Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2022
• 174 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

Over een paar uur ligt het wad bloot, het rottende, stinkende onland, dat niet voor niets voor het einde van de wereld wordt aangezien, waarin je geen stap kunt zetten zonder er tot je liezen in weg te zinken, en waarop bij eb vooral de lage soorten achterblijven, kwallen, slakken, kreeftjes en krabbetjes, schielijk schieten ze weg.

Samenvatting

Personages

Robert (en Arie) Oosterhof

Robert groeit op in een gezin met een hardhandige vader. Hij krijgt in zijn jeugd nog wel eens klappen. Hij trekt veel op met zijn neef Arie die als twee druppels water op hem lijkt. Maar de twee jaar jongere Arie is hem in veel opzichten de baas: hij is sterker, slimmer en Roberts vader wakkert zijn jaloezie aan om Robert hem steeds te vergelijken met zijn slimmere neef. In hun studententijd experimenteren ze met wiet en ze komen simpel in de wiethandel te recht. Dat is gemakkelijk geld verdienen. Als Arie wijs wordt (met zijn vriendin) en ermee stopt, is Robert al te laat. Hij krijgt problemen met doorgewinterde criminelen die hem bedreigen, stalken en van plan zijn hem uit de weg te ruimen. Door de gelijkenis wordt Arie het slachtoffer van de aanslag die eigenlijk mislukt. Robert voelt zich laf. Hij heeft zijn eigen gezin in de steek gelaten en overnacht bij Arie. Sandra neemt hem dat kwalijk en vertrekt uit zijn leven. Robert wordt dader en slachtoffer tegelijk. Hij was 'een kraai die de wolven naar het slachtoffer leidt." De symboliek van de kraai komt in het verhaal terug als hij Nadia 'wil troosten.' Het lijkt erop dat hij seks met Nadia op de trap van haar huis, terwijl Julia, het dochtertje, toekijkt. Eigenlijk ook een vorm van verraad aan zijn 'tweelingbroer.' In het verhaalheden haalt hij Arie op uit de zorginstelling waar hij verblijft en neemt hem mee naar Schiermonnikoog. Hij leidt hem in zijn rolstoel naar de zee en neemt zijn hoofd in zijn handen en zwemt (rugwaarts!) naar de open zee. Het wordt niet vermeld hoe oud Robert en Arie zijn als ze op Schiermonnikoog rondlopen. Afgeleid uit tekstgegevens zou je kunnen denken dat het late twintigers of vroege dertigers kunnen zijn. Kortom, Robert is eigenlijk geen prettig personage.

Quotes

"We hadden een fysieke cultuur, zei ik, mijn vader was kort voor de kop, dat zal ik niet ontkennen. Maar de buurman was ook kort voor de kop, heel veel mensen waren kort voor de kop. We waren zelf ook zo. We sloegen er zelf ook op als het nodig was. Maar je weet nu toch wel beter, zei Sandra. Je slaat mij toch niet, je slaat nu toch niemand meer?" Bladzijde 13

"Ik wilde geen vader worden, maar als ik er eentje werd, als het dan toch moest, dan geen afwezige vader. Dat ben ik ook niet. Ik ben er wel, mijn gezin is weg." Bladzijde 49

"Stapje voor beetje kwam ik dichterbij waarin hij schurend naar adem lag te happen, voetje voor voetje, zuchtend als bij voorbaat verslagen door de taak die voor me lag, en mijn vader draaide zijn hoofd naar me toe en zei sorry." Bladzijde 104

"Op tachtig procent van mijn krachten zwom ik door – de rest moest worden bewaard voor de redding zelf, het duiken naar de drenkelinge, het worstelen onder water met het slachtoffer, dat in doodsnood om zich heen zou slaan alsof het de redder met zich mee in de diepte in wilde trekken, en het ruggelings terugzwemmen daarna, alleen met de beenslag, het hoofd van de vrouw tussen mijn handen op mijn schouder. Maar toen ik uitgeput begon te raken en opkeek om me te oriënteren ten opzichte van de plaats waar de vrouwenhand voor het laatst was gezien, ik wilde het slachtoffer niet op hoge snelheid voorbij crawlen, ontdekte ik tot mijn schrik en walging dat ik maar een paar meter was opgeschoten." Bladzijde 136

