Beschrijving
Titelbeschrijving
Leon de Winter, De ruimte van Sokolov, Amsterdam 1992 (Grote Lijsters 2000)
Korte beoordeling
Ik vond het leuk om “De ruimte van Sokolov” te lezen. Het las lekker door en het verhaal boeide me. Een enkele keer betrapte ik me op wegdromen, maar over het algemeen had ik wel de drang om door te lezen.
Het beste deel van het boek vond ik toch wel het moment waarop Sokolov ontdekt dat Lev hem had willen vermoorden. Hij pakt Lev terug, wat ik eigenlijk ook wel goed vond. Lev behandelde hem als een mindere en ging vreemd met beide liefdes in zijn leven (Irina en Tanja), terwijl Sokolov heel loyaal was en hem zowat aanbad. Bij het lezen van het boek merkte ik dat Lev dominant was en Sokolov dat toestond. Lev ging vreemd met zijn vrouw, Irina en Sokolov vond dat hij het zijn vriend niet kwalijk kon nemen, hij was immers altijd al een rokkenjager geweest. Er is geen excuus om vreemd te gaan met de vrouw van je beste vriend, maar Sokolov beschouwde Lev zowat als het beste dat hem ooit was overkomen en wou zijn vriend niet kwijt. Hij dacht ook op geen moment, tot het moment dat het ziet dat de bom niet in orde is, dat Lev de raket misschien wel had laten opblazen. Pas op het moment dat hij de bom ziet, vallen de puzzelstukjes op hun plaats. Geweldig beschreven. Na de dood van Lev wordt Sokolov eindelijk echt gelukkig. Hij is omringd door de mensen die hij liefheeft, heeft genoeg geld om een luxe leven te kunnen leiden en wordt niet meer gedomineerd door zijn zogenaamde vriend. Hoe dan ook, ik vond het een goed boek.
Samenvatting
Aleksandr Iwanowitsj Sokolov (Sasja Sokolov) is een 43 jaar oude stratenveger in Tel Aviv.
Hij is opgegroeid in Moskou en was een goede leerling. Op de middelbare school ontmoet hij Lev Lezjawa, die een bijna even hoge tabel (rapport) heeft als Sokolov, die de beste van zijn klas is. Wanneer Lev zegt dat zijn goede prestaties hem aan komen waaien, terwijl Sokolov er voor moet werken, daagt deze hem uit. Sokolov wil laten zien dat ook hij een fotografisch geheugen heeft. Ze moeten vragen over een boek beantwoorden waar ze vijf minuten de tijd voor hadden om het te bestuderen. Hij verliest echter en verliest zo de handschoenen die hij voor zijn tabel heeft gekregen van zijn ouders, mede omdat hij bloedarmoede heeft en het dus altijd koud heeft. Hij krijgt ze weer terug maar wilt ze niet aan omdat ze eigenlijk niet van hem zijn. Later komt hij erachter dat Lev hem erin heeft geluisd. Hij wou hem laten zien dat hij niet onoverwinnelijk is en had het boek van te voren al bestudeerd.
Wanneer Sokolov toevallig ontdekt dat zijn familie joods is, mag hij er van zijn moeder niet meer over praten. Joden werden toentertijd immers gediscrimineerd in de Sovjet Unie. Tijdens een gesprek met Lev blijkt dat ook hij een jood is, maar dan een half-jood (alleen zijn moeder is joodse).
Sokolov en Lev worden goede vrienden ook al zijn ze elkaars tegenpolen. Lev is avontuurlijk en wil alles uitproberen, goed en kwaad, terwijl Sokolov moralistisch en voorzichtig is.
Sokolov gaat studeren en wordt metallurgisch ingenieur. Lev vraagt hem om mee te werken aan de ontwikkeling van een nieuwe raket, die onder zijn leiding wordt gebouwd, de Oktjabr (oktober). Hij wordt ruimtevaartingenieur en woont ondertussen in Kaliningrad.
Wanneer Lev niet komt opdagen bij een belangrijke vergadering omdat hij zegt dat hij ziek is, gaat Sokolov naar zijn huis en vindt hem bont en blauw. Lev zegt dat hij de liefde van zijn leven heeft gevonden, maar dat ze getrouwd is en haar man hem in elkaar heeft geslagen. Later vertelt zijn vrouw, Irina, dat ze had gehoord dat Maltsev (een van de kosmonauten die met de Oktjabr gelanceerd zouden worden) op diezelfde avond had gevochten in de buurt van hetzelfde hotel als waar Lev met zijn vriendin was gaan eten. Sokolov vertelt zijn vrouw over het vermoeden dat er een verband is tussen de twee zaken, maar gebiedt haar er met niemand over te praten.
Kort na de lancering ontploft de raket. Beide kosmonauten zijn dood en iedereen die met de ontwikkeling van de Oktjabr verbonden is wordt ondervraagd. Wanneer majoor Kirov, degene die hem ondervraagt, insinueert dat er een verband is tussen de twee vechtpartijen (van Lev en Maltsev), ontkent Sokolov alles. Wanneer Sokolov blijft ontkennen, zegt Kirov dat het hem onwaarschijnlijk lijkt dat hij tegen zijn vrouw zou liegen. Irina had alles vertelt. Als Lev met Maltsev had gevochten, zou Lev een motief hebben om de raket op te blazen. Op die manier zou hij immers van Maltsev af zijn en zou er een mogelijke toekomst zijn voor hem en Olga (de vrouw van Maltsev). Sokolov blijft echter zijn vriend verdedigen. Hij zag zijn vriend niet in staat een raket te laten ontploffen die hij zelf had ontwikkeld.
Wanneer Sokolov Irina confronteert met het feit dat zij zijn vertrouwen heeft geschonden, krijgen de twee ruzie en Sokolov ontdekt dat Irina vreemd is gegaan met zijn beste vriend. Hun huwelijk houdt niet lang meer stand en een scheiding volgt. Irina neemt hun dochtertje Natasja mee naar Leningrad, waar haar ouders wonen en trouwt opnieuw.
Sokolov en Lev worden beiden ontslagen. Sokolov wordt naar Tomsk gedeporteerd waar hij onbelangrijk werk verricht. Hij raakt verslaafd aan alcohol. Tegenover zijn moeder doet het echter alsof alles goed gaat. Wanneer ze overlijdt, besluit hij een beroep te doen op zijn joodse afkomst. Hij emigreert naar Israël.
In Israël aangekomen solliciteert hij bij veel bedrijven, maar wordt alleen door één bedrijf uitgenodigd voor een gesprek: de Israel Aerospace Corporation. Wanneer hij een test met de leugendetector moet doen (standaardprocedure) wordt hij niet aangenomen omdat hij het had “doen schrikken”. De directeur van het bedrijf stuurt hem na afloop een lijst met bedrijven die mogelijkerwijs interesse zouden hebben in zijn expertises. Ook nu reageert maar één bedrijf op zijn brief. Koeznadze, eigenaar van All Seasons Parts, geeft hem een rondleiding in de fabriek. Sokolov zou vliegtuigen moeten repareren op een zo goedkoop mogelijke manier. Het moest er volgens Koeznadze “aardig” uitzien, maar hoefde niet helemaal veilig te zijn. Sokolov neemt de baan niet aan en gaat werken als stratenveger. Hij lijdt een armoedig leven en drinkt de hele dag door.
Op een dag ziet hij, terwijl hij de straten veegt in de Regov Etsel, een rijk uitziende man uit een eethuis aan de overkant komen. Na een tijdje verschijnt er een tweede man in kostuum achter hem, die de man doodschiet. Wanneer de schutter Sokolov ziet, rent hij op hem af. Als hij vlak voor hem staat, zegt Sokolov in het Russisch dat hij niets heeft gezien. Ze kijken elkaar aan en Sokolov herkent Lev in de man. Wanneer hij “Ljovka?” zegt, rent de man verschrikt weg. Sokolov gaat naar huis en drinkt tot hij in slaap valt.
De volgende dag wordt hij ondervraagd door inspecteur Katsz. Een andere getuige had hem gezien. Sokolov vertelt niks over zijn vermoeden dat de schutter Lev was.
Hij gaat met de bus naar huis en ziet een knappe vrouw staan die hij eerder ook al had gezien in het appartementencomplex waar hij woont, zijn nieuwe buurvrouw, Tanja. Hij vraagt haar uit en ze stemt in. Op hun afspraakje neemt ze haar dochtertje, Emma, mee en ze kunnen het goed met elkaar vinden. De twee zijn geëmigreerd uit Rusland en Tanja wilt zich volledig richten op het jood zijn. Ze neemt haar afkomst zeer serieus.
Daarna brengt hij bijna een week dronken in zijn kamer door, zwevend tussen dromen, herinneringen en werkelijkheid. Hij wordt wakker geschud door iemand die hem voor zjiddok (jood) uitscheldt, zoals zijn beste vriend en hij dat vroeger bij elkaar deden. Lev neemt hem mee naar een hotel, waar hij de koninklijke suite voor hem betaalt om uit te rusten en af te kicken. Wanneer hij na dagen geslapen te hebben wakker wordt, is Lev op zakenreis naar Zürich. Na een paar dagen komt Lev weer terug en ze gaan uit eten. Hoewel het hem moeite kost, drinkt Sokolov alleen sinaasappelsap. Lev vertelt dat hij tien weken vast had gezeten in een “detentiecentrum voor hoge pieten die buiten hun boekje zijn gegaan”. Zijn familie regelde dat hij naar Wenen kon komen met Olga (de weduwe van Maltsev) en later naar New York. Zijn familie was een soort Georgische maffia. Ze beheersten bijvoorbeeld de smokkellijnen van Amerika naar Georgië. Lev had Sokolov bij hun weerzien een baan aangeboden en tot zijn grote verschrikking hoort deze dat hij ook voor de maffia zou werken, hoewel zij grotendeels legaal bezig zouden zijn. In New York had Lev geld voor ze gewit. Hij moest bedrijven kopen en daarna weer verkopen. Van elke transactie kreeg hij een percentage. Olga was met hem meegekomen naar New York, maar was van hun flat gesprongen, veertig verdiepingen.
Lev had al verschillende bedrijven opgezet en wilt in Israël één opzetten dat handelt in wapens. Sokolov zou zich bezighouden met de technische kant, waar zijn kennis goed gebruikt kon worden. Lev zou het management regelen, ze zouden partners worden. Hij geeft Sokolov een paar weken de tijd om erover na te denken en zijn leven op orde te krijgen. Hij schenkt hem een mooi appartement en stelt een chauffeur tot zijn beschikking, onder de voorwaarde dat hij van de alcohol afblijft.
Sokolov begint zich langzaamaan weer beter te voelen en gaat vaker uit met Tanja (en soms ook Emma). De twee groeien naar elkaar toe en ook Emma mag Sokolov wel. Wanneer Sokolov Tanja meeneemt naar zijn appartement ziet het ernaar uit dat de twee met elkaar naar bed zullen gaan, maar op het moment dat Tanja voelt dat Sokolov niet besneden is, weigert ze.
Lev had Sokolov verteld dat het niet goed gaat met Irina en Natasja en wanneer hij met Irina praat blijkt dit ook het geval te zijn. Ze wil met Natasja naar Israël komen. Sokolov wilt duidelijk maken aan Tanja dat hij haar wilt en laat zich besnijden.
Wanneer hij in het ziekenhuis ligt, komt Lev bij hem op bezoek. Hij vertelt dat hij wordt gechanteerd. Degene die de alarminstallatie bij hem thuis had aangebracht, Koeznadze, had microfoontjes geplaatst en zo gesprekken afgeluisterd waarin zaken werden besproken die niet helemaal legaal waren. Hij had een neef die belastingsambtenaar was en had gehoord dat er een onderzoek was ingesteld naar Lev. Lev had zijn zaakjes toen op orde gebracht en hem een klein bedrag gegeven als dank. Hij kwam later terug en dreigde naar de fraudebestrijding te stappen als Lev hem geen twee miljoen dollar betaalt. Lev zegt dat Koeznadze vermoord moet worden, anders zou hun bedrijf ten onder gaan en Sokolov weer in de goot belanden. Hij kan het zelf niet doen, omdat de politie zijn naam bij Koeznadze’s contacten zou vinden. Sokolov moet het doen. Deze weigert, maar Lev overtuigt hem dat er geen andere oplossing was. Hij zou een goed alibi hebben, omdat hij in het ziekhuis ligt.
Sokolov sluipt uit het ziekenhuis en rijdt met een auto, die Lev had klaargezet, naar het huis van Koeznadze. In de kofferbak vindt hij een pistool met demper en een bom, om na de moord het huis op te blazen. Op die manier zou al het bewijs vernietigd worden, inclusief de bandjes waarop de illegale bezigheden van Lev waren opgenomen. Sokolov zet een masker op en belt aan bij Koeznadze nadat hij deze naar binnen heeft zien gaan. Wanneer de deur opengaat, richt hij zijn pistool op hem. Koeznadze zegt onschuldig te zijn en smeekt voor zijn leven. Wanneer hij vraagt of hij een zakdoek mag pakken, pakt hij in plaats daarvan zijn pistool en schiet op Sokolov. Deze houdt zijn koffer (waar de bom in zit) voor zich en schiet Koeznadze dood. Als hij vervolgens de bom wilt gaan koppelen aan de klok van de videorecorder, ziet hij dat er mee gesjoemeld is. Als hij de bom had aangesloten op de videorecorder, zou het meteen zijn ontploft en hij dus ook. Hij raakt in de war. Had Lev een foutje gemaakt bij het maken van de bom of was het misschien expres? Hij raakt in paniek. Hij stapt in de auto en rijdt naar Tanja, zij zou wel weten wat hij moet doen. Wanneer hij naar boven gaat ziet hij een uitgedoofde sigaret liggen. Lev is bij haar. Zou hij ook vreemd gaan met haar? Had hij dan toch de Oktjabr opgeblazen? Sokolov is het zat. Hij gaat weer naar beneden en plaatst de bom onder de auto van Lev en rijdt terug naar het ziekenhuis.
Lev, Koeznadze en Grünwald (de tweede getuige van de moord in de Regov Etsel) stierven in dezelfde nacht. Lev had Sokolov willen vermoorden omdat hij getuige was van zijn moord op de man in de Regov Etsel. Koeznadze had wel de alarminstallatie aangelegd (hij importeerde illegaal de installaties en legde ze vervolgens aan) en zou Lev dus ook kunnen verraden. Irina en Natasja waren naar Israël gekomen en Sokolov leefde gelukkig met Tanja, Emma, Irina en Natasja. Sokolov had drie miljoen dollar overgehouden aan de dood van Lev, dankzij de levensverzekeringen die Lev en Sokolov op elkaar hadden afgesloten.
