Titel: De koperen tuin
Auteur: S. Vestdijk
Plaats en jaar van uitgave: Nijgh en van Ditmar N.V. Rotterdam / ’-Gravenshage, 1950 Gegevens auteur Simon Vestdijk werd op 17 oktober 1898 geboren in Harlingen. Na de lagere school en drie jaar hbs
maakt hij zijn middelbare schoolopleiding af op de Rijks-HBS in Leeuwarden. In 1917 gaat hij medicijnen studeren in Amsterdam. In zijn studententijd is hij meermalen depressief, een aandoening die hem de rest van z'n leven zal achtervolgen. Hij begint ook poëzie en korte verhalen te schrijven. In 1926 verschijnen de gedichten 'Riem-zonder-eind' en 'Zonsondergang' in De Vrije Bladen. Een jaar later doet Vestdijk zijn artsexamen en zal hij op verschillende plaatsen in Nederland als arts praktijken waarnemen. In zijn roman De dokter en het lichte meisje (1951) zal hij deze ervaringen uit zijn waarnemingspraktijk verwerken. In de tussentijd studeert hij korte tijd filosofie, psychologie en houdt hij zich bezig met astrologie. Van 1929 maakt hij een reis als scheepsarts naar Indië, maar vanaf 1932 zal hij zich vrijwel volledig op een andere passie storten: de literatuur. In 1932 wordt Vestdijk redacteur van Forum. Vanaf 1939 woont hij in Doorn, waar hij een groot deel van zijn oeuvre schrijft. Hij woont in het begin samen met zijn hospita Ans Koster, maar na haar dood in 1965 trouwt hij in dat jaar met Mieke van der Hoeven, met wie hij een zoon en een dochter krijgt als hij al ver in de zestig is. Hij overlijdt in 1971, tweeënzeventig jaar oud. De P.C. Hooftprijs wint hij in 1950, de Constantijn Huygensprijs in 1955. In 1963 werd hij Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Op 20 maart 1971 wordt hem de Prijs der Nederlandse Letteren toegekend, maar hij is te ziek om langs te komen bij de uitreiking. Simon Vestdijk schrijft gedurende zijn leven 52 romans, tientallen essaybundels, vertalingen, kritieken, vertalingen en dichtbundels. Enkele bekende romans zijn onder andere Terug tot Ina Damman (1934), Het vijfde zegel (1937), De nadagen van Pilatus (1938), Sint Sebastiaan (1939), Rumeiland (1940), Ierse nachten (1946), Ivoren wachters (1951). Algemene thematiek Identificatie en isolement zijn een algemeen thema van Vestdijk. De bewondering of liefde voor een vriend of een vrouw die haar voltooiing niet vindt komt vaak voor als thema. “Uit zijn verhalend creatief werk in proza spreekt de medicus, die ook de gelegenheid vond psychologie en psychiatrie te bestuderen. Vooral echter het menselijke in het probleem boeide hem en bleef hem boeien in de waarneming van psychische en fysische verschijningsvormen.”
