Feitelijke gegevens van het boek

Titel: Alles wat er was

Auteur: Hannah Bervoets

Oorspronkelijk gepubliceerd: 2013

Uitgeverij: Atlas Contact

Genre: psychologische roman, fictie, dystopische roman, (post-)apocalyptische roman

Verwachtingen en eerste reactie

Ik wist al ongeveer waar het boek over ging; ik had immers de flaptekst gelezen. Toch kwamen niet al mijn verwachtingen uit.

Ik vond de omschrijving van de wereldramp in de flaptekst een beetje vaag omdat er alleen iets stond over een knal. Ik dacht dat dit in het boek wel verder uitgelegd zou worden, maar ook in het boek wordt het alleen als ‘de knal’ beschreven.

In recensies werd vaak omschreven dat Merel naarmate ze langer opgesloten zat steeds meer ging hallucineren en dat dingen die ze zeiden niet logisch waren. Daardoor zat ik terwijl ik het boek las bewijze van spreken te wachten tot er onlogische dingen gezegd werden, maar ik vond het pas helemaal aan het eind van het boek verwarrend worden.

Ik wist dat dit een post- apocalyptisch boek was en dat mensen rare dingen gaan doen in zulke bizarre omstandigheden, maar toch werd ik overrompeld door de vreselijke dingen die erin voorkwamen, zoals Joeri’s val en kannibalisme.

De samenvatting

Een tv-redactrice genaamd Merel moet samen met haar collega’s Barry en Leo een tv-programma op over een hoogbegaafd kind. Uiteindelijk wordt het 8-jarige jongetje Joeri uitgekozen, ook al is hij niet hoogbegaafd, alleen heel goed in wiskunde. Ze besluiten om de meeste scenes in zijn school op te nemen voor een leuk effect. Het wordt opgenomen op een zondag, dus behalve Merel en haar collega’s zijn alleen Joeri’s moeder Natalie, Joeri’s docent Kaspar, de cameravrouw Lonneke en de conciërge Kaylem aanwezig.

Tijdens het opnemen klinkt er opeens een gigantische knal en iedereen verstopt zich onder de tafels. Als de knal voorbij is, krijgen ze instructies van de autoriteiten via de televisie om te blijven waar ze zijn en de ruimte zo goed mogelijk te isoleren. Daarna schiet de televisie op sneeuwstand en ook het internet doet het niet, maar er is nog wel elektriciteit en water. Iedereen slaapt de eerste dag samen in de gymzaal. De volgende dag maakt Lotteke zich zo zorgen om haar zoon dat ze besluit weg te gaan.

Ze besluiten om iedereen een eigen lokaal te geven en niet meer samen in de gymzaal te slapen en beginnen een voedselvoorraad. Op de zoektocht naar voedsel en andere nuttige dingen, vindt Merel een bijna lege agenda die ze meeneemt om als dagboek te gebruiken. De aandacht is vooral gericht op Joeri omdat hij het enige kind is. Ze lezen hem voor, verzinnen een spel waarbij je met een mat van de trap af glijdt enzovoorts.

Eenentwintig dagen na de knal vindt Merel een medicijnenkokertje in de prullenbak waar Halopax in heeft gezeten, een medicijn voor mensen met een ernstige psychische stoornis. Merel wil gaan vragen van wie het is, maar Barry raadt het haar af. Ondertussen krijgt Natalie een seksuele relatie met Kaspar. Hierdoor slaapt ze vaak ’s avonds in zijn kamer en voelt Joeri zich eenzaam. Hij begint contact te zoeken met Merel, maar zij denkt dat het is om zijn moeder jaloers te maken en houdt afstand.

