Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 171 pagina's
• Uitgeverij: Van Oorschot

Flaptekst

Eerste zin

Mijn linkeroor is eens uitgescheurd toen mijn opa mij drie kussen gaf. Hij pakte me altijd bij mijn oren en die dag heel hard. Met een spiegeltje zag ik dat het bloedde, maar nie­mand geloofde dat het daarvan kwam. ‘Jouw oren staan gewoon te ver van je hoofd,’ zei mijn moeder. Daarna leegde ze met een zucht het koffiefilter in het koffieblik en begon ze opnieuw met het tellen van de schepjes koffie.

Samenvatting

Over de inhoud valt eigenlijk niet veel te vertellen. Er gebeurt bijzonder weinig in de roman. 

I Sukkelaars
In dit deel gaat Lucy de Vries (30) een aantal keer op bezoek bij haar zieke opa in een verzorgingstehuis. Haar vader heeft de moed opgegeven. Ze doet het ook met tegenzin, omdat haar opa niet heel erg vrolijk is. Sterker nog, hij schaamt zich een beetje voor haar, omdat ze schrijft. Uiteindelijk sterft hij en wordt er summier over de begrafenis verteld. Daarna vinden haar ouders dat ze niet meer thuis hoeven te blijven voor iemand en verkassen ze naar Zweden. Uit diverse opmerkingen blijkt dat de moeder van Lucy dominant is ten opzichte van haar  vader. Haar moeder heeft kritiek op het leven van Lucy die er te weinig van gemaakt heeft. Lucy heeft af en toe een losse, seksueel getinte relatie, maar lijkt niet echt verliefd op o.a. Arent en ze maakt het na korte tijd weer uit. Haar vijf jaar oudere broer Jim is na een mislukte studie hovenier geworden, heeft wel een vriendin en staat er in het leven iets positiever voor. 

II Niet echt gebeurd
Lucy besluit naar Madrid te verhuizen, waar ze als freelance vertaalster aan de slag kan. Ze huurt er een appartement in het centrum. In Madrid ontmoet ze Dario weer, die ze acht jaar ervoor heeft ontmoet in Brussel. Ze hadden toen seks met elkaar. Dario is een excentrieke kunstenaar en hij heeft ook een (saaie) vriendin Paula. Lucy zet haar doelloze leventje nog een tijdje voort, verdient weinig met het vertalen en heeft af en toe seks met Dario of een andere Spaanse passant. Met haar ouders heeft ze nauwelijks contact, haar broer belooft een keer haar te komen opzoeken.

III Maar toch
Een week later komt Jim, maar net op het moment dat er een aanslag wordt gepleegd op het vliegveld van Madrid. Hij mist drie vingers en komt in het ziekenhuis terecht. Lucy bezoekt hem. Ook zijn ouders en zijn vriendin komen naar Madrid. Ze krijgt min of meer ruzie met haar moeder, die vindt dat ze in haar leven niets heeft bereikt. Dario moet haar komen oppeppen met seks. Hij pleegt in wezen overspel, want hij heeft nog steeds zijn vriendin Paula. Maar hij blijft vaak slapen.
Lucy gaat iets meer vertaalwerk doen. Met kerst in Spanje is ook niet een al te groot succes, want Dario wil wel seks, maar toch is het niet haar grote liefde. Hij heeft meer oog voor zijn kunstproject dan voor Lucy.
Ze besluit terug te gaan naar Amsterdam om met haar moeder te praten, maar het loopt weer op niets uit. Haar vader is eigenlijk een sul die alles over zich heen laat komen. Ze spreekt nog een keer apart met hem af, maar dat levert ook niet veel nieuwe inzichten op. Hij heeft erin berust dat zijn vrouw in zijn leven de baas speelt.
Ten slotte  keert Lucy weer terg naar Madrid. Dario komt haar  's avonds opzoeken. Als ze in bed liggen hoort Lucy een harde bonk boven haar. Is het haar labiele bovenbuurman die zich ophangt? Dat kan,  maar misschien verbeeldt ze het zich maar. 

