Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2013
• 256 pagina's
• Uitgeverij: Atlas

Flaptekst

Eerste zin

Ik weet niet helemaal zeker wie de nieuwe situatie als eerste de nieuwe situatie noemde. Maar ik denk dat het Natalie was.

Samenvatting

Merel is tv-redactrice en op een normale zondagmiddag in het jaar X willen ze in een schoolgebouw een wetenschappelijk programma opnemen, waarin het kind Joeri een hoofdrol zal spelen. Hij is een erg slim wiskundejongetje (maar niet hoogbegaafd). De opnames zijn nog maar net begonnen, als er een enorme knal buiten klinkt. Op last van de autoriteiten moet iedereen blijven zitten waar hij zit. Merel zit vanaf dat moment met nog zeven anderen opgesloten in het gebouw waar een ondoordringbare dikke mist omheen hangt. Niemand weet wat er exact aan de hand is, maar ze besluiten de instructies op te volgen en te blijven zitten waar ze zitten. De opladers van de mobiele telefoons liggen helaas thuis, internet ligt er natuurlijk ook uit, maar er is voorlopig water, de elektriciteit doet het en er is genoeg leesvoer aanwezig in de klaslokalen en de schoolbibliotheek .

Merel vindt bij een rondgang door de school een agenda van een meisje, dat Melissa heette. Die agenda gaat ze min of meer als dagboek gebruiken om de dagen van elkaar te kunnen onderscheiden. Boven alle hoofdstukken staat dan ook vermeld welke dag het is dat de mensen in het schoolgebouw zitten. Een van de acht, de cameravrouw Lotteke, is al heel snel verdwenen. De andere zeven zijn Merel, Barry en Leo (die van de televisiezijde komen) Natalie en haar zoon, de 8-jarige Joeri, Kaspar (de onderwijzer van Joeri) en Kalyem (de conciërge van de school). Ze besluiten de lokalen zo te verdelen dat iedereen een andere kamer heeft. Ze hebben helemaal geen contact met de buitenwereld en ze vragen zich natuurlijk wel af wat er buiten is gebeurd. Leo is populair onder de bewoners. In het begin draait alles om het jongetje Joeri, dat leven in de brouwerij brengt. Hij zorgt dat er gespeeld wordt. Maar gaandeweg komen er spanningen onderling. Dat heeft bijvoorbeeld te maken met het verdelen van voedsel en de behoefte aan seks. Op dag 21 vindt Merel een buisje waarin medicijnen hebben gezeten voor iemand die onder grote psychische spanningen lijdt. Ze vertelt dat wel tegen Barry, die een van haar beste collega’s is. Dan valt de elektriciteit uit, wat ook weer voor spanningen zorgt. Om de seksuele spanning te verminderen masturbeert Merel bij erotische fantasieën, want seks is onder dergelijke omstandigheden een middel tot ontspanning. Natalie brengt daarom vaak de nachten door in het lokaal van Kasper, de onderwijzer van Joeri. Joeri voelt zich dan buitengesloten door twee mensen uit zijn directe omgeving (zijn moeder en zijn meester) en zoekt zijn toevlucht tot Merel. Ze begrijpt later dat hij dit doet om zijn moeder een beetje jaloers te maken. Hij vraagt Merel met hem het mattenspel te spelen. Daarbij glijdt hij met een mat van de trappen in de school. Maar wanneer Merel eindelijk daarin toestemt, gaat het goed mis. Joeri dondert van de trap en het ziet er akelig uit. Zijn arm heeft een open , gecompliceerde breuk en daarin begint later koudvuur te komen. De arm wordt zwart en moet worden geamputeerd. Dat doet Kaspar met het keukenmes. Merel veegt de bloedvlek van de trap, maar vindt meteen een nieuw kokertje van medicijnen. Natalie is woedend vanwege het gebeurde, maar eigenlijk is ze zelf ook een beetje schuldig door ‘s nachts naar Kaspar te gaan.

