Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2024
• 188 pagina's
• Uitgeverij: Van Oorschot

Flaptekst

Eerste zin

Vlak voor Bee begon aan haar verhaal waarin ze me onder meer verweet dat ik haar niet zag, zat ik haar juist te bekijken. Uitgerekend die laatste minuten bekeek ik hoe ze met één been over de leuning en één op de vensterbank, scheef in de lelijke stoel zat te lezen. Een lelijke beschadigde neplederen fauteuil is het, maar comfortabeler dan welke andere stoel in ons huis ook en daarom al jaren detonerend in een verder verantwoord en smaakvol interieur.

Samenvatting

Personages

Nicola

Nicola is een wetenschapper die de mensheid wil beter maken. Ze is ongeveer 50 jaar (ze was eind in de twintig toen ze Marie kreeg en die is nu twintig jaar). Nicola heeft een tragisch verleden achter de rug met een scheiding van haar ouders, een vervelende bezoekregeling en tenslotte een zelfmoord van haar vader. Dat maakt haar schuchter in het zich open stellen voor haar relaties met Kristof en Bee. Die vatten haar afstandelijkheid, liever kijken dan bekeken worden, als een gebrek aan empathie. Wanneer Nicola Louis ontmoet, die ook een beschadigd verleden heeft, stelt ze zich bijzonder op. Ze dringt nu zelf in zijn privédomein op, leest zijn vertrouwelijke documenten, geeft min of meer af op zijn mooie en veel jongere vriendin. Tegen hem wil ze haar gevoelens wel vertellen. Louis doet het eerst met de moord op zijn zoon en daarna vertelt Nicola aan Louis wat haar bezig houdt. In de tweede verhaallijn is Nicola een wetenschapper, die met een onderzoek bezig is waarvan ze hoort dat de financiering ervan wordt stopgezet. Ze gaat uit eigen beweging door, manipuleert wat met het onderzoek en doet een niet officiële publicatie die de wereld van de microbiologie toch opmerkt. Die lijn wordt in de roman niet verder uitgewerkt.

Bee

Vriendin Bee komt niet zo sympathiek over. Ze lijkt egoïstisch in de liefde. Ze eist min of meer dat Nicola alles aan haar vertelt en als die dat niet doet, gaat ze in discussie. Bij het afscheid nemen legt ze alle schuld bij Nicola. Later als ook blijkt dat ze zelf een vorm van overspel heeft gepleegd, weet ze op de verjaardag van Marie Nicola opnieuw te bekritiseren. Die heeft er wel genoeg van. Ze zoekt in een later stadium contact met Nicola, maar Louis wijst haar verzoek af.

Louis Kosta

Louis heeft geschiedenis gestudeerd, maar was er niet erg happy mee. Hij kreeg een flinke erfenis van zijn ouders en hij heeft nu een 'baan' waarbij het met de erfenisgelden van een barones goede dingen moet financieren. Een vreemde betrekking. Louis heeft een tragisch verleden vanwege de roofmoord op zijn zoon, waar hij getuige van is geweest. Hij is getrouwd met Kitty, maar na de dood van Arthur en het schuldgevoel dat Louis had ontwikkeld daarbij, drijven ze uit elkaar. Louis kiest later voor een mooie, jongere vrouw Eva, die ook weer veel van hem eist. Daarna komt Nicola in zijn leven en hij geeft zich volledig over. Hij vertelt haar zijn geheim en laat ook zijn andere geheim aan haar zien: hij staat in een jurk voor de passpiegel. Zijn het zijn verborgen verlangens? Duidelijk wordt dat Louis en Nicola bij elkaar horen.

