Feitelijke gegevens
- 1e druk, 2009
- 202 pagina's
- Uitgeverij: Cossee te Amsterdam
Flaptekst
Op haar eenendertigste wordt Loenia plotseling teruggeroepen naar haar geboortestad Sint Petersburg, waar ze sinds haar huwelijk in Nederland niet meer is geweest. Haar vader is er slecht aan toe en wil nog een keer met zijn geliefde dochter praten.
Tegen de afspraak met zijn echtgenote in ooit ‘dit onderwerp’ aan te roeren, vertelt hij dat hij nooit zeker heeft geweten of hij de echte vader is van Loenia, zijn oogappel. Misschien wil zij het gesprek met haar moeder daarover aangaan? Van vrouw tot vrouw.
Loenia is sprakeloos. Haar moeder, die haar kind nooit wilde belasten met het verleden, is onthutst. Maar toch: aarzelend begint zij te vertellen over haar studietijd in het Tsjechische Brno eind jaren zestig. Over haar twee grote liefdes en de onmogelijke keuze die ze toch moest maken. Over de eenzame woede dat je daar met niemand over kan praten. Over de geschiedenis die soms hardhandig keuzes voor je maakt. Over hoe onverdraaglijk het is, als juist het geluk van je familie met jouw pijn te maken heeft. Na deze gesprekken beginnen moeder en dochter elkaar met andere ogen te zien.
In Loenia vertelt Ariëlla Kornmehl over mensen die bereid zijn bergen te verzetten voor hun liefde of voor een ideaal. En die, omdat dit soms te moeilijk is of omdat zij te zwak zijn, andere middelen gebruiken om hun doel te bereiken. Een list, een kleine leugen, een halve waarheid of een grandioos zelfbedrog. Maar als zij het op deze manier redden, is dan de waarheid misschien een ramp en het gesjoemel een zegen? Loenia vertelt daarover een overweldigend verhaal, dat boeiender is dan ieder ja of nee.
Eerste zin
Bij het betreden van de woning laat ik hem voorgaan.Samenvatting
I
Loenia is 31 jaar. Ze is een Russische van geboorte die acht jaar geleden daar Nederland is gekomen. Daar heeft ze de rationele Nederlander Bas getrouwd. Ze hebben vrij vaak ruzie. Ze hebben een zoontje dat naar het basisonderwijs gaat. Maar niet naar het gewone onderwijs, omdat Reuben (Ruby) doofstom geboren is. Loenia werkt ondanks haar studie op een makelaarskantoor en laat vooral aspirant-huurders een woning zien. Ze weet zo langzamerhand de kneepjes van het vak. Ze kan niet zo goed tegen de verstandelijke wijze waarop Bas met haar omgaat en dan zie je vaak dat een andere man aantrekkelijk wordt. Dat is de Wit-Rus Aleksandr, die haar altijd “mooierd” noemt. Tijdens een telefoongesprek zegt haar moeder dat Vadim (haar vader) een beroerte heeft gehad en in het ziekenhuis is opgenomen. Ze wil er onmiddellijk naartoe: ze had een betere band met haar vader dan met haar moeder. Bas regelt een vlucht voor haar: ze moet op de morgen van het vertrek nog wel een bezichtiging doen en als ze wil vertrekken, zwaait Aleksandr haar uit. Hij zoent haar vol op de mond en zegt dat hij “op haar zal wachten.” Loenia is daardoor toch een beetje van slag.
II
Loenia komt aan in St. Petersburg. Ze merkt al meteen dat er een andere sfeer in die stad heerst. Niemand is echt vrolijk en de mensen reageren chagrijnig. Ze gaat meteen met een taxi naar haar moeder die haar opwacht. Die leeft een beetje in armoedige omstandigheden, terwijl vader Vadim in het oude Rusland toch een belangrijke rang had. Hij ligt met een Slowaak Pavel op de kamer en die bemoeit zich steeds met de gesprekken. Ook praat hij tijdens het bezoek voornamelijk met moeder Eva, waaraan Loenia zich erg stoort. Haar vader is wel blij dat zijn lievelingskind er is. Hij kondigt aan dat hij met haar wil praten. Op de terugweg gaat Loenia met Eva boodschappen doen en ze merkt hoe weinig vrolijk het er in de stad toegaat. Veel minder luchthartig dan in Amsterdam. De volgende dag merkt Loenia dat Eva niet lekker in haar vel zit: ze heeft slecht geslapen en ze voelt zich niet lekker. Dat is mooie gelegenheid voor Loenia om haar vader alleen te spreken. Hij zegt haar zachtjes dat hij er niet zeker van is dat hij haar biologische vader is en hij vertelt dat ze een en ander eens moet navragen bij Andrej: zijn vroegere vriend. Die liggen de laatste jaren met elkaar overhoop en Loenia weet niet beter dan dat Andrej het hart op tong had en de handelwijze van het Russische leger wel eens aan de kaak stelde. Ook was hij stiekem contact blijven houden met Eva, nadat Vadim het de toegang tot het huis had ontzegd. Zou Andrej dan haar biologische vader zijn? Loenia besluit meteen bij Andrej langs te aan. Die woont nog steeds op zijn oude adres, maar wanneer zijn vrouw de deur opent, hoort ze meteen dat Andrej twee jaar ervoor overleden is.