Natalie en Kaspar nemen het besluit het schoolgebouw te verlaten. Ze dragen Joeri met zich mee, wanneer ze vertrekken. Leo zegt dat Joeri zo koud was toen hij vertrok, dat hij vermoedt dat het jongetje dood was. Dat gebeurt allemaal omstreeks de dagen 50 tot en met 55. Een dag later hebben Merel en Leo voor de eerste keer seks met elkaar. De dagen daarna gebeurt dat weer, maar Merel zorgt ervoor dat ze altijd vroeg weer weggaat bij Leo, want ze wil niet dat de anderen iets merken. Wanneer ze elke vierde nacht wil overslaan met seks en ze langs zijn lokaal loopt, hoort ze twee mannen hijgen. Leo en Barry hebben dan ook seks met elkaar.

Op dag 72 is het 12 november en dat is de verjaardag van Merel. Ze wordt 29 jaar. Kaylem nodigt haar uit in zijn lokaal: ze krijgt als cadeau een ketting die hij zelf gemaakt heeft. Hij vertelt haar over zijn verleden als vluchteling. De dagen vliegen voorbij. Merel heeft steeds seks met Leo. Ze heeft een vreemd soort buikpijn. De lezer vermoedt op dat moment wel dat ze zwanger zal zijn. Dat verhoogt ook de onderlinge spanningen, want Barry weet er intussen van. Hij was er immers ook gebrand om Leo te veroveren. Maar hij ziet nu in dat dit waarschijnlijk onmogelijk is. Hij wil dan niet verder leven en weigert te eten en te drinken. Merel verzorgt hem nog een tijdje. Leo verdenkt Barry ervan de man van de pillen te zijn. Merel krijgt een geschreven brief van Barry: hij wil niet verder leven. Hij zegt dat hij nooit pillen heeft geslikt. Hij vertelt dat hij Leo ook een brief geschreven heeft. Merel kient het zo uit dat ze de brief van Barry aan Leo ontfutselt terwijl hij onder de douche staat. In de brief deelt Barry aan Leo mee dat hij verliefd op hem is, maar dat hij begrijpt dat hij voor Merel kiest. Daarmee is het doel in zijn leven voorbij. Als lezer voorvoel je dat hij de lust om te leven verloren heeft en zal sterven.

Merel is intussen zwanger: dat kan alleen van Leo zijn en in haar dagboek richt ze zich nu tot "je", met wie ze meer dan waarschijnlijk haar ongeboren kind bedoelt. Die wil ze voor later vertellen wat er allemaal gebeurd is.

Barry sterft en het lijkt erop dat Kaylem hem een handje heeft geholpen. Merel is enkele dagen niet goed bij bewustzijn en als ze wakker wordt, blijkt dat Kaylem en Leo begonnen zijn aan de fastfoodmaaltijd-Barry. Ze zijn aan zijn benen begonnen. Deze vorm van kannibalisme komt natuurlijk wel eens meer voor bij mensen onder extreme omstandigheden (vgl. de beruchte vliegramp in de Andes in de film Alive). Kaylem is de initiatiefnemer. Volgens Leo smaakt het vlees hetzelfde als de Peruaanse cavia die hij ooit eens voorgezet heeft gekregen. Merel neemt later wraak door Kaylem te wurgen met de ketting die ze ooit van hem had gekregen voor haar verjaardag. En omdat het voedsel na al die dagen natuurlijk op is, beginnen ze ook te knagen aan het vlees van Kaylem. Het is allemaal heel luguber.

In een van de laatste dagboekhoofdstukken bekent Leo dat hij in North Dakota verslaafd is geraakt aan de pillen. Hij had vijf kokers bij zich toen hij in het schoolgebouw aankwam. Hij vertelt aan Merel dat hij de school moet verlaten, omdat hij “hulp” moet halen, omdat anders Merel, de baby en hijzelf het allemaal niet zullen overleven. In het laatste dagboekverhaal geeft Merel aan dat Leo acht dagen daarvoor vertrokken is en dat ze sindsdien niets meer van hem heeft vernomen. Ze bekent dat ze nu alle pillen in een keer geslikt heeft: ze droomt nu min of meer van een reis naar North Dakota met haar (ongeboren) dochtertje.

Een bizar einde van het verhaal. Waarschijnlijker is dat ze in het schoolgebouw zal zijn omgekomen en dat anderen haar dagboekaantekeningen zullen hebben gevonden.

