Inleiding

Paul Biegel, Toon Tellegen, Edward van de Vendel. Wat hebben deze schrijvers gemeen? Naast het feit, dat ik vroeger als kind dol was op hun boeken, hebben al deze schrijvers meermaals de Woutertje Pieterse prijs gewonnen. Dit is een belangrijke prijs voor kinderboekenschrijvers. Hoewel de prijs voor kinderboeken is, is het boek, waar de prijs naar vernoemd is, dat zeker niet. Ik was benieuwd naar het boek achter de prijs. Ik ga jullie vandaag meer vertellen over dit belangrijke boek voor de Nederlandse jeugdliteratuur: Woutertje Pieterse.
Het is  eind negentiende eeuw geschreven door Multatuli, oftewel Eduard Douwes Dekkers. Hij werd in 1838 geboren in Amsterdam, waar dit verhaal zich ook afspeelt. Eduard was een echte rusteloze romanticus. Zijn middelbare school heeft hij verlaten zonder diploma, hij is talloze keren verhuisd en heeft na zijn eerste huwelijk vijf relaties gehad. Alles wat hij heeft geschreven, had tot doel om onrecht en bekrompenheid te bestrijden. In dit boek is het ook goed te merken dat Multatuli neerkijkt op bekrompen en burgerlijke mensen.
Hij heeft Woutertje Pieterse nooit als een boek uitgegeven, maar publiceerde de geschiedenis in fragmenten in 7 bundels, ‘De Ideëen’ (1862-1877). Na zijn dood is het boek in 1890 uitgegeven door zijn eigen vrouw, dus niet door een uitgeverij. Dit exemplaar is een herdruk met voetnoten van 536 bladzijden. Het boek is een psychologische roman en past goed in de stroming van de romantiek.
 Dan ga ik nu verder in op de inhoud. Eerst zal ik een korte samenvatting geven, daarna ga ik wat vertellen over het karakter van de hoofdpersoon en het vertelperspectief. Tot slot ga ik in op het thema en mijn mening.

Middenstuk

Samenvatting

Het verhaal speelt zich af in het Amsterdam van de negentiende eeuw. Eigenlijk is het niet een duidelijk afgebakend verhaal met begin, spanningsboog en eind. Het kabbelt meer een beetje voort en geeft de lezer een inkijkje in het leven van een jongetje van vijftien jaar.
Dat jongetje is dus Woutertje Pieterse. Hij leeft in een burgerlijk gezin uit de middenklasse. Dat gezin bestaat uit hemzelf, zijn moeder, oudste broer Stoffel en drie zussen. Wouter is verreweg de jongste van het gezin. Zijn broer en zussen bemoeien zich veel met hem. Huishulp Leentje is de enige die hem nog een beetje liefde en positieve aandacht geeft. Verder zijn de meeste mensen met wie hij van huis uit in aanraking komt, typisch burgerlijk: babbelziek, doen alles om een fatsoenlijke indruk te maken, en praten elkaar na.
Het boek begint wanneer hij zijn Nieuw testament verkoopt om van het geld een avonturenroman te kunnen lenen. Je leest over zijn fantasieën en wat hij beleeft met de buurkinderen. Hij wordt ziek, beeldt zich in dat hij verliefd is, wordt de beste van de klas, bezoekt een theaterstuk en gaat ‘in de handel’ werken.
Er gebeurt dus niet bijzonder veel, maar dat is ook niet het belangrijkste. Dit is niet een boek met een probleem dat aan het begin van het boek ontstaat en aan het einde is opgelost. Het draait vooral de kijk van Multatuli op de samenleving, en om de manier waarop Woutertje opgroeit en volwassen wordt.
 