Op een dag wil Joeri met een mat van de trap af glijden, maar dat mag hij niet zonder dat er ook iemand anders op de mat zit. Merel is de enige die beschikbaar is, alleen ze heeft geen zin in het spel. Joeri probeert toch met Merel van de trap af te glijden, maar het gaat helemaal verkeerd en Joeri valt erg hard van de trap af. Er is iets goed mis met zijn arm, en Kaspar besluit zijn arm te amputeren. Natalie wordt woedend op iedereen en Merel en Barry verdenken haar ervan dat zij de Halopax slikt.

Vervolgens besluiten Natalie en Kaspar samen weg te gaan, met Joeri in een draagzak. Ze beweren dat Joeri nog leeft en dat ze hulp voor hem gaan halen, maar iedereen vermoedt dat hij al dood is gegaan. Een dag later gaan Merel en Leo voor het eerst met elkaar naar bed, maar Merel wil niet dat de anderen erachter komen. Een paar dagen later loopt Merel langs Leo’s lokaal en hoort ze dat hij en Barry met elkaar naar bed gaan.

Een paar dagen later vraagt Barry Merel over Leo en Merel vertelt dat ze bijna elke nacht bij hem slaapt. Daardoor wordt Barry erg jaloers en wurgt hij Merel bijna. Hij schrijft Leo een brief waarin hij vertelt dat hij verliefd op hem is. Als hij erachter komt dat de liefde niet wederzijds is, stopt hij met eten en drinken. Hierdoor gaat Merel denken dat de Halopax misschien van Barry is.

Ondertussen heeft Merel rare buikpijnen en besluit ze dat ze zwanger is met een meisje; het is niet precies duidelijk hoe ze tot deze conclusie is gekomen. Merel probeert Barry te verzorgen en in leven te houden, maar uiteindelijk gaat hij toch dood. Dit vindt Merel heel erg en ze is een paar dagen niet goed bij bewustzijn. Als ze weer wakker en helder is, komt ze erachter dat Kaylem en Leo het vlees van Barry aan het roosteren en opeten zijn.

Omdat Kaylem de initiatiefnemer van het kannibalisme was, neemt Merel wraak door hem te wurgen. Vervolgens beginnen Leo en Merel ook met het consumeren van zijn lichaam. In een van de laatste hoofdstukken vertelt Leo Merel hoe hij verslaafd is geraakt aan de Halopax pillen. Vervolgens verlaat Leo de school om hulp te halen voor zichzelf, Merel en haar ongeboren dochter en vertelt hij dat hij na twee nachten weer thuis zou komen.

Maar na acht dagen is Merel nog steeds helemaal alleen op de school. Ze heeft alle Halopax pillen van Leo tegelijk ingenomen en droomt dat ze op reis is met haar dochtertje. Als lezer neem je aan dat Merel het waarschijnlijk niet gaat overleven.

Personages

Merel (round character): Merel is de hoofdpersoon en de verteller. Ze is een 28-jarige vrouw die als tv-redactrice werkt. Merel is vrijgezel en hoe langer ze in het schoolgebouw zit, de meer behoefte ze krijgt aan seks. Daarom gaat ze regelmatig naar bed met Leo, ondanks dat ze niet echt van hem lijkt te houden. Uiteindelijk realiseert ze zich dat ze zwanger is met een meisje en richt ze haar dagboek aan haar ongeboren dochter. Na ongeveer 150 dagen in het schoolgebouw raakt ze steeds meer van streek en begint ze het verschil tussen de werkelijkheid en haar fantasie niet meer te zien. Ze vindt het vreselijk dat Barry doodgaat en nog erger dat Leo en Kaylem hem gebruiken als voedsel. Ze vermoordt Kaylem vervolgens omdat hij diegene was die het plan om Barry te eten initieerde. Aan het eind van het boek neemt ze een overdosis van Leo’s pillen en overleeft dit waarschijnlijk niet.

