Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2014
• 217 pagina's
• Uitgeverij: Cossee

Flaptekst

Eerste zin

Gordels om, knippert het lampje. Volgens mij is het de eerste keer dat hij zichzelf aan een stoel ketent en ook dat hij dat doet omdat een ander dat hem vraagt, eerst dat lampje en nu een blonde stewardess met een groene rok en dunne benen.

Samenvatting

De ik-verteller is vader van Ruben en hij is met Ivan, de 41-jarige vader van Rubens vriendje Deedee,  met het vliegtuig op weg naar Zuid-Frankrijk waar Ivan moet optreden als ontsnappingskunstenaar na een feestje bij een voetbaltoernooi. Het is juni. Vier maanden ervoor heeft zijn zoontje Deedee (10) zelf contact opgenomen met de telefoon van zijn moeder. Hij wilde graag zijn vader leren kennen. Deedee is het gevolg van een onenightstand  van Ivan en Deedees moeder Simone. Die Simone speelt alleen op de achtergrond een rol in de roman. Ivan is jaren geleden uit zijn vaderland (het voormalige Joegoslavië) weggetrokken: hij heeft zijn ouders en zijn jongere broertje achtergelaten. Hij was eigenlijk bang om in de oorlog te moeten vechten. Samen met een vriend (de tekenaar) zijn ze via Hongarije en Duitsland in Amsterdam terechtgekomen. Daar heeft hij uiteindelijk onderdak gevonden en hij trekt van huis naar huis. Hij woont tijdelijk in het huis van de moeder van een barkeeper. Zijn heimwee verdrinkt hij met jenever en hij is zeer aantrekkelijk voor vrouwen. Hij dwingt hen met zijn ogen bijna fysiek met hem te worden en hij kan zo gemakkelijk vrouwen in bed krijgen. Zo is Deedee tien jaar geleden  geboren, maar er is nooit meer contact geweest tussen  vader en zoon, totdat Deedee het in zijn hoofd haalde om zijn vader te bellen.
Zo leert de ik-verteller uiteindelijk ook Ivan kennen. De ik-verteller heeft zich net zorgen gemaakt omdat hij ontslagen is, nog geen nieuw werk heeft gevonden en problemen heeft met het betalen van zijn hypotheek. Hij heeft tot dusver nauwelijks naar zijn twee kinderen (Ruben heeft ook een zusje) omgekeken, omdat hij veel te veel tijd aan zijn werk besteedde. Nu hij werkloos is, kan hij meer naar zijn kinderen omkijken. Hij haalt ze nu o.a. van school en blijft lekker met de moeders op het schoolplein praten.  Hij brengt Ruben en Deedee ok naar karateles en daar maakt hij ten slotte kennis met Ivan.  Er is een enorme gelijkenis tussen vader en zoon. Deedee vindt het heerlijk dat hij zijn vader ziet, ook al mag zijn moeder het niet weten.
Intussen heeft de ik-verteller ook gezien dat Ivan als een nieuwe Houdini optreedt in kleine theaters. Hij laat zich vastbinden en zijn jas in de fik steken, waarna hij natuurlijk op tijd uit de boeien is. (Het bekende Hans-Klokwerk). Ivan leert de verteller ook hoe hij met vrouwen moet omgaan. Daarin is hij heel stoer: hij krijgt ze in bed maar blijft nooit bij een vrouw slapen. Hij is echter niet een echte macho: hij wordt een keer door passerende jongens in elkaar geslagen. Het trauma van zijn jeugd: hij is geen vechter, zijn broertje wel.
De ik-verteller stort zich steeds vaker in het uitgaanscircuit (zijn vrouw vindt het wel goed)  en samen met Ivan versieren ze twee vrouwen met wie ze in een hotelletje in bad en naar bed gaan. De verteller vindt dat hij er nu helemaal bij hoort, maar eigenlijk is het een ordinaire vreemdganger. Hij krijgt de smaak te pakken en wanneer ze weer een keer samen gaan stappen, gaat Ivan gewoon naar huis, maar gaat de ik-verteller mee met een vrouw met wie hij tijdens een feestje seks heeft op een wasmachine.