Analyse
Spanning
Bij het begin van het boek waren er vooral vragen, die niet meteen werden beantwoord. Het maakte me toch wel nieuwsgierig. Zo werd er verwezen naar een ramp die hem naar de onderste laag van de maatschappij had gestuurd. Maar wat was er gebeurd? Een fragment waarbij nieuwsgierigheid bij mij werd opgewekt:
(Achttien jaar later werd hij in Kaliningrad, de afgeschermde en voor buitenlanders gesloten ruimtevaartstad bij Moskou, projectleider van een van de researchteams van het Sovjet-ruimteprogramma van NPO Energia, de bouwer van de aandrijfraketten van de Boeran Shuttle en Sojoezcapsules en van de Progress vrachtcapsules.)
Hij zou er zes jaar werken, tot de catastrofe met de Oktjabr. (blz. 16)
Langzaamaan krijgt de lezer meer informatie, maar niet veel. Op bladzijde 17 gaat het al over de “exploderende Oktjabr”, maar details worden er nog niet gegeven. Op dat moment weet de lezer dus dat de Oktjabr een raket is en dat die is ontploft, maar nog niet waarom Sokolov er daarna niet meer werkte. Meer informatie over de ramp volgt pas bij het sollicitatiegesprek dat Sokolov heeft met Ilan Ben Zwi (hoofd van de researchafdeling van de Israel Aerospace Corporation) (blz. 34). Daar vertelt hij in grote lijnen wat er was gebeurd, details krijgt de lezer later in het verhaal. Hoewel de spanning er wel was, zou ik het niet een spanningsboog noemen. De vragen worden langzaamaan beantwoord, wat voor spanning zorgt, maar het belangrijkste deel van de vraag wordt toch al redelijk snel beantwoord.
Het tweede grote moment van spanning is op het eind. Toen Lev Sokolov vroeg Koeznadze te vermoorden, twijfelde ik in eerste instantie of hij het zou doen. Aan de ene kant leek het me onwaarschijnlijk, aangezien hij zoveel waarde hechtte aan zijn normen en waarden en nooit iets wilde doen dat in zijn ogen slecht was. Hij walgde al zowat bij de gedachten dat hij in wapens zou gaan handelen als hij bij Lev ging werken. Aan de andere kant had ik al gemerkt dat hij veel voor Lev over had. Hij had vijf jaar gezeten in Tomsk gezeten omdat hij “elke consequentie bereid was te aanvaarden” (blz. 147) om Lev uit de gevangenis te houden. In de rest van het boek was ook wel vaak te merken hoe gesteld hij was op Lev, dat was ook te merken tijdens zijn ruzie met Irina over hem. Toen hij uiteindelijk toch instemde met het vermoorden van Koeznadze was het volgende moment van spanning toen hij Koeznadze onder schot hield en niet wilde schieten. Daarna was het eigenlijk spanning tot het moment dat hij de bom onder Lev’s auto plaatste.
Een belangrijke spanningsboog vond ik die tussen de moord op de man in de Regov Etsel en het moment dat Sokolov erachter komt dat Lev de moordenaar was. Niet lang na het begin van het boek vindt de moord plaats en hoewel Sokolov Lev in het gezicht van de moordenaar denkt te herkennen, ziet hij zijn vriend niet in staat een moord te plegen. Maar als Lev het niet was, wie dan wel? Want Lev had het ontkent toen Sokolov al grappend tegen hem zij dat de persoon op de compositietekening, gemaakt door de tweede getuige, wat weg had van Lev. En Sokolov geloofde ieder woord dat Lev zei, wat ook in de rest van het boek zo was. Ik twijfelde zelf ook een beetje of Lev het had gedaan. Toen Sokolov Lev herkende in de moordenaar toen deze naar hem toekwam, dacht ik dat Lev het wel was. Maar toen het verhaal vorderde begon ik te twijfelen. Hij deed toch zo aardig tegen Sokolov, hoewel hij hem wel steeds dwong dingen te doen die hij niet wilde (anders zou hij terug gaan naar de goot). Toen Sokolov ontdekte dat de bom niet in orde was, viel alles op zijn plek. Dit vind ik de overheersende spanningsboog. Een andere belangrijke spanningsboog vind ik die, die veroorzaakt wordt door de vraag of Lev de Oktjabr heeft gesaboteerd.
Tijd
“De ruimte van Sokolov” is niet-chronologisch: er zijn heel veel flashbacks, zowel kleine als grote. Vooral zijn die te vinden in het deel van het boek vóór het moment dat Lev hem naar het hotel brengt. Een voorbeeld is de flashback die begint onderaan bladzijde 21 en eindigt bij bladzijde 30. Deze gaat over wanneer hij Lev had ontmoet en de wedstrijd die ze hadden gehouden om Sokolov’s handschoenen. Een volgende begint na de eerste alinea van bladzijde 32 en eindigt na de tweede alinea van bladzijde 39, met twee korte momenten tussendoor die zich afspelen in het vertel-heden. Deze flashback gaat over zijn sollicitaties bij Israel Aerospace Corporation en bij Koeznadze. Zo zijn er nog veel meer flashbacks, bijvoorbeeld die van zijn ruzie met Irina over Lev, zijn tijd in Tomsk, de dood van zijn moeder, het moment waarop hij erachter komt dat Lev de handschoenen niet eerlijk had gewonnen en zo voort. Het zijn er teveel om op te noemen.
Ook zijn er tijdsverdichtingen. Het verhaal is dus niet-continu. Twee voorbeelden:
Sokolov praat met Lev aan de telefoon na lang geslapen te hebben.
“Waar ben je?”
“Zürich. Rust uit, Sasja. Zet een streep onder het verleden. Vanaf nu is het leven weer de moeite waard.”
Drie dagen later aten ze in het restaurant van het Carlton Hotel. Bij een gérant door wie Lev met ‘dr. Lezjawa’ werd aangesproken, bestelden ze whisky en sinaasappelsap. (blz. 182)
Daarna wordt er verteld over hun etentje en niets meer over de “drie dagen”.
Sokolov praat met Lev aan de telefoon.
“Tot ziens, Lev. Ik denk wel dat ik je aanbod aanneem.”
“Je bent al behoorlijk gek, dus niets verbaast me, maar je zou nog gekker zijn als je dat afslaat.”
Hij hing op.
Lev sliep, kin op de borst, handen onschuldig op zijn schoot. Het landschap werd woester. Het groen verdween uit de kleuren. (blz. 258)
Lev neemt Sokolov mee naar het terrein waar de fabriek waar hij mede-eigenaar van zou worden gebouwd zou worden. Over de tijd tussen het telefoongesprek en hun reis naar het bouwterrein wordt verder niks verteld.
Daarnaast is er een grote tijdsverdichting tussen het moment dat hij terugrijdt naar het ziekenhuis na een bom te hebben geplaatst onder de auto van Lev en het moment waarop hij in het ziekenhuisbed ligt en de luchtalarmsirenes hoort (verdichting tussen hoofdstuk zes en zeven van deel vier). Ook is er een gigantische verdichting tussen het moment waarop hij de luchtalarmsirenes hoort en het moment waarop hij terugdenkt aan het feestje van Natasja terwijl hij op het dakterras van het Carlton Hotel ligt (verdichting tussen hoofdstuk zeven van deel vier en “later…”).
Ik heb geen vooruitwijzingen kunnen vinden.
De verteltijd van het boek is 349 pagina’s. De vertelde tijd is volgens mij ongeveer zeven maanden. Voordat Sokolov door Lev wordt gevonden gaan er ongeveer drie dagen voorbij. Na ongeveer zes dagen gaat hij uit eten met Lev, waarna hij drie à vier weken de tijd krijgt om zijn leven op orde te krijgen. Vervolgens verstrijken er een paar weken waarin hij met Tanja uitgaat, zich verdiept in de wapenindustrie en zich met andere dingen bezighoudt. Tanja had hem op een bepaald moment een ultimatum gesteld: hij moest binnen twee weken beslissen of hij zich zou laten besnijden of niet. Voordat ze dit had gedaan waren er ook al een paar weken voorbij gegaan.
Sokolov laat zich besnijden en vermoordt Koeznadze en Lev. Daarna verstrijken er een paar weken, want het volgende moment zit hij op het dakterras en denkt hij terug aan het verjaardagsfeestje van zijn dochtertje. Er zitten volgens mij wel ongeveer zes maanden tussen de moord op Koeznadze en Lev en het verjaardagsfeestje van Natasja in Israel. Sokolov ligt aan het einde van het boek immers op het dakterras van het Carlton Hotel. Dit zou hij niet doen op een koude dag. De temperatuur in Tel Aviv is over het algemeen pas in mei rond de twintig graden. Dus ruwweg: drie dagen voordat hij Lev ontmoet, zes dagen voordat hij uit eten gaat, vier weken voordat hij heeft besloten en nog een voordat hij zich heeft laten besnijden, zes maanden voordat Natasja haar feestje heeft in Israël. In totaal is de verteltijd volgens mij ongeveer 7 maanden en een week.
De verteltijd is korter dan de vertelde tijd. Ik heb ongeveer één à anderhalve week besteedt aan het lezen van het boek.
Het boek speelt zich af tussen september 1990 en april/mei 1991.
Personages
Aleksandr Iwanowitsj Sokolov
Sokolov is 43 jaar in 1990 en dus geboren in 1947. Hij is een stratenveger in Tel Aviv. Vroeger was hij metallurgisch ingenieur in Rusland, cum laude gepromoveerd op Metaalmoeheid in vacuümruimten. Hij weet veel af over zijn vakgebied en in het hele boek is natuurkundige informatie te vinden.
Sokolov is een alcoholist en jaagt er elke dag wel een paar flessen wodka doorheen:
In Tomsk, het hart van Siberië, was hij alcoholist geworden. Hij had matig gedronken voordat hij uit Kaliningrad gedeporteerd werd (in gedachten gebruikte hij dat woord, ook al was er in technische en juridische zin geen sprake geweest van deportatie: hij was gewoon overgeplaatst naar een andere werkplaats van de constructiefabriek, drieduizend kilometer naar het oosten). Achteraf gezien had hij zich altijd een zekere beperking opgelegd bij het nuttigen van wijn en wodka, alsof hij instinctief wist dat hij in hart en nieren een drinker was. Het was een kwestie van wachten op de catastrofe die zijn ware aard zou vrijmaken. (blz. 15)
Geholpen door liters wodka broedde Sokolov een paar dagen op de gedachte en hij kwam tot het besluit dat hij niets te verliezen had. Hij wist dat hij een alcoholist was geworden, de verslaving had sinds de allereerste slok (was hij elf, twaalf?) op de loer gelegen, en zijn wetenschappelijke carrière was vier jaar geleden geëindigd op het moment dat zijn alcoholistische begon. (blz. 123-124)
Sokolov is eerzuchtig en ambitieus, hij werkt hard, wat onder andere af te leiden is uit het volgende citaat:
Zelf had Sasja nachten wakker gelegen van de gedachte dat hij dit jaar niet de beste van de klas zou zijn. Hij was eerzuchtig. Hij eiste van zichzelf dat hij alles zou begrijpen wat ook voor een ander begrijpelijk was, en zodra hij thuiskwam van school opende hij zijn boeken en studeerde hij tot de feiten en inzichten een plaats in zijn geheugen hadden gevonden. (blz. 23)
Sokolov was in 1980 getrouwd met Irina en kreeg met haar een dochtertje, Natasja. In 1986 werd de scheiding officieel, ze waren vijf jaar getrouwd (blz. 136).
Zijn beste vriend, die hij sinds zijn vijftiende kent, is Lev Lezjawa. Hij steunt hem door dik en dun en vertrouwt hem compleet. Citaat:
“Lezjawa ontkent dat hij met Maltsev heeft gevochten,” gaf Kirov (ondervrager na ontploffing Oktjabr) hoofdknikkend toe.
Sokolov had het gevoel dat Kirov op het punt stond zijn aanklacht in te trekken.
“Dan heeft hij niet met Maltsev gevochten,” zei hij. “ Als Lev dat zegt dan geloof ik hem. Het was een stom vermoeden van mij.” (blz. 146)
Sokolov weet eigenlijk bijna wel zeker dat Lev wel met Maltsev heeft gevochten. Lev ontkent het dus gelooft hij dat zijn vermoeden fout was. (Later blijkt ook wel dat het wél Maltsev was waar Lev mee had gevochten.) Lev’s vriendschap is heel belangrijk voor Sokolov. Zo blijkt ook uit het volgende fragment:
Zijn kinderjaren had hij (Sokolov) doorgebracht in het besef dat hij niet te kort mocht schieten. Hij was bang om te falen, bang zijn ouders kwijt te raken. Tot Lev verscheen. Lev bracht de verbinding met de wereld van de grote dingen tot stand. Met Lev vormde hij een ploeg, een tweeëenheid, collega’s-Samenzweerders die onverveerd de vesting bouwden waarin ze zich konden verschuilen. Als hij bij Lev was voelde hij zelfvertrouwen, zekerheid, daadkracht. Samen met Lev zou hij de horizon bestormen en kruistochten voeren. (blz. 312)
Sokolov is heel onzeker, dat is te merken in het hele verhaal, maar hier wordt het nog bijna letterlijk gezegd:
“Die vrouw (Olga),” vroeg hij, “was het dat waard?”
“Wat waard?”
“De vechtpartij?”
“Ja.”
Zekerheid. Overtuiging. Lev had alles wat Sokolov miste. (blz. 190)
Zijn normen en waarden zijn belangrijk voor hem. Hij wou niet werken bij een bedrijf dat geleid of gefinancierd werd door de maffia, wilde niet werken in de wapenindustrie of een moord plegen, hoewel hij alles deed om uit de goot te blijven. Daarnaast wilde hij ook geen porno kijken bij Lev thuis terwijl diens moeder weg was. Hij heeft een sterk gevoel van wat juist is en wat niet. Een fragment waarin dit ook tot uiting komt:
Sokolov is met Lev naar de plaats gegaan waar o.a. hun fabriek gebouwd gaat worden. Hij ontmoet hier een militaire bekendheid die ook mee gaat werken aan de ontwikkeling van de fabriek (Uri Bar-On)
“Tegen de tijd dat de fabriek klaar is hebben we dat dorp daar weg, denk ik.”
“Ik heb er alle vertrouwen in, Uri,” zei Lev, en hij kneep opgetogen in hun schouders.