Barry (round character): Barry was Merels collega en een goede vriend van haar. Hij is homoseksueel en gaat ook regelmatig naar bed met Leo. In het begin van het boek was hij vrij humoristisch, maar later zwakt dat af en wordt hij levensmoe. Dit komt onder andere doordat hij verliefd raakt op Leo, en de liefde niet wederzijds is; Leo is namelijk verliefd op Merel. Hij stopt met eten en drinken en gaat uiteindelijk dood. Het is niet duidelijk of hij natuurlijk is overleden of dat Kaylem hem een handje heeft geholpen. Na zijn dood wordt zijn vlees geroosterd en opgegeten.

Leo (round character): Leo is een tv-presentator en daardoor dus een collega van Merel. Hij is een heel aardige, aantrekkelijke, rustige man; iedereen voelt zich prettig in zijn aanwezigheid en vind het fijn om met hem te praten. Later blijkt dat hij zijn rustige, ongeduldige karakter mede te danken heeft aan de pillen die hij slikt. Aan het eind van het boek verlaat hij het schoolgebouw, en Merel vertelt dat hij hulp gaat zoeken voor haar en haar ongeboren kind.

Kaylem (flat character): Kaylem was een conciërge die tijdens de knal ook aanwezig was in het schoolgebouw. Hij was een vluchteling en sprak Engels. Hij zonderde zich regelmatig af van de rest, deels omdat ze voornamelijk Nederlands praten. Hij bleef doorgaan met het schoonmaken van de schoolruimte en hij reeg kralenkettingen. Ook kon hij heel goed zingen, en zong hij soms een liedje voor de anderen. Aan het eind van het boek wurgt Merel hem met een van zijn kralenkettingen.

Natalie (flat character): Natalie is de moeder van Joeri, het jongetje waar de Tv-serie over gaat. Ze heeft net zoals Merel behoefte aan seks, en gaat naar bed met Kasper. Hierdoor verwaarloost ze haar zoontje. Doordat ze niet bij de TV werkt voelt ze zich vaak buitengesloten. Als Joeri gewond raakt, wordt ze woedend en geeft ze iedereen behalve haarzelf de schuld. Diep van binnen voelt ze zich zelf schuldig doordat ze haar zoontje had verwaarloosd. Ze verlaat al vroeg in het boek de schoolruimte.

Joeri (flat character): Joeri was het 8-jarige zoontje van Natalie. Hij was ingehuurd om in een wetenschappelijke tv-serie te spelen. Hij is niet hoogbegaafd, maar wel heel goed in wiskunde. Hij werd in het verhaal beschreven als de katalysator; hij initieerde veel dingen en hield iedereen bezig. Hij overleed nadat hij van de trap was gevallen tijdens een uit de hand gelopen spelletje. Na zijn dood was de sfeer op school meteen een stuk somberder.

Kaspar (flat character): Kaspar is Joeri’s leraar. Hij is erg analytisch, nuchter en technisch. Hij gaat naar bed met Natalie en besluit later ook om met haar mee te gaan naar de buitenwereld. Verder kom je als lezer niet zoveel te weten over Kaspar.

Lotteke (flat character): Lotteke was de cameravrouw die de opnames zou maken. Ze verlaat het schoolgebouw al na een paar dagen omdat ze erg bezorgd is om haar zoon. De anderen keken later de beelden op haar camera die ze had achtergelaten terug. Er stond onder andere een video op van de knal.

Tijd

Het verhaal speelt zich af in de moderne tijd: dit kan je zien doordat er sociale media (Facebook en Twitter), internet, IPads en mobiele telefoons in voor komen. Er wordt niet verteld in welk jaar het verhaal zich precies afspeelt. Hoewel de situatie zelf niet zoveel zou veranderen als het zich in een andere tijd afspeelde, worden communicatiemediums zoals Facebook wel vaak genoemd in het verhaal.