Quotes

"‘Wanneer was ik nou eigenlijk mijn huidige zelf geworden? Was het idee van een zelf als iets constants en coherents en waarachtigs soms een misvatting? Was het ons beschouwende brein dat de fictie van een persoonlijkheid en een logisch leven produceerde om de wilde werkelijkheid onder de duim te houden? Wist je alleen maar wie of wat je was op de zeldzame momenten dat je helemaal samenviel met jezelf? En was dat zogenaamde samenvallen misschien een illusie van het verliefde brein?’" Bladzijde 65

"Ik hield van de mensen en wilde hun levens verbeteren, hun kankers genezen en hun veroudering vertragen, ik wil de bacteriën leren kennen en de coronamutaties in virussen te lijf gaan."" Bladzijde 83

"Bestond er in zaken als deze wel iets als eerlijkheid, als de waarheid|?| Was de tanende liefde van Bee voor mij de motor achter haar leugens en waren haar leugens de moordenaar van de liefde? Had het allemaal ook anders gekund? Was er iets echt? Ik wist als wetenschapper dat de waarheid altijd tijdelijk is, alleen maar bestaat totdat hij wordt vervangen door een nieuwe waarheid." Bladzijde 60

"Onthecht, ja dat was ze wel met me eens, maar niet op de verlichte manier. "Je kunt je helemaal niet hechten, je bent een freischwebend stuk ruimtepuin", zei ze woedend en ik hield op dat moment en om die omschrijving opeens heel erg van haar." Bladzijde 27

"Ik vertelde hem, terwijl ik naar zijn gezicht bleef kijken, dat Bee mij probeerde te bewegen me aan haar liefde over te geven maar dat ik door hem, door Louis, wist ik dat ik beter voelde als ik begeerde in plaats van werd begeerd. Dat ik me vrij voelde als de blik niet op mij gericht was maar als ik mocht kijken." Bladzijde 181

Thematiek

Liefde in al zijn variaties

Nicola heeft ongelukkige relaties achter de rug. Achter in de twintig raakt ze verliefd op Kristof, een kunstenaar. Ze raakt snel zwanger maar er komt ook al snel een verwijdering tussen de twee. Nicola is geen open boek voor geliefden. Ze kijkt liever dan bekeken worden. Ze luistert liever dan uitgehoord te worden. Kristof gaat bij haar weg en even geniet Nicola een periode met louter lust, wat losse seksdates maar ook een seksuele relatie met een oncoloog. Die verzwijgt dat hij een vriendin heeft en vertelt na een tijdje dat hij binnenkort met haar gaat trouwen. Geen ware liefde, maar seks. Dan wordt Nicola verliefd op Bee, Is ze biseksueel? Bee is mooi, maar ook veeleisend. Na zeven jaar maakt Bee een eind aan de relatie, omdat Nicola te weinig van zichzelf prijsgeeft. Nicola wil nooit het achterste van haar tong laten zien, verbergt ook het verleden van haar ouders liever. Bee wil dat ze een open boek is en verwijt haar een gebrek aan empathie. Ook zij neemt de kuierlatten. Feit is dat ze haar nieuwe vlam (Stefanie) ook voor Nicola heeft verborgen. Dus zo open is ze niet tegenover haar geliefde. Even weer een geval van lust voor Nicola met een jonge Senegalees in een Antwerps hotel. Dan komt de kentering. Nicola ontmoet bij toeval Louis, ook een beschadigde ziel Ze stalkt hem, overschrijdt grenzen van de betamelijkheid door in zijn privédomein te komen. Louis heeft ook een vriendin , Eva, maar vertelt aan Nicola alles wat ze wil weten over haar. Hij heeft een schuldgevoel over een geheim. Uiteindelijk vertelt hij over de dood van Arthur. Het verdriet van Louis maakt waarschijnlijk iets los bij Nicola en zij vertelt Louis over het verleden met haar vader die zelfmoord heeft gepleegd en door de houding van haar moeder die brieven van hem niet aan de twee dochters geeft Eindelijk heeft ze het slot van gevoelens opengebroken. Liefde is in staat om verdriet te verzachten. Voor Nicola en Louis wacht een nieuw begin.