“Palestijnen?” vroeg Sokolov.
“Alles wat daar woont is Palestijns,” zei Bar-On. “Het is joods gebied, ook al wonen er nog Palestijnen.”
“Hebben jullie last van ze?”
“De bedoeling is om hier een joodse nederzetting te stichten, Sasja,” zei Lev. “Als we hier willen werken zullen we huizen moeten bouwen, scholen, winkels, een ziekenhuis. Dit is niet zomaar een fabriek neerzetten, dit is een wereld creëren!”
“Is er in Negev geen ruimte?” Sokolov bleef koppig, want het ene recht maakte het andere recht niet minder geldig. Misschien hadden joden het recht om hier te leven, maar daarmee vermochten ze deze Palestijnen niet uit hun armzalige gehucht te verjagen. Om de een of andere reden hadden de Palestijnen hun huizen hier gebouwd, vermoedelijk al eeuwen geleden, en de fabrieksplannen hoefden er niet onder te lijden.
“Sasja is een ethicus,” legde Lev aan de kolonel uit. “Sinds ik hem ken – en dat is al meer dan achtentwintig jaar, achtentwintig jaar! – sinds ik Aleksandr Iwanowitsj Sokolov ken stelt hij bij elk plan de gewetensvraag.” (blz. 266-267)
Lev Lezjawa
Lev is even oud als Sokolov. Hij woonde in Wolgograd met zijn ouders maar verhuisde rond zijn vijftiende naar Moskou, waar hij werd toegelaten tot Middelbare School no. 79, net als Sokolov. Hij is zeker van zichzelf, niet bang om risico’s te nemen en wilt alles uitproberen. Een fragment (waarin overigens ook Sokolovs moralisme tot uiting komt):
Sokolov is thuis bij Lev (toen ze nog jong waren) en Lev laat hem pornoblaadjes zien, maar hij wil niet.
“Sommige dingen doe ik gewoon niet,“ zei Sasja, luider dan nodig was, alsof hij zichzelf wilde overtuigen van de juistheid van zijn begrensde behoefte aan sexuele fantasieën.
“Ben jij soms niet normaal of zo?” vroeg Lev uitdagend.
“Misschien niet. Maar, is dat een probleem?”
“Jij bent zo gruwelijk brááf.”
“Ik ben niet braaf. Jij bent alleen zo… zo nieuwsgierig.” Sasja had geen beter woord tot zijn beschikking, maar het dekte wel wat hij bedoelde.
“Nieuwsgierig,” herhaalde Lev nadenkend. “Die kwalificatie bevalt me wel. Ja, ik ben nieuwsgierig. Ik wil alles weten en ik wil ook alles doen. Jij hoeft niets te doen, hè?”
“Jawel. Maar niet alles.” Sasja bleef ernstig ook al zag hij de spot in Levs ogen. Hij voelde zich niet beledigd of vernederd, zo was Lev nu eenmaal.
“Ik wel,” antwoordde Lev met een superieur lachje, “ik wel.”
“Alles?”
“Absoluut.”
“Ook een moord?”
“In principe? Ja. Waarom niet?”
“Wil je dat echt weten?”
“Ja,” daagde Lev hem uit.
“Omdat je de bak in draait. Misschien de kogel krijgt.”
“Mijn moord is perfect. In gedachten althans. Als idee. Ik zou wel willen weten hoe dat voelt, ja.”
“En je geweten?”
“Als iemand jou van kant wil maken en je bent hem te slim af? Ik denk dat er dan met je geweten te leven valt.”
“Er zijn grenzen.”
“Net als de ruimte kent het menselijk gedrag geen grenzen,” oreerde Lev.
“Voor mij wel,” antwoordde Sasja koppig. “Zonder grenzen weet ik niet wat ik moet doen. Ik heb behoefte aan principes…”
“Axioma’s,” viel Lev in, “ maar axioma’s zijn hulpmiddelen. Ik wil alles meemaken wat je kunt meemaken in deze wereld.”
“Ik niet.”
“Daarom ben jij braaf.”
“Dan ben ik maar braaf.” (blz. 50-51)
Lev is naar mijn mening een echte rokkenjager, player. Hij was vreemd gegaan met Irina én Tanja. De liefdes van zijn beste vriend! Het feit dat hij de Oktjabr had opgeblazen om een leven te kunnen hebben met Olga betekent wel dat hij ook echt verliefd was. Anders blaas je geen raket op met alle gevolgen van dien. In de rest van het boek heb ik geen andere vrouw kunnen ontdekken die zoveel voor hem betekende. Een fragment over de vrouwen in zijn leven:
Lev was een aantrekkelijke man, blakend van kracht en intellect, een charmeur die elke vrouw die hij in het viezier kreeg het bed in verleidde. Zonder afgunst had hij Levs eigenschappen geaccepteerd. De veroveringsdrang die Lev bezat, was Sokolov vreemd. Hij had voor langere tijd een vriendin, Lev verzamelde trofeeën.
“Je weet toch, die piloten in de Jaks in de oorlog? Als ze een vijand hadden neergeschoten, dan tekenden ze dat aan op hun toestel. Op mijn lul is geen plekje meer over,” had Lev een keer gepocht. (blz. 189)
Isaäk Berenstein/ Iwan Sokolov (vader van Sasja)
Sokolovs vader, Isaäk Berenstein, was jongste zoon van een streng gelovig joods gezin. In oktober 1917 vlucht zijn familie vanuit Odessa naar Roemenië. In 1918 wordt hij geboren. Wanneer er een fascistische staatsgreep plaatsvindt, breekt hij zijn opleiding tot rabbijn af en wordt leraar en lid van de communistische partij. In 1939 ontmoet hij zijn vrouw, Anna Beneviste. Ze veranderen hun identiteit en Isaäk Berenstein wordt Iwan Sokolov en vluchten naar Rusland. Hij meldt zich bij het Rode Leger en wordt bevorderd tot luitenant bij de artillerie. Na de demobilisatie studeert hij aan het Instituut voor Zware Machinebouw en wordt hij apparattsjik (blz. 115). Hij overlijdt op zestigjarige leeftijd aan een hartaanval, in 1980.
Anna Beneviste (moeder van Sasja)
Anna is een dochter uit een traditioneel joods gezin dat welvarend was. Ze ontmoet haar man (Isaäk Berenstein) in 1939 en niet lang erna vluchten ze naar Rusland. Daar neemt ze (zoals eerder gezegd) een nieuwe identiteit aan en worden ze lid van de communistische partij.
Ze is een goed mens:
Ze (haar buren) hadden voor haar gezongen en de een na de ander maakte melding van haar onbaatzuchtige hulpvaardigheid. “Je moeder was een goede Russin,” zei de buurvrouw, “ze stond klaar voor een ander. Gewoon om te helpen. We missen haar. En dat ze een jodin was, dat wisten we niet. Maar dat maakt niet uit. Ze was een goed mens, jood of niet.” (blz. 122-123)
Ze overlijdt op zeventigjarige leeftijd (en zeven maanden om precies te zijjn). Ze had een nierziekte gekregen, maar er waren geen bedden beschikbaar in het ziekenhuis en de apotheken hadden geen medicijnen in voorraad, zo leest Sokolov na haar dood in een van haar brieven die hij nog niet had geopend.
Irina Sokolov (haar achternaam ná de scheiding weet ik niet)
Irina is de ex-vrouw van Sasja. Ze waren vijf jaar getrouwd en kregen een dochter, Natasja. Een van de factoren die hun scheiding deed versnellen, was het feit dat zij vreemd was gegaan met Lev. Daarnaast had ze aan de inspecteur verteld over het vermoeden dat Sokolov had met betrekking tot Levs vechtpartij. Sokolov had het haar in vertrouwen verteld en voelt zich verraden.
Over haar uiterlijk is te lezen in het volgende fragment:
Zij was een blonde Russin met brede jukbeenderen en een sensuele mond, altijd felrood geverfd, net als haar teennagels. Haar witgouden haar reikte tot haar schouders, vaak bedekt door zelfgemaakte jurken, kopieën van modellen die ze in Westerse bladen zag en, na het huwelijk met Sasja, door originelen. Doordat ze in haar jeugd aan atletiek deed, was haar lichaam hard en gespierd, tot haar borsten toe. Ze was veel kleiner dan hij, als ze elkaar kusten moest ze een ruimtereis ondernemen. (blz. 86)
Na hun scheiding verhuist ze met Natasja naar Leningrad, waar haar ouders wonen. Ze hertrouwt, maar scheidt ook weer.
Tanja Hirschberg
Vanuit Kiëv naar Tel Aviv geëmigreerd. Ze was getrouwd met Dmitri, maar die overleed in de oorlog. Ze had ook nog een dochtertje van zes, Natasja. Na de dood van haar man was ze verslaafd geraakt aan de alcohol, maar ook weer van haar verslaving afgekomen. In Kiëv was ze een lerares.
In Israël heeft ze zich gericht op het jodendom en ze wil volop van haar leven genieten. Ze straalt van levenslust. Een voorbeeld:
“Eindelijk ben ik toe aan de dingen waarvan ik in Kiëv heb gedroomd. Ik wil reizen, de wereld zien, de Mona Lisa, de toren van Pisa, ik wil boven op het Empire State Building staan. Het zal me lukken, ook al heb ik een kind, geloof je niet?”
Hij knikte en vroeg zich af of Irina ooit ook op deze pathetische manier tegen een man had gesproken. Maar het was een nare gedachte die hij meteen wegjoeg. Hij probeerde zonder bijgeluiden naar haar te luisteren.
“Op mijn leeftijd hebben de meeste vrouwen hier al vier kinderen. Maar ik doe aan sport, ik ben gezond, ik heb nog steeds een hoofd voor studie en concentratie, en ik wil leven voordat het te laat is.” (blz. 217)
Ze is “een sociaal wezen, gefascineerd door de maatschappij die hier was ontstaan, bereid haar leven te richten op de versterking en verrijking van het land” (blz. 251). Sasja krijgt een vaste relatie met haar.
Structuur
De geleding zit zo in elkaar:
Deel 1: twaalf hoofdstukken
Deel 2: negen hoofdstukken
Deel 3: drie hoofdstukken
Deel 4: zeven hoofdstukken
Later…: één hoofdstuk
Daarna is er nog “Dank”, waarin De Winter mensen bedankt die hem hebben geholpen bij het schrijven van het boek.
“De ruimte van Sokolov” heeft één verhaallijn, die van Sokolov.
Het boek is in medias res begonnen. Door middel van flashbacks wordt er veel verteld over zijn leven vóór zijn straatvegercarrière. De tijd ervoor was ook belangrijk voor het verhaal, maar het boek begint midden in zijn leven. Vlak na het begin van deel 2 zijn veel belangrijke gebeurtenissen van voor zijn het begin van het verhaal al verteld. Daarna zijn er ook nog wel flashbacks, maar minder.
Ruimte
Het verhaal speelt zich vooral af in Tel Aviv. Een enkele keer is hij met Lev naar de plaats gegaan waar hun fabriek zou worden gebouwd. De flashbacks speelden zich af in Moskou, Kaliningrad, Tomsk en hij vertelde ook iets over zijn vaders verleden dat zich afspeelde in Odessa en Roemenië.
Ik vind niet dat de ruimte uitgebreid is beschreven. Het doel van de aanwezige beschrijvingen is volgens mij het concretiseren van de omgeving voor de lezer. De lezer weet zo waar het verhaal zich afspeelt, waar Sokolov is opgegroeid, heeft gewerkt e.d.
Vertelsituatie en perspectief
Er is sprake van een personale vertelsituatie. De lezer ziet de gebeurtenissen door de ogen van Sokolov. Zo blijkt onder andere uit het laatste citaat van de vorige pagina. De lezer komt te weten wat hij van dingen vindt en hoe hij erover denkt. Zijn gedachten komen goed naar voren. Op die manier leert de lezer Sokolov kennen. Ik vind dat het goed “werkte” bij de gebeurtenissen in het boek. De lezer ziet het vanuit Sokolovs oogpunt en snapt hoe Sokolov zich voelt.
Thema
Het thema van “De ruimte van Sokolov” is volgens mij verraad. Alles draaide er om. Lev verraadt Sokolov meerdere keren door vreemd te gaan met zijn vrouw en daarna waarschijnlijk ook met zijn vriendin. Irina verraadt Lev tegenover Kirov, waardoor Sokolov Lev heeft verraden door zich niet aan zijn woord te houden wat betreft het niet verder vertellen van de vechtpartij van Lev: “Zijn vrouw had hem verraden zoals hij zelf zijn vriend had verraden.” (blz. 113). Wanneer hij Irina confronteert met wat ze heeft gedaan tijdens een telefoontje vanuit Israel, praten ze erover:
“Irina… ik heb een streep getrokken onder m’n verleden, onder jou, zelfs onder Natasja, ook al moest ik daar m’n best voor doen…” Hij hoorde het wollige pathos in zijn stem. “… maar ik had geen keus omdat jij ons huwelijk had opgeblazen…”
“Daar heb je zelf vrolijk aan meegeholpen, Aleksandr Iwanowitsj.”
“Je hebt me verraden, Irina, en je hebt Natasja van haar vader beroofd!”
“Je hebt jezelf verraden, Aleksandr Iwanowitsj, en die gruwelijke waarheid probeer je nu al meer dan vijf jaar te ontlopen.”
Een bepaalde categorie verwijten kon hij moeilijk van zich afschudden. Hij had iets met verraad, een grote gevoeligheid voor het woord alleen al. Misschien was hij zo krampachtig principieel omdat hij zijn vermogen tot verraad in bedwang moest houden, en dat was iets dat door Lev werd herkend. (blz. 287)
De vriendschap tussen Lev en Sokolov is ook ontstaan door iets wat later verraad bleek te zijn. Lev had de wedstrijd niet eerlijk gewonnen. Sokolov voelt zich bedrogen, voor gek gezet voor de hele klas.
Wanneer Sokolov daarna de bom wilt gaan plaatsen bij Koeznadze, blijkt dat Lev hem heeft verraden en hem, zijn beste vriend, had willen opblazen.
Motieven
Drank (leidmotief)
Sokolov is een alcoholist, vooral in het eerste gedeelte van het boek is het vaak aan de orde. Drank komt veel voor in het verhaal:
Hij naderde de bodem van de tweede fles die hij op deze dag had geopend. Van binnen was hij één en al Gold. (blz. 69)
Hij had met Tanja en Emma gegeten. Nadat ze afscheid hadden genomen was hij nog even terug naar de winkel op Etsel gegaan en had een half dozijn flessen Gold ingeslagen. Hij was bang voor wat hij voelde. Ze maakte een gillend verlangen bij hem wakker, maar hij kon zich niet veroorloven om hopeloos verliefd te worden. Wat hij voelde moest gedoofd worden in een oceaan van wodka. Gold Vodka. (blz. 155)
Sokolov is uit eten met Lev.