Nadja gaat wel de geschiedenis vertellen zoals zij die van Andrej weet.
In 1968 was er in Tsjecho-Slowakije een opstand tegen de Russen. (De Praagse lente). Rusland wil Praag binnen en Brno (Slowakije) om de boel in de hand te houden. Eva was een heel mooie vrouw en liep mee in de demonstratiemarsen. Vadim viel meteen voor haar. Maar tijdens de demonstratie had Eva een vriendje gekregen (de schoenmaker Dimitri).
Na de demonstratie was Eva opgepakt en in een cel terecht gekomen. Vadim had er persoonlijk voor gezorgd dat ze vrijkwam en uit dank was Eva met Vadim meegegaan. Maar na die vrijpartij was ze teruggegaan naar Dimitri. Enkele maanden later werd Dimitri opgepakt en hij was daarna spoorloos verdwenen. Eva was op dat moment zwanger en had eieren voor haar geld gekozen. Ze was met Vadim (die gek op haar was) meegegaan. Je moet er maar eens met je moeder over praten, vindt Nadja. Voor Loenia ziet het er nu eerder naar uit dat Dimitri haar vader zou kunnen zijn dan Vadim. Ze moet er met haar moeder over praten, maar dat is met die “stille vrouw” een moeizaam proces. Eva geeft later toe dat ze ter wille van Loenia met Vadim meegegaan is naar Rusland, maar ze heeft er zich als Slowaakse natuurlijk nooit thuis gevoeld. Toch was Vadim altijd heel goed voor haar geweest. Het wordt in het gesprek niet duidelijk of Dimitri Loenia’s vader is. Maar de lezer krijgt op blz. 170 wel een aardige aanwijzing (de vader van Dimitri had nooit kunnen praten in zijn leven) en als je de DNA-lijn doortrekt zou Reuben dus een gen van zijn opa hebben kunnen erven. Wanneer ze naar bed gaan, moet Loenia nadenken. Het liefst zou ze zich in de armen storten van Aleksandr. Die zou haar wel kunnen begrijpen. Het leidt tot een erotische fantasie.
De volgende morgen gaat Loenia nog één keer met haar moeder naar het ziekenhuis. Maar ze wacht nog even voordat ze naar binnen gaat. Daarna wordt ze weer bezig gehouden door Pavel, die haar over Slowakije vertelt. Hij was ooit ook eens verliefd op een meisje geweest, maar met deze Luba was het uiteindelijk niets geworden, omdat haar ouders haar te jong voor hem vonden.
Ze bezoekt nog even haar vader, maar er wordt niet meer over het “geheim” gesproken. Wanneer Loenia haar tas inpakt om af te reizen, haalt ze uit haar vaders bureau het kompas, dat hij zo zorgvuldig had bewaard. Het natuurlijk een symbolisch cadeau: het kompas moet richting aan haar leven geven. Dan vertrekt ze: in de taxi ziet ze dat de chauffeur een hand met zes vingers heeft. Ze wil hem na afloop van de rit dan ook geen hand geven. Ze is wat bang van hem. Dan stapt ze het toestel in.
III
In het toestel zit ze naast een arts. Ze valt in slaap en heeft een erotische droom, waarin ze na aankomst op Schiphol meteen naar Aleksandr gaat. Hij heeft op haar gewacht en ze wordt op haar wenken bediend, want hij heeft een heerlijke vrijpartij met haar. Maar dan wordt ze wakker. Het is slechts een droom geweest.
