Feitelijke gegevens
Titel: De loopjongen
Oorspronkelijke titel: idem
Auteur:: Gerrit Komrij
Verschijningsdatum 1e druk: februari 2012
Gebruikte druk:2e
Aantal bladzijden: 160
Uitgeverij: De Bezige Bij
Verfilmd als: n.v.t.
Verslag geschreven door: Kees van der Pol

 Biografie auteur  
Gerrit Komrij (1944) debuteerde in 1968 met de bundel Maagdenburgse halve bollen en andere gedichten, waarmee hij onmiddellijk opviel door de vormvastheid en de ongrijpbare humor. Typisch voor een Komrij-gedicht is de elektrisch geladen spanning, een gesloten circuit, om de titel van zijn dichtbundel uit 1982 nog eens aan te halen. Een gedicht is een wereld op zichzelf en moet door zichzelf weer vernietigd worden. 'Een vers moet rond zijn om niet te bestaan', dichtte hij: 'Een vers is ballast. Zorg dat het vergaat.' Op 26 januari 2000 werd hij gekozen tot Dichter des Vaderlands, een functie die hij vervulde tot zijn terugtrekking in 2004. Hij maakte bij die gelegenheid bekend dat hij De Poëzieclub en het bijbehorend tijdschrift Awater oprichtte. Zijn volledige poëzie werd in 2004 gebundeld in Alle gedichten tot gisteren, waarin ook een groot aantal nieuwe, ongebundelde gedichten werden opgenomen. Daarna verscheen de bundel Spaans benauwd (2005).

In 1980 publiceerde Komrij de autobiografische roman Verwoest Arcadië, gevolgd door de romans Over de bergen (1990), Dubbelster(1993), De klopgeest (2001) en Hercules (2004). Tot zijn verdere verhalende proza behoren onder meer De Pagode (1992), Een zakenlunch in Sintra (Portugese verhalen, 1996) en Demonen (autobiografische verhalen, 2003). Dit laatste boek werd genomineerd voor de Gouden Uil. Naast poëzie en verhalend proza publiceerde Komrij een groot aantal essays en beschouwingen over zulke zaken als poëzie, politiek en het menselijke temperament. In 2001 zag een uitgebreide, tweedelige keuze uit dat werk het licht in de door René Puthaar samengestelde en van een nawoord voorziene uitgave Inkt. Kapitale stukken. Voor zijn essayistische oeuvre kreeg Komrij in 1993 de P.C. Hooftprijs toegekend.

Sinds de verschijning van de eerste bloemlezing uit de Nederlandse poëzie in 1000-en-enige gedichten (1979) geldt Komrij als bloemlezer uit de Nederlandse en ook Afrikaanse poëzie bij uitstek. Meest recent verschenen Kakafonie. Encyclopedie van de stront (2006) en De Nederlandse kinderpoëzie in 1000 en enige gedichten (2007). Prijzen die Komrij in zijn loopbaan heeft gekregen zijn onder meer De poëzieprijs van Amsterdam (1970), Busken Huet-prijs (1979), Herman Gorter-prijs (1982), P.C. Hooft-prijs (1993), Gouden Uil (1999) en nominaties voor de Gouden Uil in 2002 en 2004. In 2001 werd hij geëerd met een doctoraat honoris causa van de Universiteit van Leiden.

Flaptekst
Hoe kan hij erachter komen wie het meest zijn vriendschap waard is? Deze vraag houdt Arend van jongs af aan bezig en werpt hem steeds terug op zichzelf. Ook in zijn studententijd, wanneer hij in morsige cafés uren van geluk vindt, blijft deze vraag onopgelost. Hij levert zich over aan protestbijeenkomsten en kiest voor de drastische lijn, omdat hij het heerlijk vindt om persoonlijke belangen buiten spel te zetten. Radicaal wordt hij en bevlogen, bezield van grootse ideeën, maar hij vindt zo ook een vriend.