Motieven

Zelfmoord

De vader van Nicola heeft destijds zelfmoord gepleegd. Haar moeder heeft de kinderen verteld dat hij aan een hartstilstand is overleden. Later krijgt Nicola een set brieven van haar vader via haar zus Ellie , die hun moeder nooit aan de kinderen heeft gegeven. Daaronder zit een afscheidsbrief van haar vader, een week voordat hij zelfmoord pleegde. In een gesprek met collega Jane en haar man Sicco praten ze over het onderwerp of zelfmoord in de genen kan zitten. Als wetenschapper weet Nicola dat ook bacteriën massaal zelfmoord plegen om de overlevingskans van de overblijvende soortgenoten te vergroten.

Seksualiteit

Nicola heeft zowel een relatie met Kristof als met Bee. Tussendoor heeft ze een louter seksuele relatie met een oncoloog. Na de breuk met Bee gaat Nicola een weekend naar Antwerpen en in de lift van haar hotel ziet ze een jonge Senegalees met wie ze direct seks heeft. Op de verjaardag van Marie heeft haar vriend het over pan- of biseksualiteit heeft. Bee vraagt direct aan Nicola wat ze dus is: panseksueel aangetrokken of is ze biseksueel. Met haar nieuwe partner Louis vindt Nicola zich terug in de seksualiteit met hem.

Moeder-dochterrelatie

Marie is de dochter van Nicola en Kristof. Ze is al het huis uit op haar twintigste. Ze kon het goed vinden met Bee, de partner van haar moeder en ze vertelt haar bonusmoeder dingen die ze niet aan haar moeder heeft verteld. Dat maakt Nicola toch wel wat jaloers. De jonge Marie is een klimaatactiviste die ook meedoet aan demonstraties ( o.a. zich vastlijmen op het wegdek). Na een etentje in een restaurant kijkt Nicola haar dochter na en ze vindt dat Marie eenzaamheid uitstraalt. Conclusie kan dus zijn dat moeder en dochter niet een ideale verhouding hebben. Ook met het activisme van Marie heeft Nicola weinig op. De relatie van de moeder van Nicola en Ellie was met de beide dochters ook niet zo goed. Hun vader die gescheiden leefde , schreef brieven aan zijn kinderen, die de meisjes nooit hebben ontvangen. Nicola leest ze na de scheiding met Bee. De afscheidsbrief van haar vader leest ze dus meer dan dertig jaar later. Die verheldert voor haar wel iets. De moeder schimpte altijd op hun vader als de kinderen via de bezoekregeling naar hem toe moesten.

Moord

Louis heeft vijf jaar geleden een reis gemaakt met zijn idealistische zoon die in Kenia als vrijwilliger wilde werken. Ze worden overvallen door drie jonge mannen die hen beroven. Als Arthur weigert een voor hem symbolisch kettinkje te overhandigen, schieten de overvallers hem dood. Louis heeft er een schuldgevoel aan overgehouden.

Schuldgevoel

Louis kampt met een schuldgevoel over de dood van zijn zoon. Nicola heeft schuldgevoelens over de relatie met haar vader. Heeft ze te weinig voor hem gedaan, waardoor hij zich een nietsnut waande en zelfmoord pleegde?

Wetenschap en bedrog

De wetenschapper Nicola geeft toe dat ze bij haar onderzoeken de waarheid van haar bevindingen wel een handje heeft geholpen. Volgens haar doen veel meer wetenschappers dat. In haar onderzoek naar de celdeling van de bacteriën die van belang kan zijn bij de bestrijding van tumoren, geeft ze toe dat ze door toevoeging van een serum de celdeling behoorlijk heeft vergroot. Ze publiceert dat tegen de wens van de universiteit in een prepintpaper, wat nogal beroering in de media teweeg brengt. ook in coronatijd had ze wel eens iets gedaan.