Zoiets gebeurt ook in juni in Zuid-Frankrijk waar ze met zijn vieren naar toe zijn gevlogen. Ivan is uitgenodigd door ene mijnheer Hector en een Schot, die in Amsterdam zijn act hebben gezien en in hem een attractie voor een voetbaltoernooi zien. Als ze in Zuid-Frankrijk gaan stappen, gaat Ivan weer naar het hotel en de verteller gaat verder. Hij heeft de smaak van het “echte leven” te pakken, terwijl Ivan, sinds hij Deedee kent, steeds serieuzer wil gaan leven. Hij raakt  geen jenever meer aan en vrouwen zijn ook al een tijdje taboe. Alleen omdat Deedee het graag wilde,  wil hij nog ingaan op de uitnodiging in Zuid-Frankrijk.  Deedee wil zijn vader zien optreden. Ivan wordt steeds meer gekweld door heimwee (naar zijn ouders) en door schuldgevoel (tegenover zijn broertje dat wel is gaan vechten voor zijn land). Hij bereidt zich wel voor op de act, maar alle voortekenen wijzen erop dat het zal misgaan. En dat gebeurt ook. Via een val van een terras valt hij in de zee en hij kan zich niet bevrijden van zijn boeien. Deedee springt zijn vader na en misschien bevrijdt hij hem ook wel van de boeien.

Wanneer ze naar het hotel teruggaan, willen Ivan en Deedee samen op één  kamer slapen. Daarvoor sliepen Ruben en Deedee namelijk samen. De volgende morgen zijn ze gevlogen. Mijnheer Hector vertelt dat één van zijn vrienden een auto heeft geleend aan Ivan. Die wilde per se zijn zoontje aan zijn ouders laten zien en hij is de lange autoreis naar voormalig Joegoslavië begonnen. Hector deelt verder mee dat Ivan hem heeft verteld dat hij op televisie ooit gezien heeft dat zijn broertje werd doodgeschoten door de vijand.
De verteller kan niet positief antwoorden op de vraag van Ruben of Deedee op tijd zal zijn voor het vliegtuig naar Nederland , maar blijkbaar heeft die met hazewindsnelheid de reis naar Joegoslavië  vice versa afgelegd, want vlak voordat het vliegtuig vanuit Zuid-Frankrijk naar Nederland vertrekt zijn Deedee en Ivan terug. Vader Ivan staat er  met “een bijna onzichtbare glimlach om zijn mond.”

 

Personages

Ivan

Ivan (41 jaar) is geboren in voormalig Joegoslavië. Omdat hij bang was in een oorlog verzeild te raken, verliet hij het ouderlijk huis zonder dat hij zijn ouders waarschuwde. Hij liet ook zijn dappere broertje achter. Via allerlei omzwervingen kwam hij in Amsterdam. Op een bepaald moment komt hij in het uitgaanscircuit terecht en hij wil zich uitgeven voor artiest. Hij bekwaamt zich in een ontsnappingsact met boeien. Hij maakt veel indruk op vrouwen met wie hij vaak onenightstands heeft. Bij een daarvan met Simone maakt hij Deedee. Hij weet dat echter niet. Zijn heimwee naar zijn vaderland en zijn ouders laten hem niet los. Ook wordt hij gekweld door een schuldcomplex ten aanzien van zijn broertje. Hij heeft op televisie gezien dat zijn broertje door de vijand is gedood. Daarna kijkt hij nooit meer tv. Zijn leven verandert wanneer Deedee contact met hem zoekt, tien jaar na de geboorte. Na de eerste ontmoeting ziet hij dat Deedee sprekend op hem (maar ook op zijn boertje) lijkt. Deedee verandert zijn leven. Hij wil niet meer met vrouwen aan de rol, hij stopt met het drinken van jenever en hij wil met zijn act stoppen. Nog een keer zal hij die uitvoeren in Zuid-Frankrijk, waar ze met zijn vieren naar toe vliegen. Ook daar gedraagt hij zich met schuldgevoelens en kampt hij met heimwee. Hij besteedt meer tijd aan Deedee (vliegerpartij die helaas mislukt) Ook de act zelf mislukt en Ivan weet zich (met hulp van Deedee?) ternauwernood redden. Blijkbaar zet dat hem er toe om Deedee aan zijn ouders te laten zien. Hij leent een auto en rijdt binnen twee dagen heen en terug naar het dorp van zijn ouders. Symbolisch wil hij in de persoon van Deedee hun de gedode jonge zoon teruggeven. Net op tijd zijn ze weer op het vliegveld om naar Nederland te vliegen. Ivan heeft zijn catharsis gehad.