“Ik wil wat drinken,” zei Sokolov.
“Er staat daar een vol glas jus d’orange.”
“Ik moet wat hebben om dit te verwerken.”
“Je bent een echte alcoholist, Sasja.”
“Eén glas, Lev.” (blz. 195)
Handschoenen (leidmotief)
De rode handschoenen die Lev zogenaamd had gewonnen bij de weddenschap op de middelbare school komen meerdere keren terug in het verhaal. Een paar voorbeelden:
Toenh hij zijn koffers had gepakt, had hij een keuze gemaakt tussen wat hij in het Westen kon aanschaffen, vermoedelijk van betere kwaliteit en tegen een lagere prijs dan in de USSr, en wat de onvervangbare symbolen, zijn iconen, van zijn leven waren. Zijn eerste vulpen, de servetring die een vriend van zijn vader bij Sasja’s eerste verjaardag had geschonken, de speelgoedbeer, tot op de draad versleten, die hij op zijn tweede verjaardag had gekregen, een schrift met schrijfoefeningen uit de eerste klas, de leren handschoenen die hij ooit aan Lev had verspeeld. (blz. 69
Lev arriveert met Sasja in het hotel na hem uit zijn appartement te hebben gehaald.
“Heb je spullen die je daar weg wil hebben?”
“Waarom?”
“Je gaat daar niet terug. We zoeken iets anders voor je.”
“Ik kan niks anders betalen, Lev.”
“Maak je geen zorgen.”
“Dat doe ik wel.”
“Beloof me dat je niet over die handschoenen begint! Geen woord over die verdomde handschoenen!”
Het lachen deed pijn, Sokolov voelde krampen in zijn maag en ingewanden. Lev streek vriendschappelijk over zijn arm. (blz. 176)
De ruimte (leidmotief)
Sokolov was in Rusland ruimtevaartingenieur. Hij wilde ooit zelf ook nog eens naar de ruimte. Het boek zelf heet ook De ruimte van Sokolov. Daarnaast wordt er hier en daar ook een “ruimte-draai” gegeven aan allerlei dingen. Wederom een paar voorbeelden:
Ze (Irina) was veel kleiner dan hij, als ze elkaar kusten moesten ze een ruimtereis ondernemen. (blz. 86)
Hij zweefde door een universum dat getekend was door vergeefsheid en verdriet, het wrede spelletje van de dobbelende God. (blz. 154)
Hij bleef drinken, jaren achtereen, en maakte reizen naar verre sterren waar alle herinneringen uit zijn hoofd dansten en zijn ik oploste in het niets van zijn opengereten geheugen. (blz. 164)
Na Koeznadze dood te hebben geschoten.
Het geluid van een overkomend vliegtuig bracht hem terug naar zijn stoel.
Waar was hij geweest? Buiten de Melkweg, tussen de sterrenstelsels aan de rand van het universum? (blz. 329)
Jodendom (leidmotief)
Sokolov verhuist naar Israël. Hij was een jood, ging wonen in een joods land en kreeg een vriendin die joodse was en zich in het jodendom verdiepte. Allerlei dingen uit het jodendom komen terug in het boek, de sjabbat, Lechaim, het besnijden, Jom Kippoer, de synagoge enzovoort.
Oktjabr (leidmotief)
Sokolov is stratenveger geworden eigenlijk doordat de Oktjabr ontplofte. Daarna denkt hij er nog veel over na en als hij Lev weer ziet is het haast onvermijdelijk dat ze het daar ook over hebben. De vraag of Lev de Oktjabr heeft gesaboteerd speelt gedurende bijna het hele boek. Sokolov gelooft dat natuurlijk niet, Lev is tenslotte zijn vriend, maar de vraag blijft er. Citaten:
Wat had hem gedreven bij de bouw van de Oktjabr? (blz. 154)
Nog weken na de ramp klonk de echo van de explosie in hun huwelijk door. (blz. 139)
In zijn universum vloog de Oktjabr nog steeds en liet hij de aarde voor wat zij was. (blz. 167)
Sigaar (leidmotief)
Het is een minder belangrijk motief, maar het is er wel een. Lev rookt en meer dan eens vraagt hij Sokolov of hij mag roken. Het is ook hetgeen dat hem ervan bewust maakt dat Lev bij Tanja is: de uitgedoofde sigaret. Fragmenten:
In het ziekenhuis.
Lev richtte zich op en liep naar het raam.
“Is het geoorloofd om hier te roken?” Een Levkiaanse zin. Een vraag tegen beter weten in.
“Jij mag hier roken,” antwoordde Sokolov. (blz. 298)
Op weg naar Irina in het gebouw waar zijn appartement is, nadat hij Koeznadze heeft vermoord.
Hij tastte naar de lichtknop en schakelde opnieuw de verlichting in. Wat hij zag maakte hem zo panisch dat hij nog een keer wanhopig op de knop drukte, en nog een keer, en nog een keer, alsof de lamp hem iets anders kon laten zien, als een toverlantaarn met magisch licht.
Hij staarde naar de uitgetrapte sigaar. (blz. 333-334)
Contrast Lev-Sokolov (verhaalmotief)
Lev en Sokolov hebben grote verschillen. Lev is avontuurlijker, neemt risico’s. Sokolov is voorzichtiger. In het boek werd het contrast vaak benadrukt. Een paar citaten:
Sokolov heeft ruzie met Irina.
“Lev doet aan zwarte kunst. Ik heb nooit begrepen wat jullie in elkaar zagen.”
“Het contrast…” Hij sloeg de inhoud van het glas in één keer achterover. (blz. 164)
“Jij hebt altijd meer lef gehad,” zei Sokolov. “Ik ben bang, eigenlijk. Bang om te verliezen. Daarom doe ik zo m’n best.”
“Jij denkt teveel na, jij,” zei Lev. “Ik denk nooit na over mezelf.” (blz. 171)
Toen Sokolov in Tomsk zijn hersenen verdoofde en het bed deelde met een vrouw van wie hij niet hield, had Lev op de een of andere manier het land verlaten en in New York fortuin gevonden. Sokolovs principes hadden stand gehouden en hij was ten onder gegaan aan de absurde krachten van het noodlot. Lev had meer vitaliteit. Alles wat hij meemaakte veranderde in brandstof. Sokolov daarentegen had zelfmoord op termijn willen plegen. (blz. 178)
De veroveringsdrang die Lev bezat, was Sokolov vreemd. Hij had voor langere tijd een vriendin, Lev verzamelde trofeeën. (blz. 189)
Hij had Lev nodig opdat hij zijn principes tentoon kon spreiden. Lev had hem nodig opdat hij de suprematie van de brutale geest kon demonstreren. (blz. 219)
Bij het laatste fragment zie je dat Lev en Sokolov elkaar als het ware nodig hebben om hun “standpunten” tot uiting te laten komen. Ze zijn tegenpolen en contrasteren dus. Lev is ongelofelijk “wild” vergeleken bij Sokolov en Sokolov heel braaf vergeleken bij Lev. Deze eigenschappen zouden ook bij anderen tot uiting komen, maar in mindere mate. Zo wordt de nadruk op Levs succes en Sokolovs miserabele leven gelegd doordat het ongelofelijk contrasteert (citaat 3).
Het “aanbidden” van Lev door Sokolov (verhaalmotief)
Sokolov heeft veel ontzag voor Lev, voor zijn levenslust en het feit dat hij zoveel bereikt heeft. Lev kan in Sokolovs ogen eigenlijk bijna niks fout doen (behalve een moord plegen), “zo zit hij nou eenmaal in elkaar”. Ik vind dit echt heel goed tot uiting komen in het de volgende fragmenten:
In gesprek met Irina (tijdens hun huwelijk).
“Ach, liefje, natuurlijk wel. Maar hij is een knappe man. Aantrekkelijk op een gevaarlijke manier. Iets hevigs maar kortstondig, zoiets straalt hij uit. Hij brandt alles op. Misschien vind ik dat zo eng aan hem. Hij gaat zo ook met mensen om, alsof ze na gebruik vervangbaar zijn.”
“Dat is niet waar.”
“Wèl. Ik heb dingen gehoord. Hij heeft heel wat meisjes kapotgemaakt.”
“Dat hebben ze dan láten doen.”
“Hè, wat een adoratie.” (blz. 89)
En toen Irina bekende dat ze met Lev geslapen had, een dreiging die hij vanaf het begin van hun huwelijk in stilte had bespeurd, kon hij het Lev niet verwijten. Hij was nu eenmaal zo. En ook Irina wist dat Lev gebruik zou maken van een moment van zwakte. Het ging niet om haar, het ging om het ritueel. Sokolov accepteerde Levs onbeteugelde neuklust, maar hij kon geen vrede vinden met Irina’s beschikbaarheid, ook al was het slechts één keer gebeurd en had ze niet de indruk gewekt dat ze er nog over droomde, integendeel. Ze had het blijkbaar gewild teneinde uit hun huwelijk te breken, uit de regels van hun samenleven. Waarom? Omdat het appelleerde aan geile fantasieën, aan geheime dagdromen, aan de behoefte om een keer dwars door het verbodene te stappen. (blz. 190)
In het laatste fragment geeft hij Irina de schuld van wat het vreemdgaan teweeg heeft gebracht. Alsof Lev er niks aan kon doen, hij was immers gewoon zo. Lev had natuurlijk nooit iets fout kunnen doen.
Hij reageert ook heel emotioneel toen Kirov Lev beschuldigde. Hij moest en zou Lev vrijpleiten en iedereen die Lev ook maar van iets slechts beschuldigde had sowieso ongelijk. Hij had er geen bewijs voor nodig en was bij voorbaat al zeker van Levs onschuld.
Uitgewerkte persoonlijke reactie
Onderwerp
Het onderwerp is volgens mij de moord in de Regov Etsel. Alles wat er gebeurt loopt daaruit voort. Als de moordenaar (Lev) Sokolov niet had herkend en had laten leven, zouden een heleboel dingen niet zijn gebeurd. Het is wel gebeurd en als Lev die man niet had vermoord en als Sokolov niet was blijven leven, dan zou Sokolov nooit hebben ingezien dat Lev zo goed nog niet is en zou hij Lev voor altijd de hemel in hebben geprezen. Er zou nooit een antwoord zijn geweest op de vraag wie de Oktjabr had laten exploderen.
Het moment waarop de moord in de Regov Etsel plaatsvond is niet heel uitgebreid beschreven. Dat vond ik ook helemaal niet erg, aangezien het ook een kort moment was en de lezer bovendien nog niet veel afwist over Lev en Sokolov en hun geschiedenis. Het stoorde mij absoluut niet.
Voordat ik het boek begon te lezen had ik veel verwachtingen. Het zou spannend zijn, een meesterwerk, geniaal. Toen ik het boek net uit had gelezen vroeg ik me af of het boek wel zo goed was, maar toen ik het ging samenvatten en allerlei dingen weer naar boven kwamen, kwam ik tot de conclusie dat het boek wel degelijk aan mijn verwachtingen had voldaan. Ik had niet verwacht dat Lev Sokolov zou proberen te vermoorden. Hij had er reden toe, maar ik dacht dat Lev wel in had gezien hoeveel Sokolov om hem gaf. Het feit dat hij een moord voor hem pleegde zegt al genoeg. Dat Sokolov uiteindelijk Lev vermoordde vond ik wel goed. Niet zozeer de moord, maar meer het feit dat Sokolov eindelijk inzag hoe slecht Lev hem behandeld had en dat hij wraak nam.
Gebeurtenissen
De belangrijkste gebeurtenis vind ik het moment dat Sokolov ontdekt dat Lev hem had willen vermoorden (en dat hij daarna Lev vermoordt). Ik vind dat het uitermate goed is beschreven door De Winter. Het verraad, en daarna nog meer verraad wanneer Sokolov de uitgetrapte sigaar ziet liggen bij Tanja en daaruit zijn conclusies trekt, het verraad dat hij voelde is heel goed beschreven. En dat hij daarna Lev vermoordt zag ik niet helemaal aankomen, omdat Sokolov niet als een moordzuchtig persoon werd beschreven, wat hij volgens mij ook niet was. Geweldig.
Ik denk dat de gebeurtenissen een belangrijkere rol spelen dan de gedachten. Er worden ook niet zoveel gedachten gegeven, meer dromen, herinneringen e.d. Maar de gebeurtenissen zijn overheersend. Het belangrijkste deel van het boek wordt verteld in de vorm van gebeurtenissen.
Personages
De hoofdpersoon is Sasja Sokolov. Hij is absoluut geen held en leeft, en heeft altijd geleefd, in de schaduw van zijn beste vriend, Lev. Het vermoorden van Lev is wel enigszins als een heldendaad te zien, aangezien hij zich bevrijdt van de greep van Lev. In de rest van het boek is hij geen held. Hij is onzeker, bangig en komt niet voor zichzelf op tegenover Lev. Zijn karaktereigenschappen zijn duidelijk beschreven. De lezer leert Sokolov echt kennen, zijn angsten (zo is hij “bang” voor leugendetectors vanwege zijn ervaring ermee bij zijn sollicitatie hij de Israel Aerospace Corporation), zwaktes (drank), gewoonten, gevoelens en gedachten. Bijna alles.
De personages in “De ruimte van Sokolov” zijn levensecht beschreven. Zo komt het wel vaker voor dat mensen na een catastrofale gebeurtenis in hun leven verslaafd raken aan drank. Ook andere aspecten van het verhaal waren levensecht en de manier waarop de personages met de gebeurtenissen omgingen was ook vaak begrijpelijk.
Wat Sokolov aan het einde van het boek doet, Lev vermoorden, vind ik aan de ene kant goed, aan de andere kant minder. Dat hij voor zich opkomt keur ik zeker goed, maar in de vorm van moord is wel een beetje radicaal. Maar ik heb geen idee hoe hij anders tegen Lev op zou kunnen. Hij had immers connecties bij de maffia, die zouden Lev uit de gevangenis kunnen houden als Sokolov hem aanwees als moordenaar van de man in de Regov Etsel, of hem gewoon kunnen vermoorden.
Opbouw
De opbouw van het boek vond ik niet ingewikkeld. Alles was goed te volgen, ondanks de vele flashbacks. Soms vind ik het vervelend als een boek veel flashbacks heeft, maar hier helemaal niet. Ze lieten zien wie Sokolov was en wat hij had meegemaakt, wat ik wel prettig vond.