Het boek is niet chronologisch geschreven; het verhaal gaat chaotisch door de tijd heen. Wel wordt in alle hoofdstukken vermeld op welke dag na de knal het plaatsvindt; hierdoor weet de lezer toch waar in het verhaal hij zich bevindt. Soms houdt het boek even een chronologische volgorde aan, zoals dag 41 t/m 57 en dag 99 t/m 106.  Merel beschrijft regelmatig hoe de wereld er voor de knal uitzag; dit zou je kunnen zien als flashbacks, maar ze blikt niet terug op haar eigen belevenissen, maar geeft eerder algemene beschrijvingen. Het zijn dus niet persé flashbacks.

Er is geen sprake van tijdsvertraging, dingen worden namelijk niet overdreven lang of gedetailleerd beschreven. Er is wel sprake van tijdsverdichting; sommige dagen worden veel verschillende dingen beschreven en andere dagen zijn niet langer dan een bladzijde. Ook worden meerdere dagen helemaal niet beschreven; er is dus sprake van tijdsprong. Dit kan komen doordat Merel alles op papier opschrijft en er daardoor twee incidenten plaatsvinden waar er meerdere bladzijden kwijtraken/uit volgorde raken:

• Op dag 105 twijfelt Merel aan haar geheugen en om iets te bewijzen, probeert ze terug te bladeren in haar agenda. Maar meerdere blaadjes vallen er dan uit, waarschijnlijk door hoe paniekerig ze de bladzijden omsloeg.
• Op dag 110 schrijft Merel dat Kaylem twee weken geleden in haar agenda had gekeken. Hij scheurt er bladzijden uit en schudt de bladzijden als pokerkaarten.

De verteltijd is 256 bladzijden en de vertelde tijd is 145 dagen; rond de vijf maanden dus.

Ruimte & plaats

Het hele boek speelt zich af in één gebouw; de school. Het is niet duidelijk in welk land de school zich bevindt. De personages bevinden zich vaak in de gymzaal, de douches, de lerarenkamer, de trappen, de bibliotheek of de lokalen van de school. In het begin van het boek slaapt iedereen in de gymzaal, maar uiteindelijk krijgt iedereen een eigen lokaal. Bij de trappen wilde Joeri altijd het mattenspel spelen, waarbij hij met iemand op een mat van de trap af gleed.

De schoolruimte is heel belangrijk voor het verhaal, doordat het vastzitten in de schoolruimte het hele uitgangspunt van het verhaal is. Als de personages bijvoorbeeld allemaal in hun eigen huis waren tijdens de knal, dan had dit verhaal er heel anders uit gezien. Als de personages buiten waren geweest tijdens de knal, hadden ze het waarschijnlijk niet overleefd. De school heeft hen gered, maar is uiteindelijk ook datgene dat hen levensmoe en gek in hun hoofd maakt.

(Schrijf)stijl

De schrijfstijl van dit verhaal is nuchter en makkelijk te begrijpen. Er worden geen moeilijke woorden in gebruikt en ook de zinsopbouw is simpel en kort. Hierdoor is het boek makkelijk weg te lezen en voelt het verhaal ook realistischer. Er komen regelmatig dialogen in voor, maar ook Merels gedachten, gevoelens en fantasieën komen volop aan bod. Er worden niet vaak stijlfiguren gebruikt, maar als de schrijfster een stijlfiguur gebruikt, is het wel meteen heel pakkend, bijvoorbeeld:

“Maar Leo drukte haar tegen zich aan. Zoals een pinguïn een jong tegen zich aandrukt zodat het niet doodvriest.”

Vertelwijze/ perspectief

Het verhaal is geschreven vanuit een ik-perspectief; Merel is de vertelster van het boek en dit blijft het hele verhaal lang hetzelfde. Als ze realiseert dat ze zwanger is, begint ze het boek te richten op een ‘je’, waar ze haar ongeboren dochter mee bedoelt. Ze wil haar vertellen wat er allemaal gebeurd is en hoe het leven er vroeger, voor de knal uitzag. 