Geheimen voor elkaar

Diverse personages hebben geheimen voor elkaar. Louis heeft het geheim van de moord op zijn zoon in Kenia. Nicola heeft het geheim over de zelfmoord van haar vader. Haar moeder heeft verteld dat hij een hartstilstand kreeg De oncoloog met wie Nicola een seksrelatie heeft, verzwijgt dat hij een partner heeft. Bee verzwijgt voor Nicola dat ze een nieuwe vriendin heeft. De wetenschapper Nicola heeft een geheim bij het uitwerken van haar onderzoeksproject. Ze verzwijgt in haar experiment dat ze een serum heeft toegevoegd om de groei van de bacteriën te versnellen.

Overspel

Bee pleegt overspel, terwijl ze een relatie heeft met Nicola. Nicola heeft een seksuele relatie met een oncoloog die een partner heeft met wie hij zal trouwen. Louis pleegt overspel, omdat hij seks heeft met Nicola, terwijl hij nog een vriendin Eva heeft.

Motto

Er zijn twee motto's bij deze roman:

"It's a joy to be hidden, but a disaster not to be found
- Donald Winnicott-

"Ik was eeen dromer en een vrager. Ik was woudloper in het 
labyrint van Eros. Zonder de draad van Ariadne.
- Anna Blaman- 

 

 

Het zijn twee heel toepasselijke motto's :
Het eerste zegt dat het een vreugde is om je te kunnen verbergen, maar dat het een ramp is als mensen je niet willen zien. In de roman gaat het immers om kijken of bekeken worden.

Het tweede gaat over de twijfel in de liefde: het  gaat over het zoeken naar je eigen seksualiteit. En je kan dat niet met hulp krijgen. De liefde kan een doolhof zijn  maar als je de goede leidraad (of de juiste mensen) hebt, kun je er wel uitkomen.

 

Titelverklaring

In het oog verwijst naar de laatste titel van de roman "In het oog, in het hart.":  Het heeft te maken met het feit dat Nicola zich niet open stelde voor de twee serieuze relaties die ze eerder heeft gehad, het huwelijk met Kristof en een zevenjarige lesbische relatie met Bee.Beiden hadden het verwijt in haar richting dat ze nooit iets van zichelf aan haar partners wilde prijsgeven. 

De relatie met Louis is echter voor Nicola anders. Ze wordt in hem geïnteresseerd als ze hem in een restaurant ziet en ze komt stiekem zijn leven binnen. Alles voelt anders en beiden vertellen hun door het noodlot bepaalde levensverhaal aan de ander. Louis vertelt zijn verdriet over zijn vermoorde zoon en Nicola vertelt in het allerlaatste hoofdstuk over de zelfmoord van haar vader. Ze hebben elkaar dus nu "in het oog" en dat betekent dat ze ook bij elkaar "in het hart" zitten. Ben je immers uit het oog, dan ben je ook uit het hart.

Structuur & perspectief

De roman is onderverdeeld in 25 relatief korte genummerde hoofdstukken met een titel. Niet alle hoofdstukken zijn chronologisch verteld er is o.a. een hoofdstuk waarin  over de relatie van Nicola met Kristof wordt gesproken en ook één waarin de relatie van de vertelster en haar zus met hun overleden vader wordt verteld. (Ho 22) In het hoofdstuk ervoor heeft Louis haar het verhaal verteld over de moord op zijn zoon Arthur in Kenia waaraan hij een schuldgevoel heeft overgehouden. (21)

Er is in deze roman een ik-figuur, de microbiologe Nicola, die in de o.v.t. vertelt. De coronatijd waarin de microbiologe ook een rol heeft gespeeld, ligt al achter de rug. Ze vertelt het verhaal echt als een achterafverteller.

Decor

Je kunt uit de tekstgegevens niet opmaken in welke stad het verhaal zich afspeelt. Je zou zeggen dat het een universiteitsstad moet zijn en dan zou je al snel denken dat het In Amsterdam is. Maar op blz.24 staat dat het laboratorium "een klein provinciaal lab is." (Leiden?) Er komen ook passages in het boek voor waarin klimaatactivisten en boerentrekkers aan het protesteren zijn in het centrium van de stad en dan zou je weer kunnen denken aan Den Haag, waar de meeste protestacties tegen de politiek zijn. Oostgrachtje nummer 4 geeft ook geen oplossing, want die straatnaam is op internet niet terug te vinden. Herkenningspunten uit Amsterdam zijn er niet. 