Interne gegevens Motivatie van je keuze Ik had een boek nodig voor dit leesverslag. Ik keek daarom maar eens in de kast van mijn ouders, en zag dit boek staan, De Koperen Tuin van Simon Vestdijk. Ik wist dat dit een bekende en goede schrijver was, dus daarom ben ik er in begonnen. Ik wist vooraf niet waar het over ging, dat was eigenlijk erg leuk. Samenvatting Nol Rieske is het zoontje van de rechter. De verhouding tussen zijn broer Chris en hem is erg slecht en hij heeft zich voorgenomen Chris ooit nog eens de baas te worden. Zijn moeder is erg knap en muzikaal, waardoor er geregeld mannen over de vloer komen voor muziekbijeenkomsten. Als Nol acht jaar is, neemt zijn moeder hem mee naar de Tuin. Daar wordt, in de muziektent, de mars van Sousa gespeeld en Nol is daar erg van onder de indruk. Hij raakt ook erg in de ban van de dirigent Henri Cuperus. Ook danst hij daar met zijn dochter Trix. Hierna staat Nol erop pianoles te krijgen van Cuperus. Na een mislukte opvoering van 'Tannhauser' van Wagner wordt Cuperus ontslagen en behoudt hij alleen nog wat leerlingen. Af en toe ziet Nol Trix ergens in de stad; vechtend met andere meisjes of jongens omdat ze zeggen dat haar vader altijd dronken is. Maar als Cuperus stopt met lesgeven aan Nol, omdat hij hun dienstmeisje gezoend had, volgen de andere leerlingen en heeft Cuperus geen werk meer. Nol gaat hem helpen door geld voor hem in te zamelen en daardoor krijgt hij later ook weer werk; Cuperus mag het orkest bij de opera 'Carmen' dirigeren. Maar jammer genoeg loopt de uitvoering uit op een grote mislukking, waardoor Cuperus zwaar depressief raakt. Hij begint nu weer met veel drinken. Op een dag gaat Nol bij Cuperus langs en dan komt hij Trix voor de deur tegen. Ze verklaren elkaar de liefde en spreken iets af voor de volgende dag, maar Trix komt dan niet opdagen. Ze schrijft hem een brief, waarin staat dat hun liefde niets kan worden. Als Nol gaat studeren komt zijn moeder hem opzoeken en ze vertelt hem dat Trix in de Sociëteit van de Tuin werkt en ze een verhouding heeft met Vellinga. En omdat ze ook al zijn brieven niet had beantwoord was dit een enorme klap voor Nol. Als hij met zijn vader en Chris in de Sociëteit gaat eten, praat hij met haar en zij vertelt dat Cuperus ernstig ziek is. Als hij hem wil opzoeken laat Trix hem niet binnen. Ze is bang dat hij dingen over haar vertelt die Nol niet mag weten. De volgende dag bericht ze hem dat Cuperus is overleden. Als hij na 3 jaar terug komt naar W…, omdat zijn moeder ernstig ziek is geworden, gaat hij naar de Sociëteit om zich te bedrinken. En daar komt hij Vellinga tegen, samen met Trix. Die nacht overlijdt zijn moeder. Vellinga brengt hem dronken naar huis en de volgende dag vertelt hij hem dat hij Trix verleid had en dat ze het had uitgemaakt. Als hij naar Trix gaat legt ze hem alles uit en biecht ze ook op dat ze nog met 3 anderen ook wat had gehad. Hij reageert jaloers, maar vraagt haar ten huwelijk omdat ie nog steeds van haar houdt. Ze vraagt hem bij haar te blijven en ze zegt dat ze morgen het antwoord zal geven. Maar Nol besluit om toch naar huis te gaan en de volgende dag langs te komen. Maar als hij komt vertelt Trix' tante dat ze die nacht zelfmoord heeft gepleegd. Nu voelt ie zich erg schuldig. In zijn wanhoop stuurt hij een telegram naar Vellinga en gaat hij bij Caspers langs om de hele geschiedenis te bespreken. Ten einde raad gaat hij naar de Tuin, die er zwart en verdord uitziet. Titelverklaring De titel, De Koperen Tuin, staat voor meerdere betekenissen. Het element koper verwijst niet alleen naar de kleur van de bladeren van de Tuin in de herfst, maar ook naar de koperen muziekinstrumenten van de blazers die op een bepaald moment in het boek voorkomen bij een concert wat wordt gegeven in de tuinkoepel. Het verwijst echter ook naar de dirigent die de hoofdpersoon zo bewondert, meneer Cuperus, en naar zijn dochter, Trix Cuperus. Bovendien is de Tuin de Hof van Eden, het paradijs van Adam en Eva, waaruit de ikverteller Nol Rieske wordt verjaagd. De Tuin is de plaats waar Nol als vijfjarig jongetje voor het eerst kennis maakt met muziek en met Trix Cuperus. In de rest