Door het boek heen wordt Merel steeds verwarder, en aan het eind van het boek hallucineert ze regelmatig en wordt haar manier van vertellen steeds onlogischer. Net zoals Merel zelf het verschil tussen de werkelijkheid en haar fantasie niet meer kan zien, kan je dat als lezer ook niet meer. Het is onduidelijk of sommige dingen, zoals Merels zwangerschap en Kaylem’s moord, überhaupt wel hebben plaatsgevonden.

Thematiek

Het thema van het boek is isolatie. Acht mensen zitten opgesloten in een school, geïsoleerd van de buitenwereld. Het verhaal gaat over hoe de personages omgaan met deze isolatie. Je ziet dat iedereen anders om gaat met de isolatie en dat iedereen uiteindelijk een andere kant, een duisterere kant, van zichzelf laat zien na een lange tijd van isolatie.

De abstracte motieven in dit boek zijn:

• Liefde en intimiteit. In het verhaal komt regelmatig terug dat iedereen naar liefde zoekt. Niet alleen in de omstandigheden waar de personages momenteel in verkeren, maar ook in de situatie van vroeger. Dit vinden ze niet altijd. Het duurt niet lang voordat de personages in het verhaal beginnen te verlangen naar liefde en intimiteit. Natalie begint iets met Kaspar, Merel begint iets met Leo en ook Barry krijgt een relatie met Leo. Als Barry ontdekt dat Leo niet van hem houdt, ziet hij geen reden meer om te leven. Je zou denken dat voedsel en water het belangrijkst is in een situatie zoals deze, maar het wordt al snel duidelijk dat liefde en intimiteit datgene is dat mensen op het been houdt.
• Er wordt in het boek vaak over daders gesproken. Eerst in de context dat Merel en haar collega’s de daders waren doordat zij ervoor hebben gezorgd dat iedereen die zondagmiddag, de dag van de knal, in de schoolruimte was. Later over Joeri en wiens schuld het was dat hij was doodgegaan. En aan het eind van het boek ziet Merel Kaylem als de dader; diegene die Joeri tegen Natalie had opgezet, diegene die Barry vertelde dat Merel met Leo naar bed ging, diegene die Barry heeft vermoord, enzovoorts. Of Kaylem deze dingen echt heeft gedaan of dat Merel iets zoekt om haar woede op af te reageren, of gewoon paranoïde is, wordt niet duidelijk.
• De werkelijkheid en fantasie. Aan het eind van het boek loopt de werkelijkheid en Merel’s fantasie steeds meer door elkaar heen. Het is niet duidelijk wat Merel droomt of hallucineert en wat echt gebeurt. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat ze na de dood van Barry heeft verzonnen dat ze zwanger was om nog iets te hebben om naar uit te kijken. Ook doen Leo en Merel vaak alsof ze samenwonen in een mooi huis en een normaal leven leiden.
• In het verhaal wordt vaak gesproken over het leven voor de knal. Dit komt onder andere doordat Merel haar ongeboren dochtertje wil vertellen over de situatie van vroeger. Communicatiemiddelen zoals Facebook en Twitter zijn hier een groot aspect van en worden vaak behandeld in het boek. Merel beseft tijdens haar isolatie waar communicatiemediums echt voor dienden; ze verzekerden je ervan dat er anderen waren.

De leidmotieven van dit boek zijn:

• Het pillenkokertje. In het begin van het boek vindt Merel een pillenkokertje van Halopax, pillen voor iemand met een ernstig psychische stoornis. Het hele verhaal lang blijven pillenkokertjes opduiken en worden verschillende mensen verdacht en beschuldigd, waaronder Natalie, Barry en Kaylem. Aan het eind van het verhaal komen we erachter dat Leo ze slikt.
• Kaylem’s kettingen. Kaylem rijgt het hele verhaal lang kettingen en niemand weet waarom. Barry denkt dat het iets is wat Kaylem doet voor zijn religie, maar dat ontkent Kaylem. Kaylem geeft Merel een van zijn kettingen voor haar verjaardag. Later gebruikt Merel dezelfde ketting om Kaylem te wurgen.
• Melissa’s agenda. Merel vindt in het begin van het verhaal een agenda van een 7-jarig meisje genaamd Melissa. Doordat kinderen op die leeftijd niet zo’n druk leven hebben, staat er nauwelijks wat in de agenda. Daarom besluit Merel het als dagboek te gebruiken.