Personages

Lucy

Lucy is een jong volwassen vrouw die weinig van haar leven maakt. Ze heeft geen baan, geen vriendinnen, geen vaste relatie en een slechte verhouding met haar ouders. haar opa schaamt zich voor haar, omdat ze slechts een schrijver is. Lucy heeft geen ambities, aanvaardt eigenlijk alles wat op het afkomt, zoals de kritiek van haar moeder, de houding van haar vader en de houding van Dario, de vriend die meer op kunst en seks uit is dan op liefde. Daardoor leidt ze een eenzaam bestaan. Ze zit in een periode die je wel eens de "quarterlifecrisis" noemt.

Quotes

"De laatste keer dat ik mijn opa in het verzorgingstehuis be­zocht was op een woensdagmiddag. Het was warm op straat en het regende zacht. De rode Burberry regenjas van mijn moeder zat al in een verhuisdoos. Op die jas had iemand een sticker met ‘Nederland verdient beter’ geplakt toen ze jaren geleden eens per ongelijk op een demonstratie tegen het be­leid van Balkenende was beland. Daarna had ze hem nooit meer aangedaan, maar ze kon hem ook niet wegdoen." Bladzijde 8

""altijd als ik met jullie ben, voelt het alsof ik jullie teleurstel. Alsof jullie meer van me hadden verwacht. Mijn moeder keek weg, naar de tuin, waar de natte sneeuw nu viel. De rozenbottels in de hoek van de tuin glommen in het witte licht. "Ik zal eerlijk zijn, dat is ook zo", terwijl ze naar de tuin bleef kijken." Bladzijde 161

"Ik vroeg me af of hij ooit niet meer naar huis zou gaan, zoals hij een paar jaar geleden besloot niet meer naar zijn vader te gaan. Dat hij op zijn fiets zou stappen, bij een pensioen in den helder zou stoppen en kibbeling zou eten, iets wat hij van mijn moeder nooit mocht bestellen, omdat ze dat iets voor Duitse toeristen vond." Bladzijde 167

""Soms vraag ik me af waar het is misgegaan", ze ze. Je kan alles en je doet niets. Geen baan, geen leuke vriendenkring. Ik kan het niet meer aanzien."" Bladzijde 137

""Ja, nu ben ik gehandicapt", zei Jim. Zijn handen lagen onder de lakens en aan zijn linkeronderarm was een infuus met een morfinepompje bevestigd waar hij aan en toer aan trok." Bladzijde 120

"Toen ik door de schuifdeuren van het ziekenhuis liep, concludeerde ik dat ik weer normaal was. Ik kon net als de meisjes uit mijn klas tampons gebruiken en seks hebben op een leeftijd die niet te jong en niet te oud was." Bladzijde 32

Thematiek

Zin van het bestaan / zin van het leven

Lucy is een jonge vrouw die niet weet wat ze met haar leven aan moet. Haar moeder vindt haar mislukt, haar zieke opa schaamt zich voor haar en haar beroep. Aan haar vader heeft ze ook niet zo veel, dat is zeker geen rolmodel. Ze heeft geen vaste baan, geen vaste vriendenkring, slechts wat los-vaste seksuele relaties. Ook in Madrid, waar ze naar toe gaat om nieuwe levensinspiratie op te doen, kan ze het eerst ook niet vinden. Ze klampt zich vast aan Dario, een vriendje van vroeger, die eigenlijk meer voor zijn kunstproject voelt, dan voor dit meisje. Kerstmis met hem doorbrengen is ook geen pretje. Het verhaal eindigt ook zonder nieuw plan voor haar leven. De vraag is inderdaad, ook voor de lezer, wat is de zin van een dergelijk bestaan?