van het boek speelt de Tuin een rol als achtergrond bij belangrijke gebeurtenissen in het boek. Verklaring motto Het boek heeft geen motto. Thema Zelf noemde Vestdijk zijn boek een roman genoemd waarin ‘de muzikale ontwikkeling van een student wordt beschreven, o.a. aan de hand van een opvoering van de opera Carmen. Hieruit zou eigenlijk geconcludeerd kunnen worden dat het hoofdthema van het boek Nols verhouding tot de muziek is. Het lijkt mij echter juister te zeggen, dat de roman een geschiedenis van een jeugdliefde is, die tot ondergang gedoemd is, omdat Nol niet rijp genoeg is en zijn liefde niet kan bevatten, en omdat Trix een minderwaardigheidsgevoel tegenover Nol heeft. Motieven Muziek vormt een belangrijk motief. Het is voor Nol ongeveer de enige vorm om te leven; met muziek. Het speelt in een aantal gevallen een functionele rol: als inwijdingsroes, specialistische belangstelling en ironisch commentaar van de schrijver. In het begin van het boek speelt het een erg belangrijke rol, De Tuin is ook een belangrijk motief. Het wordt niet alleen in de titel van de roman genoemd, maar vormt op belangrijke momenten in het leven van Nol de achtergrond van de gebeurtenissen. Daarom is het niet alleen maar een decor, maar is er ook een symbolische betekenis aan toe te kennen: die van Paradijs, het Hof van Eden. Het is voor Nol de plaats waar verborgen verlangens zijn opgebloeid en verwelkt. Haat en jalousie is ook een motief: Nol is woedend op alle minnaars van Trix en alle vrijgezellen in het algemeen, en Vellinga in het bijzonder, hij is jaloers op Chris, zijn broer, en Trix haat haar vader. Drankzucht is ook een motief: Cuperus kon maar niet van de drank afblijven, waardoor hij een keer een woedeaanval krijgt en ontslagen wordt en een slechte naam in het dorp krijgt. Trix vecht met jongens als ze haar vader uitschelden, en ze wordt verkracht terwijl hij onder invloed is en haar niet kan beschermen. Nol ziet drank ook af en toe als oplossing, een aantal keer bezuipt hij zich nogal, en denkt dat hij daarmee een oplossing krijgt, wat soms helaas niet het geval is. De ondergang, het noodlot is ook een motief: de opera Carmen mislukt, Cuperus gaat aan de drank ten onder en sterft, Nols moeder overlijdt, Trix wordt verkracht, pleegt zelfmoord en de relatie tussen Trix en Nol is gedoemd te mislukken.
Personages - Nol Rieske is de hoofdpersoon en ikpersoon. In het begin van het boek is hij 5 jaar, aan het einde 23 jaar. Hij maakt voor het eerst kennis met muziek in De Tuin, neemt een aantal jaar later pianoles van de dirigent die toen daar speelde. Deze wordt een soort idool van hem. Nol wordt verliefd op de dochter van deze pianoleraar en dirigent, Trix, die wel een paar jaar ouder is dan hij. Uiteindelijk wil hij met haar trouwen, maar dan pleegt ze zelfmoord. Nol haat zijn broer Chris vanwege zijn machtsmisbruik jegens hem. Hij is naar de buitenwereld heel erg zelfbeheerst, maar tegelijkertijd is hij ook heel fantasievol en emotioneel. Hij kropt zijn gevoelens vaak op om maar geen emoties aan de buitenwereld te laten zien, maar hij huilt wel vaak. Daarnaast is hij heel erg muzikaal. En hij koestert al vanaf de eerste ontmoeting een diepgewortelde liefde voor Trix. Maar pas naarmate de tijd vordert ontdekt hij zijn liefde en bewondering voor haar en hij twijfelt heel lang totdat hij dat aan haar duidelijk maakt. Maar ook voor haar vader heeft hij speciale gevoelens; eerst heel veel bewondering, en een soort van vadergevoelens, die hij nooit bij zijn vader voelde. Maar later slaat dat langzamerhand om in gehoorzaamheid, trouw en medelijden. - Chris is drie jaar ouder dan Nol. Hij tiranniseert zijn broertje, maar wordt later door hem overvleugeld. Hij heeft, in tegenstelling tot Nol 'in het geheel geen instinct. Hij had alleen maar een temperament, oppervlakkig, pseudo-briljant.' Chris is niet muzikaal, heeft geen gevoel voor humor en lijkt op zijn vader, terwijl Nol meer heeft van zijn moeder. Hij probeert zich onder zijn kameraden te handhaven door stunts als de pepermuntfabriek. Als Nol hem op hardhandige wijze van zijn pepermuntaffaire heeft af geholpen, verandert Chris: hij wordt