Personages

Merel

Merel is de tv-redactrice van het programma dat ze willen opnemen. Ze is nog maar 28 jaar en ze is een goede collega van Leo en Barry. Ze schrijft in de agenda van één van de leerlingen van de school. Wanneer ze zwanger is van Leo begint ze zich te richten tot haar nog ongeboren dochter om haar te vertellen hoe het allemaal in het leven toegaat. Een belangrijk hoofdstuk/dag daarin is 102 over hoe het eraan toeging in de oude situatie. Iedereen is altijd op zoek de liefde, die voor hem/haar geschikt is. Daarbij is seks een drijfveer om in moeilijke omstandigheden te kunnen overleven. Ze vindt het vreselijk te moeten merken dat Barry niet alleen dood is, maar dat zijn lichaam door Kaylem en Leo gebruikt wordt om te roosteren en voort te leven. Ze neemt wraak door Kaylem te doden. Ook zijn lichaam wordt daarna door haar en Leo gegeten. Tenslotte raakt ze geheel geïsoleerd, wanneer Leo haar verlaat en niet meer terugkeert. Ze neemt de pillen van Leo in en zal dat waarschijnlijk niet overleven.

Barry

Barry is de homoseksuele collega van Merel. Hij legt het in het schoolgebouw aan met de aantrekkelijke en populaire Leo. Maar hij beseft dat hij Leo niet alleen heeft. Leo kiest voor Merel en dan is de lust om verder te leven voor Barry niet meer aanwezig. Hij weigert te eten en te drinken. Waarschijnlijk helpt Kaylem hem ene handje bij zijn dood en daarna wordt hij vlees voor de achterblijvende bewoners.

Leo

Leo is de aantrekkelijke man in het schoolgebouw. Hij heeft zowel seks met Barry als met Merel en hij wordt de biologische verwekker van het nog ongeboren kind van Merel. Maar hij blijkt ook kwalijke trekken te hebben: hij organiseert het kannibalisme, hij blijkt de psychopaat te zijn die pillen slikt en hij verlaat aan het einde het schoolgebouw, waardoor Merel alleen met de ongeboren vrucht overblijft.

Natalie

Natalie heeft ook al een behoefte tot seks. Daartoe is ze bereid om haar zoontje Joeri te verwaarlozen. Die voelt zich buitengesloten en gaat zich dan tot Merel wenden. Wanneer het misgaat met Joeri, is Natalie des duivels en ze geeft alles en iedereen de schuld. Maar eigenlijk is ze zelf schuldig, omdat ze aan haar eigen lustgevoelens werkte, en daarbij Joeri verwaarloosde. Ze besluit al in een vroeg stadium samen met Kaspar het pand te verlaten. Wat er daarna met haar gebeurd is, wordt niet verteld.

Quotes

"Het was Barry’s idee geweest het interview in Joeri’s school op te nemen. Hij dacht dat, Joeri schrijvend op een schoolbord, een “mooi plaatje zou opleveren.” Lotteke, onze cameravrouw, vond het schoolbordidee juist cliché. Ze wilde Leo en Joeri op het strand filmen, terwijl ze sommen in het zand tekenden. Onze hoofdredacteur noemde dat nog veel clichématiger." Bladzijde 43

"Dit is wat ik weet; een mens kan zes weken zonder eten, iets langer als hij het langzaam afbouwt. Maar dit is wat ik ook weet: een mens kan drie dagen zonder drinken. Daarna stoppen de nieren, verkrampen de spieren. Daalt de bloeddruk. En vallen alle vitale organen één voor één uit." Bladzijde 204

"En opnieuw overviel me het gevoel dat ik ‘s ochtends ook had gehad. Het gevoel dat er iets niet klopte, dat er een volgorde omgedraaid was waardoor de dingen nu niet logisch op elkaar aansloten. Je kijkt omlaag en vermoed dat je je sloffen verkeerd om aanhebt Je trekt ze uit, verwissel;t ze. En vervolgens zit je linkerslof rechts." Bladzijde 210