Het boek was wel spannend. Er zaten momenten in waarop ik me enigszins moest dwingen om verder te lezen, maar dit kwam niet vaak voor.
Alle gebeurtenissen zijn te zien vanuit Sokolovs oogpunt. Dit vond ik wel handig aangezien het verhaal in medias res begonnen was en ik dus nog veel niet wist over Sokolov. Het zou me eigenlijk ook wel interessant hebben geleken als het ook gedeeltelijk vanuit Levs oogpunt was gezien. Hij speelde immers ook een belangrijke rol. Maar ook zonder dat vind ik het perspectief geslaagd.
Taalgebruik
Ik vond het taalgebruik absoluut niet moeilijk.
De verhouding tussen dialoog en beschrijvingen was goed. Er waren veel dialogen, maar ook redelijk wat beschrijvingen. Meestal vind ik dialogen prettiger lezen dan beschrijvingen, maar de beschrijvingen waren absoluut niet storend of saai. Zowel de dialogen als de beschrijvingen boeiden me over het algemeen en het boek las lekker door. Dat vond ik zeker prettig.
Het bijzondere aan het taalgebruik in dit boek vind ik het vermengen van natuurkunde met het verhaal. Zo begon Sokolov over protonen en neutronen en microvolt enzovoort. Dat laat nog meer zien hoe geleerd hij was en ook het verwerken van ruimtetermen in het verhaal vond ik wel leuk om te lezen. Het gaf het boek een tot nu toe voor mij uniek karakter.
Titelbeschrijving
Leon de Winter, De ruimte van Sokolov, Amsterdam 1992 (Grote Lijsters 2000)
Korte beoordeling
Ik vond het leuk om “De ruimte van Sokolov” te lezen. Het las lekker door en het verhaal boeide me. Een enkele keer betrapte ik me op wegdromen, maar over het algemeen had ik wel de drang om door te lezen.
Het beste deel van het boek vond ik toch wel het moment waarop Sokolov ontdekt dat Lev hem had willen vermoorden. Hij pakt Lev terug, wat ik eigenlijk ook wel goed vond. Lev behandelde hem als een mindere en ging vreemd met beide liefdes in zijn leven (Irina en Tanja), terwijl Sokolov heel loyaal was en hem zowat aanbad. Bij het lezen van het boek merkte ik dat Lev dominant was en Sokolov dat toestond. Lev ging vreemd met zijn vrouw, Irina en Sokolov vond dat hij het zijn vriend niet kwalijk kon nemen, hij was immers altijd al een rokkenjager geweest. Er is geen excuus om vreemd te gaan met de vrouw van je beste vriend, maar Sokolov beschouwde Lev zowat als het beste dat hem ooit was overkomen en wou zijn vriend niet kwijt. Hij dacht ook op geen moment, tot het moment dat het ziet dat de bom niet in orde is, dat Lev de raket misschien wel had laten opblazen. Pas op het moment dat hij de bom ziet, vallen de puzzelstukjes op hun plaats. Geweldig beschreven. Na de dood van Lev wordt Sokolov eindelijk echt gelukkig. Hij is omringd door de mensen die hij liefheeft, heeft genoeg geld om een luxe leven te kunnen leiden en wordt niet meer gedomineerd door zijn zogenaamde vriend. Hoe dan ook, ik vond het een goed boek.
Samenvatting
Aleksandr Iwanowitsj Sokolov (Sasja Sokolov) is een 43 jaar oude stratenveger in Tel Aviv.
Wanneer Sokolov toevallig ontdekt dat zijn familie joods is, mag hij er van zijn moeder niet meer over praten. Joden werden toentertijd immers gediscrimineerd in de Sovjet Unie. Tijdens een gesprek met Lev blijkt dat ook hij een jood is, maar dan een half-jood (alleen zijn moeder is joodse).
Sokolov en Lev worden goede vrienden ook al zijn ze elkaars tegenpolen. Lev is avontuurlijk en wil alles uitproberen, goed en kwaad, terwijl Sokolov moralistisch en voorzichtig is.
Sokolov gaat studeren en wordt metallurgisch ingenieur. Lev vraagt hem om mee te werken aan de ontwikkeling van een nieuwe raket, die onder zijn leiding wordt gebouwd, de Oktjabr (oktober). Hij wordt ruimtevaartingenieur en woont ondertussen in Kaliningrad.
Wanneer Lev niet komt opdagen bij een belangrijke vergadering omdat hij zegt dat hij ziek is, gaat Sokolov naar zijn huis en vindt hem bont en blauw. Lev zegt dat hij de liefde van zijn leven heeft gevonden, maar dat ze getrouwd is en haar man hem in elkaar heeft geslagen. Later vertelt zijn vrouw, Irina, dat ze had gehoord dat Maltsev (een van de kosmonauten die met de Oktjabr gelanceerd zouden worden) op diezelfde avond had gevochten in de buurt van hetzelfde hotel als waar Lev met zijn vriendin was gaan eten. Sokolov vertelt zijn vrouw over het vermoeden dat er een verband is tussen de twee zaken, maar gebiedt haar er met niemand over te praten.
Kort na de lancering ontploft de raket. Beide kosmonauten zijn dood en iedereen die met de ontwikkeling van de Oktjabr verbonden is wordt ondervraagd. Wanneer majoor Kirov, degene die hem ondervraagt, insinueert dat er een verband is tussen de twee vechtpartijen (van Lev en Maltsev), ontkent Sokolov alles. Wanneer Sokolov blijft ontkennen, zegt Kirov dat het hem onwaarschijnlijk lijkt dat hij tegen zijn vrouw zou liegen. Irina had alles vertelt. Als Lev met Maltsev had gevochten, zou Lev een motief hebben om de raket op te blazen. Op die manier zou hij immers van Maltsev af zijn en zou er een mogelijke toekomst zijn voor hem en Olga (de vrouw van Maltsev). Sokolov blijft echter zijn vriend verdedigen. Hij zag zijn vriend niet in staat een raket te laten ontploffen die hij zelf had ontwikkeld.
Wanneer Sokolov Irina confronteert met het feit dat zij zijn vertrouwen heeft geschonden, krijgen de twee ruzie en Sokolov ontdekt dat Irina vreemd is gegaan met zijn beste vriend. Hun huwelijk houdt niet lang meer stand en een scheiding volgt. Irina neemt hun dochtertje Natasja mee naar Leningrad, waar haar ouders wonen en trouwt opnieuw.
Sokolov en Lev worden beiden ontslagen. Sokolov wordt naar Tomsk gedeporteerd waar hij onbelangrijk werk verricht. Hij raakt verslaafd aan alcohol. Tegenover zijn moeder doet het echter alsof alles goed gaat. Wanneer ze overlijdt, besluit hij een beroep te doen op zijn joodse afkomst. Hij emigreert naar Israël.
In Israël aangekomen solliciteert hij bij veel bedrijven, maar wordt alleen door één bedrijf uitgenodigd voor een gesprek: de Israel Aerospace Corporation. Wanneer hij een test met de leugendetector moet doen (standaardprocedure) wordt hij niet aangenomen omdat hij het had “doen schrikken”. De directeur van het bedrijf stuurt hem na afloop een lijst met bedrijven die mogelijkerwijs interesse zouden hebben in zijn expertises. Ook nu reageert maar één bedrijf op zijn brief. Koeznadze, eigenaar van All Seasons Parts, geeft hem een rondleiding in de fabriek. Sokolov zou vliegtuigen moeten repareren op een zo goedkoop mogelijke manier. Het moest er volgens Koeznadze “aardig” uitzien, maar hoefde niet helemaal veilig te zijn. Sokolov neemt de baan niet aan en gaat werken als stratenveger. Hij lijdt een armoedig leven en drinkt de hele dag door.
Op een dag ziet hij, terwijl hij de straten veegt in de Regov Etsel, een rijk uitziende man uit een eethuis aan de overkant komen. Na een tijdje verschijnt er een tweede man in kostuum achter hem, die de man doodschiet. Wanneer de schutter Sokolov ziet, rent hij op hem af. Als hij vlak voor hem staat, zegt Sokolov in het Russisch dat hij niets heeft gezien. Ze kijken elkaar aan en Sokolov herkent Lev in de man. Wanneer hij “Ljovka?” zegt, rent de man verschrikt weg. Sokolov gaat naar huis en drinkt tot hij in slaap valt.
Hij gaat met de bus naar huis en ziet een knappe vrouw staan die hij eerder ook al had gezien in het appartementencomplex waar hij woont, zijn nieuwe buurvrouw, Tanja. Hij vraagt haar uit en ze stemt in. Op hun afspraakje neemt ze haar dochtertje, Emma, mee en ze kunnen het goed met elkaar vinden. De twee zijn geëmigreerd uit Rusland en Tanja wilt zich volledig richten op het jood zijn. Ze neemt haar afkomst zeer serieus.
Daarna brengt hij bijna een week dronken in zijn kamer door, zwevend tussen dromen, herinneringen en werkelijkheid. Hij wordt wakker geschud door iemand die hem voor zjiddok (jood) uitscheldt, zoals zijn beste vriend en hij dat vroeger bij elkaar deden. Lev neemt hem mee naar een hotel, waar hij de koninklijke suite voor hem betaalt om uit te rusten en af te kicken. Wanneer hij na dagen geslapen te hebben wakker wordt, is Lev op zakenreis naar Zürich. Na een paar dagen komt Lev weer terug en ze gaan uit eten. Hoewel het hem moeite kost, drinkt Sokolov alleen sinaasappelsap. Lev vertelt dat hij tien weken vast had gezeten in een “detentiecentrum voor hoge pieten die buiten hun boekje zijn gegaan”. Zijn familie regelde dat hij naar Wenen kon komen met Olga (de weduwe van Maltsev) en later naar New York. Zijn familie was een soort Georgische maffia. Ze beheersten bijvoorbeeld de smokkellijnen van Amerika naar Georgië. Lev had Sokolov bij hun weerzien een baan aangeboden en tot zijn grote verschrikking hoort deze dat hij ook voor de maffia zou werken, hoewel zij grotendeels legaal bezig zouden zijn. In New York had Lev geld voor ze gewit. Hij moest bedrijven kopen en daarna weer verkopen. Van elke transactie kreeg hij een percentage. Olga was met hem meegekomen naar New York, maar was van hun flat gesprongen, veertig verdiepingen.
Lev had al verschillende bedrijven opgezet en wilt in Israël één opzetten dat handelt in wapens. Sokolov zou zich bezighouden met de technische kant, waar zijn kennis goed gebruikt kon worden. Lev zou het management regelen, ze zouden partners worden. Hij geeft Sokolov een paar weken de tijd om erover na te denken en zijn leven op orde te krijgen. Hij schenkt hem een mooi appartement en stelt een chauffeur tot zijn beschikking, onder de voorwaarde dat hij van de alcohol afblijft.
Sokolov begint zich langzaamaan weer beter te voelen en gaat vaker uit met Tanja (en soms ook Emma). De twee groeien naar elkaar toe en ook Emma mag Sokolov wel. Wanneer Sokolov Tanja meeneemt naar zijn appartement ziet het ernaar uit dat de twee met elkaar naar bed zullen gaan, maar op het moment dat Tanja voelt dat Sokolov niet besneden is, weigert ze.
Lev had Sokolov verteld dat het niet goed gaat met Irina en Natasja en wanneer hij met Irina praat blijkt dit ook het geval te zijn. Ze wil met Natasja naar Israël komen. Sokolov wilt duidelijk maken aan Tanja dat hij haar wilt en laat zich besnijden.
Wanneer hij in het ziekenhuis ligt, komt Lev bij hem op bezoek. Hij vertelt dat hij wordt gechanteerd. Degene die de alarminstallatie bij hem thuis had aangebracht, Koeznadze, had microfoontjes geplaatst en zo gesprekken afgeluisterd waarin zaken werden besproken die niet helemaal legaal waren. Hij had een neef die belastingsambtenaar was en had gehoord dat er een onderzoek was ingesteld naar Lev. Lev had zijn zaakjes toen op orde gebracht en hem een klein bedrag gegeven als dank. Hij kwam later terug en dreigde naar de fraudebestrijding te stappen als Lev hem geen twee miljoen dollar betaalt. Lev zegt dat Koeznadze vermoord moet worden, anders zou hun bedrijf ten onder gaan en Sokolov weer in de goot belanden. Hij kan het zelf niet doen, omdat de politie zijn naam bij Koeznadze’s contacten zou vinden. Sokolov moet het doen. Deze weigert, maar Lev overtuigt hem dat er geen andere oplossing was. Hij zou een goed alibi hebben, omdat hij in het ziekhuis ligt.
Sokolov sluipt uit het ziekenhuis en rijdt met een auto, die Lev had klaargezet, naar het huis van Koeznadze. In de kofferbak vindt hij een pistool met demper en een bom, om na de moord het huis op te blazen. Op die manier zou al het bewijs vernietigd worden, inclusief de bandjes waarop de illegale bezigheden van Lev waren opgenomen. Sokolov zet een masker op en belt aan bij Koeznadze nadat hij deze naar binnen heeft zien gaan. Wanneer de deur opengaat, richt hij zijn pistool op hem. Koeznadze zegt onschuldig te zijn en smeekt voor zijn leven. Wanneer hij vraagt of hij een zakdoek mag pakken, pakt hij in plaats daarvan zijn pistool en schiet op Sokolov. Deze houdt zijn koffer (waar de bom in zit) voor zich en schiet Koeznadze dood. Als hij vervolgens de bom wilt gaan koppelen aan de klok van de videorecorder, ziet hij dat er mee gesjoemeld is. Als hij de bom had aangesloten op de videorecorder, zou het meteen zijn ontploft en hij dus ook. Hij raakt in de war. Had Lev een foutje gemaakt bij het maken van de bom of was het misschien expres? Hij raakt in paniek. Hij stapt in de auto en rijdt naar Tanja, zij zou wel weten wat hij moet doen. Wanneer hij naar boven gaat ziet hij een uitgedoofde sigaret liggen. Lev is bij haar. Zou hij ook vreemd gaan met haar? Had hij dan toch de Oktjabr opgeblazen? Sokolov is het zat. Hij gaat weer naar beneden en plaatst de bom onder de auto van Lev en rijdt terug naar het ziekenhuis.