volstrekt normaal, ingetogen, fantasieloos. Hij wordt een knap advocaat en een degelijk huisvader, maar is eigenlijk van binnen uitgedroogd, levenloos. - Nols vader, rechter te W…, is van Duitse afkomst. Hij is vlijtig, nadenkend en droog, blikkend door de opmerkzame brillenglazen, die Chris van hem had geërfd, vormelijk, zelfs voor een rechter. - Nols moeder is geestig en muzikaal. Ze is een aantrekkelijke vrouw. Zij is van haar man vervreemd, zozeer, 'dat ze niet eens gezamenlijk meer konden opvoeden.' Cuperus is eerst voor Nol een 'geweldenaar', de 'koninklijke vertolker' van de mars van Sousa. Hij is een drankzuchtige romantische musicus. Hij speelt niet zonder fouten, maar bezield. Hij vereert vooral Wagner. Cuperus heeft een sterk zelfbewustzijn. Hoewel hij van zijn vrouw en dochter houdt, kan hij mede door zijn drankprobleem toch niet de juiste houding tegenover hen vinden. - Trix is een lang en bleek meisje. Ze is vier jaar ouder dan Nol. Nol zegt over haar: ,,bleek en hooghartig, fier en ongenaakbaar. Ze houd vanaf de dans in de ‘Tuin’ al van Nol. Uit haar gezicht spreken opstandigheid en mismoedigheid. Zij haat haar vader om zijn drankzucht. Zij zelf vindt, dat trots haar grootste ondeugd is. - Vellinga is een lange, zware, met zijn 27 jaren reeds enigszins dikbuikige man. Hij is ijsbaancommissaris, fuifnummer en donderjournalist, en heeft Trix in slaap laten vallen met waarschijnlijk slaapmiddel, en daarna verkracht. - Caspers is een jong bankier met culturele neigingen. Hij heeft les gehad van Cuperus en is ook een geliefde van Trix geweest. Dijkhuizen is een al iets oudere man, vrijgezel, zoals Caspers en Vellinga, dik en bol, tevreden met het leven en met zichzelf, een braaf drinker, een groot minnaar van de muziek en voor de leus nogal kerkelijk. (Zoals ook Caspers 'alleen in het openbaar' christelijk is). Hij bewerkt, dat Cuperus bij het kerkkoortje wordt ontslagen. Hij was ook een geliefde van Trix. Opbouw Het verhaal is verdeeld in 20 hoofdstukken, genummerd met Romeinse cijfers. Het hele boek is in de verleden tijd geschreven. Omdat het verhaal geheel in de verleden tijd staat, lijkt het één groot flashback. Daar binnen zijn een aantal flashbacks, kleinere en grotere. Het verhaal is in chronologische volgorde verteld. Het boek begint bij het vijfde en eindigt bij het 23e levensjaar van Nol Rieske. Er was een duidelijke spanningsboog van het begin tot het einde van het boek, daardoor bleef het ook boeien. Er was geen climax waar naar toe werd gewerkt, aan het eind komen wel enkele belangrijke gebeurtenissen voor. Tijd Het verhaal begint bij het vijfde levensjaar van Nol en eindigt als deze 23 is. De vertelde tijd is dus 18 jaar, de verteltijd slechts 301 bladzijdes. Het speelt zich af in de eerste helft van de 20e eeuw. Er zijn geen datumaanduidingen, dus de precieze tijd is niet bekend. De Eerste en Tweede Wereldoorlog worden niet genoemd in het boek, dus het speelt zich daar ergens tussen af, naar ik aanneem. Het is een chronologisch verhaal met vooruitwijzingen en tijdsprongen. Er komen zowel tijdsversnellingen als tijdsvertragingen in voor. Er is in het begin veel tijdverdichting, aan het einde wordt er vertraagd. Ruimte Het verhaal speelt zich grotendeels af in het stadje W…, een sober, provinciaal stadje. Uit secundaire bronnen vernam ik dat Leeuwarden, de studiestad van Vestdijk, in een aantal boeken een rol speelt als ‘Weulnerdam’. Ik denk dat hij dit ook bedoelt met W…, omdat ik al uit het boek had opgemaakt dat W… een stad in het noorden van Nederland is. De Tuin in dat plaatsje W… speelt een grote rol in het boek. Veel belangrijke gebeurtenissen hebben op een een of andere manier daarmee te maken of spelen zich daar (in de buurt) af. De Tuin is een soort paradijs, waar Nol uit wordt verdreven, letterlijk en figuurlijk, want vaak zou hij er langer willen blijven dan mogelijk is, en hij is niet zo gelukkig als hij zou willen. Belangrijke ruimtes zijn Nols huis en het huis van Cuperus. Perspectief Het verhaal wordt geheel vanuit Nol Rieske, de ikpersoon, vertel. Daardoor kom je eigenlijk alleen maar zijn gedachten te weten. Het heeft dus een ikperspectief.