"Bind de ledematen af met kettingen en maak gaatjes op strategische plekken: rondom de organen, in de dikste aders, vang het bloed op en verhit het op een hoog vuur, daarna het villen, verwijder de organen. Darmen gaan weg, lever , milt en maag zijn eetbaar. Je kunt daar het best soep van koken, dat zwakt de smaak af. Het vlees blijft over: spieren in een laagje vet. Niet te lang bakken…" Bladzijde 275

Thematiek

Eenzaamheid en isolement

Hoe gedragen mensen zich in een geïsoleerde situatie? Opgesloten zitten is ook buitengesloten worden. Een groep mensen zit vast in een schoolgebouw, buitengesloten van de gewone wereld en ze weten niet wat daar gebeurd is. Maar ook binnen het schoolgebouw heb je natuurlijk de buitengesloten. Zo wordt Kaylem eigenlijk van het begin al buitengesloten: hij is immers een vluchteling van buitenlandse komaf. Wanneer mensen zich buitengesloten voelen, levert dat geen prettig gevoel op. Het buitengesloten worden of het geïsoleerd worden, wordt in de roman natuurlijk ook nog gesymboliseerd door de dikke mist die buiten het gebouw hangt. Je hebt geen zicht meer op de buitenwereld. Ook in de typografische aanduidingen van de roman (de rechthoekige zwarte lijnen die steeds minder worden, totdat het laatste deel alleen met een geheel wit rechthoekig vlak wordt aangegeven) is het steeds groter wordende isolement van de vertelster zichtbaar. Merel blijft tenslotte helemaal alleen over in het schoolgebouw.

Motieven

Liefde

Liefde speelt een grote rol in 'Alles wat er was'. De mens heeft een grote behoefte aan liefde. Zeker in een situatie waarin iedereen vastzit, zoekt men steun bij elkaar en warmte. Dit vinden lukt niet altijd, maar men blijft naar liefde streven.

Seksualiteit

In de roman is ook duidelijk te zijn welke drijfveren voor de mens essentieel zijn: allereerst is er natuurlijk altijd de wens om te overleven door voedsel te krijgen/stelen. Wanneer er iemand sterft en het voedsel dreigt op te raken, ziet men er in allerlaatste instantie geen been in om dan mensenvlees te eten. Ook de behoefte aan intimiteit/liefde of seks is een van de oergevoelens die mensen willen krijgen: het is daarom voor Barry zo verschrikkelijk te moeten merken dat de liefde van hem voor Leo niet beantwoord zal worden (vgl. blz. 237). Maar hoe verschillend de vertellingen ook waren. Ze hadden allemaal dezelfde basis: de queeste is noodzakelijk: wederzijdse liefde is het hoogst haalbare en verliefdheid een zuivere motivatie. Als er geen wederzijds liefde is, heeft het voor Barry geen zin meer om te leven. Seksualiteit is in zekere zin dan een manier om te kunnen overleven: namelijk de ongeboren vrucht die Merel in zich draagt.

Queeste

In het boek komt naar voren dat de mens op een queeste is: een queeste naar eeuwige liefde en intimiteit. In het schoolgebouw is die queeste bijvoorbeeld duidelijk in de liefde van Barry voor Leo.

Titelverklaring

In de roman is sprake van een 'oude situatie' en een 'nieuwe situatie'. De scheiding wordt gemarkeerd door de knal (wat dat dan ook moge betekenen). In de nieuwe situatie krijgen de personages te maken met nieuwe normen en waarden. Er wordt enkele keren in de tekst impliciet teruggewezen naar de titel, namelijk naar de situatie die er was voordat de knal kwam.