Motto
Er is geen motto

Opdracht
Er is geen opdracht

Eerste zin van het boek  
“Arend loopt met grote stappen af op de paal. De kievit noemen zijn klasgenoten hem, omdat hij altijd zo’n haast lijkt te maken. “

Quotes die er toe doen
“Meestal is de ene jongen een kop groter dan de ander en de kleine kijkt dan half scheel omhoog, dolgelukkig dat hij de tas van de langste mag dragen. Een soort loopjongen, meer niet. Arend zal nooit zo’n loopjongen worden. “ (blz. 16)

“Ze hebben eerst Arend gevraagd de vergadering voor te zitten, zijn optreden als plaatsvervanger indachtig, maar hij heeft voor de eer bedankt. Hij is tevreden met zijn plek in de schaduw. Hij wil de revolutie met twee handen dienen en ziet zich het liefst als loopjongen van de goede zaak, niet als functionaris.” (blz. 103)

“Sinds het opduiken van Bob heeft Arends leven opnieuw een andere loop genomen. Waarschijnlijk was er niet eens sprake van telkens een nieuwe loop- stap voor stap kwam hij terecht in de loop die al voor hem was uitgestippeld… de loop waarin hij uiteindelijk wel moest terechtkomen. Geen toeval, maar wetmatigheid.” (blz. 110)

Trivia
In een interview zegt Komrij over zijn boek: ‘Je ziet de geschiedenis van de jaren zestig zich herhalen. Occupy is er nog maar kort, maar het is dezelfde beweging die toen gaande was: het heersende gezag niet accepteren, de generatie boven je willen wegsturen. Daarom is 'De loopjongen' ook heel actueel: de maatschappelijke onrust van de jaren zestig steekt nu weer de kop op. Het is crisis en de mensen willen de oorzaak van hun boosheid, de machthebbers, straffen. Mijn boek laat dat zien. Hoe raken mensen door actuele ontwikkelingen en heersende onvrede bevangen? Het boek is een onvoltooid verleden tijd.’

Samenvatting
I
Arend Wiebenga zit op het gymnasium. Hij woont recht tegenover de ambachtsschool en iedere dag ziet hij de jongens in hun blauwe overall komen aanfietsen. Het zouden allemaal vrienden kunnen zijn. We zitten in de jaren vijftig (distributieomroep, bepaalde tienerliedjes) Zijn vader is al overleden en Arend wordt opgevoed door zijn moeder die de eerste vrouwelijke dominee in Nederland is.  Ze wonen in een klein dorp waarin nog alles zijn gang  gaat. Hij wil graag een vriendje hebben en er zijn op zijn school twee mogelijke kandidaten. Maar erg succesvol is hij niet.

Wanneer hij met beiden wil afspreken bij een plek in het bos, komt er niemand opdagen en op een schoolfeest bereikt hij niets als hij om aandacht  te trekken flauwvalt.  In een schrift schrijft hij de plus - en minpunten van de beide jongens op, zodat hij een afweging kan maken wie de beste vriend voor hem is. Net als zijn moeder gaat hij ook theologie studeren, al gelooft hij niet meer in God. Samen luisteren ze soms naar de radio: de draadomroep.  Hij denkt nog wel eens terug aan zijn vader die hem een pak voor zijn blote billen gaf, toen hij in de klas een vriendje verklikt had. Zo’n tijd was het dus in die vijftiger jaren. Hij hoopt dat hij een vriend zal krijgen als hij gaat studeren in de stad: daar zijn immers veel jongens!