In het verhaal wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen de oude situatie en de nieuwe situatie; de situatie voor en de situatie na de knal. Merel blikt regelmatig terug naar de oude tijd en naar alles wat er was, zoals sociale media, telefoons, werk en vakantie. Dit verklaart de titel ‘Alles wat er was’.

Auteur

Hanna Bervoets is een Nederlandse auteur die onder andere romans, columns, essays, recensies en toneelstukken schrijft. Bervoets heeft een bacheloropleiding Media en Cultuur gedaan aan de universiteit van Amsterdam, met als specialisatie Televisie en Populaire Cultuur. Ze in 2008 bij dezelfde universiteit een masteropleiding Journalistiek en Research. Ook heeft ze een semester aan de Tisch School of Arts gestudeerd in New York.

In 2009 debuteerde ze met haar roman ‘Of Hoe Waarom’, waarin een vrouw vier bizarre dagen uit haar leven beschrijft. In totaal heeft Bervoets zeven romans geschreven; ‘Alles wat er was’ was haar derde roman. Daarnaast zijn haar columns die ze tussen 2009 en 2015 schreef voor de Volkskrant Magazine gebundeld in drie verschillende column-bundels. Bervoets woont en werkt momenteel in Amsterdam.

Mening

Ik vond dit een heel spannend en goed boek; ik heb het in minder dan twee dagen uitgelezen. Het verhaal was makkelijk en simpel om te lezen, maar toch wist de schrijfstijl mij op het puntje van mijn stoel te houden. Meestal vind ik boeken die niet chronologisch verlopen minder fijn om te lezen, maar doordat er bij de hoofdstukken stond hoeveel dagen na de knal het was, wist ik waar in het boek ik ongeveer zat en was het niet ingewikkeld of verwarrend.

De enge dingen in het boek, zoals het kannibalisme en het wurgen van Kaylem, werden zo gedetailleerd beschreven dat de rillingen over mijn rug liepen. Voor mij had het niet zo uitgebreid beschreven hoeven te worden, maar het is wel de bittere realiteit dat mensen zulke dingen gaan doen in extreme omstandigheden. Ook vond ik de manier dat je als lezer ziet hoe Merel ontspoort heel krachtig.

Wel vond ik het jammer dat je als lezer met zoveel vragen bleef zitten na het boek te hebben gelezen. Wat is er gebeurd met Lonneke, Natalie, Kasper en Leo? Was de buitenwereld nog gevaarlijk? Wat was de knal nou eigenlijk precies? Heeft Merel het overleefd, en was ze wel echt zwanger? Ik snap dat het de bedoeling is dat de lezer niet meer weet dan Merel, en dat de lezer het zelf moet invullen, maar toch vond ik het frustrerend.

Kortom, ik vond dit een mooi boek en ik zou het aanraden aan anderen, maar je moet wel een dikke huid hebben om dit boek te kunnen lezen.  

Bronnenlijst

www.hannabervoets.com
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Hanna_Bervoets
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-alles-wat-er-was-door-hanna-bervoets-115579
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-alles-wat-er-was-door-hanna-bervoets-117451
https://www.scholieren.com/verslag/zekerwetengoed/alles-wat-er-was-hanna-bervoets
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-alles-wat-er-was-door-hanna-bervoets-99921
http://vrouwenbibliotheek.nl/blog/2013/05/12/alles-wat-er-was-door-hanna-bervoets/