Lev, Koeznadze en Grünwald (de tweede getuige van de moord in de Regov Etsel) stierven in dezelfde nacht. Lev had Sokolov willen vermoorden omdat hij getuige was van zijn moord op de man in de Regov Etsel. Koeznadze had wel de alarminstallatie aangelegd (hij importeerde illegaal de installaties en legde ze vervolgens aan) en zou Lev dus ook kunnen verraden. Irina en Natasja waren naar Israël gekomen en Sokolov leefde gelukkig met Tanja, Emma, Irina en Natasja. Sokolov had drie miljoen dollar overgehouden aan de dood van Lev, dankzij de levensverzekeringen die Lev en Sokolov op elkaar hadden afgesloten.
Spanning
Bij het begin van het boek waren er vooral vragen, die niet meteen werden beantwoord. Het maakte me toch wel nieuwsgierig. Zo werd er verwezen naar een ramp die hem naar de onderste laag van de maatschappij had gestuurd. Maar wat was er gebeurd? Een fragment waarbij nieuwsgierigheid bij mij werd opgewekt:
(Achttien jaar later werd hij in Kaliningrad, de afgeschermde en voor buitenlanders gesloten ruimtevaartstad bij Moskou, projectleider van een van de researchteams van het Sovjet-ruimteprogramma van NPO Energia, de bouwer van de aandrijfraketten van de Boeran Shuttle en Sojoezcapsules en van de Progress vrachtcapsules.)
Hij zou er zes jaar werken, tot de catastrofe met de Oktjabr. (blz. 16)
Langzaamaan krijgt de lezer meer informatie, maar niet veel. Op bladzijde 17 gaat het al over de “exploderende Oktjabr”, maar details worden er nog niet gegeven. Op dat moment weet de lezer dus dat de Oktjabr een raket is en dat die is ontploft, maar nog niet waarom Sokolov er daarna niet meer werkte. Meer informatie over de ramp volgt pas bij het sollicitatiegesprek dat Sokolov heeft met Ilan Ben Zwi (hoofd van de researchafdeling van de Israel Aerospace Corporation) (blz. 34). Daar vertelt hij in grote lijnen wat er was gebeurd, details krijgt de lezer later in het verhaal. Hoewel de spanning er wel was, zou ik het niet een spanningsboog noemen. De vragen worden langzaamaan beantwoord, wat voor spanning zorgt, maar het belangrijkste deel van de vraag wordt toch al redelijk snel beantwoord.
Het tweede grote moment van spanning is op het eind. Toen Lev Sokolov vroeg Koeznadze te vermoorden, twijfelde ik in eerste instantie of hij het zou doen. Aan de ene kant leek het me onwaarschijnlijk, aangezien hij zoveel waarde hechtte aan zijn normen en waarden en nooit iets wilde doen dat in zijn ogen slecht was. Hij walgde al zowat bij de gedachten dat hij in wapens zou gaan handelen als hij bij Lev ging werken. Aan de andere kant had ik al gemerkt dat hij veel voor Lev over had. Hij had vijf jaar gezeten in Tomsk gezeten omdat hij “elke consequentie bereid was te aanvaarden” (blz. 147) om Lev uit de gevangenis te houden. In de rest van het boek was ook wel vaak te merken hoe gesteld hij was op Lev, dat was ook te merken tijdens zijn ruzie met Irina over hem. Toen hij uiteindelijk toch instemde met het vermoorden van Koeznadze was het volgende moment van spanning toen hij Koeznadze onder schot hield en niet wilde schieten. Daarna was het eigenlijk spanning tot het moment dat hij de bom onder Lev’s auto plaatste.
Een belangrijke spanningsboog vond ik die tussen de moord op de man in de Regov Etsel en het moment dat Sokolov erachter komt dat Lev de moordenaar was. Niet lang na het begin van het boek vindt de moord plaats en hoewel Sokolov Lev in het gezicht van de moordenaar denkt te herkennen, ziet hij zijn vriend niet in staat een moord te plegen. Maar als Lev het niet was, wie dan wel? Want Lev had het ontkent toen Sokolov al grappend tegen hem zij dat de persoon op de compositietekening, gemaakt door de tweede getuige, wat weg had van Lev. En Sokolov geloofde ieder woord dat Lev zei, wat ook in de rest van het boek zo was. Ik twijfelde zelf ook een beetje of Lev het had gedaan. Toen Sokolov Lev herkende in de moordenaar toen deze naar hem toekwam, dacht ik dat Lev het wel was. Maar toen het verhaal vorderde begon ik te twijfelen. Hij deed toch zo aardig tegen Sokolov, hoewel hij hem wel steeds dwong dingen te doen die hij niet wilde (anders zou hij terug gaan naar de goot). Toen Sokolov ontdekte dat de bom niet in orde was, viel alles op zijn plek. Dit vind ik de overheersende spanningsboog. Een andere belangrijke spanningsboog vind ik die, die veroorzaakt wordt door de vraag of Lev de Oktjabr heeft gesaboteerd.
Tijd
“De ruimte van Sokolov” is niet-chronologisch: er zijn heel veel flashbacks, zowel kleine als grote. Vooral zijn die te vinden in het deel van het boek vóór het moment dat Lev hem naar het hotel brengt. Een voorbeeld is de flashback die begint onderaan bladzijde 21 en eindigt bij bladzijde 30. Deze gaat over wanneer hij Lev had ontmoet en de wedstrijd die ze hadden gehouden om Sokolov’s handschoenen. Een volgende begint na de eerste alinea van bladzijde 32 en eindigt na de tweede alinea van bladzijde 39, met twee korte momenten tussendoor die zich afspelen in het vertel-heden. Deze flashback gaat over zijn sollicitaties bij Israel Aerospace Corporation en bij Koeznadze. Zo zijn er nog veel meer flashbacks, bijvoorbeeld die van zijn ruzie met Irina over Lev, zijn tijd in Tomsk, de dood van zijn moeder, het moment waarop hij erachter komt dat Lev de handschoenen niet eerlijk had gewonnen en zo voort. Het zijn er teveel om op te noemen.
Sokolov praat met Lev aan de telefoon na lang geslapen te hebben.
“Waar ben je?”
“Zürich. Rust uit, Sasja. Zet een streep onder het verleden. Vanaf nu is het leven weer de moeite waard.”
Drie dagen later aten ze in het restaurant van het Carlton Hotel. Bij een gérant door wie Lev met ‘dr. Lezjawa’ werd aangesproken, bestelden ze whisky en sinaasappelsap. (blz. 182)
Daarna wordt er verteld over hun etentje en niets meer over de “drie dagen”.
Sokolov praat met Lev aan de telefoon.
“Tot ziens, Lev. Ik denk wel dat ik je aanbod aanneem.”
“Je bent al behoorlijk gek, dus niets verbaast me, maar je zou nog gekker zijn als je dat afslaat.”
Hij hing op.
Lev sliep, kin op de borst, handen onschuldig op zijn schoot. Het landschap werd woester. Het groen verdween uit de kleuren. (blz. 258)
Lev neemt Sokolov mee naar het terrein waar de fabriek waar hij mede-eigenaar van zou worden gebouwd zou worden. Over de tijd tussen het telefoongesprek en hun reis naar het bouwterrein wordt verder niks verteld.
Daarnaast is er een grote tijdsverdichting tussen het moment dat hij terugrijdt naar het ziekenhuis na een bom te hebben geplaatst onder de auto van Lev en het moment waarop hij in het ziekenhuisbed ligt en de luchtalarmsirenes hoort (verdichting tussen hoofdstuk zes en zeven van deel vier). Ook is er een gigantische verdichting tussen het moment waarop hij de luchtalarmsirenes hoort en het moment waarop hij terugdenkt aan het feestje van Natasja terwijl hij op het dakterras van het Carlton Hotel ligt (verdichting tussen hoofdstuk zeven van deel vier en “later…”).
De verteltijd van het boek is 349 pagina’s. De vertelde tijd is volgens mij ongeveer zeven maanden. Voordat Sokolov door Lev wordt gevonden gaan er ongeveer drie dagen voorbij. Na ongeveer zes dagen gaat hij uit eten met Lev, waarna hij drie à vier weken de tijd krijgt om zijn leven op orde te krijgen. Vervolgens verstrijken er een paar weken waarin hij met Tanja uitgaat, zich verdiept in de wapenindustrie en zich met andere dingen bezighoudt. Tanja had hem op een bepaald moment een ultimatum gesteld: hij moest binnen twee weken beslissen of hij zich zou laten besnijden of niet. Voordat ze dit had gedaan waren er ook al een paar weken voorbij gegaan.
Sokolov laat zich besnijden en vermoordt Koeznadze en Lev. Daarna verstrijken er een paar weken, want het volgende moment zit hij op het dakterras en denkt hij terug aan het verjaardagsfeestje van zijn dochtertje. Er zitten volgens mij wel ongeveer zes maanden tussen de moord op Koeznadze en Lev en het verjaardagsfeestje van Natasja in Israel. Sokolov ligt aan het einde van het boek immers op het dakterras van het Carlton Hotel. Dit zou hij niet doen op een koude dag. De temperatuur in Tel Aviv is over het algemeen pas in mei rond de twintig graden. Dus ruwweg: drie dagen voordat hij Lev ontmoet, zes dagen voordat hij uit eten gaat, vier weken voordat hij heeft besloten en nog een voordat hij zich heeft laten besnijden, zes maanden voordat Natasja haar feestje heeft in Israël. In totaal is de verteltijd volgens mij ongeveer 7 maanden en een week.
De verteltijd is korter dan de vertelde tijd. Ik heb ongeveer één à anderhalve week besteedt aan het lezen van het boek.
Het boek speelt zich af tussen september 1990 en april/mei 1991.
Personages
Aleksandr Iwanowitsj Sokolov
Sokolov is 43 jaar in 1990 en dus geboren in 1947. Hij is een stratenveger in Tel Aviv. Vroeger was hij metallurgisch ingenieur in Rusland, cum laude gepromoveerd op Metaalmoeheid in vacuümruimten. Hij weet veel af over zijn vakgebied en in het hele boek is natuurkundige informatie te vinden.
Sokolov is een alcoholist en jaagt er elke dag wel een paar flessen wodka doorheen:
In Tomsk, het hart van Siberië, was hij alcoholist geworden. Hij had matig gedronken voordat hij uit Kaliningrad gedeporteerd werd (in gedachten gebruikte hij dat woord, ook al was er in technische en juridische zin geen sprake geweest van deportatie: hij was gewoon overgeplaatst naar een andere werkplaats van de constructiefabriek, drieduizend kilometer naar het oosten). Achteraf gezien had hij zich altijd een zekere beperking opgelegd bij het nuttigen van wijn en wodka, alsof hij instinctief wist dat hij in hart en nieren een drinker was. Het was een kwestie van wachten op de catastrofe die zijn ware aard zou vrijmaken. (blz. 15)
Geholpen door liters wodka broedde Sokolov een paar dagen op de gedachte en hij kwam tot het besluit dat hij niets te verliezen had. Hij wist dat hij een alcoholist was geworden, de verslaving had sinds de allereerste slok (was hij elf, twaalf?) op de loer gelegen, en zijn wetenschappelijke carrière was vier jaar geleden geëindigd op het moment dat zijn alcoholistische begon. (blz. 123-124)
Zelf had Sasja nachten wakker gelegen van de gedachte dat hij dit jaar niet de beste van de klas zou zijn. Hij was eerzuchtig. Hij eiste van zichzelf dat hij alles zou begrijpen wat ook voor een ander begrijpelijk was, en zodra hij thuiskwam van school opende hij zijn boeken en studeerde hij tot de feiten en inzichten een plaats in zijn geheugen hadden gevonden. (blz. 23)
Sokolov was in 1980 getrouwd met Irina en kreeg met haar een dochtertje, Natasja. In 1986 werd de scheiding officieel, ze waren vijf jaar getrouwd (blz. 136).
Zijn beste vriend, die hij sinds zijn vijftiende kent, is Lev Lezjawa. Hij steunt hem door dik en dun en vertrouwt hem compleet. Citaat:
“Lezjawa ontkent dat hij met Maltsev heeft gevochten,” gaf Kirov (ondervrager na ontploffing Oktjabr) hoofdknikkend toe.
Sokolov had het gevoel dat Kirov op het punt stond zijn aanklacht in te trekken.
“Dan heeft hij niet met Maltsev gevochten,” zei hij. “ Als Lev dat zegt dan geloof ik hem. Het was een stom vermoeden van mij.” (blz. 146)
Sokolov weet eigenlijk bijna wel zeker dat Lev wel met Maltsev heeft gevochten. Lev ontkent het dus gelooft hij dat zijn vermoeden fout was. (Later blijkt ook wel dat het wél Maltsev was waar Lev mee had gevochten.) Lev’s vriendschap is heel belangrijk voor Sokolov. Zo blijkt ook uit het volgende fragment:
Zijn kinderjaren had hij (Sokolov) doorgebracht in het besef dat hij niet te kort mocht schieten. Hij was bang om te falen, bang zijn ouders kwijt te raken. Tot Lev verscheen. Lev bracht de verbinding met de wereld van de grote dingen tot stand. Met Lev vormde hij een ploeg, een tweeëenheid, collega’s-Samenzweerders die onverveerd de vesting bouwden waarin ze zich konden verschuilen. Als hij bij Lev was voelde hij zelfvertrouwen, zekerheid, daadkracht. Samen met Lev zou hij de horizon bestormen en kruistochten voeren. (blz. 312)
Sokolov is heel onzeker, dat is te merken in het hele verhaal, maar hier wordt het nog bijna letterlijk gezegd:
“Wat waard?”
“De vechtpartij?”
“Ja.”
Zekerheid. Overtuiging. Lev had alles wat Sokolov miste. (blz. 190)
Zijn normen en waarden zijn belangrijk voor hem. Hij wou niet werken bij een bedrijf dat geleid of gefinancierd werd door de maffia, wilde niet werken in de wapenindustrie of een moord plegen, hoewel hij alles deed om uit de goot te blijven. Daarnaast wilde hij ook geen porno kijken bij Lev thuis terwijl diens moeder weg was. Hij heeft een sterk gevoel van wat juist is en wat niet. Een fragment waarin dit ook tot uiting komt:
Sokolov is met Lev naar de plaats gegaan waar o.a. hun fabriek gebouwd gaat worden. Hij ontmoet hier een militaire bekendheid die ook mee gaat werken aan de ontwikkeling van de fabriek (Uri Bar-On)
“Tegen de tijd dat de fabriek klaar is hebben we dat dorp daar weg, denk ik.”
“Ik heb er alle vertrouwen in, Uri,” zei Lev, en hij kneep opgetogen in hun schouders.