Ook wat de tijd betreft, moet je als lezer in het duister tasten. Enkele keren meldt Nicola dat ze een rol heeft gespeeld met het bestuderen van het coronavirus.Ze vertelt ook iets over de demonstraties van boeren en ook over de coalitiebesprekingen na de verkiezingen. Je zou er uit kunnen opmaken dat 'In het oog' in elk geval een actuele roman uit onze eigen tijd is. De vertelde tijd van het verhaalheden is ongeveer een klein jaar.

Stijl

De stijl van Marijke Schermer is aantrekkelijk. Natuurlijk zitten er wat wetenschappelijke termen in de tekst, Nicola is immers microbiologe. De auteur wisselt korte zinnen ook graag af met vrij lange.

Ze  hanteert hier en daar een lichte humor..
- (blz. 36: "We aten echt erg lekker, geen alfalfa en kiemgroenten en droge uilenballetjes zoals je vroeger kreeg, maar mooie, kleine uitgekiende gerechten, kleur- en smaakrijk.")
- (blz. 130:"Gelukkig verlengde iemand de aandacht van mijn liefdesleven naar de aubergines op ons bord.")
- (blz. 131:"Bee zat weer met haar hoofd te schudden. Of misschien had ze beginnende Parkinson.")

Ook schrijft Schermer fraaie metaforen:
- (blz. 36:"Ze jongleerde met cijfers en feiten, ze strooide haar kennis als confetti over me uit.")
- (blz. 68: "Marie keek als de laborante die ziet dat de muizen dood zijn.")
- ( blz.95:"Later raakten we elkaar helemaal kwijt, we bewogen ons aan weerszijden van een brede rivier in dezelfde richting speurend naar een brug. Er was geen brug.")
- (blz. 158: "Ik geloof dat ik zenuwachtig was. Bang misschien zelfs. Ik voelde dat iets zich in mij verscholen hield, als een gasbel onder de grond, die zou kunnen openbarsten."")
- (blz. 171:'Geen rots in de branding, maar zeepok op wrakhout, waarbij ik dan het wrakhout was? O ja, ik vrees dat ik, nuchtere wetenschapper, onnoemelijk zat te zwijmelen bij dat beeld van zeepolk en wrakhout.")

Een laatste stijlkenmerk is dat Schermer niet expliciet ingaat op details : de woonplaats van Nicola, de tijd waarin het verhaal speelt, de leeftijd van Nicola en Louis. Je krijgt subtiele aanwijzingen en wil je die niet interpreteren, dan kan het eigenlijk ook wel. Maar ook de verhaallijn van Louis (die ze betrapt op het dragen van vrouwenkleren voor een paspiegel,) wordt niet uitgewerkt, evenals de gevolgen van de ingezette vervalsing van het experiment die Nicola heeft gedaan.

Slotzin

En het was de stem van Marie die zei: "Kijk. De wereld. Brandend, verdrogend, verdorrend, verdrinkend. Wordt dit het einde. Wij gaan niet akkoord. Dit is nog maar het begin." Dat is zo, dacht ik. Dit is het einde niet. Dit is nog maar het begin.

Beoordeling

Knap gecomponeerde roman van een niet heel erg bekende schrijfster. Het is pas haar vierde roman. Het verhaal geeft een opmerkelijk inzicht in de liefdesrelaties tussen de verschillende seksen. In de liefde gaat het soms om de macht tussen twee personen. Die houdt dan meestal geen stand. Maar de ware liefde overwint zelfs het verdriet van een ander, lijkt de boodschap van de auteur te zijn.
Marijke Schermer legt niet alles uit: ze verzwijgt een aantal elementen  die ze waarschijnlijk aan het inlevend vermogen van haar lezers overlaat. Aan de andere kant kun je ook stellen dat plaats en tijd in de liefde geen jaartallen en decor nodig heeft.
De roman verdient een plaats op de literatuurlijst. De roman zal ook wel in aanmerking komen voor een literaire prijs in de loop van dit jaar of voor de Librisprijs van 2025. Ook voor scholieren geschikt als ze over een ervaren leeshouding beschikken.