2
Arend Wiebenga studeert theologie, maar het is een roerige tijd in de hoofdstad. Er zijn veel protestbijeenkomsten tegen het establishment en daar is Arend wel gevoelig voor,. Hij doet mee ook in discussies in cafés . Zo voert hij een discussie met de student Samuel. Die beweert

“‘Liefde is het geweldigste woord ooit uitgevonden. Ze kennen het in elke windhoek. Ze hebben het gekend in elk tijdvak van de geschiedenis. Een knappe prestatie voor een woord dat tegelijk de grootste leugen aller tijden is. Misschien moet iets wel een leugen zijn om zo populair te worden. Liefde is om de seks een gouden randje te geven. Liefde is om de prostitutie binnen het huwelijk te legitimeren. […] En vriendschap? Waarvoor dacht je dat de vriendschap was uitgevonden? Om jezelf bevestigd te zien. Om jezelf te kunnen toeroepen dat je een betrouwbaar persoon bent. Iemand om op te bouwen. Je kunt beter een hond nemen. Die likt en kwispelt ook.’
Dat vindt Arend helemaal niet leuk en daarna wil hij maar weinig met Samuel te maken hebben. Dan ontmoet hij Erik weer. Die is van studie veranderd (van medicijnen naar politieke wetenschappen) en hij troont hem mee naar de cafés. Erik is erg vriendelijk en voor een tijdje denkt Arend dat hij nu toch zijn vriend te pakken heeft. Maar ze gaan naar bijeenkomsten van een radicalere stroming die onder leiding van Bob staat. Daar manifesteert Erik zich als een te softe vertegenwoordiger en dan is hij bij die Bob uit de gratie. Arend kiest voor Bob, die een sterke indruk maakt. Hij wordt eigenlijk zijn loopjongen. Ze besluiten om samen de wereld te hervormen. Dit deel is typisch voor de revolutionaire sfeer in de zestiger jaren in Amsterdam. Eigenlijk maakt Komrij die tijd een beetje belachelijk.

3
Arend Wiebenga zit in de jungle in een Zuid-Amerikaans land. Hij is er door Bob gekomen die zelf het bijna afgebrande kamp snel heeft verlaten. Arend is er als zijn boodschappenjongen achtergebleven en hij moet oppassen op een gewonde guerrillastrijder, die een gapende hoofdwond heeft. Als hij in zijn schommelstoel ligt (er is toch niet veel anders te doen), denkt hij aan de landen waarnaar Bob hem mee  toe heeft gesleept. Eerst Albanië (waar ze met egards werden ontvangen) en daarna naar China. Het communisme moet verdedigd worden. Intussen is hij getrouwd waarom?) Zijn moeder is overleden, maar hij mocht niet terug van de leiding om haar te begraven. Ook heeft hij zich niet geliefd gemaakt toen hij de opdracht kreeg  twee mensen af te maken en dat heeft geweigerd.

In de eenzaamheid van de jungle begint Arend toch vreemd te doen.   Het leven komt hem zinloos over. Hij ijlt: “Ik hou van je, schommelstoel. Er zit genoeg liefde in me om ook nog eens van jou te houden. De keus had ik tussen hangmat en schommelstoel, maar de hangmat is rot. De jungle heeft de hangmat opgevreten. Nee, de jungle maakt me niet gek. Broeierig is het… Zelfs de insecten bewegen zich trager. Maar ik… ik denk nog even helder en ik volg alles. Ik zie de torren duidelijk voor me. Ik weet exact wanneer het tijd is voor de bloeddoek. Ik zie in welke ramen glas zit en in welke ramen niet. Ik kan de dagen en de uren en de seconden tellen en nauwkeurig bijhouden. Voor ik gek begin te worden zal er nog veel moeten gebeuren.’(blz. 135)

Hij kiest alleen nog voor de vriendschap. De revolutie is geslaagd, omdat hij voor de vriendschap heeft gekozen. Bob is de vriend die hij zijn hele leven heeft gezocht.Aan het einde van dit derde hoofdstuk valt de door hem verzorgde strijder dood voor zijn voeten neer.

“Addendum” (letterlijk een aanhangsel van een boek)
Arend Wiebenga is al een man op leeftijd: hij is docent op een universiteit. Vooral meisje bezoeken zijn colleges. In een krant leest hij een artikel van Bob (intussen 76 jaar) die vol trots vertelt dat hij onder een andere naam dubbelspion geweest is en Albanië en China voor het lapje heeft gehouden. Zijn groep bestond voornamelijk uit mensen van de BVD die op die manier in communistische landen konden infiltreren. Een heel kleine groep echte aanhangers was er. Hij spreekt denigrerend over Arend Wiebenga: “Dat was een idioot.”