“Palestijnen?” vroeg Sokolov.
“Alles wat daar woont is Palestijns,” zei Bar-On. “Het is joods gebied, ook al wonen er nog Palestijnen.”
“Hebben jullie last van ze?”
“De bedoeling is om hier een joodse nederzetting te stichten, Sasja,” zei Lev. “Als we hier willen werken zullen we huizen moeten bouwen, scholen, winkels, een ziekenhuis. Dit is niet zomaar een fabriek neerzetten, dit is een wereld creëren!”
“Is er in Negev geen ruimte?” Sokolov bleef koppig, want het ene recht maakte het andere recht niet minder geldig. Misschien hadden joden het recht om hier te leven, maar daarmee vermochten ze deze Palestijnen niet uit hun armzalige gehucht te verjagen. Om de een of andere reden hadden de Palestijnen hun huizen hier gebouwd, vermoedelijk al eeuwen geleden, en de fabrieksplannen hoefden er niet onder te lijden.
Lev Lezjawa
Lev is even oud als Sokolov. Hij woonde in Wolgograd met zijn ouders maar verhuisde rond zijn vijftiende naar Moskou, waar hij werd toegelaten tot Middelbare School no. 79, net als Sokolov. Hij is zeker van zichzelf, niet bang om risico’s te nemen en wilt alles uitproberen. Een fragment (waarin overigens ook Sokolovs moralisme tot uiting komt):
Sokolov is thuis bij Lev (toen ze nog jong waren) en Lev laat hem pornoblaadjes zien, maar hij wil niet.
“Sommige dingen doe ik gewoon niet,“ zei Sasja, luider dan nodig was, alsof hij zichzelf wilde overtuigen van de juistheid van zijn begrensde behoefte aan sexuele fantasieën.
“Ben jij soms niet normaal of zo?” vroeg Lev uitdagend.
“Misschien niet. Maar, is dat een probleem?”
“Jij bent zo gruwelijk brááf.”
“Ik ben niet braaf. Jij bent alleen zo… zo nieuwsgierig.” Sasja had geen beter woord tot zijn beschikking, maar het dekte wel wat hij bedoelde.
“Nieuwsgierig,” herhaalde Lev nadenkend. “Die kwalificatie bevalt me wel. Ja, ik ben nieuwsgierig. Ik wil alles weten en ik wil ook alles doen. Jij hoeft niets te doen, hè?”
“Jawel. Maar niet alles.” Sasja bleef ernstig ook al zag hij de spot in Levs ogen. Hij voelde zich niet beledigd of vernederd, zo was Lev nu eenmaal.
“Ik wel,” antwoordde Lev met een superieur lachje, “ik wel.”
“Absoluut.”
“Ook een moord?”
“In principe? Ja. Waarom niet?”
“Wil je dat echt weten?”
“Ja,” daagde Lev hem uit.
“Omdat je de bak in draait. Misschien de kogel krijgt.”
“Mijn moord is perfect. In gedachten althans. Als idee. Ik zou wel willen weten hoe dat voelt, ja.”
“En je geweten?”
“Als iemand jou van kant wil maken en je bent hem te slim af? Ik denk dat er dan met je geweten te leven valt.”
“Er zijn grenzen.”
“Net als de ruimte kent het menselijk gedrag geen grenzen,” oreerde Lev.
“Voor mij wel,” antwoordde Sasja koppig. “Zonder grenzen weet ik niet wat ik moet doen. Ik heb behoefte aan principes…”
“Axioma’s,” viel Lev in, “ maar axioma’s zijn hulpmiddelen. Ik wil alles meemaken wat je kunt meemaken in deze wereld.”
“Daarom ben jij braaf.”
“Dan ben ik maar braaf.” (blz. 50-51)
Lev is naar mijn mening een echte rokkenjager, player. Hij was vreemd gegaan met Irina én Tanja. De liefdes van zijn beste vriend! Het feit dat hij de Oktjabr had opgeblazen om een leven te kunnen hebben met Olga betekent wel dat hij ook echt verliefd was. Anders blaas je geen raket op met alle gevolgen van dien. In de rest van het boek heb ik geen andere vrouw kunnen ontdekken die zoveel voor hem betekende. Een fragment over de vrouwen in zijn leven:
Lev was een aantrekkelijke man, blakend van kracht en intellect, een charmeur die elke vrouw die hij in het viezier kreeg het bed in verleidde. Zonder afgunst had hij Levs eigenschappen geaccepteerd. De veroveringsdrang die Lev bezat, was Sokolov vreemd. Hij had voor langere tijd een vriendin, Lev verzamelde trofeeën.
“Je weet toch, die piloten in de Jaks in de oorlog? Als ze een vijand hadden neergeschoten, dan tekenden ze dat aan op hun toestel. Op mijn lul is geen plekje meer over,” had Lev een keer gepocht. (blz. 189)
Isaäk Berenstein/ Iwan Sokolov (vader van Sasja)
Sokolovs vader, Isaäk Berenstein, was jongste zoon van een streng gelovig joods gezin. In oktober 1917 vlucht zijn familie vanuit Odessa naar Roemenië. In 1918 wordt hij geboren. Wanneer er een fascistische staatsgreep plaatsvindt, breekt hij zijn opleiding tot rabbijn af en wordt leraar en lid van de communistische partij. In 1939 ontmoet hij zijn vrouw, Anna Beneviste. Ze veranderen hun identiteit en Isaäk Berenstein wordt Iwan Sokolov en vluchten naar Rusland. Hij meldt zich bij het Rode Leger en wordt bevorderd tot luitenant bij de artillerie. Na de demobilisatie studeert hij aan het Instituut voor Zware Machinebouw en wordt hij apparattsjik (blz. 115). Hij overlijdt op zestigjarige leeftijd aan een hartaanval, in 1980.
Anna Beneviste (moeder van Sasja)
Anna is een dochter uit een traditioneel joods gezin dat welvarend was. Ze ontmoet haar man (Isaäk Berenstein) in 1939 en niet lang erna vluchten ze naar Rusland. Daar neemt ze (zoals eerder gezegd) een nieuwe identiteit aan en worden ze lid van de communistische partij.
Ze (haar buren) hadden voor haar gezongen en de een na de ander maakte melding van haar onbaatzuchtige hulpvaardigheid. “Je moeder was een goede Russin,” zei de buurvrouw, “ze stond klaar voor een ander. Gewoon om te helpen. We missen haar. En dat ze een jodin was, dat wisten we niet. Maar dat maakt niet uit. Ze was een goed mens, jood of niet.” (blz. 122-123)
Ze overlijdt op zeventigjarige leeftijd (en zeven maanden om precies te zijjn). Ze had een nierziekte gekregen, maar er waren geen bedden beschikbaar in het ziekenhuis en de apotheken hadden geen medicijnen in voorraad, zo leest Sokolov na haar dood in een van haar brieven die hij nog niet had geopend.
Irina Sokolov (haar achternaam ná de scheiding weet ik niet)
Irina is de ex-vrouw van Sasja. Ze waren vijf jaar getrouwd en kregen een dochter, Natasja. Een van de factoren die hun scheiding deed versnellen, was het feit dat zij vreemd was gegaan met Lev. Daarnaast had ze aan de inspecteur verteld over het vermoeden dat Sokolov had met betrekking tot Levs vechtpartij. Sokolov had het haar in vertrouwen verteld en voelt zich verraden.
Over haar uiterlijk is te lezen in het volgende fragment:
Zij was een blonde Russin met brede jukbeenderen en een sensuele mond, altijd felrood geverfd, net als haar teennagels. Haar witgouden haar reikte tot haar schouders, vaak bedekt door zelfgemaakte jurken, kopieën van modellen die ze in Westerse bladen zag en, na het huwelijk met Sasja, door originelen. Doordat ze in haar jeugd aan atletiek deed, was haar lichaam hard en gespierd, tot haar borsten toe. Ze was veel kleiner dan hij, als ze elkaar kusten moest ze een ruimtereis ondernemen. (blz. 86)
Na hun scheiding verhuist ze met Natasja naar Leningrad, waar haar ouders wonen. Ze hertrouwt, maar scheidt ook weer.
Tanja Hirschberg
Vanuit Kiëv naar Tel Aviv geëmigreerd. Ze was getrouwd met Dmitri, maar die overleed in de oorlog. Ze had ook nog een dochtertje van zes, Natasja. Na de dood van haar man was ze verslaafd geraakt aan de alcohol, maar ook weer van haar verslaving afgekomen. In Kiëv was ze een lerares.
In Israël heeft ze zich gericht op het jodendom en ze wil volop van haar leven genieten. Ze straalt van levenslust. Een voorbeeld:
Hij knikte en vroeg zich af of Irina ooit ook op deze pathetische manier tegen een man had gesproken. Maar het was een nare gedachte die hij meteen wegjoeg. Hij probeerde zonder bijgeluiden naar haar te luisteren.
“Op mijn leeftijd hebben de meeste vrouwen hier al vier kinderen. Maar ik doe aan sport, ik ben gezond, ik heb nog steeds een hoofd voor studie en concentratie, en ik wil leven voordat het te laat is.” (blz. 217)
Ze is “een sociaal wezen, gefascineerd door de maatschappij die hier was ontstaan, bereid haar leven te richten op de versterking en verrijking van het land” (blz. 251). Sasja krijgt een vaste relatie met haar.
Structuur
De geleding zit zo in elkaar:
Deel 1: twaalf hoofdstukken
Deel 2: negen hoofdstukken
Deel 3: drie hoofdstukken
Deel 4: zeven hoofdstukken
Later…: één hoofdstuk
Daarna is er nog “Dank”, waarin De Winter mensen bedankt die hem hebben geholpen bij het schrijven van het boek.
“De ruimte van Sokolov” heeft één verhaallijn, die van Sokolov.
Het boek is in medias res begonnen. Door middel van flashbacks wordt er veel verteld over zijn leven vóór zijn straatvegercarrière. De tijd ervoor was ook belangrijk voor het verhaal, maar het boek begint midden in zijn leven. Vlak na het begin van deel 2 zijn veel belangrijke gebeurtenissen van voor zijn het begin van het verhaal al verteld. Daarna zijn er ook nog wel flashbacks, maar minder.
Ruimte
Het verhaal speelt zich vooral af in Tel Aviv. Een enkele keer is hij met Lev naar de plaats gegaan waar hun fabriek zou worden gebouwd. De flashbacks speelden zich af in Moskou, Kaliningrad, Tomsk en hij vertelde ook iets over zijn vaders verleden dat zich afspeelde in Odessa en Roemenië.
Vertelsituatie en perspectief
Er is sprake van een personale vertelsituatie. De lezer ziet de gebeurtenissen door de ogen van Sokolov. Zo blijkt onder andere uit het laatste citaat van de vorige pagina. De lezer komt te weten wat hij van dingen vindt en hoe hij erover denkt. Zijn gedachten komen goed naar voren. Op die manier leert de lezer Sokolov kennen. Ik vind dat het goed “werkte” bij de gebeurtenissen in het boek. De lezer ziet het vanuit Sokolovs oogpunt en snapt hoe Sokolov zich voelt.
Thema
Het thema van “De ruimte van Sokolov” is volgens mij verraad. Alles draaide er om. Lev verraadt Sokolov meerdere keren door vreemd te gaan met zijn vrouw en daarna waarschijnlijk ook met zijn vriendin. Irina verraadt Lev tegenover Kirov, waardoor Sokolov Lev heeft verraden door zich niet aan zijn woord te houden wat betreft het niet verder vertellen van de vechtpartij van Lev: “Zijn vrouw had hem verraden zoals hij zelf zijn vriend had verraden.” (blz. 113). Wanneer hij Irina confronteert met wat ze heeft gedaan tijdens een telefoontje vanuit Israel, praten ze erover:
“Irina… ik heb een streep getrokken onder m’n verleden, onder jou, zelfs onder Natasja, ook al moest ik daar m’n best voor doen…” Hij hoorde het wollige pathos in zijn stem. “… maar ik had geen keus omdat jij ons huwelijk had opgeblazen…”
“Daar heb je zelf vrolijk aan meegeholpen, Aleksandr Iwanowitsj.”
“Je hebt me verraden, Irina, en je hebt Natasja van haar vader beroofd!”
“Je hebt jezelf verraden, Aleksandr Iwanowitsj, en die gruwelijke waarheid probeer je nu al meer dan vijf jaar te ontlopen.”
Een bepaalde categorie verwijten kon hij moeilijk van zich afschudden. Hij had iets met verraad, een grote gevoeligheid voor het woord alleen al. Misschien was hij zo krampachtig principieel omdat hij zijn vermogen tot verraad in bedwang moest houden, en dat was iets dat door Lev werd herkend. (blz. 287)
De vriendschap tussen Lev en Sokolov is ook ontstaan door iets wat later verraad bleek te zijn. Lev had de wedstrijd niet eerlijk gewonnen. Sokolov voelt zich bedrogen, voor gek gezet voor de hele klas.
Motieven
Drank (leidmotief)
Sokolov is een alcoholist, vooral in het eerste gedeelte van het boek is het vaak aan de orde. Drank komt veel voor in het verhaal:
Hij naderde de bodem van de tweede fles die hij op deze dag had geopend. Van binnen was hij één en al Gold. (blz. 69)
Hij had met Tanja en Emma gegeten. Nadat ze afscheid hadden genomen was hij nog even terug naar de winkel op Etsel gegaan en had een half dozijn flessen Gold ingeslagen. Hij was bang voor wat hij voelde. Ze maakte een gillend verlangen bij hem wakker, maar hij kon zich niet veroorloven om hopeloos verliefd te worden. Wat hij voelde moest gedoofd worden in een oceaan van wodka. Gold Vodka. (blz. 155)
Sokolov is uit eten met Lev.
“Ik wil wat drinken,” zei Sokolov.
“Er staat daar een vol glas jus d’orange.”
“Ik moet wat hebben om dit te verwerken.”
“Je bent een echte alcoholist, Sasja.”
“Eén glas, Lev.” (blz. 195)
Handschoenen (leidmotief)
De rode handschoenen die Lev zogenaamd had gewonnen bij de weddenschap op de middelbare school komen meerdere keren terug in het verhaal. Een paar voorbeelden:
Toenh hij zijn koffers had gepakt, had hij een keuze gemaakt tussen wat hij in het Westen kon aanschaffen, vermoedelijk van betere kwaliteit en tegen een lagere prijs dan in de USSr, en wat de onvervangbare symbolen, zijn iconen, van zijn leven waren. Zijn eerste vulpen, de servetring die een vriend van zijn vader bij Sasja’s eerste verjaardag had geschonken, de speelgoedbeer, tot op de draad versleten, die hij op zijn tweede verjaardag had gekregen, een schrift met schrijfoefeningen uit de eerste klas, de leren handschoenen die hij ooit aan Lev had verspeeld. (blz. 69
Lev arriveert met Sasja in het hotel na hem uit zijn appartement te hebben gehaald.