"Een held beschermt zijn vrouw en zijn ongeboren vrucht, die drinkt geen wijn bij zijn neef en diens vrouw, de toastjes stonden op tafel, er waren nootjes en er was kaas. Bracht ik haar in gevaar? Wist ik dat? Vroeg ik me dat af?" Bladzijde 148

Thematiek

Schuldgevoel

Er is één straf erger dan de rolstoel, en die is te moeten toezien hoe een ander in jouw plaats in een rolstoel zit, voor altijd […]’. Die zin op blz. 38 is de rode draad door de kleine roman. Robert is schuldig aan de onomkeerbare coma waarin Arie, zijn neef, gevangen zit. De neven die als twee druppels water op elkaar lijken, zijn door de aanslagplegers door elkaar gehaald en Arie wordt in de plaats van Robert gepakt. Robert voelt zich schuldig, maar heeft dat eigenlijk nog nooit tegen Arie gezegd. Tijdens het dagje uit, doet hij dat wel, maar dat is feitelijk te laat, want die bekentenis zal niet meer tot de patiënt doordringen. Dat is de ene kant van de zaak, aan de andere kant probeert Robert zijn schuldgevoel te bagatelliseren. Wat zou er gebeurd zijn als Arie de wiethandel niet had verlaten. Op bezoek bij Nadia hoopt hij dat ze zal zeggen: "Ik had gehoopt dat ze me zou aanhoren en dan zou zeggen: wacht eens Robert, wacht eens even, jij hebt niet geschoten, jij hebt geen geweld gebruikt, het is niet jouw schuld dat Arie is verdwenen. Je bent laf geweest, maar het is niet jouw schuld." (blz. 169) Maar die woorden krijgt ze niet over haar lippen.

Motieven

Relatie tussen 'broers' , neven

De band tussen de twee neven, bijna broers, vormt de kern van de roman, want Arie was altijd net de slimmere, stoerdere, betere: voor Robert een bron van nooit verdwijnend ongemak. Dat is al vervat in deze anekdote van Robert op blz. 11: ‘Mijn vader zei altijd: als je Robert door de schutting gooit, kun je hem met Arie repareren. Er viel niets tegen in te brengen, al stak het me dat hij ons nooit omdraaide, altijd was ik degene die door de schutting moest.’ Uit die zijn blijkt ook het gevoel van jaloezie dat Robert in de relatie merkt. Dat komt nog een keer terug bij de manier waarop Arie de moeder van Robert troost, als zijn vader overleden is. Arie slaat de armen om zijn moeder, waar Robert dat niet kan. Zo komt er eigenlijk een Kaïn-en-Abelmotief in het verhaal.

Vader-zoonrelatie

Robert had een slechte relatie met zijn vader. (Zie quote 1) Ze leefden in een fysieke cultuur, d.w.z. kort voor de kop en Robert heeft heel wat klappen gehad. Dat was gemakkelijk, want zijn vader had een houthandel en de planken lagen voor het grijpen. Een ander voorbeeld van de minder goede relatie is dat zijn vader een heel dure houten vloer in de woning van Robert en Sandra legt en later doodleuk met de factuur komt aanzetten. En als zijn vader op zijn sterfbed 'sorry' tegen hem zegt, zijn de gedachten van Robert: "Dat is mooi, dacht ik, terwijl ik me op de stoel liet zakken. Daar kwam hij nu mee. Zijn hele leven de smeerlap uithangen en dan op het laatste moment sorry zeggen en weggaan. Zo waren we niet getrouwd. Zo waren we nooit met elkaar getrouwd geweest. Zo was onze relatie niet, voor zover die had bestaan, voor zover je tenminste bereid was het woord relatie op te rekken tot je de letters niet meer kon lezen."(blz. 104) En op blz. 102 staat zijn ideale droom: "Zijn vader meenemen de dijk op. En hem dan helemaal in elkaar slaan. Dat kun je maar één keer doen. Geweld hoort langs genealogische lijnen naar beneden te stromen. Dat is de code, de cultuur, als het andersom gaat, loopt het niet goed in de familie." En omdat hij vindt dat hij op het sterfbed van zijn vader een nederlaag heeft geleden, gebruikt hij de volgende metafoor op blz. 105: " ... het voelde alsof hij een bokser was die het gevecht de hele wedstrijd had ontweken om me in de laatste seconde met een jachtgeweer de ring uit te schieten."