De ik-verteller, vader van Ruben

De anonieme verteller heeft waarschijnlijk de leeftijd van Ivan. Ze hebben even oude zoons. Hij heeft in het verleden weinig aandacht besteed aan zijn kinderen: Ruben en een zusje. Hij besteedt veel te veel tijd aan zijn kantoorwerk. Maar hij is recent ontslagen en heeft dus nu meer tijd, hoewel hij ook veel zorgen heeft over het betalen van zijn hypotheek. Bij de karateles komt hij in aanraking met Ivan. Hij is ook meteen geïnteresseerd in diens vrijetijdsbesteding en gaat steeds met Ivan mee bijv. naar de voorstellingen van de Houdini-act. Daarna gaan ze vaak zuipen (jenever voor Ivan) en de Joegoslaaf leert hem ook hoe hij vrouwen moet versieren. De verteller bekwaamt zich daarin en krijgt van zijn vrouw alle vrijheid vreemd te gaan. Nog steeds besteedt hij weinig aandacht aan zijn zoon Ruben. Hij merkt wel dat het tegenovergestelde het geval is bij Ivan. Die wil het liefst meer tijd met zijn zoon doormaken, ook al kan dat vanwege de scheiding niet. Ze regelen dat ze met zijn vieren naar Zuid-Frankrijk kunnen. Ook daar merkt de verteller dat hij geen goed contact heeft met zijn zoon, die nogal kribbig tegen hem doet. Hij heeft nooit voldoende tijd besteed aan Ruben, bijv. nooit voorgelezen. In tegenstelling tot Ivan zoekt hij het nu nog steeds in de drank en vrouwen. Ook ziet hij dat Ivan wel meer contact zoekt met Deedee. Pas aan het einde van de roman kan hij tegen Ruben zeggen dat hij zich zorgen maakt om zijn zoon en dat hij van hem houdt. Hoewel een open einde aan het verhaal, is het te hopen dat de verteller die gedachte in Nederland waar kan maken.

Deedee

Deedee wordt door zijn vader een \"vechtertje\" genoemd. Daarom doet de zoon zijn vader denken aan zijn door hem in de steek gelaten broertje. Deedee is dapper door op zijn eigen manier contact te zoeken met zijn vader: hij krijgt geen noemenswaardige medewerking van zijn moeder en toch zet hij door. Hij dringt er ook op aan dat hij zijn vader een keer mag zien optreden. Als zijn vader bij zijn laatste ontsnapping onder water ziet verdwijnen, springt hij hem na. Er wordt niet vermeld of hij daadwerkelijk zijn vader redt, maar dapper is hij in ieder geval wel.

Ruben

Ruben komt niet al te sympathiek over, maar dat heel goed zijn dat hij zich in de eerste jaren van zijn leven verwaarloosd vindt door zijn vader. Hij herhaalt op een minder sympathieke woorden woorden van zijn vader en gaat vaak tegen hem in.

Quotes

"Het begon van de winter toen Deedee zijn vader belde, vanuit het niets. Heel simpel, gewoon met de telefoon van zijn moeder. Een week of wat ervoor speelden die jongens bij ons en ik zat aan de keukentafel vacatures te zoeken en Deedee vroeg me wat voor telefoon ik had,." Bladzijde 7

"Ze zeiden een tijdje niks, ze keken alleen maar. En toen wist Ivan uit te brengen. Mooi die bewegingen. Ja, zei Deedee en hij haalde diep adem en begon snel en schokkerig te praten: Ik wilde- ik had geen foto of zo van je en ik wilde je graag zien. Ik jou ook. Ja. Deedee zei steeds ja. Iedere keer net iets anders. " Bladzijde 39

"De tocht naar hier was niet zo moeilijk, zei de tekenaar. Van het ene huis naar het andere huis gaan is niet moeilijk, zeker voor Ivan niet. Hij ontsnapt altijd. Voor hij vastzit, is hij vrij. [ …] Zijn leven hier opbouwen, dat was moeilijker. Vastigheid krijgen. Dat lag hem niet." Bladzijde 63

"Ivan ging nooit terug. Na zijn vertrekt werd het gat tussen hem en zijn vader en moeder met de jaren groter en alles vervaagde, tot die jongen daar ineens was en hij de tekenaar daarover vertelde en de tekenaar zei: “Dat moet je je ouders vertellen, van die jongen. Hoe? vroeg Ivan. Bel ze op. " Bladzijde 94