Au, dat is een  klap in het gezicht voor Arend, maar ook voor de lezer. Vriendschap is een illusie.

Titelverklaring
Arend Wiebenga wil in zijn leven geen “loopjongen”zijn. Dat is iemand die doet wat anderen willen. Hij wil een gelijkwaardige persoon zijn in een evenwichtige relatie.
De term “loopjongen”komt dan ook enkele keren in de roman voor.

De eerste keer is dit op blz. 16” Meestal is de ene jongen een kop groter dan de ander en de kleine kijkt dan half scheel omhoog, dolgelukkig dat hij de tas van de langste mag dragen. Een soort loopjongen, meer niet. Arend zal nooit zo’n loopjongen worden. “
Maar wanneer een romanschrijver in het begin van een boek dat schrijft, moet een argwanende lezer al meteen denken dat dit juist wel zal gebeuren. En het gebeurt natuurlijk ook. Arend wordt wel degelijk de loopjongen en de boodschappenjongen van zijn grote voorbeeld Bob. . Hij is tevreden met zijn plek in de schaduw. Hij wil de revolutie met twee handen dienen en ziet zich het liefst als loopjongen van de goede zaak, niet als functionaris.” (blz. 103)

Het wordt natuurlijk allemaal nog erger wanneer uit de bijlage achter in het boek blijkt dat hij gewoon gebruikt is door Bob, inderdaad als een loopjongen. Bob noemt hem zelfs een idioot.

Lijst met belangrijkste personages/karakters
Arend
Bob

Analyse van de personages/karakters
Arend   is een heel vriendelijke, zachtaardige jongen die we in drie episodes van zijn leven volgen. Op het gymnasium kan hij maar geen vriendje krijgen, ook  al doet hij er veel voor en maakt hij gekke grappen. Hij is bovendien enig kind en zijn vader (toch een voorbeeld voor een jongen ) is overleden. Dan gaat hij studeren en hij laat zich meteen door linkse ideeën inpalmen. Hij wil dan een grotere sterke leider. Erik die hij weer ontmoet, is te soft, maar voor Bob wil hij wel de loopjongen zijn die hij niet wilde zijn in deel 1. Bob is bovendien ouder (een verlangen naar een vaderfiguur) Je vraagt je als lezer af of geen homo-erotische gevoelens heeft: in deel 1 en 2 komen vrouwen namelijk  niet ter sprake. In deel 3 is  hij door Bob de wereld over gesleept. Hij gelooft in zijn leider, hij wil alleen niet doden. Dat verzwakt wel zijn positie. In een bijna  afgebroken kamp moet hij een gewonde strijder verzorgen. Intussen is hij tussen neus en lippen door getrouwd. In de bijlage wordt duidelijk dat hij als vriend misbruikt is door Bob. Dat was gewoon een dubbelspion die een aantal volgelingen om hem heen moest hebben. Bob is nooit een echte vriend geweest.

Bob is ouder dan Arend. Hij komt in het eerste hoofdstuk niet voor. In hoofdstuk 2 is hij een krachtige leider van een zogenaamd communistische beweging. Hij gedraagt zich als een vaderfiguur die streng is (zoals ook de vader uit deel 1, die Arend billenkoek geeft als hij zijn klasgenootje heeft verraden.)  Maar uit het vervolg blijkt dat hij een dubbelspion was en dat hij dus de vriendschap met Arend heeft gefaket.

Genre  
Psychologische novelle
Filosofische novelle

Uitgewerkte thematiek en motieven
De twee belangrijkste motieven zijn: het verlangen een vriend te hebben en de desillusie. Als gymnasiast wil  Arend een vaste vriend hebben. Er moet sprake zijn van een evenwichtige relatie: hij wil geen loopjongen voor die vriend worden.  “Vrienden zijn er om gedachten en ideeën mee te delen – een gezamenlijk schild tegen de saaie gedachten, de ideeën die iedereen heeft.'