Ze gaat gewoon naar huis en daar wacht Bas op haar. Ze heeft naar Reuben verlangd en ze haalt de kleine jongen uit zijn bed, terwijl Bas dat niet leuk vindt. Ze is blij dat ze weer thuis is. Ze kust haar kindje op het voorhoofd.
Quotes
"Hoe het met me ging, daar in het Westen, vroeg hij weer, en Westen klonk weer heel vies. Hij heeft er na al die jaren nog steeds moeite mee en laat dat graag merken." Bladzijde 21
"De chauffeur glimlacht in zijn achteruitkijkspiegel. O jawel, alle muizen zijn opgepakt, in een bus gestopt en naar het Kremlin gebracht." Bladzijde 53
"Misschien zijn kinderen nooit de bedoeling, ik moet niet denken dat ik een uitzondering ben, kinderen komen voort uit het idee, mensen willen iets kunnen delen, of ze ontstaan uit verveling." Bladzijde 116
Thematiek
QueesteIn eerste instantie is “Een stille moeder” een queesteverhaal. Loenia gaat op zoek naar haar echte vader (Vatersuchmotiv). Ze heeft altijd goed met haar overigens strenge Russische vader kunnen opschieten en wanneer hij een beroerte krijgt hoeft ze niet lang na te denken of ze naar St. Petersburg vertrekt. Haar minder emotionele man Bas regelt een vlucht voor haar. Ieder vrouw zoekt in haar man het evenbeeld van haar vader. Eenmaal in St.Petersburg hoort ze van haar vader dat hij misschien niet haar biologische vader is. Hij zet haar op het spoor van zijn verguisde vriend Andrej. Dat zou een mogelijk vader kunnen zijn, maar wanneer Loenia de weduwe bezoekt van de vriend, blijkt die al twee jaar daarvoor te zijn overleden. Van zijn vrouw Nadja hoort ze de mogelijke geschiedenis uit 1968 en 1969. Het verhaal draagt de drie klassieke kenmerken van de queeste: - Begin en einde van de tocht zijn op dezelfde plek (hier Amsterdam) - De avonturen worden op vreemde bodem beleefd (hier St. Petersburg) - Er is een happy end (Loenia is tevreden met de afloop: ze zal geen DNA-onderzoek laten doen, haar vader is altijd goed voor haar geweest en ze gaat terug naar haar eigen gezin).
Motieven
Vaderzoekmotief /vatersuchmotiv
Loenia gaat op zoek naar haar echte vader.
Kind-moederrelatie:
Loenia brengt, ondanks haar verliefdheid op Aleksandr, een offer. Ze gaat terug naar haar gezin, wordt door Bas opgewacht en haalt haar kindje uit zijn bedje, wat haar meteen op een opmerking van Bas komt te staan. Maar de liefde voor haar kind is toch groter dan haar verliefdheid voor Aleksandr. In die zin lijkt ze dus op haar moeder die ook de veilige weg heeft gekozen.
Seksualiteit
Loenia heeft een minder goede relatie met Bas en zou een relatie met Aleksandr wel zien zitten: ze droomt erotisch van hem in het vliegtuig, waarbij ze meteen naar zijn huis zou gaan om met hem te vrijen.
Familiegeheim
Het wordt niet helemaal zeker wie de echte vader van Loenia is, maar de lezer zal waarschijnlijk de interpretatie hebben dat Dimitri de meest aangewezen figuur is, daar ook zijn vader zijn hele leven niet heeft kunnen praten en dus doofstom was.
Motto
De roman heeft een Engelstalig motto dat afkomstig is van Aldous Huxley.
Experience is not what happens to a man
It is what a man does with what happens to him
Opdracht
Het boek heeft een opdracht: “Voor mijn ouders.”
Trivia
De schrijfster is Joods en traditioneel opgevoed.
Titelverklaring
“Een stille moeder” is eenvoudig te verklaren. Eva, de moeder van Loenia, wil nooit over het verleden (wie is de echte vader van Loenia?) spreken. Ze wil niet over 1968 praten. Alleen met de Slowaak Pavel die op de kamer van Vadim ligt, praat ze in het bijzijn van Loenia, die dat bovendien onprettig vindt. Enkele keren wordt de term “stille moeder“ in de betekenis van “zwijgzame moeder” gebruikt (blz. 124 Met moeite glimlach ik. Mijn stille moeder). De moeder die het verleden van Vadim wil verzwijgen voor haar dochter.
Structuur & perspectief
Structuur en/of verhaalopbouw
De kleine roman heeft drie delen:
Deel I: Loenia is in Amsterdam en hoort dat haar vader ernstig ziek is (blz.9-48).