De fraaie hard-cover uitgave verdient ook een dikke pluim.

Recensies

"Een intrigerende spanningsboog kenmerkt de volgende twintig compacte hoofdstukken. Zonder scrupules pakt Nicola de sleutel onder de bloempot naast zijn deur en verschaft ze zichzelf toegang in het leven van Louis Kosta. Ze leest zijn werk- en privémails en zoekt ’tussen de regels naar wie hij was.’ Ook op haar werk raakt ze haar gevoel voor mores kwijt. Ze verzint een list, een elegante manier om haar meetresultaten een bepaalde kant op te duwen. Haar onderzoek naar de bacterie Leptotrichia animalis zou op tal van terreinen een daverende doorbraak kunnen zijn: het zou veel kunnen betekenen voor het kankeronderzoek of voor de productie van kweekvlees" https://www.tzum.info/202...n-het-oog/

"Denken, zien, voelen, weten, en dat over onderzoek, liefde, jezelf en de ander, waarheid. En dan, geweldig uitzoomend: ‘[G]evangen in elkaars blik terwijl de tijd verstreek, terwijl er overal op de wereld mensen stierven en baby’s werden geboren en de zeespiegel steeg.’ Ja, in het oog staan met die ander, met de consequenties van je acties, terwijl alles doorgaat, dat is prachtig gezegd — maar zelfs op dat moment twijfel je of Nicola zoveel ziet en weet als ze denkt. En of de zeespiegel niet veel belangrijker is. In het oog is een prachtig, wijs boek." https://www.athenaeum.nl/...in-het-oog

"Elke relatie heeft zo haar eigen geheim. Door dat van Nicola en Louis bloot te leggen, laat Schermer zien welke nieuwe moge­lijkheden zich aandienen als je aangeleerd ­gedrag durft te bevragen. In het oog is zo’n wonderlijke roman die je kunt lezen en ­herlezen terwijl je ondertussen over je eigen leven en relaties nadenkt. Goedkoper dan therapie – en misschien ook wel doeltref­fender." https://www.trouw.nl/rece...ogle.nl%2F

"Menselijke relaties en alle onbedoelde voetangels en klemmen daarbij, dat fascineert Marijke Schermer mateloos. In al haar romans onderzoekt ze weer opnieuw wat ervoor nodig is, voor een liefdesrelatie, voor de relatie tussen ouders en kinderen, voor die tussen vrienden. Gelijkwaardigheid of juist afhankelijkheid? Blijven wie je bent of je aanpassen? Over alles praten of dingen verzwijgen? Met groot psychologisch inzicht, mooie zinnen en een verrassend verhaal weet zij ook in haar nieuwe roman In het oog de lezer weer aan zich te binden. {....] Samen met Nicola onderzoek je al lezend gedachten over liefde en relaties. Nicola wil liever kijken dan bekeken worden. Maar in relaties willen ze vroeg of laat altijd dat ik zelf onder het kijkglas ga liggen, dan willen ze dat ik mezelf of mijn gevoelens laat zien, of mijn relevantie aantoon […] ik wilde kennen en misschien ook gekend zijn, maar dan zonder dat ik voor ze door die rare hoepeltjes van ze moest springen." https://www.conserve.nl/c...n-het-oog/

Bronnen

Radio-uitzending over de nieuwe roman van Marijke Schermer

https://radio1.be/luister...t-oog-voor

Radiobespreking met Marijke Schemer over haar nieuwe roman

https://www.nporadio1.nl/...e-schermer

Interview met de schrijfster over het schrijfproces van de roman.

https://www.volkskrant.nl...~b133ed89/