Maar wat hij ook doet en verzint, het lukt hem niet een vriendje (Erik of Kurt) te krijgen. Hij mijmert over de stoere jongens van de ambachtsschool.
Hij wil iemands zorgen dragen, iemands vertrouwen, iemands geheimen… hoe moet hij het noemen? Hij wil dragen wat de ander draagt, opgaan in iemand en iemand in zich laten opgaan. Hij wil niet alleen zijn. Hij voelt dat hij iets mist, en dat “iets” heeft te maken met vriendschap, maar ook heel veel met alle leed in de wereld.’
Je vraagt je als lezer wel af: is Arend in de basis een homo? Hij denkt dat hij bij zijn studie wel een vriend zal krijgen: er zijn immers veel jongens. Over meisjes wordt met geen woord  gerept. Samuel wijst hij af omdat die veel te sceptisch tegenover het fenomeen vriendschap staat. Die beweert: “En vriendschap? Waarvoor dacht je dat de vriendschap was uitgevonden? Om jezelf bevestigd te zien. Om jezelf te kunnen toeroepen dat je een betrouwbaar persoon bent. Iemand om op te bouwen. Je kunt beter een hond nemen. Die likt en kwispelt ook. “

Daarmee valt Samuel af. Dat gebeurt ook met Erik als die een te softe houding tegenover infiltranten er op na houdt. In tegenstelling tot wat hij deel 1 heeft beweerd, wordt Arend weldegelijk een loopjongen voor zijn sterke vriend  Bob, die hem heel ver weet te krijgen nl. tot in het verre buitenland en in de jungle. Dat laatste decor is natuurlijk symbolisch, want ook Arend is doodgelopen in de jungle. Hij mag alleen een doodzieke strijder verzorgen en dat lukt hem niet.  Maar Bob blijft zijn vriend, tegen wie hij dus wel opkijkt. Er is dus geen evenwichtige relatie, terwijl hij in het eerste hoofdstuk heeft gezegd dat vriendschap op een evenwicht is gebaseerd. De grote klap voor Arend wordt natuurlijk aan het einde onthuld. Bob blijkt helemaal geen vriend van hem geweest te zijn. Bob heeft hem misbruikt voor zijn spionagedoeleinden. Arend was één die sukkels die in een linkse vredesboodschap geloofde.

De desillusie is compleet. Henk Westbroek had in de tachtiger jaren met zijn popgroep Het Goede doel een Nederlandstalige hit met “Vriendschap is een illusie.”  Dat ervaart Arend Wiebenga als geen ander. De loopjongen ontpopt zich tot een roman met lesje voor het leven: de mens denkt vaak dat hij zijn eigen overtuigingen en interesses volgt, maar we mogen niet vergeten dat we niet het enige personage in het wereldverhaal zijn. We hebben namelijk niet altijd onze eigen rol in handen. En dat is de zin van het bestaan. Desillusie is daarvan soms (vaak) het (onverdiende) loon.

Structuur en perspectief
De kleine roman wordt opgebouwd in drie delen die alleen met een cijfer worden aangeduid. Het gaat om drie episoden uit het leven van Arend Wiebenga. (zijn schooltijd, zijn studententijd en zijn periode als linkse activist) Daarna volgt er nog een kort Addendum (aanhangsel)  waarin als het ware de clou van de roman wordt verteld. Die informatie  is zowel voor de lezer als voor de hoofdpersoon heel schrijnend.

In de drie hoofdstukken en het aanhangsel is Arend de personale verteller. Hij vertelt het verhaal in de hij-vorm aan de lezer. We leren alleen zijn gevoelens en gedachten kennen. Hij vertelt in de o.t.t.

De tijd en het decor van de handeling  
Er worden geen data en jaartallen in de kleine roman genoemd. Daarom moet je als lezer uitmaken wanneer iets speelt aan de hand van tekstgegevens. In het eerste hoofdstuk zitten we in de vijftiger en de zestiger jaren. De radio was toen nog een distributievoorwerp waarop je slechts vier zenders kon beluisteren. Ook de liedjes die de jongen en zijn moeder zingen, komen uit die tijd.