Deel II: Loenia is naar St. Petersburg gereisd en hoort een geheim van haar vader (blz.51-191).
Deel III: Loenia keert terug in Amsterdam naar haar gezin (blz. 195-202).
De drie delen staan in een chronologische lijn met elkaar. Deel I bestrijkt enkele weken, deel II drie dagen in St. Petersburg en deel III is maar één dag van de thuiskomst.
Gebruikt perspectief
Loenia is de 31-jarige vertelster van de roman. Ze doet dat in de ik-vorm. Ze heeft een Russisch verleden, maar is op 23-jarige leeftijd naar Amsterdam gegaan. Daar heeft ze de rationeel denkende Bas ontmoet met wie ze is getrouwd en van wie ze een kind heeft (Reuben). Dit kind is helaas doofstom geboren.
Loenia gaat naar St. Petersburg om haar zieke vader te bezoeken. Van hem hoort ze een geheim. Dat houdt haar in deel twee erg bezig. In deel III keert ze naar haar gezin terug.
Decor
De tijd van het verhaal
Loenia vertelt in deel II dat haar vader (wie dat dan ook is) en haar moeder Eva elkaar hebben ontmoet in 1968 tijdens de Praagse Lente, toen Rusland Tsjecho-Slowakije binnenviel. Een jaar later is ze geboren. Dat moet dus 1969 zijn. Wanneer ze teruggaat naar St. Petersburg is ze 31 jaar en dat betekent dat de terugkeer precies in het jaar 2000 moet zijn geweest. Dat kan best want er worden verder geen data of jaartallen in de tekst genoemd. Wel weten we van de vertelster dat het voorjaar in Amsterdam is, maar nog erg koud in Rusland.
Toch maakt de schrijfster dan een slordigheidsfout. In het slot van het tweede deel moet ze de taxichauffeur betalen: ze moet dan omrekenen van roebel naar euro’s (blz. 190). Maar dat zal wel een moeilijke rekensom zijn geweest, want de euro bestond nog niet in 2000. De invoering daarvan was 1 januari 2002.
De plaats van handeling
Er zijn twee plaatsen van handeling.
Amsterdam dat is de plaats waar Loenia woont. Ze vertrekt er vandaan naar St. Petersburg en ze keer er in deel III weer naar terug. Zo hoort dat volgens de kenmerken van de queeste.
Deel II speelt zich geheel af in St. Petersburg waar haar ouders wonen.
Opvallend is het verschil in sfeer tussen de beide steden. In Amsterdam is het voorjaar en alles lijkt er lichter en luchthartiger. Loenia wordt er ook verliefd op Aleksandr, een collega van haar. Ze heeft erotische fantasieën over hem in het vliegtuig terug.
In St. Petersburg is het wel voorjaar maar nog steenkoud en die kilte is ook af te lezen aan de bewoners die allemaal somber en nors zijn. Ook haar moeder die niet zo heel oud kan zijn (net boven de 50) doet somber en oud aan. Het is een stad om snel te vertrekken.
Stijl
Nergens in de roman worden aanhalingstekens gebruikt om een dialoog aan te geven. Dat leest eigenlijk best wel lekker. Het is goed dat dit consequent is doorgezet en dat er niet ergens nog een verdwaald leesteken staat.
Kornmehl combineert heel mooi alledaagse dingen met de zoektocht naar het verleden. Puistjes en de somberheid van een volk worden in een zin genoemd.
Slotzin
Mama zal het morgen opvegen, Ruby.Beoordeling
Ariëlla Kornmehl blijkt opnieuw in staat om in korte romans een fors probleem te beschrijven. Ze lijkt het “schrappen” goed in de hand te hebben en dat is zeker een goede competentie voor een jonge schrijfster. Je moet de durf hebben een kleine roman te schrijven en wat niet nodig is dient geweerd te worden, om met Willem Elsschot te spreken. Dat betekent wel dat je alle zinnetjes nauwkeurig moet lezen, want een ongeconcentreerde of snelle lezer kan gemakkelijk over voor het verhaal essentiële zaken heen lezen. Zure critici zullen wel aankomen met de opmerking dat er eigenlijk niets gebeurt in de roman, maar daarmee ben ik het zeker niet eens. Een goede lezer heeft een half boek nodig.