"En nu is hij naar zijn ouders, die Ivan zien als een verrader en zijn broertje als een held, en die verrader loopt nog ergens rond en die held niet meer. En plotseling is daar een jongen die exact op hem lijkt en ook vecht en zijn ouders zitten nog steeds in hun dorp en het plan is opeens heel logisch. Hij wil zijn ouders hun jongste zoon teruggeven." Bladzijde 203

Thematiek

Vader-zoonrelatie

In deze roman gaat het voornamelijk over de vader-zoonrelatie. Dat geldt voor Deedee en Ivan, maar ook voor de verteller van de roman en Ruben. De laatste heeft altijd weinig tijd aan zijn zoon besteed, vanwege zijn drukke werkzaamheden, maar sinds hij ontslagen is, heeft hij meer tijd. Hij brengt hem naar karateles, maar komt er toch ook achter dat hij zijn gezinsleven heeft verwaarloosd. Hij heeft weinig dingen met zijn zoon gedaan. Ivan heeft waarschijnlijk nooit besef gehad dat hij een zoontje had. Als dat contact met hem zoekt, toont hij zich wel een goede vader. Hij gaat naar karateles en gaandeweg het besef dat hij met zijn zoon in het reine moet komen, gaat hij zijn leven beteren. Hij stopt met drinken en vrouwen en wil ook zijn circusact eraan geven. Hij wordt verder gekweld door heimwee naar zijn eigen ouders die hij jaren ervoor verlaten heeft en een schuldgevoel ten opzichte van zijn broertje. Hij laat zijn zoontje zien aan zijn ouders, al moet hij er honderden kilometers voor gaan rijden. Het zijn beiden harde mannen die weinig praten, maar uiteindelijk wel gevoel tonen voor hun zoons.

Motieven

Schuldgevoel

Ivan heeft een schuldgevoel ten opzichte van zijn broertje dat hij in zijn vaderland heeft achtergelaten. Dat broertje is later wel in het leger gegaan en hij heeft dat met de dood moeten bekopen. Omdat zijn zoontje erg op zijn broertje lijkt, gaat hij de reis naar Joegoslavië ondernemen om zijn ouders symbolisch een zoon terug te geven.

Escapisme

Om zijn heimwee de baas te kunnen zoekt Ivan eerst zijn heil in drank (hij drinkt veel jenever) en seks (hij kan elke vrouw krijgen) Nadat hij zijn zoontje heeft leren kennen, gaat hij zich veel beter gedragen. In tegenstelling tot de ik-verteller die juist meer gaat drinken en seks heeft met andere vrouwen.

Eenzaamheid & isolement

Ivan blijft in zekere zin een vreemdeling in Nederland. Hij begrijpt de Nederlandse taal niet altijd even goed. Dat komt het best tot uitdrukking in de passages waarin de twee zoons elkaar moppen vertellen, die weliswaar flauw zijn, maar waarin ze vaak verwijzen naar woordgrappen. Hij doet alsof hij het begrijpt, maar dat is lang niet altijd het geval. Het erbij horen zit ook bij de -ik-verteller. Pas als hij met twee andere vrouwen het bad/bed deelt, voelt hij zich erbij horen.

Overspel

De verteller krijgt les in vrouwen versieren van Ivan en maakt daar dankbaar gebruik van. Hij gaat enkele keren vreemd.

Ouder-kindrelatie

Deze relatie staat bij Ivan in het teken van de heimwee. Ivan heeft heimwee naar zijn vaderland en naar zijn ouders. Dat is goed te zien in de dagen dat ze in Zuid-Frankrijk zijn waarin hij laat zien dat hij kijkt naar het land van zijn ouders.

Alcoholproblemen

Eerst heeft Ivan een alcoholprobleem, maar uiteindelijk laat hij de jenever staan en drinkt hij alleen nog maar water. De ik-verteller neemt de rol van de alcoholdrinker van hem over.

Vatersuchmotief

Natuurlijk heeft het Vatersuchmotief een sterke relatie met het thema van deze roman. Deedee gaat daadwerkelijk (en op een moderne wijze via de mobiele telefoon) op zoek naar zijn vader die minder onbereikbaar is dan hij denkt.