“Waarom?”
“Je gaat daar niet terug. We zoeken iets anders voor je.”
“Ik kan niks anders betalen, Lev.”
“Maak je geen zorgen.”
“Dat doe ik wel.”
“Beloof me dat je niet over die handschoenen begint! Geen woord over die verdomde handschoenen!”
Het lachen deed pijn, Sokolov voelde krampen in zijn maag en ingewanden. Lev streek vriendschappelijk over zijn arm. (blz. 176)
De ruimte (leidmotief)
Sokolov was in Rusland ruimtevaartingenieur. Hij wilde ooit zelf ook nog eens naar de ruimte. Het boek zelf heet ook De ruimte van Sokolov. Daarnaast wordt er hier en daar ook een “ruimte-draai” gegeven aan allerlei dingen. Wederom een paar voorbeelden:
Ze (Irina) was veel kleiner dan hij, als ze elkaar kusten moesten ze een ruimtereis ondernemen. (blz. 86)
Hij bleef drinken, jaren achtereen, en maakte reizen naar verre sterren waar alle herinneringen uit zijn hoofd dansten en zijn ik oploste in het niets van zijn opengereten geheugen. (blz. 164)
Na Koeznadze dood te hebben geschoten.
Het geluid van een overkomend vliegtuig bracht hem terug naar zijn stoel.
Waar was hij geweest? Buiten de Melkweg, tussen de sterrenstelsels aan de rand van het universum? (blz. 329)
Jodendom (leidmotief)
Sokolov verhuist naar Israël. Hij was een jood, ging wonen in een joods land en kreeg een vriendin die joodse was en zich in het jodendom verdiepte. Allerlei dingen uit het jodendom komen terug in het boek, de sjabbat, Lechaim, het besnijden, Jom Kippoer, de synagoge enzovoort.
Oktjabr (leidmotief)
Sokolov is stratenveger geworden eigenlijk doordat de Oktjabr ontplofte. Daarna denkt hij er nog veel over na en als hij Lev weer ziet is het haast onvermijdelijk dat ze het daar ook over hebben. De vraag of Lev de Oktjabr heeft gesaboteerd speelt gedurende bijna het hele boek. Sokolov gelooft dat natuurlijk niet, Lev is tenslotte zijn vriend, maar de vraag blijft er. Citaten:
Wat had hem gedreven bij de bouw van de Oktjabr? (blz. 154)
Nog weken na de ramp klonk de echo van de explosie in hun huwelijk door. (blz. 139)
Sigaar (leidmotief)
Het is een minder belangrijk motief, maar het is er wel een. Lev rookt en meer dan eens vraagt hij Sokolov of hij mag roken. Het is ook hetgeen dat hem ervan bewust maakt dat Lev bij Tanja is: de uitgedoofde sigaret. Fragmenten:
In het ziekenhuis.
Lev richtte zich op en liep naar het raam.
“Is het geoorloofd om hier te roken?” Een Levkiaanse zin. Een vraag tegen beter weten in.
“Jij mag hier roken,” antwoordde Sokolov. (blz. 298)
Op weg naar Irina in het gebouw waar zijn appartement is, nadat hij Koeznadze heeft vermoord.
Hij tastte naar de lichtknop en schakelde opnieuw de verlichting in. Wat hij zag maakte hem zo panisch dat hij nog een keer wanhopig op de knop drukte, en nog een keer, en nog een keer, alsof de lamp hem iets anders kon laten zien, als een toverlantaarn met magisch licht.
Hij staarde naar de uitgetrapte sigaar. (blz. 333-334)
Contrast Lev-Sokolov (verhaalmotief)
Lev en Sokolov hebben grote verschillen. Lev is avontuurlijker, neemt risico’s. Sokolov is voorzichtiger. In het boek werd het contrast vaak benadrukt. Een paar citaten:
“Lev doet aan zwarte kunst. Ik heb nooit begrepen wat jullie in elkaar zagen.”
“Het contrast…” Hij sloeg de inhoud van het glas in één keer achterover. (blz. 164)
“Jij hebt altijd meer lef gehad,” zei Sokolov. “Ik ben bang, eigenlijk. Bang om te verliezen. Daarom doe ik zo m’n best.”
“Jij denkt teveel na, jij,” zei Lev. “Ik denk nooit na over mezelf.” (blz. 171)
Toen Sokolov in Tomsk zijn hersenen verdoofde en het bed deelde met een vrouw van wie hij niet hield, had Lev op de een of andere manier het land verlaten en in New York fortuin gevonden. Sokolovs principes hadden stand gehouden en hij was ten onder gegaan aan de absurde krachten van het noodlot. Lev had meer vitaliteit. Alles wat hij meemaakte veranderde in brandstof. Sokolov daarentegen had zelfmoord op termijn willen plegen. (blz. 178)
De veroveringsdrang die Lev bezat, was Sokolov vreemd. Hij had voor langere tijd een vriendin, Lev verzamelde trofeeën. (blz. 189)
Hij had Lev nodig opdat hij zijn principes tentoon kon spreiden. Lev had hem nodig opdat hij de suprematie van de brutale geest kon demonstreren. (blz. 219)
Bij het laatste fragment zie je dat Lev en Sokolov elkaar als het ware nodig hebben om hun “standpunten” tot uiting te laten komen. Ze zijn tegenpolen en contrasteren dus. Lev is ongelofelijk “wild” vergeleken bij Sokolov en Sokolov heel braaf vergeleken bij Lev. Deze eigenschappen zouden ook bij anderen tot uiting komen, maar in mindere mate. Zo wordt de nadruk op Levs succes en Sokolovs miserabele leven gelegd doordat het ongelofelijk contrasteert (citaat 3).
Het “aanbidden” van Lev door Sokolov (verhaalmotief)
Sokolov heeft veel ontzag voor Lev, voor zijn levenslust en het feit dat hij zoveel bereikt heeft. Lev kan in Sokolovs ogen eigenlijk bijna niks fout doen (behalve een moord plegen), “zo zit hij nou eenmaal in elkaar”. Ik vind dit echt heel goed tot uiting komen in het de volgende fragmenten:
“Ach, liefje, natuurlijk wel. Maar hij is een knappe man. Aantrekkelijk op een gevaarlijke manier. Iets hevigs maar kortstondig, zoiets straalt hij uit. Hij brandt alles op. Misschien vind ik dat zo eng aan hem. Hij gaat zo ook met mensen om, alsof ze na gebruik vervangbaar zijn.”
“Dat is niet waar.”
“Wèl. Ik heb dingen gehoord. Hij heeft heel wat meisjes kapotgemaakt.”
“Dat hebben ze dan láten doen.”
“Hè, wat een adoratie.” (blz. 89)
En toen Irina bekende dat ze met Lev geslapen had, een dreiging die hij vanaf het begin van hun huwelijk in stilte had bespeurd, kon hij het Lev niet verwijten. Hij was nu eenmaal zo. En ook Irina wist dat Lev gebruik zou maken van een moment van zwakte. Het ging niet om haar, het ging om het ritueel. Sokolov accepteerde Levs onbeteugelde neuklust, maar hij kon geen vrede vinden met Irina’s beschikbaarheid, ook al was het slechts één keer gebeurd en had ze niet de indruk gewekt dat ze er nog over droomde, integendeel. Ze had het blijkbaar gewild teneinde uit hun huwelijk te breken, uit de regels van hun samenleven. Waarom? Omdat het appelleerde aan geile fantasieën, aan geheime dagdromen, aan de behoefte om een keer dwars door het verbodene te stappen. (blz. 190)
In het laatste fragment geeft hij Irina de schuld van wat het vreemdgaan teweeg heeft gebracht. Alsof Lev er niks aan kon doen, hij was immers gewoon zo. Lev had natuurlijk nooit iets fout kunnen doen.
Hij reageert ook heel emotioneel toen Kirov Lev beschuldigde. Hij moest en zou Lev vrijpleiten en iedereen die Lev ook maar van iets slechts beschuldigde had sowieso ongelijk. Hij had er geen bewijs voor nodig en was bij voorbaat al zeker van Levs onschuld.
Uitgewerkte persoonlijke reactie
Onderwerp
Het onderwerp is volgens mij de moord in de Regov Etsel. Alles wat er gebeurt loopt daaruit voort. Als de moordenaar (Lev) Sokolov niet had herkend en had laten leven, zouden een heleboel dingen niet zijn gebeurd. Het is wel gebeurd en als Lev die man niet had vermoord en als Sokolov niet was blijven leven, dan zou Sokolov nooit hebben ingezien dat Lev zo goed nog niet is en zou hij Lev voor altijd de hemel in hebben geprezen. Er zou nooit een antwoord zijn geweest op de vraag wie de Oktjabr had laten exploderen.
Voordat ik het boek begon te lezen had ik veel verwachtingen. Het zou spannend zijn, een meesterwerk, geniaal. Toen ik het boek net uit had gelezen vroeg ik me af of het boek wel zo goed was, maar toen ik het ging samenvatten en allerlei dingen weer naar boven kwamen, kwam ik tot de conclusie dat het boek wel degelijk aan mijn verwachtingen had voldaan. Ik had niet verwacht dat Lev Sokolov zou proberen te vermoorden. Hij had er reden toe, maar ik dacht dat Lev wel in had gezien hoeveel Sokolov om hem gaf. Het feit dat hij een moord voor hem pleegde zegt al genoeg. Dat Sokolov uiteindelijk Lev vermoordde vond ik wel goed. Niet zozeer de moord, maar meer het feit dat Sokolov eindelijk inzag hoe slecht Lev hem behandeld had en dat hij wraak nam.
Gebeurtenissen
De belangrijkste gebeurtenis vind ik het moment dat Sokolov ontdekt dat Lev hem had willen vermoorden (en dat hij daarna Lev vermoordt). Ik vind dat het uitermate goed is beschreven door De Winter. Het verraad, en daarna nog meer verraad wanneer Sokolov de uitgetrapte sigaar ziet liggen bij Tanja en daaruit zijn conclusies trekt, het verraad dat hij voelde is heel goed beschreven. En dat hij daarna Lev vermoordt zag ik niet helemaal aankomen, omdat Sokolov niet als een moordzuchtig persoon werd beschreven, wat hij volgens mij ook niet was. Geweldig.
Ik denk dat de gebeurtenissen een belangrijkere rol spelen dan de gedachten. Er worden ook niet zoveel gedachten gegeven, meer dromen, herinneringen e.d. Maar de gebeurtenissen zijn overheersend. Het belangrijkste deel van het boek wordt verteld in de vorm van gebeurtenissen.
Personages
De hoofdpersoon is Sasja Sokolov. Hij is absoluut geen held en leeft, en heeft altijd geleefd, in de schaduw van zijn beste vriend, Lev. Het vermoorden van Lev is wel enigszins als een heldendaad te zien, aangezien hij zich bevrijdt van de greep van Lev. In de rest van het boek is hij geen held. Hij is onzeker, bangig en komt niet voor zichzelf op tegenover Lev. Zijn karaktereigenschappen zijn duidelijk beschreven. De lezer leert Sokolov echt kennen, zijn angsten (zo is hij “bang” voor leugendetectors vanwege zijn ervaring ermee bij zijn sollicitatie hij de Israel Aerospace Corporation), zwaktes (drank), gewoonten, gevoelens en gedachten. Bijna alles.
De personages in “De ruimte van Sokolov” zijn levensecht beschreven. Zo komt het wel vaker voor dat mensen na een catastrofale gebeurtenis in hun leven verslaafd raken aan drank. Ook andere aspecten van het verhaal waren levensecht en de manier waarop de personages met de gebeurtenissen omgingen was ook vaak begrijpelijk.
Wat Sokolov aan het einde van het boek doet, Lev vermoorden, vind ik aan de ene kant goed, aan de andere kant minder. Dat hij voor zich opkomt keur ik zeker goed, maar in de vorm van moord is wel een beetje radicaal. Maar ik heb geen idee hoe hij anders tegen Lev op zou kunnen. Hij had immers connecties bij de maffia, die zouden Lev uit de gevangenis kunnen houden als Sokolov hem aanwees als moordenaar van de man in de Regov Etsel, of hem gewoon kunnen vermoorden.
Opbouw
De opbouw van het boek vond ik niet ingewikkeld. Alles was goed te volgen, ondanks de vele flashbacks. Soms vind ik het vervelend als een boek veel flashbacks heeft, maar hier helemaal niet. Ze lieten zien wie Sokolov was en wat hij had meegemaakt, wat ik wel prettig vond.
Alle gebeurtenissen zijn te zien vanuit Sokolovs oogpunt. Dit vond ik wel handig aangezien het verhaal in medias res begonnen was en ik dus nog veel niet wist over Sokolov. Het zou me eigenlijk ook wel interessant hebben geleken als het ook gedeeltelijk vanuit Levs oogpunt was gezien. Hij speelde immers ook een belangrijke rol. Maar ook zonder dat vind ik het perspectief geslaagd.
Taalgebruik
Ik vond het taalgebruik absoluut niet moeilijk.
De verhouding tussen dialoog en beschrijvingen was goed. Er waren veel dialogen, maar ook redelijk wat beschrijvingen. Meestal vind ik dialogen prettiger lezen dan beschrijvingen, maar de beschrijvingen waren absoluut niet storend of saai. Zowel de dialogen als de beschrijvingen boeiden me over het algemeen en het boek las lekker door. Dat vond ik zeker prettig.
Het bijzondere aan het taalgebruik in dit boek vind ik het vermengen van natuurkunde met het verhaal. Zo begon Sokolov over protonen en neutronen en microvolt enzovoort. Dat laat nog meer zien hoe geleerd hij was en ook het verwerken van ruimtetermen in het verhaal vond ik wel leuk om te lezen. Het gaf het boek een tot nu toe voor mij uniek karakter.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
B.
B.
PUIK WERK!
13 jaar geleden
AntwoordenS.
S.
Een hele goeie samenvatting en analyse
13 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
De dochter van Tanja is Emma, niet Natasja
13 jaar geleden
AntwoordenN.
N.
Zeer goed verslag ! Ik kan er veel info uit halen want het is al een tijdje geleden dat ik het moeten lezen heb.
11 jaar geleden
Antwoorden