Drugshandel

Arie begint met de drugshandel om geld te verdienen om zijn studiebeurs te kunnen betalen. Hij betrekt Robert erin en die stelt zijn werkkamer ter beschikking. Dat is gemakkelijk geld verdienen. Maar als Arie Nadia ontmoet en vader wordt, wil hij uit die wereld stappen. Hij verkoopt zijn deel aan een crimineel, Eddie Meta. Arie gaat voor onderwijzer studeren, maar Robert gaat door met de geheime voorraadplaats van de criminelen (stash). Als zijn partner Sandra wil dat hij ermee stopt, omdat hij ook vader wordt, kan het niet meer. Hij deelt zijn besluit aan de criminelen mee, maar ze houden hem in een tang gevangen. Hij zou teveel wiet achtergehouden hebben en ze bedreigen hem met maatregelen. Die hebben vooral gevolgen voor Arie.

Relatieproblemen

Sandra en Robert hebben relatieproblemen. Waar zijn neef Arie de wiethandel bijtijds heeft verlaten en aan een maatschappelijke carrière (onderwijzer) begint, blijft Robert drugs gebruiken en drugs verhandelen. Dat leidt tot heftige ruzies. Het is te laat om uit de handel te stappen, maar de inmiddels ook zwangere Sandra stelt hem een ultimatum: stoppen met wiet of anders stoppen wij met jou. Als ze hoort wat er met Arie gebeurd is en wat de rol van Robert daarin is geweest, vertrekt ze bij Robert. Hij ziet haar nooit meer. Hij zoekt nog wel eens bij speelplaatsen in Amsterdam waar zijn kind zou kunnen spelen, maar hij ziet ze nooit.

Wraak

De drugshandelaren (Spierbeker, Richard en mogelijk Eddie Meta) nemen wraak op Robert, omdat hij wiet heeft achtergehouden en ook heeft verhandeld. Ze pakken alleen de verkeerde. Andere wraakgevoelens zijn die van Robert voor zijn vader. Zijn ideale droom is zijn vader terugpakken voor het hem aangedane leed door hem in elkaar te slaan.

Criminaliteit

De 'vergis-aanslag' maakt onderdeel uit van de criminele wereld waarin Robert en Arie zich hebben vergeven. Er deel van uitmaken is veel gemakkelijker dan uit die wereld te stappen, zekers als de criminelen denken dat je hen hebt bedonderd. Robert wordt bedreigd, thuis bezocht en gestalkt en ze laten het niet bij woorden. Arie betaalt de tol voor Robert.

Rouwverwerking

Robert spot met rouwverwerking. Hij vindt het een vorm van zelfbeklag en een uiting van een verkeerde emotie. Als zijn vriendin Sandra bij de condoleance praat over 'denken aan je eigen "sterfelijkheid" scheldt hij haar overhoop. Hij heeft geen rouwgevoel bij de dood van zijn vader.