Enkele verwijzingen in de tekst:
- (blz. 22) Hadden mensen ons zo gehoord - mensen in een parallelle wereld waarin alles er nog is, dan hadden ze misschien gedacht dat het een eetfeestje was.
- (blz. 33) Maar smachten naar iets wat er niet is, is een kwelling. Om onszelf te sparen, smachtten we daarom steeds naar andere zaken. Dingen die er wel waren. Al werden ze steeds schaarser. 
- (blz. 45) Ik wist immers dat er geen auto’s meer rijden, geen bomen meer ruisen en geen vogels meer krijsen. Ik had het alleen nog niet gehoord. Het massieve niets. Stilte: het geluid van wat er niet meer is. 
- (blz. 116) Want de tijd voor de knal, de tijd dat het leven nog werkt of vakantie was, stond in het teken van later, ja: iedereen was met de toekomst bezig. Altijd, overal. Eigenlijk bestond de oude situatie bij de gratie van speculatie. Ik deed er zelf ook aan mee.
- (blz. 181) En dat is dus waarom ik Leo’s lokaal verlaat voordat het licht is. Zodat alles blijft zoals het is. Wie wil dat alles blijft zoals het is, is gelukkig.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt gepresenteerd in vijf delen en de hoofdstukken daarvan dragen de dag van het dagboek waar Merel in schrijft. Merel doet dit in een agenda die ze in een van de lokalen vindt. Maar de volgorde van de hoofdstukken is niet de chronologische volgorde. In de eerste plaats zal de schrijfster deze volgorde geven om aan te geven dat mensen die afgesloten zijn van de buitenwereld gedesoriënteerd raken en het besef van tijd zullen kwijtraken. Mensen die nauwelijks meer het verschil tussen dag en nacht weten, zullen op den duurt ook niet meer weten welk dag het is. Maar ook inhoudelijk zijn er aanwijzingen voor de chaotische structuur:

Als Merel na 105 dagen een beetje gekker aan het doen is en twijfelt aan haar geheugen, begint ze als een bezetene terug te bladeren in de agenda. Zo hardhandig doet ze dit dat de blaadjes loslaten, en omhoog schieten naar het plafond in een van de lokalen, en daar ‘als vaantjes’ blijven hangen. De lezer kan daardoor denken dat wat hij leest de teruggevonden aantekeningen zijn, de vaantjes die van het plafond zijn geplukt, en natuurlijk ligt de boel dan niet meer in chronologische volgorde.

Maar er is nog een vergelijkbare scène in de roman. Kaylem krijgt op bladzijde 263 de agenda van Melissa te pakken. Hij bladert erin en scheurt er bladzijden uit, zodat ze de data kwijtraken. Daarna schudt hij de kaarten als pokerkaarten, verdeelt ze zo dat ze allemaal evenveel kans op een zondag hadden. Zo raken de bladzijden dus ook door elkaar. De structuur heeft hier dus sterk te maken met de inhoud van het verhaal.

En ineens krijgen zinnen ook een andere lading als je het volgende leest: En opnieuw overviel me het gevoel dat ik ‘s ochtends ook had gehad. Het gevoel dat er iets niet klopte, dat er een volgorde omgedraaid was waardoor de dingen nu niet logisch op elkaar aansloten. Je kijkt omlaag en vermoed dat je je sloffen verkeerd om aanhebt Je trekt ze uit, verwisselt ze. En vervolgens zit je linkerslof rechts. (blz. 210)

Zoals hierboven gesteld: de vertelster is de 28/29- jarige tv/presentatrice Merel. Ze schrijft/vertelt in de o.t.t maar ook in de o.v.t.. Merel vertelt het verhaal tegen een denkbeeldige 'je'.

Naarmate het verhaal vordert weten we dat het de nog ongeboren baby van Merel is. De baby moet het product zijn van de seksuele omgang met Leo.

Maar als lezer moet je je wel altijd afvragen of een ik-verteller de echte waarheid spreekt, want de ik-verteller is in principe een onbetrouwbaar perspectief. Het is ook nog altijd mogelijk dat de kannibalistische passage met het vreten van mensenvlees wel echt gebeurd is of dat Merel bij de beschrijving daarvan aan het hallucineren is geweest.

Decor

Er wordt door de vertelster niet prijs gegeven in welk jaar het verhaal zich afspeelt. Dat het een modern en actueel verhaal is, blijkt uit termen van Facebook, Twitter, Internet en iPad. Omdat Merel een agenda van een scholier gebruikt zou het gemakkelijk te verklappen zijn aan de lezer.