In hoofdstuk 2 zijn we in de roerige zestiger en zeventiger jaren, wanneer de revolutie tegen het establishment wordt gepreekt in studentenkringen. Links is aan de macht. In hoofdstuk 3 zijn we waarschijnlijk weer een aantal jaren later. De revolutie moet ook in de praktijk worden gebracht (Albanië, China, Zuid-Amerika.) Het aanhangsel zal in ieder geval wel in de 21e eeuw spelen, want Bob is daar al 76 jaar  en Arend heeft al grijze haren.

Het decor is niet zo moeilijk te bepalen. In het eerste deel is er sprake van een dorpje waar de moeder van Arend domineese is. Er wordt niet verteld waar het ligt. In het volgende hoofdstuk is Amsterdam het decor van de studentenoproer. In deel 3 is het platform een Zuid-Amerikaans land waar guerrillastrijders vechten tegen de overheid. Arend is in de jungle en dat is een symbolische ruimte. In dat hoofdstuk is hij namelijk al flink de weg kwijt in zijn leven en hij heeft zich alten leiden door een slechte gids die hem bovendien in de jungle in de steek laat..

In het Aanhangsel dat maar enkele bladzijden telt, is Arrend docent op een van de universiteiten. Welke  dat is, wordt niet beschreven.

De stijl
De stijl is wat langdradig mar ook poëtisch. Komrij is natuurlijk ook een dichter. In deel I krijgen we gedachten van Arend te zien en die zijn voor een puber goed onder woorden gebracht. Maar deel 2 is ronduit saai. Het derde deel wordt weer wat spannender qua inhoud.

Slotzin 
“Gevraagd naar zijn persoonlijke mening over Arend Wiebenga antwoordt Bob: “Hij was een idioot.”(blz. 160)

Beoordeling Scholieren.com
Korte roman over de desillusie en de vriendschap. Niet elk deel is even leesbaar onder woorden gebracht. Deel 1 is goed leesbaar, maar deel 2 is langdradig en saai. Deel 3 is waT verwarrend. Het aanhangsel is qua inhoud sterk.

Vriendschap is een belangrijk motief in het leven, maar ook in de literatuur  Je kunt het boek daarom goed combineren met andere literaire werken met dit thema.
Een paar voorbeelden:
Maarten ‘t Hart   Ik had een wapenbroeder
Nescio        Titaantjes
PB Gronda  Ondervrienden
Aleid Truijens  Vriendendienst
Tommy Wieringa  Joe Speedboot

Zie voor meer boeken met dit thema: de themalijst  van www.scholieren.com (via de voorpagina)

Dit boekje van Komrij is wel heel snel te lezen: er zijn maar 160 bladzijden die bovendien op een ruime bladspiegel zijn afgedrukt. Maar deel 2 is wel even doorbijten.
De amusementswaarde voor scholieren is niet erg hoog: een klein zesje.
De literaire waarde: 2 punten.

Recensies
Er zijn vrij veel goede recensies verschenen over dit boekje.

http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3201973/2012/02/25/Zou-zo-n-jongen-een-vriend-kunnen-zijn.dhtml
http://www.recensieweb.nl/recensie/3803/We+banen+ons+een+weg+door+de+jungle.html
http://www.8weekly.nl/artikel/9817/gerrit-komrij-de-loopjongen-een-loopjongen-het-bos-in-gestuurd.html
http://www.cobra.be/cm/cobra/boek/boek-recensie/1.1221419 http://www.cuttingedge.nl/boekenstrips/gerrit-komrij-de-loopjongen

Bronnen   
Interview met de schrijver over deze roman

http://www.nu.nl/boek/2766713/gerrit-komrij-ziet-nieuwe-roman-als-testament.html
http://www.boekenkrant.com/page2.php?submenu=8bca767ba26103190a5eaf649e1fd3ec&news_id=2868