Dood

De vader van Robert sterft. Hij zegt op zijn sterfbed 'sorry' tegen zijn zoon. De condoleance bij de crematie wordt opgesierd met het presenteren van stukjes nieuwe haring, wat overigens ook weer symbolisch terugkeert in het verhaalheden op Schiermonnikoog. Arie krijgt daar de zachte haring gepresenteerd, een symbolische verwijzing naar zijn naderende dood. Want de slotscène houdt ontegenzeggelijk in dat beide neven in het koude water van de Waddenzee naar de dood zwemmen. Reddend zwemmen naar de dood, eigenlijk toch het beste wat Arie in zijn toestand kan overkomen. Misschien geldt dat ook voor Robert en het inlossen van zijn schuld. Naar de overkant van een rivier zee of water gaan is ook al symbolisch voor sterven.

Leugens

Robert is de protagonist en de verteller. Aangezien hij een ik-verteller is, is hij per definitie een 'onbetrouwbare' verteller. Hij doet zich beter voor dan hij in werkelijkheid is en hij geeft zijn vader ook voor een deel de schuld van zijn niet-geslaagde leven. Seks met zijn 'schoonzus', wat heel impliciet wordt verteld, getuigt ook niet van smaak. Bovendien liegt Robert tegen andere personages. Alleen de lezer weet dat: - Hij vertelt dat hij af en toe wat wiet heeft genomen onder het motto "van een boom zo vol geladen... " - Hij vertelt dat hij af en toe in een kroeg (De Krekel) wiet heeft verkocht aan gasten die het meteen nodig hadden. - Hij liegt tegen Sandra dat hij zijn lievelingspasta heeft opgegeten maar hij heeft die weggekeild in de afvalbak. - Hij liegt tegen de medewerker van de zorginstelling dat hij over een uur Arie weer terug zal brengen. - Hij probeert zijn moeder ertoe te verleiden het huis te verkopen, waardoor hij financieel gewin kan behalen.

Motto

‘Wie een geweten heeft, die zal moeten lijden, wanneer hij zijn fout inziet. Dat is dan zijn straf, – behalve de gevangenis.’

Fjodor Dostojevski, Misdaad en straf

Een schitterend motto dat helemaal van toepassing is op de situatie van Robert. Daarom zou de titel van de roman van Dowstojevski beter "Schuld en boete" kunnen heten. 

Titelverklaring

Op blz. 9 staat de verklaring: "We zijn neven, zeg ik. Dubbele neven: onze vaders waren broers en onze moeders waren zussen. Zo zit dat. Genetisch zijn we dus bijna broers, zo goed als broers."

Structuur & perspectief

Er is een ik-verteller Robert Oosterhof die zijn neef Arie een dagje uit meeneemt naar Schiermonnikoog. Het zou een mooi dagje aan zee kunnen zijn, maar in werkelijkheid is het een zwartgallig verhaal over schuld en boete. In 20 relatief korte, niet genummerde hoofdstukken zonder titel vertelt Robert over die ene dag op het Waddeneiland, maar hij vlecht er in elk hoofdstuk (behalve dan in het  laatste) flashbacks tussen door die de lezer duidelijk moeten maken wat er in het verleden tussen de beide neven is gebeurd.
Het lot van Arie is door de tekortkomingen van Robert bepaald. Als je die informatie mondjesmaat over de hoofdstukken aan de lezer prijsgeeft, ontstaat er een thrillerachtige roman over verraad en schuldgevoel. De ik-verteller vertelt op het dagje aan zee  in de o.t.t. en de flashbacks staan in de o.v.t 
Het einde is open, maar kan door elke ervaren lezer worden ingevuld.

Decor

Het decor van de roman in het verhaalheden is een dagje op Schiermonnikoog. Robert neemt Arie mee uit de instelling en hij brengt hem niet meer terug. Het decor van hun jeugd speelt zich zeer waarschijnlijk ook af in de provincie Groningen en een  deel ervan ook in de stad Groningen.