Verwerking Uitgewerkte persoonlijke reactie Volgens mij is liefde en ontwikkeling van Nol het onderwerp van het boek. Dit vond ik redelijk boeiend. Vooraf had ik geen verwachtingen over het onderwerp, omdat ik vooraf niet wist waar het boek over ging. De ontwikkeling van Nol sprak mij wel aan, omdat ik in hem ook stukjes van mezelf herkende. Hij wist en leerde veel van en over muziek, en dat sprak mij aan. Ik heb zelfs naar aanleiding van het boek, en dan speciaal het stukje over de mars die wordt gespeeld wanneer Nol voor het eerst in de Tuin is, de betreffende mars, Stars and Stripes van Sousa, gedownloaded van internet en geluisterd. Hierdoor kreeg ik een beter beeld van wat Nol ‘onderging’ terwijl hij zo onder invloed van die muziek raakte. Het onderwerp wordt goed uitgewerkt. Het wordt niet direct bij naam genoemd, maar door allerlei gebeurtenissen en gedachtekronkels van Nol uit het boek met elkaar te combineren, kun je er achter komen wat het onderwerp van het boek is: zijn liefde voor Trix. Deze naam ‘Trix’, is trouwens een verwijzing naar Dante’s Beatrice, een meisje voor wie Dante een platonische en onbereikbare liefde had ontwikkeld. Ik vond de gebeurtenis, waarin Trix vertelt over haar verkrachting, een erg belangrijke gebeurtenis, net als de eerste keer dat Nol in de Tuin kennis maakt met muziek. De gedachten van Nol nadat hij er achter is gekomen dat Trix zelfmoord heeft gepleegd, vond ik ook erg belangrijk. Ik denk dat er een goede balans is tussen de gebeurtenissen en gedachtes van de hoofdpersoon: Nol Rieske. De stukken van zijn leven die minder interessant voor de lezer zouden kunnen zijn of minder belangrijk voor het verhaal, zijn overgeslagen, zodat het verhaal toch een zekere vaart behoudt. Daardoor worden er soms wel sprongen gemaakt in de tijd, maar dit vond ik niet lastig om te begrijpen omdat de overgangen wel begrijpelijk worden gemaakt. De zelfmoord van Trix vond ik ontroerend en heeft behoorlijk wat indruk op me gemaakt, ik had het niet verwacht dat ze dat zou doen. Toen zat ik wel even na te denken daarover, en waarom ze dat zou hebben gedaan. Gelukkig kwam Nol daar zelf even later achter, via haar afscheidsbrief. Sommige stukken vond ik ook grappig, zoals de beschrijving van een kennis van de moeder van Nol, die met veel stotteren en het achterwege laten van minder nette woorden een verhaal over een toneelstuk vertelt. Ook Cuperus, Nols pianoleraar, werd soms grappig beschreven. Ik vond de gebeurtenissen over het algemeen erg boeien, van het begin tot het einde. Sommige beschrijvingen van muziek bijvoorbeeld, vond ik niet echt interessant, daar las ik dan wat sneller doorheen dan de rest. Ik kan me er dan niet zo veel bij voorstellen, en het zo’n stukje was vaak ook niet zo nuttig voor het verhaal om te begrijpen. De gebeurtenissen werden over het algemeen duidelijk en helder uiteengezet, maar vooral om de verkrachting van Trix werd het allemaal erg vaag. Daar moest je zelf verbanden gaan leggen tussen wie wat had gedaan, en het werd nog ingewikkelder omdat verschillende mensen verschillende dingen zeiden, waardoor nogal wat tegensprekende dingen voorkwamen. Ook werd vooral geïmpliceerd dat Trix was verkracht met veel omtrekkende woorden, maar echt letterlijk staat het er niet. Dat maakte het ook erg vaag. Eén gebeurtenis deed me heel erg denken aan een gebeurtenis in een ander boek: in De ontdekking van de hemel gaat Max uiteindelijk samen met de moeder van Ada samenwonen, als soort vervanging van Ada. Op het einde van het boek oppert Nol het min of meer als een optie met de tante van Trix te trouwen, zodat hij toch nog haar verhalen te weten kan komen en zo nog enigszins bij haar kan zijn. Dat deed mij sterk aan elkaar denken. De hoofdpersoon, Nol, vind ik niet echt een held. Dat hij zich bedrinkt als hij het moeilijk heeft bewonder ik niet, en het verlangen om zijn broer Chris op zijn neus te slaan ook niet. Toch lijkt hij me niet onsympathiek, hij houdt heel erg veel van Trix en is bereid alles voor haar te geven. Hij is gedreven door die liefde voor haar er achter te komen wat er precies is gebeurt op de avond na de Carmenuitvoering met Trix. Hij geeft om haar door wat ze is, ook al is ze ‘beneden zijn stand’. Je leert het karakter van Nol niet echt goed kennen, doordat je alleen zijn gedachten te weten komt maar daardoor niet echt zijn karaktertrekken kunt achterhalen. Er is namelijk geen alwetende verteller die verteld hoe of hij in elkaar zit, en het is lastig te ontdekken uit de gedachten die helemaal van hem zijn. Dit is soms een beetje eenzijdig, omdat ik bijvoorbeeld ook wel benieuwd was naar de gedachtes van andere personen, zoals Trix of Chris. Het drinkgedrag van Cuperus, keur ik al helemaal niet goed. Door hem vecht Trix heel vaak op straat met jongens die hem uitlachen, en hij zet zichzelf voor schut door dronken op concerten te verschijnen. Trix lijkt me niet een heel sympathiek meisje, ze is laat zich gebruiken door mannen, ook al zou ze veel beter kunnen krijgen. Ze voelt zich minderwaardig tegenover Nol, wat op zich absoluut niet nodig is. Ze laat zich aanpraten dat Vellinga recht op haar heeft omdat hij haar (waarschijnlijk) heeft verkracht. Dit maakt haar beeld op mij er niet beter op. Het verhaal is niet erg ingewikkeld van opbouw. Het speelt zich grotendeels in chronologische volgorde af, met af en toe voorruitwijzigingen en flashbacks er doorheen. Het verhaal stevent zo ongeveer af op de ondergang van het geluk Trix en Nol, het is niet echt spannend daardoor of met een climax. De flashbacks zorgen niet voor een onlogisch verhaal, zoals ik wel eens eerder bij boeken heb bemerkt. Vooral de verhalen van kennissen van Nol over de verkrachting zijn belangrijke flashbacks. Nol zelf kijkt nog een aantal keer terug op het verleden. De gebeurtenissen zie je alleen door de ogen van Nol. Dat is wel geslaagd vind ik, daardoor wordt je niet teveel verward met verschillende gedachten van verschillende personages, maar aan de andere kant ook wel jammer dat je niet van meer personages weet hoe ze over bepaalde dingen denken. Aan het slot van het boek bleef ik nog met een paar grote vragen zitten: wat zou er verder met Nol gebeuren? Eerst dacht ik dat hij zelfmoord zou plegen, omdat er staat in de laatste regels van het boek: “Als de zon onder was, zouden zij gaan ruisen en druppels afschudden. De vogels zouden gaan slapen, de fazanten, de pauw en de gans. De volgende ochtend zou er veel dauw op de rotswand gevallen zijn.” Door die woorden ‘zou’ leek het alsof Nol het niet meer mee zou maken, en een einde zou maken aan zichzelf. Maar toch denk ik dat hij dat niet heeft gedaan. Even daarvoor impliceert hij dat hij misschien kan blijven bij de tante van Trix: “Niettemin begon ik de