Titelverklaring

De titel verwijst in eerste instantie naar de laatste act die Ivan (een voormalig Joegoslavische ontsnappingskunstenaar) tijdens een voetbaltoernooi probeert te voltooien. De act waar zijn zoon Deedee naar kijkt mislukt.  Het was de laatste keer dat hij die act zou doen, daarna zal hij zijn aandacht gaan besteden aan zijn zoontje. Maar de term ‘ontsnapping” staat in deze roman ook voor het “ontlopen van je verantwoordelijkheden.” Ivan is heel vroeger weggelopen in zijn vaderland. Hij durfde niet te vechten in de naderende oorlog. Hij heeft zijn ouders en broertje achtergelaten. Zijn broertje besloot later wel te vechten voor zijn land en hij is daarbij omgekomen. Ivan voelt zich erg schuldig daarover en hij doet na zijn laatste act nog een ontsnappingspoging. Hij leent een auto en gaat naar zijn ouders terug. Het lijkt er voor de lezer even op alsof hij voorgoed verdwenen is, maar hij keert toch met zoon Deedee terug naar het vliegveld in Zuid-Frankrijk.

Structuur & perspectief

Er zijn 21 niet genummerde maar wel getitelde hoofdstukken. Die titels verwijzen  allemaal naar (delen van) dialogen die in het hoofdstuk dat volgt worden bschreven. Soms zijn het zelfs fraaie oneliners uit de tekst.
Een paar voorbeelden van deze titels zijn:
-Je hebt pas gevlogen als je geland bent
-Als je overal voor wegloopt ben je altijd vrij
-Dat moet je je ouders vertellen.

De hoofdstukken wisselen verhaalheden (actueel in de 21^e eeuw, in de maand juni) en het verhaalverleden (vooral de kennismaking tussen de ik-verteller en Ivan, een kleine vier maanden geleden- februari van dat zelfde jaar) met elkaar af. Het verhaalheden (juni in Zuid-Frankrijk) wordt door de verteller in de o.t.t. vertelt, maar zodra hij vertelt over het heden schakelt hij over naar de o.v.t.
Het gehele romanverhaal wordt dus niet-chronologisch verteld.
De ik-verteller is de verder naamloze vader van Ruben: eigenlijk is hij niet de protagonist. Voor die functie komt toch meer Ivan in aanmerking, waardoor de verteller een soort ik-verteller als getuige is. (I as a witness)

Decor

Er worden door de verteller geen gegevens verstrekt over het jaar waarin het verhaalheden zich afspeelt, maar uit de tekstgegevens kun je wel opmaken dat er sprake is van een actuele periode uit de 2e1 eeuw.  De zoon van Ivan neemt in februari contact op met zijn vader en het verhaalheden speelt in de maand juni wanneer ze met zijn vieren een voetbaltoernooi in Zuid-Frankrijk bezoeken.

Dat is dus meteen het decor van het verhaalheden. In een plaatsje aan de Côte D’Azur zal Ivan zijn laatste ontsnappingsact doen. Ze zijn daar ongeveer drie dagen op uitnodiging van ene Hector die hem heeft zien optreden in Amsterdam. Dat is het tweede decor van deze roman: het kroegendistrict van Amsterdam, waarin Ivan zijn kunsten vertoont als een slap aftreksel van de nieuwe Houdini.

Stijl

Jan van Mersbergen is een uitstekende verhalenverteller. Hij zet zijn verhaallijn heel duidelijk neer en hij hanteert een weinig verhullende stijl. Het is een geweldig boek over vaders en zonen, over heimwee en schuld.
Van Mersbergen is niet heel uitbundig met metaforen, maar ze heel duidelijk en herkenbaar. Een paar voorbeelden:

-(blz. 8) Hij vertelt niet graag over de begintijd hier in de stad, ik heb het uit hem moeten trekken als een splinter die diep onder een eeltlaag zit.
-(blz. 48) Er staan kleine palmbomen in bakken met daarin gekrulde sproei-installaties, als slangen die in het stof liggen.. 
-(blz. 69) Hij zat daar op zijn kruk aan de bar als een visser wiens vangst hem ontglipt was. Haak ingeslikt, lijn gebroken, tuig kapot, dobber weg.
-(blz. 164) Ze zien de vlieger kleiner worden. Blinkend op het water, als een kwal.
- (blz. 214) Een zandkorrel die vecht tegen de branding, zo zit ik hier. En misschien is het de eerste keer dat ik zo met die jongen van me de ergens zit.