De tijd van het verhaalheden is precies één dag in de vroege lente: Robert neemt Arie mee uit de zorginstelling. Maar er zijn diverse andere tijdlagen: de jeugd van de beide neven, hun studententijd, het moment dat Arie zich uit de drugshandel terugtrekt, de dood van Roberts vader, de wraak van de criminelen met een 'vergisaanslag' die een jaar en enkele weken vóór de dag aan zee plaatsvindt.
Het verhaalheden wordt niet met een jaartal aangeduid, maar het is uit de tekstgegevens (Facetimen bestaat al) op te maken dat we met een actueel verhaal te maken hebben.

Stijl

Prachtige, beheerste stijl van Peter Middendorp.Niet lastig om te lezen, maar heel treffend  en met dubbele bodems. Fraaie metaforen met een diepere betekenis. De slotzin is een parel, evenals trouwens de verwachtingsvolle, veel betekenende  openingszin.
Een paar voorbeelden van metaforen:
- (blz. 25: "Als je alles samen hebt gedaan en de ander gaat in zijn eentje verder, een andere kant, zonder jou, zoder dat je hem kunt volgen, kun je je hol gaan voelen, uitgesproken hol, een put zonder water, niet de jongen in de ton maar de ton zelf., een lege ton, zonder hoepeltje erom.")
- (blz. 36: Ze zei het aan de telefoon, ik weet niet met wie ze belde, ik hield me daar niet mee bezig, maar ik stond toevallig in de buurt en ik kon het horen. Die gast is verdomme een kraai die de wolven naar het slachtoffer heeft geleid.")
- (blz. 26 : "En ik heb me achteraf ook, dat moet ik eerlijk toegeven, als een echte kraai met de restjes gevoed, met wat de wolven voor de vogels laten liggen."
- (blz. 84: "Over dat lot, de verschijningsvorm, de gedaante die het noodlot ditmaal had aangenomen, een schimmel, een godvergeten schimmel, van een of ander bouwland in zijn longen aangewaaid, heb ik me misschien nog wel wel drukker gemaakt dan over wat dat lot veroorzaakte, ademnood, verstikking, de snelle teloorgang van mijn vader.") 
- (blz. 148: " Ik zou me geen raad weten als mijn vader dood zou gaan, zei hij. Dat denk ik, dat denk ik echt. Alsof de linie voor je is weggeschoten en jij opeens open bloot in het schootdsveld staat, de volgende in lijn. Ik kan me voorstellen dat je er niet lekker bij zit.") 

Hij schrijft ook fraaie oneliners:
- (blz. 62: "- de beloning voor een gelukkige jeugd is een gelukkig leven, het loon van gezondheid is meer gezondheid, niet alleen de duivel schijt altijd op dezelfde hoop. God doet volgens mij hetzelfde.")
- (blz. 82: "Rouwbeklas is zelfbeklag")
- (blz. 85: "Rouw is een valse, tweederangsemotie.")
- (blz. 95: "Hoop sterft als laatste, zeggen ze, maar bij ons was het al na drie maanden zover.") 
- (blz. 103:"Dus moesten we afscheid nemen en geen afscheid nemen tegelijk, heel precies het geitenpaadje tussen die twee twee proberen te bewandelen
   heel voorzichtig voor de arme klootzak zijn.")
- (blz. 168: "In de vergeving van de vrouw schuilt de vergeving van de wereld.")

En naast enkele cynische opmerkingen (o.a. over zijn vader) is er de prachtige (symbolische) vooruitwijzing naar de mogelijke vrijpartij van Robert en Nadia.
- (blz. 128: "Kraaien zorgen goed voor elkaar. Als een kraai niet meer terugkomt naar zijn nest, door ziekte of dood, duurt het niet lang voordat een broer uit een belendend territorium langskomt om met zijn schoonzusje te paren. Kraaien zijn niet alleen vogels van de dood, het zijn ook vogels van het leven.")  

 

Slotzin

Achter de branding laat ik ons in het water zakken, Arie vooral- de benen , de romp, ik houd hem onder de oksels vast. We lopen door tot het diep genoeg is om te zwemmen, achterwaarts, Aries hoofd tussen mijn handen op mijn borst. Het water golft over zijn gezicht, hij hoest en proest maar verslikt zich niet.

