1980 publiceerde hij Zoeken naar Eileen W. en in 1986 La Place de la Bastille. Beide werken zijn verfilmd. In 1991 verscheen Supertex.

12. De hieronder vermelde recensies heb ik gevonden in een uittrekselboek in:

Over de roman De ruimte van Sokolov ontstond in de Nederlandse pers een rel. Het studentenblad Propria Cures had een fotomontage van De Winter voor een kuil geëxecuteerde joden uit de Tweede Wereldoorlog. Daarmee wilde men aangeven dat schrijvers over het algemeen met gevoelige materie goedkope publiciteit maken voor hun boeken. In De ruimte van Sokolov was dat de emigratie van Russische joden naar Israël. Er volgde een kort geding wegens smaad en Leon de Winter kreeg gelijk van de rechter. Karel Osstyn schrijft over dat proces in de Belgische krant, De Standaard:’ Toch leek Nederland, dat altijd bijzonder gevoelig geweest is voor de joodse kwestie, bang om voor hem op te komen. Alleen Marcel Möring verwees in NRC-Handelsblad naar de nieuwste racistische golf waar West-Europa zich zo machteloos tegenover ziet staan.’.

In de kritiek is zeer verschillend op De ruimte van Sokolov gereageerd. De Volkskrant, bijvoorbeeld is positief. Jaap Goedegebuure is namens Hp/De Tijd juist uitermate negatief:’Wie dacht dat met het vorig jaar verschenen Supertex absoluut het dieptepunt bereikt was, komt bedrogen uit, want De ruimte van Sokolov bewijst dat het nog larmoyanter en goedkoper kan.’. Het oordeel van de critici heeft veel te maken met de mate waarin zij de persoon Sokolov geloofwaardig vinden.

Er zijn dus hele tegenstrijdige recensies over De ruimte van Sokolov hieruit heb ik mijn mening opgemaakt.

Zie bijlage voor nog meer recensies.

Mijn eigen mening van dit boek.

Ik vond het een heel goed boek, maar ik vond de passages van de door Dautzenberg genoemde bètaliteratuur wat te langdradig, maar ze gaven wel een extra toevoeging waardoor het boek nog bijzonderder is dan de doorsnee boeken die je moet lezen voor school (literatuur dus). Er was ook doorgaans spanning vooral op het laatst met de bom. Ik vond het ook een goed boek omdat je met de hoofdpersoon gaat meeleven doordat alles wat de hoofdpersoon meemaakt en denkt, nauwkeurig wordt beschreven.

Twee fragmenten die ik typerend vind zijn:
Het stuk op bladzijde 83 van de grootletterboek versie normale versie bladzijde 73.Dat stuk vind ik heel typerend voor dit boek en niet alleen het boek maar ook voor de schrijver. Dit soort passages komen vaker voor in dit boek en ik vind ze heel bijzonder omdat ik nog nooit zoiets in een boek ben tegen gekomen.

“In Tomsk had hij dagen beleefd dat hij verlangend naar het einde had uitgezien, dronken tot in zijn tenen, gedeprimeerd tot in de protonen van zijn lijf. Elke proton had een positieve elektrische lading en een massa van 938,3 Mega-elektronvolt, maar hij ervoer zijn lichaam alsof het spontaan desintegreerde. De spontane desintegratie van een proton werd voorspeld door de grote unificatietheorie, maar zij was ooit in een laboratorium waargenomen. Hij nam het waar, ook al zou volgens die theorieën per jaar slechts één proton van de talloze miljarden waaruit hij bestond uiteenvallen.”

Dit soort bètaliteratuur is typerend voor het boek. Al hoewel zulke passages mij wel op een gegeven moment vervelen vind ik het toch een verrijking van het boek, en het laat ook zien hoe geleerd Sokolov is.

Het tweede fragment heeft te maken met Angst zoals die op bladzijde 24. De moord op straat was net geweest de dader richtte zich toen tot Sokolov:

“De man bleef nu vlak voor hem staan, aan de andere kant van de vuilniskar, en richtte het wapen op het kinderlijke hoofd van Sokolov. Ze keken in elkaars ogen en Sokolov zag de nerveuze vastberadenheid van de man en het zweet op zijn slapen en bovenlip, en hij zei ‘Ja nisjewo nje widil.’ Ik heb niks gezien.” Als er angst is bij Sokolov wordt dit altijd helemaal beschreven. Ik vond dit ook een spannend moment want ze keken elkaar in de ogen enz. Dus het leek erop dat de dader ook op Sokolov ging schieten.

Samenvatting zie bijlage.
Bron samenvatting: Uittrekselboek.