Motieven

Eenzaamheid

Waar Lucy ook is, in Amsterdam of Madrid, het is eigenlijk maar een eenzaam meisje. Haar moeder heeft alleen kritiek, haar vader is een slappeling, ze heeft geen baan en geen vrienden. Mannen gebruiken haar eigenlijk voor de seks en willen geen vaste relatie. Dario is meer geïnteresseerd in zijn kunstproject dan in haar. Op blz. 71: : Ik liet mezelf op de grond zakken en sloeg mijn armen om mijn knieën en voelde me mislukt, omdat dit geen film was. Dit was mijn leven, alleen, zonder plan, onder een boom waarvan ik de naam niet eens wist. Ze overdenkt haar eenzaamheid wanneer ze zelfmoord zou plegen. "En dat van alle mensen op mijn begrafenis niemand twee maanden later bij het wakker worden nog als eerste aan mij zou denken." (blz. 102)

Seksualiteit

Lucy houdt wel van seks. In Amsterdam heeft ze losse seksuele contacten o.a. met Arent. In Brussel heeft ze acht jaar geleden Dario ontmoet die haar 's nachts min of meer verkracht heeft. Toch wordt ook dat als een feit verteld. In Madrid heeft ze regelmatig seks met Dario, ondanks het gegeven dat hij een relatie heeft. Ook met andere mannen heeft ze seks.

Relatie tussen broer en zus

De relatie tussen Jim en Lucy is in orde. Hij is vijf jaar ouder. Hij heeft wel een baan en een vriendin. Als ze naar Madrid verhuist, komt hij haar opzoeken. Dat heeft alleen een rampzalig gevolg. Bij zijn vertrek naar Amsterdam zegt hij dat hij van haar houdt.

Dood

In deel I lijkt de dood van de opa van Lucy het belangrijkste motief . Hij sterft in een verzorgingstehuis. Lucy gaat haar opa elke zaterdag-weliswaar met tegenzin- opzoeken. Haar vader wil dat al niet eens meer. Over de begrafenis wordt summier verteld. Overigens overvalt in Madrid Lucy de gedachte aan zelfmoord. Ze denkt erover hoe het ontharingsmesje in haar polsen zou snijden.

Overspel

Dario de Spaanse vriend heeft een vriendin Paula en toch gaat hij met Lucy naar bed.

Moeder-dochterrelatie

De moeder-dochterrelatie is slecht. Haar moeder verwijt haar steeds dat ze niets met haar kleven doet. "je kan alles, maar je doet niets." Ze vindt zelf ook niets aan haar moeder. Die denkt eigenlijk alleen maar aan zichzelf.

Motto

Geen motto en geen opdracht.

Titelverklaring

De titel komt letterlijk in de tekst voor.
In deel II staat in het hoofdstuk "Niet echt gebeurd" het citaat. Lucy is dan in Madrid.
"De jongen van de elektronicazaak aan de overkant rookte een sigaret en deed zijn haar in de weerspiegeling van het raam. De stroom auto's die rond deze tijd voor de tweede keer huiswaarts ging, haperde niet. Niemand keek omhoog." (blz. 70)

De titel lijkt te maken te hebben met de opvatting van de hoofdpersoon, dat haar leven er niet toe doet. Ze heeft er - ook volgens haar moeder- niet veel van gemaakt.

Structuur & perspectief

De dunne roman is onderverdeeld in drie getitelde  delen.
I Sukkelaars
II Niet echt gebeurd
III Maar toch
Deze delen worden onderverdeeld in heel korte hoofdstukjes, eveneens  met een titel. Die titel komt altijd terug in  dat hoofdstuk. Soms betreft het slechts een detail.
Eigenlijk zou het boek ook door kunnen gaan voor een bundel heel korte verhalen.

De drie delen zijn chronologisch ten opzichte van elkaar. Een enkele keer grijpt de vertelster (heel kort) terug op iets wat er in het verleden is gebeurd. Dat is bijv. het geval bij de chirurgische ingreep die Lucy ondergaat, en de eerste ontmoeting met de Spaanse Dario.

Het perspectief berust bij Lucy de Vries. Zij is een ik-vertelster in de o.v.t. 

Decor

Er zijn twee decors. De woonplaats van Lucy is Amsterdam. 
Maar in deel II verhuist ze naar Madrid en daar speelt ook het derde deel zich voornamelijk af.