Beoordeling

Dit boek moeten scholieren lezen.
En wel hierom:
- lcompact van inhoud met  fijne bladspiegel
- fraaie stijl, zonder moeilijke woorden en complexe zinnen
- overzichtelijke structuur: een dag heden en flashbacks
- een thrillerachtige inhoud
- een boek op niveau 
- een schitterende slotscène.
Lezen jongens en meisjes.!
Aanbevelen in de klas, docenten !

Recensies

"Middendorp is goed in schurend drama en schrijft schijnbaar achteloos zinnetjes waar een uiterste precisie achter schuilgaat, naast een flinke scheut donkere humor. Zelfs Jij bent van mij, zijn bejubelde roman over de moordenaar van Marianne Vaatstra, was eerder een zwarte komedie dan een loodzwaar drama." https://www.trouw.nl/cult...gle.com%2F

"De dialogen in deze roman zijn erg goed. Het taalgebruik past bij de personages en kleuren de personages verder in. Ze helpen bij de plotontwikkeling zonder geforceerd aan te doen. Vooral de dialogen tussen Robert en zijn moeder en tussen Robert en Spierbeker (wat een prachtige naam, overigens, onwillekeurig komt ‘Botbreker’ in me op), een crimineel, zijn overtuigend. Robert kijkt veel terug, bijvoorbeeld op wat zijn moeder over hem zei: Te imploderen, zei mijn moeder dan. Heel langzaam zit hij daar in zijn eentje te imploderen. Als kind heb ik daar altijd een verlangen in gehoord." https://www.tzum.info/202...orp-neven/

"Toch is het vooral het portret van een wankelmoedige man, die geen beslissingen durft te nemen, die zich keer op keer vergist, die denkt dat hij een zeldzame band had met zijn neef. Heel mooi beschrijft hij de dood van zijn vader, die nooit een luisterend oor voor hem had. ‘Mijn leven lang had ik niets anders gewild dan hem eens dwars door die plaat voor zijn kop heen te vertellen dat hij een hufter was, een wangedrocht, veel erger nog dan dat.’ Maar als die vader er op zijn sterfbed een lullig ‘sorry’ uitperst, kan Robert niet meer zeggen dan: ‘Oké. Is oké. Hebben we het niet meer over.’" https://www.ncrvgids.nl/r...iddendorp/

"Neven laat niet zozeer zien hoe een zwaar belast geweten met zichzelf in het reine probeert te komen als wel hoe zo’n geweten uit alle macht probeert te overleven. Middendorp heeft dat proces in al zijn complexiteit op indringende wijze gestalte gegeven. Jammer alleen dat hij Roberts verhaal tegen het einde een nogal vreemde wending laat nemen. Maar de slotscène is majestueus" https://www.volkskrant.nl...gle.com%2F

"Roberts verhaal is openhartig, pijnlijk eerlijk, larmoyant, soms dat allemaal tegelijk, of juist geen van alle (‘Als ik naar Arie kijk, zie ik mijn eigen gezicht, maar dan kapot, alsof ik mezelf vernietigd heb.’) De onzekere lading van de woorden geeft Neven veel spanning: legt Robert nou een bekentenis af, boetvaardig en ootmoedig, of veegt hij toch ook, een beetje venijnig, zijn straatje schoon? En die hoogkaraats formuleringen, zijn die een teken van eerlijkheid, of van retorische uitgekooktheid? Vergeet niet dat er ook nog een betekenisvolle voorgeschiedenis is: Roberts vader was een wrede man, die op zijn sterfbed toch nog domweg en dwingend om vergiffenis vroeg (‘de voorlaatste krachten van mijn vader werden met lange vingernagels in mijn onderarm geplant’). Zo waart er een wraakverlangen door Roberts gedachten." https://nrcwebwinkel.nl/neven