Net als in “De Vlindermaand”beheerst het personage van Kornmehl haar emoties: nergens wordt het verhaal dramatisch. Daardoor kan de lezer niet gaan “sjimpen” maar zal hij wel moeten nadenken. Dat is knap als je dat kunt bereiken. Kornmehl is een talent: jammer dat het tot dusver zo weinig aandacht heeft gekregen.
Het boek is goed te lezen voor scholieren van havo- en vwo-niveau: het heeft een heldere stijl en een strakke compositie in drie delen die bovendien chronologisch gepresenteerd worden.
Het thema is een oermotief en is ook in recente tv-programma’s als “Spoorloos “en “DNA Onbekend” de laatste tijd erg populair. Daarom zal het scholieren aanspreken.
Het boek kun je combineren met andere werken uit de Nederlandse literatuur die het Vatersuchmotief beschrijven. Kijk daarvoor op onze themalijst (bijv. De Passievrucht van Karel Glastra van Loon en Dossier Tobias van Annet de Jong).
Amusementswaarde: 7 à 8.
Literaire waardering : 2 punten
Recensies
"Niets is vanzelfsprekend, in de wereld van Ariëlla Kornmehl" http://www.volkskrant.nl/...oeder.html
Bronnen
Website van de schrijfster
http://www.kornmehl.nl/nl/homeGeschreven door Cees

Ik heb verreweg het grootste deel van mijn leven voor de klas gestaan. Eerst vijf jaar op een basisschool, daarna veertig jaar op diverse scholen voor voortgezet onderwijs: havo en vwo, onder- en bovenbouw. Leraar Nederlands zijn vond ik veel leuker dan directielid spelen. De laatste jaren was ik conrector. In 2004 begon ik aan mijn eerste boekverslag voor scholieren.com. Dat is dus ruim twintig jaar geleden.
Ik vond het destijds mijn 'missie' om de vaak verouderde en 'afgezaagde' literatuurlijsten voor Nederlands te vernieuwen en mijn leerlingen kennis te laten maken met onbekende en / of jonge schrijvers. Lezen kan namelijk gewoon leuk zijn. Het is de taak van een docent om het lezen te stimuleren.
Docenten kunnen je met het aanprijzen van aantrekkelijke en/of spannende boeken enthousiast maken. Passages die interessant zijn, kun je voorlezen in de klas. Kort vertellen waarover een boek gaat, kan ook een stimulans voor je keuze zijn. En vergeet niet dat je van je medeleerlingen ook kunt horen welk boek ze (erg) leuk gevonden hebben. Dat is vaak de beste manieren om te weten te komen of een boek aantrekkelijk is. Hoewel smaken altijd blijven verschillen..
Ik heb tot nu ( 1 maart 2025) 1513 boekverslagen gemaakt, waarvan vrijwel de meeste Zeker-Weten-Goed-verslagen zijn. Er staan de laatste jaren aan het einde van het verslag vragen over de inhoud en de structuur, zodat je kunt controleren of je je het boek in grote lijnen begrepen hebt.
Bij Scholieren.com probeer ik zo veel mogelijk boeken van nieuwe schrijvers te bespreken. Elke maand ontvang ik boeken van diverse uitgeverijen die hun schrijvers uit 'hun fonds' onder de aandacht van de lezer willen brengen.
Ik hoop altijd dat de 'leraar Nederlands' het zijn leerlingen toestaat om de wat minder bekende of zelfs beginnende schrijvers op de leeslijst te accepteren.
Lezen kan leuk zijn, maar boekverslagen maken doe je meestal niet voor je lol. Ikzelf vond dat vroeger namelijk helemaal niet leuk. Ik kocht in die tijd daarom ook alle uittrekselboeken van alle talen. (Bijvoorbeeld Literama (Ne), Aperçu (Fa), Survey (En), Der Rote Faden (Du). En als ik heel eerlijk ben, heb ik ook wel eens uit tijdgebrek alleen met een boekverslag een mondeling tentamen gedaan. Maar dan voelde je je toch niet altijd op je gemak. Nu maak ik zelf al jaren boekverslagen voor scholieren.com.
Nog een welgemeend advies: wees verstandig en lees altijd het boek. Dan kan een boekverslag op scholieren.com een prima geheugensteun voor je mondeling zijn.
En geloof me, docenten kunnen vanwege tijdgebrek echt niet alle boeken lezen die jaarlijks verschijnen; zij raadplegen daarom ook wel de boekverslagen die scholieren.com aanlevert. Daar is natuurlijk helemaal niks mee.
REACTIES
1 seconde geleden