 

Slotzin

De twee jongen praten met elkaar op een manier waarop mannen zelden met elkaar praten… Dat wil ik doen, denk ik. Dat wil ik nog een keer doen. Zo praten. Dan roept een stem om: Last call.

Beoordeling

 Jan van Mersbergen heeft al een aantal fraaie romans op zijn naam staan. ("Morgen zijn we in Pamplona, Aan de overkant van de nacht). Vaak zijn bijzondere en nukkige mannen zijn vertellersfiguren. Vrouwen komen niet al te vaak voor en er zijn ook vaak problemen met vaders en kinderen.
Dat is niet anders in zijn nieuwste roman. Het vader-zoonmotief komt daar in dubbele zin in voor. het wordt gekoppeld aan een man die bovendien zijn vaderland heeft verlaten en zich schuldig voelt ten opzichte van zijn eigen ouders. Het is een man die gewend is te ontsnappen en zich niet wil binden aan vrouwen, conventies en vaste verbanden. ("Als je overal voor wegloopt ben je ook vrij")  Dat wordt gekoppeld aan het symbolische element van de ontsnappingskunstenaar. De titel suggereert daarbij veel.
Tips:
Wie het boek op zijn literatuurlijst wilt zetten, kan het natuurlijk uitstekend combineren met ander boeken met het vader-zoonmotief:
Klassiek: F. Bordewijk  - Karakter
Maarten 't Hart - De aansprekers
Jan Wolkers - Terug naar Oegstgeest
Jan Siebelink - Knielen op een bed violen
Maar ook moderne vader-zoonboeken zijn voorhanden:
Alex Bogers-  De tijger en de kolibri
Nico Dijkshoorn - Nooit ziek geweest
Gerbrand Bakker - Boven is het stil
Rinus Spruit - De rietdekker
A.H.J. Dautzenberg - Extra tijd.
Bram Dehouck- Hellekind

In de Nederlandse literatuur heb je veel mogelijkheden. Het vader-zoonmotief is een veel gekozen thema door schrijvers.
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Recensies

"Als Jan van Mersbergen een roman De laatste ontsnapping noemt, zou je kunnen denken dat het ook meteen zijn laatste roman zal zijn. Want de ontsnapping is al zeven boeken lang het hoofdthema in Van Mersbergens werk. Van zijn zich in de polder afspelende eerste romans tot zijn twee beste boeken: de magistrale boksersroman Morgen zijn we in Pamplona (2007) en het unieke carnavalsverhaal Naar de overkant van de nacht (2011), dat de nu 42-jarige auteur terecht de BNG Nieuwe Literatuurprijs opleverde. Altijd volgen we mannen op de vlucht." http://www.nrclux.nl/de-l...t/1281477/

"Voor veel schrijvers geldt dat ze zichzelf definiëren met iedere roman die ze schrijven. Voor Jan van Mersbergen lijkt dit dubbel en dwars op te gaan. Zijn personages ontwikkelen zich in het spoor van hun voorgangers, uit vorige romans. Op deze manier ontstaat er een steeds krachtiger beeld van een bepaalde figuur met almaar scherper wordende karaktertrekken. Zou je kort willen zijn, dan zou je Van Mersbergens schrijverschap een vervolgstudie van een karakter kunnen noemen. Natuurlijk is er meer; die zachtmoedige verteltrant, die lichtheid in stijl, en paradoxaal genoeg de inhoudelijke gerichtheid op communicatie, maar in de allereerste plaats is Van Mersbergen, op haast Anton Corbijn-achtige manier, de auteur van het mannenportret. Hard en loeischerp waardoor je alles ziet." http://www.volkskrant.nl/...pping.html

"De laatste ontsnapping heeft zeer veel te bieden, op uiteenlopende niveaus. De sleutelzinnen staan op bladzijde 151, als Van Mersbergen een barman twee regeltjes van een \'stenciltje\' laat voorlezen: ,,Nu kijken we nog in een wazige spiegel/ maar straks staan we oog in oog.\'\' Het verzwegen vervolg geven we gratis weg: ,,Nu is mijn kennen nog beperkt, maar straks zal ik volledig kennen, zoals ik zelf gekend ben. Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde.\'\' - " http://www.woestenledig.nl/