Wat de tijd betreft kun je als lezer eigenlijk alleen maar concluderen dat het verhaal in de actualiteit speelt. Er wordt namelijk heel weinig prijsgegeven over data en jaartallen. Ook hierin      ( "Jaren geleden, een paar jaar geleden" ) blijft de vertelster vaag  
Dario vertelt in deel II dat de eerste vrouwelijke burgemeester van Madrid het op hem voorzien heeft. Die vrouw was van 2011- 2015 bestuurder van de stad. Maar dat klopt niet goed met de rest van het verhaal. Ook komt er een aanslag in de roman voor op het Madrileense vliegveld Barajas. Maar in werkelijkheid heeft die niet plaatsgevonden. Je kunt dus geen jaartal uit de tekstgegevens halen. Maar aangezien de moderne communicatiemiddelen (smartphone, Apps)  een rolletje spelen, mag je concluderen dat het verhaal in het tweede decennium van deze eeuw valt. 

Stijl

De stijl van Evelien Vos in deze kleine roman is heel compact. Je zou bijna zeggen "geen woord teveel." Ze overdrijft niet, schrijft vrijwel emotieloos over wat ze meemaakt, alsof ze haar eigen leven door een camera registreert. Af en toe is er een lichte humoristische (ironische) ondertoon bij wat ze meedeelt. Dat leest wel leuk. Je vraagt je als lezer echter wel een aantal keer af, wat je met de gedetailleerde informatie die de vertelster aan je meedeelt, moet doen. 

De metaforen die de schrijfster gebruikt, zijn goed gelukt. Maar er is zeker geen overdaad aan beeldspraken. Dat sluit dus aan bij de kenmerken van haar stijl. 
- (blz. 66) "Als elke afspraak met deze jongen zo zou zijn, zou ik zelf als een stuk schroot eindigen."
- (blz. 121) Toen hij d e kamer uit was, sloeg ik het dekbed weg. Jims gewonde linkerhand lag op zijn buik als een vogeltje dat uit zijn nest was gevallen.
- (blz. 135) Hij hield de kaarten met  zijn rechterhand vast en legde ze met duim en wijsvinger van zijn linkerhand op. Zijn hand leek op de grijpautomaat op de kermis waar hij vroeger verslaafd aan was.

Slotzin

Net voor ik in slaap viel klonk boven een harde bonk. Ik zag de ogen van mijn bovenbuurjongen voor me. De kruk die viel en het touw waaraan hij hing. Misschien verbeeldde ik me dat maar.

Beoordeling

Het debuut van Evelien Vos krijgt vrij veel aandacht in literatuurrecensies. Dat is best bijzonder voor een jonge debutante. De waarderingen lopen nogal uiteen.
Mijn eigen beoordeling van deze kleine roman is, dat Vos over een mooie compacte vertelstijl bezit. Met gevoel voor humor beschrijft ze het leven van Lucy de Vries vrij afstandelijk, zonder overdrijvingen.
Maar als ik aan scholieren denk die het verhaal gaan lezen, vraag ik me af of ze het  zullen waarderen. Er gebeurt namelijk zo weinig in de roman dat  je het hele verhaal in een klein aantal woorden kunt terug vertellen. En die gebeurtenissen worden ook nog eens zonder veel overdrijving en min of meer emotieloos  beschreven : de dood van een mopper-opa, de relatie tussen moeder en dochter en een terloops beschreven aanslag in Madrid.  

Mooie woorden alleen blijven echter in de herinnering van een moderne lezer niet hangen. Er moet ook nog een goed verhaal achter zitten, waardoor je als lezer blijft nadenken. Dat ontbreekt in "Niemand keek omhoog." Het min of meer lege bestaan van een jonge vrouw is echt te weinig om indruk te maken op scholieren in de puberleeftijd. Jammer.