Wanneer je goed leest, verneem je dat de verjaardag van Merel (ze wordt 29 jaar) op de 72e dag valt na de knal. Ze zegt dan wel dat het 12 november is. Je kunt dan terugrekenen tot de eerste dag en dat moet dan 2 september zijn. Van welk jaar is nog niet uit te maken. Op dag 84 is het volgens de tekst 'casual Friday', maar het lijkt wel of de schrijfster het precies heeft uitgezocht wat deze data betreft: noch in 2011, 2012 en 2013 valt 24 november op een vrijdag. (o.a. door het schrikkeljaar 2012).

Het dagboek eindigt op dag 145. Dat is dus 73 dagen na 12 november en dat moet dan op 24 januari zijn. De vertelde tijd is dus wel bekend: 145 dagen en het verhaal duurt dus van 2 september tot en met 24 januari. Maar van welke jaren dat is, valt niet op te maken uit de tekst.

Ook het decor is niet met een topografische plaatsbepaling aan te geven. Wel is het zeker dat we het over een gebouw in Nederland hebben. Ook is bekend dat er een school als symbolisch decor is aangegeven. Is school niet de plaats waar de kennis van alles wat we weten, wordt doorgegeven? In de binnenwereld is er nog een vorm van bescherming, als je die verlaat (weer naar buiten in die ondoordringbare mist; symbool voor het niet weten wat er is gebeurd) ben je verloren.

Stijl

De stijl van Hanna Bervoets is sober en helder. Je herkent een schrijver vaak aan de manier waarop hij met zijn beeldspraak werkt. De metaforen van Hanna Bervoets zijn meestal simpel te volgen en erg goed getroffen, maar vooral vallen ze op door een zakelijkheid en daarom is de term poëtisch niet zo van toepassing.

Een paar herkenbare voorbeelden die dit onderstrepen:
- (blz. 50) Maar Leo drukte haar tegen zich aan. Zoals een pinguïn een jong tegen zich aandrukt zodat het niet doodvriest.
- (blz. 155) Maar Natalie laat zich niet afkappen. Als een roofdier dat met een muis speelt maar dan plotseling vlak naast zich een sappig konijn hoort knagen, zo draaide Natalie zich van mij af toen ze Leo hoorde praten.
- (blz. 215) Zijn handen gleden langs mijn nek omlaag; de palmen van ene pottenbakker om de hals van een draaiende vaas. Ik kende deze massagetechniek niet.
- (blz. 217) Barry zat op de grond, staarde wezenloos omlaag. Als een kind dat in zijn eentje een puzzel maakt en niet snapt waarom de overgebleven stukjes niet in elkaar passen.
- (blz. 251) Maar het zat anders. Ik bleek niet de remedie in haar leven, eerder de fatale longontsteking. Jouw oma had zichzelf vermenigvuldigd en daarmee haar verdriet verdubbeld, en ik werd de kruipende belichaming van dat falen.
- (blz. 255) Zijn mond hadden ze niet dicht gekregen, die hing ene beetje open: karper op het droge.
- (blz. 267) “Ik hoef echt niet, ga alsjeblief weg.” Weer die domme blik. Koe achter een prikkelhek; hij kan niet weg, maar vergeet steeds waarom niet.
- (blz. 268) En nu doet de poppenspeler, alsof hij zelf een pop is: een kat met een hamster in zijn bek, Maar er is een verschil tussen kat en dader. De kat weet niet beter. Dus die laat je leven.

Slotzin

Niemand die ons hoort, niemand die ons ziet, ik draai een raampje open, laat de frisse avondmist binnenkomen, jij graait naar het stuur, je legt je handje op de claxon, samen drukken we hem in, ja we toeteren, we toeteren een paar keer achter elkaar. En dan pak ik opnieuw je hand. En wijs ik je door de voorruit sterren aan.

