De hel door Boudewijn Büch

De Hel van Boudewijn Buch is een boek dat gaat over de ervaring die bijna iedere jongen van een jaar of twaalf opdoet op school. Namelijk een hel. Vooral voor hem, als joodse jongen is het nog zwaarder in de naoorlogse tijd waarin het antisemitisme nog groot is en het respect voor joden laag is.

Winkler is een twaalf jaar als hij naar het gymnasium gaat. Van zijn broer Laroux heeft hij al gehoord dat de leraren vreselijk zijn, vooral de gymdocent, meneer Staal. Het schoolleven wordt hem door de docenten nog lastiger gemaakt als de docent Duits, meneer Hundertwasser, erachter komt dat Winkler van joodse afkomst is.

‘Op een heiige septembermorgen fietste Winkler naar de stad. Onder de snelbinders zat een dikke, splinternieuwe schooltas van lichtgekleurd juchtleer. Toen hij de groen bemoste straat van zijn school binnenfietste, zag hij dat honderden leerlingen netjes met de fiets aan de hand over het schoolplein liepen.’

Zoals in deze zin duidelijk wordt, gebruikt Boudewijn Buch veel en overbodige bijvoeglijk naamwoorden. Hierdoor krijgt de lezer veel overbodige informatie, maar hierdoor leest het verhaal veel lekkerder door. Het verhaal komt door het gebruik van veel bijvoeglijk naamwoorden veel natuurlijker over.

‘Laroux vertelde later, toen Winkler al in de derde klas zat, de hij – in zijn hoedanigheid van voorzitter van het scholierencomité (een organisatietje dat overigens niets met democratie te maken had en nauwelijks invloed uit kon oefenen) – naar de rector was gegaan om hem te vertellen dat meneer Wreedstaart “waarschijnlijk gek was geworden” en of er geen dokter ingeschakeld kon worden.’

‘ “We treiteren hem nooit, meneer de rector” ‘

‘ “De man mag dan een beetje anders dan anderen zijn, hij blijft.” ‘

Uit deze voorbeelden wordt duidelijk dat er verschil in de lengte van de zinnen zit. Dit verschil is het grootst tussen de gesproken en ongesproken zinnen. De variatie in de lengte van de zinnen geeft, net als het gebruik van de bijvoeglijk, iets natuurlijks en niet houterigs aan het verhaal. Het verhaal leest door de zinnen makkelijk door.

Antisemitisme speelt een belangrijke rol in het boek. Het antisemitisme vloeit nog voort uit het naziregime van de tweede wereldoorlog. Het antisemitisme wordt ook uitgesproken door de leraren van Winkler. Zoals meneer Hundertwasser, de Duits docent van Winkler, zei:

‘ “Joden zijn heel knap op sommige gebieden, maar ook verschrikkelijke lastpakken. Wat er in die oorlog gebeurd is, valt natuurlijk niet goed te praten, maar sommige joden hadden ’t er wel een beetje naar gemaakt.” ‘

Een andere leraar die ook een antisemitische opmerking maakte tegen Winkler. Meneer Latjes, de wiskundedocent, zei:

‘ “Het is zeker te moeilijk voor jou, nietwaar Brockhaus? Je hebt blijkbaar dus ook dommere joodjes. Die Einstein was waarschijnlijk een uitzondering. Maar wat doet ’t er toe; blijven proberen, jongen, de ambachtsschool kan altijd nog wel.” ‘

De uitspraken van beide leraren waren geheel niet tactisch, want Winkler heeft zijn vader, die de verschrikkingen van de oorlog nog vers in zijn geheugen heeft, een brief gestuurd waarin hij zijn vader om hulp vraagt. Zijn vader gaat woedend naar het gymnasium en dwingt het ontslag van beide leraren af. Later in het boek komt de lezer erachter dat beide leraren door het ontslag in een depressie zijn geraakt, omdat zij nergens meer aan de bak konden komen. Als hij meneer Latjes 25 jaar na dato weer tegenkomt bij de slijterij komt hij erachter dat meneer Hundertwasser zelfmoord heeft gepleegd en meneer Latjes verslaafd is aan alcohol.

Naast antisemitisme speelt ook wederzijdse haat een belangrijke rol, vooral aan het einde van het boek als Winkler zijn oude leraren weer ziet op een reünie op zijn oude school. Hij zegt onder andere tegen meneer Staal:

‘ “Als u nog één rotte opmerking maakt, sla ik u uw karretje uit. Ik zie eigenlijk dat u na uw schrikbewind er nog met een leuke ouwe dag van af gekomen bent. Klootzak.” ‘

Maar uiteindelijk vindt er wel verzoening plaats tussen Winkler en zijn oud docent, meneer Staal. Nadat meneer Staal zijn verhaal heeft gedaan over de ‘jappenkampen’ waar hij gezeten heeft, vergeeft Winkler meneer staal, ook wel Ronnie, alles wat hij in zijn jeugd had gedaan.

Het boek is zeker niet meer van toepassing nu, anno 2012. Een bewind waarbij de leerlingen volledig ondergeschikt zijn aan de docenten, conrector en de rector, is in deze tijd helemaal niet meer denkbaar. Bij het lezen lees je straffen waarvan je niet eens wist dat ze wel bestonden, zoals het schoolplein vegen met een stoffer of het gehele geschiedenisboek overschrijven binnen een week. Hierom zijn de haatgevoelens van Winkler jegens zijn oud docenten wel verklaarbaar, maar je zou aan de andere kant ook wel kunnen beweren dat hij het er zelf naar gemaakt zou hebben door een docent uit te maken voor ‘plakkop’ en een grote mond op te zetten tegen de rector zelf.

Uiteindelijk als Winkler een jaar of 40 is heeft hij het gymnasium en een studie Nederlands cum laude afgemaakt. Hij komt vaak op tv als jurylid van een show of als presentator. Al zijn oud docenten die hij in die periode tegenkomt claimen op een of andere manier bijgedragen te hebben aan zijn succes, wat volgens Winkler complete onzin is. Mocht je denken dat jou middelbare schoolperiode onplezierig is of is geweest, moet je dit boek lezen. Daarna heb je een heel ander beeld van een strenge en dictatorische school, want democratie en eigenlijk ook redelijkheid en menselijkheid is hier ver te zoeken.