Recensies

" Kleine zinnen in een dun boekje die een hele wereld oproepen. Een verademing tussen de omvangrijke boeken met eindeloze vertellingen die vooral ergernis oproepen omdat alles opgelepeld wordt en niet gedoseerd, meer zenden dan ontvangen, tijdverspilling. Het gaat ook over contact, met ouders, met jongens." http://www.janvanmersberg...ek-omhoog/

"Maar over het geheel genomen laat Vos de lezer heel verdienstelijk veel te raden en bijeen te puzzelen. Niemand keek omhoog is in al zijn kaalheid broeierig en zelfs enigszins benauwend. Groot drama komt zomaar ineens, haast letterlijk uit de lucht vallen. Die klap komt, dankzij het kalm geregistreerde geëmmer tot dan toe, extra hard aan. Hoe behoedzaam en voorzichtig de ik-figuur ook leeft, te voorkomen valt er niets, zoveel is duidelijk. Iets wijzer wordt Lucy uiteindelijk wel: ‘Alles wat ik zag, kon in één klap in kleine stukjes uit elkaar knallen, maar nu waren we hier.’" https://www.nrc.nl/nieuws...s-a3955832

" Misschien moeten we deze roman wel zo duiden: als een fragmentarisch portret van een jonge vrouw die door haar overbewustzijn tot weinig komt, zelfs tot weinig meer in staat is. Daarmee heb je echter nog geen sterke roman. Het is ook jammer dat die hier en daar ontsierd wordt door gebrekkig taalgebruik (‘de vriendin waarbij ik ging eten’). En als we het dan toch over de keuze voor realisme hebben: welke hedendaagse vader spreekt z’n volwassen dochter nu aan met ‘liefje’?" https://www.tzum.info/201...ek-omhoog/

"Met haar onopgesmukte stijl past Evelien Vos in een uitzonderlijk rijtje Nederlandse schrijvers, dat van Nescio tot Hellema en Frida Vogels reikt, schrijvers voor wie authenticiteit meer telt dan stilistisch vertoon. Het bijzondere van dit soort schrijven is dat het zo’n hoog soortelijk gewicht heeft, het lijkt wel of achter ieder woord, hoe simpel ook, een hele wereld schuilgaat. Zo merkt Lucy ergens op dat haar vader van haar moeder geen kibbeling ‘mocht bestellen, omdat ze dat iets voor Duitse toeristen vond.’ Zo’n zinnetje tekent de hele situatie, met een dominante vrouw en een gezeglijke man. Meer heb je in feite niet nodig, je leest zulke passages alsof je naar een film kijkt waarin een enkel gebaar meer zegt dan een stortvloed aan woorden." https://www.trouw.nl/cult...~af70282f/

"Het is lang wachten tot er iets gebeurt waardoor een fractie van passie het verhaal binnensluipt. Pas wanneer Lucy te horen krijgt dat haar broer aanwezig zou kunnen zijn bij een terroristische aanslag wordt de onderhuidse onrust voor het eerst duidelijk voelbaar. Hier vindt een keerpunt in de vertelstijl plaats, en worden conflicten eindelijk uitgesproken én gevoeld. Evelien Vos zet een ongrijpbaar hoofdpersonage neer. Hiermee heeft ze het zichzelf niet gemakkelijk gemaakt, te meer omdat er geen echte plotontwikkeling is. Niemand keek omhoog moet het vooral van het taalgebruik hebben. De interessante schrijfstijl houdt de aandacht vast, maar is uiteindelijk onvoldoende om het boek echt memorabel te maken." https://www.hebban.nl/rec...eek-omhoog

"Meestal laat Vos wél genoeg aan de verbeelding over. Uit onopvallende zinnetjes spreekt een goed getroffen verdriet. Niet het gebrek aan vrijheid, maar aan wezenlijk contact met anderen blijkt het ware probleem te zijn. Als Lucy met haar ouders belt, zijn ze in feite onbereikbaar, hoewel ze hen wel degelijk aan de lijn heeft. ‘Mijn stem klonk gek, misschien omdat ik niet wist in welke ruimte het geluid terechtkwam. Omdat ik niet wist waar mijn ouders waren.’ Dat heeft Lucy gemeen met de ik-persoon uit Het bittere kruid, die ook niet weet waar haar ouders zijn – zij het om heel andere redenen. Meer nog dan over de oorlog gaat Minco’s boek over eenzaamheid, het gevoel alleen te staan in de wereld. Het is dát gevoel waar Niemand keek omhoog ook over gaat, en dat Evelien Vos goed weet te vangen." https://www.volkskrant.nl...~be25cfbd/