tante hoe langer hoe meer als enige mogelijkheid te zien om verder te kunnen leven. Om te beginnen zou zij mij alles over Trix moeten vertellen, alle bijzonderheden, die alleen vrouwen kennen. Portretten, souvenirs, brieven, alles moest door mijn handen glijden; in ruil zou ik in de Geest geloven en mij door haar laten omarmen of wat zij verder maar wilde. Zij was het enige levende dat ik nog van Trix bezat.” Hieruit wordt natuurlijk niet duidelijker wat hij met die tante gaat doen, en daarom leek het mij een mogelijkheid dat hij bij haar gaat wonen of een relatie met haar begint, als ruil voor de verhalen over Trix. Het taalgebruik van het boek is duidelijk niet van deze tijd. Vooral in het begin moest ik er heel erg inkomen. Gelukkig vanaf ongeveer blz. 70 ging het lezen vlugger en was ik aan het taalgebruik gewend, en daardoor werd het ook makkelijker te begrijpen. Er waren, in verhouding tot andere boeken die ik heb gelezen, veel woorden waarvan ik de betekenis niet kende. Die heb ik opgeschreven en later heb ik de betekenis opgezocht in het woordenboek. Voorbeeld: mantilla, bouffante, geciseleerde, dilettant, contrapuntisch, dragonder, numismatiek, favoris, affronterend, taquineren, oirbaar, ligue, larmoyante, gereleveerd. Het talgebruik past goed bij de personen en het onderwerp, omdat het immers hoort bij de tijd waarin het speelt. Taboeonderwerpen voor die tijd zoals seks worden niet aangeroerd, en slechts met een omtrekkende beweging beschreven. Soms waren zinnen wel erg lang, met veel bijzinnen ertussen, en dan moest ik die een aantal keer overlezen voordat ik doorhad waar het precies over ging. De verhouding tussen dialoog en beschrijvingen vond ik eigenlijk precies goed. Het boek is erg in evenwicht tussen alles, en dat geeft het een rustige sfeer. Er is natuurlijk in bepaalde hoofdstukken meer spraken van wat meer beschrijving of meer dialoog dan in andere, maar dat was nooit teveel. Verdiepingsopdracht 1a. Personages
Nol Rieske is de hoofdpersoon. Het is lastig om hem goed te beschrijven, want het verhaal wordt door Nol zelf verteld. Als je dan probeert deze personage naast de andere hoofdpersonen te plaatsen, klopt dat eigenlijk niet. Hij is nergens in de roman objectief te bekijken, maar hij is wel altijd voelbaar aanwezig in iedere zin van de roman. Nol heeft in zijn jeugd last van het machtsvertoon van zin oudere broertje Chris. Nol is duidelijk meer dromerig en artistiek aangelegd, terwijl z’n broer meer het verstandige type, gelijk z’n vader, heeft. Beide doen dan ook wel pogingen zich te compenseren in de andere kant. Nol z’n ontluiking en inwijding in de muziek vindt eigenlijk vooral plaats onder het toeziend oog van zijn moeder, en absoluut niet onder dat van Chris of zijn vader. Cuperus begint hier op te treden als een soort vervangend vaderfiguur. Nol kan goed overweg met zijn omgeving, hij heeft eigenlijk alleen niemand met wie hij zijn gedachten en ervaringen kan uitwisselen, behalve Cuperus; maar hij vereert deze als een idool en dat maakt hem daar minder geschikt voor. Al gauw gaat Nol hem in houding en gebaren imiteren. Nol verzamelt geld voor Cuperus in als deze dat hard nodig heeft: ‘Doordat ik zijn weldoener was geworden, voelde ik mij des te meer verplicht mijn ziel ondergeschikt te maken aan de zijne.’ Nols neiging om gevoelens te koesteren en voor zichzelf te bewaren, past bij zijn ervaring van de muziek als een afgesloten rijk waar maar een paar ingewijden toegang hebben. Nols burgerlijke milieu makt dat hij zich niet goed durft te ontplooien, toch weet hij zich er goed mee te handhaven. Cuperus is een erg boeiende persoonlijkheid. Hij is een echte kunstenaar: enorme hoed, militaire houding en optreden en een onvoorwaardelijke overgave aan de muziek. Met zijn nonchalance bagatelliseert hij zijn technische foutjes. Zijn drankzucht en zijn verhouding met zijn dochter Trix worden hem uiteindelijk fataal, hij sterft aan een zwak hart. De opvoering van Carmen mislukt en dit ontmoedigt hem zo, dat hij in zijn ongelukkigheid niet beseft wat er met Trix gebeurt, of het gevoel heeft dit niet te kunnen tegenhouden. Vellinga vertelt hem de volgende ochtend precies wat er is gebeurd, en dit breekt Cuperus al helemaal op. Hij voelt zich verkozen de hogere vorm, de muziek, te leren aan anderen en om hier voor te leven. Zijn omgeving snapt dit niet en denkt dat zijn eisen voortkomen uit hemzelf in plaats van als hogere roeping van bovenaf. Daarom voelt hij ook wrok tegenover zijn vrouw, die hun armoede berispt. Trix kan deze spanningen niet aan, hoewel ze toch van haar vader heeft gehouden, maar later keert deze liefde voor hem tegen hem en verandert in haat. Trix is de grote liefde van Nol. Ze is een lang bleek meisje, met ‘twee lichtblauwe, vochtige, haast zwemmerige doch schalks lachende ogen’. Eigenlijk heeft ze al sinds Nol hem het geld voor haar vader kwam brengen, een zwak voor hem. Dit laat ze echter niet merken. Ze behandelt Nol bij hun volgende ontmoetingen bijna op moederlijke (superiore) wijze. Wat er precies in de nacht met Vellinga is gebeurd, blijft gissen. Wel duidelijk is, dat ze pas daarna in staat is haar gevoelens voor hem onder woorden te brengen. Zij hield als klein meisje van haar vader en vocht voor hem, toen leek dat de hele stad hem tegen zich keerde. Later komt ze er achter dat het niet zo heel erg onwaar was, wat de stad beweerde, en toen viel hij van z’n voetstuk. Thuis waren ook allemaal spanningen, die samen Trix tot een onevenwichtig, bijna neurotisch meisje maakte. Ze is toch wel spontaan en kan ook kalm en zakelijk reageren. Ze voelt haar eigen ondergang verbonden met die van haar vader, en houdt mede daarom Nol weg van het ziekenbed van haar vader. Trix was verslaafd aan de omgang met de kerels, omdat zij haar daardoor nodig hadden, maar ze minachtte zichzelf hier ook om. Hier is ze eigenlijk woedend om en dit leidt uiteindelijk tot haar zelfmoord. Eindoordeel Ik vond dit een zeer goed boek, anders dan de andere boeken die ik tot nu toe heb gelezen. Het was niet een makkelijk of licht te lezen boek. Ik hoorde van een aantal mensen, aan wie ik had verteld dat ik dit boek las, dat ze wel een vrolijker boek zouden kunnen bedenken. Hier ben ik het mee eens, het is inderdaad geenszins een vrolijk boekje. Vooral de zelfmoord van Trix op het eind maakt het geheel nogal zwaar. Dat neemt echter niet weg dat ik het toch een mooi boek vond, het taalgebruik sprak mij wel aan en de beschrijvingen waren ook erg toepasselijk. Ik weet niet of ik nog eens een boek van Vestdijk zal lezen, omdat het taalgebruik toch wel anders leest dan een boek wat meer van deze tijd is. Secundaire literatuur J. Pop, Synthese: over ‘de koperen tuin’ van Simon Vestdijk

http://www.schrijversnet.nl