Beoordeling

'Alles wat er was' is geen gemakkelijk boek. Maar het is wel een indrukwekkende roman. Origineel door de structuur, origineel door het onderwerp dat de schrijfster heeft uitgekozen en dat een puur menselijke situatie weergeeft. De lezer moet de weg naar het innerlijke bewustzijn van de kale mens willen volgen. En dan nog roept Hanna Bervoets alleen maar vragen op en de antwoorden mag de lezer zelf invullen. Naarmate het verhaal vordert, wordt het steeds onduidelijker wat er gebeurt. De mens raakt zijn grip op de situatie kwijt. Hij verliest ook zijn normen uit het oog (kannibalisme is een ernstige vorm van normenverlies). Toch is het niet ondenkbaar dat het een mens overkomt. De ideeën die de schrijfster in de roman naar voren brengt, brengen het tot een roman die niet alleen het lezen meer dan waard is, maar waarschijnlijk ook een van de meest spraakmakende romans van 2013 zal blijken te zijn. Bovendien zul je je als lezer moet afvragen of de vertelster Merel de waarheid aan je vertelt. Ze kan even zo goed aan het hallucineren zijn geslagen.

Uit het bovenstaande blijkt, denk ik wel, dat het boek niet geschikt is voor onervaren lezers. Dat geeft natuurlijk niets: er worden al teveel mooie bomen aan onbenullige boeken opgeofferd. Het fraaie oordeel is meteen een waarschuwing: weet waaraan je begint, want niet alle vragen die opgeroepen worden, zul je beantwoord zien. Maar daardoor wordt “Alles is wat” wel een boek waarover je nadenkt nadat je het hebt dichtgeslagen. En hoe vaak komt dat nog voor in de Literatuur van Nederland in de 21e eeuw?

Recensies

"Het centrale thema in Alles wat er was is wantrouwen, een fenomeen waarin Bervoets zich bij haar deelname aan Wie is de Mol? grondig in zal hebben verdiept. Daarbij blijkt de angst voor de een saboteur uiteindelijk relevanter dan de vraag naar het bestaan van de saboteur: de ongelukken in deze roman zijn steeds het gevolg van verdenkingen. Zoals het er ook niet veel toe doet hoe gevaarlijk de situatie buiten het schoolgebouw is - tot het einde blijft de achtergrond van de knal onduidelijk." http://archief.nrc.nl/?mo...identify=Y

"In het werk van Bervoets, haar romans en columns in Volkskrant Magazine, valt steeds op hoe lichtvoetig en modern haar toon is, en hoe stevig ze is geworteld in deze tijd. Je leest het af aan haar relaxte schrijfstijl. Haar zinnen zijn niet gevoelig of poëtisch, maar eerder functioneel onbekommerd. Er spreekt zelfvertrouwen uit. Hetzelfde geldt voor Bervoets\' observaties. Er zit geen hiërarchie in haar waarnemingen." http://www.volkskrant.nl/...r-was.html

"Hanna Bervoets heeft met Alles wat er was een indrukwekkende roman geschreven die wel even in je hoofd blijft zitten. Het grootste pluspunt van dit boek is dat Bervoets je als lezer voortdurend in het ongewisse weet te laten en dat zeer consequent doet. Een boek dus dat je met de nodige vragen achterlaat en waardoor je anders naar je omgeving en je eigen gedrag gaat kijken. Indrukwekkend en onheilspellend!" http://www.tzum.info/2013...at-er-was/

"Lijkt het er in het begin op dat de schrijfster er haar handboeken psychologie op heeft nageslagen om wisecracks te kunnen kraken over wat er gebeurt als mensen te lang te dicht op elkaar zitten, halverwege wordt de verteltoon eigener, en ontstaat er een drama, meedogenloos goor, en hard. De rustige en beschouwende verteltoon heeft zonder dat je dat echt in de gaten had, plaatsgemaakt voor een hallucinatoire trip. Mocht er al licht zijn aan het einde van de tunnel, dan is dat waarschijnlijk wishful thinking. Eten of gegeten worden, dat is de grote vraag in dit compromisloze kunstwerk." http://www.groene.nl/2013...toire-trip

"\'Alles wat er was\' deprimeert niet, maar benauwt wel. Want we weten dat het dunne vernisje van de beschaving gemakkelijk verpulvert, van de onvermijdelijke ruzies en de apenrots die wordt afgerond met lugubere taferelen. Maar als dat verloop wordt weergegeven zoals in deze roman, in die trefzekere, sobere schrijfstijl, weet het je toch bij de keel te grijpen." http://www.nu.nl/boek/300...r-was.html