Karakter
Woutertje is, net als zijn schepper, een redelijk romantisch persoon. Hij is ontzettend dromerig en heeft veel fantasie. Hij kan goed versjes maken, maar wordt daarin niet echt aangemoedigd door zijn familie. Verder is hij dol op avonturenboeken en verzint verhalen over zijn eigen toekomst. Hij wil alles doen wat de helden in zijn boeken ook doen. Zo is zijn toekomstdroom bijvoorbeeld, om later koning van Afrika te worden en Femke koningin te maken. Femke is een wasmeisje dat hij heeft ontmoet. Woutertje denkt dat hij verliefd op haar is, maar is eerder verliefd op het denkbeeld van een schone jonkvrouw die hij moet redden. Hij heeft namelijk een enorme zucht tot heldendaden te verrichten, ook al is hij bepaald geen held. Zo springt hij een keer in de gracht om een meisje te redden, terwijl hij zelf niet kan zwemmen.
Hij is een jongen van een jaar of 15, maar zijn gedrag aan het begin van het boek lijkt eerder op dat van een twaalfjarige. Dat komt volgens mij doordat hij de jongste van het gezin is en erg klein wordt gehouden. Er wordt hem constant verteld dat hij nog niets kan, dat hij in de weg loopt en dat er niets van hem zal worden. Door gebrek aan zelfvertrouwen is hij nogal verlegen, bescheiden en beschroomd en naïef. Hij komt op anderen daardoor vaak dommig over, maar eigenlijk is hij veel intelligenter dan zijn omgeving.
Zijn omgeving is niet bepaald stimulerend. Woutertje heeft nauwelijks levenservaring en is daardoor heel naïef.
Aan het begin van het boek heeft hij nog het idee dat iedereen veel weet, en hij niets. Hij gelooft alles wat hem wordt verteld. Dat verandert, wanneer hij op bezoek is bij het gezin van de dokter, die hem soms laat mee eten. Hij is protestants en begint voor het eten te bidden, zoals hij altijd doet. Het ongelovige gezin doet dat nooit, en de moeder zegt, om hem gerust te stellen, ‘Iedereen moet handelen naar zijn overtuiging.’ Deze zin zet Wouter aan het denken. Blijkbaar zijn er meerdere overtuigingen mogelijk en heeft niet iedereen dezelfde overtuiging als bij hem thuis. Deze ontwikkeling gaat langzamerhand door gedurende het boek.
Aan het eind van het verhaal werkt hij voor een rijke familie die handelt in stoffen. Vanuit zijn naïviteit en eerbiedigheid denkt hij dat er voor de handel veel ervaring en  verstand nodig is. Als hij er eenmaal werkt, kijkt hij dan ook vreemd op als hij ziet, hoe lui de werknemers zijn en als hij de gesprekken hoort, die bijna allemaal over koetjes en kalfjes gaan. Toch blijft hij opkijken tegen deze mensen en wijt de hem onbelangrijk schijnende zaken waar de handelaren zich mee bezig houden aan zijn onnozelheid en onwetendheid.
Op een gegeven moment mag hij een weekendje mee naar het buitenhuis van de familie. Daar spant hij zich dan ook tot het uiterste in om het gesprek zo goed mogelijk te begrijpen. Maar… het gaat nergens over! De twee gezinnen zijn alleen bezig met opscheppen hoe belangrijk hun handel wel niet is en elkaar te prijzen. Dan vraagt een van de vrouwen, die zich graag dom voordoet omdat men haar dan grappig vindt, waarom de wisselkoers in Parijs beter is dan in Londen. Hoewel al die mensen er dagelijks mee te maken hebben, heeft niemand zich ooit afgevraagd hoe dat komt. Wouter bijt zich erin vast en lost het vraagstuk op, maar krijgt geen kans het uitteleggen, doordat hij steeds wordt afgescheept met stomme klusjes, omdat hij maar ‘een burgerjongen’ is.
Tijdens dit weekend komt hij tot het idee dat die voorname mensen eigenlijk heel kleinzielig en verwaand zijn. Van dit inzicht lees ik nu een stukje voor. (466)
 

Vertelperspectief
Het eerste wat opvalt als je het begint te lezen, is de overduidelijke auctoriale verteller, die vaak zijn mening over de gebeurtenissen en personen, en zelfs een anekdote uit zijn eigen leven vertelt. Hij verontschuldigt zich bij de lezer als hij iets niet meer weet en deelt mee hoe hij personen zou hebben laten heten, als hij de feiten mocht veranderen. Zo krijg je heel sterk de indruk, dat hij een echt gebeurd verhaal vertelt, al weet je dat hij het allemaal zelf heeft bedacht. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het volgende stukje (373).

Thema en motieven
Het belangrijkste thema is de burgerlijkheid, die steeds botst met Woutertjes nieuwsgierigheid. Multatuli zet zich erg af tegen de burgerlijkheid en levert veel kritiek op de maatschappij.
Een ander thema is het opgroeien en veranderen van denken. Van een onwetend, goedgelovig jochie is Wouter aan het uitgroeien tot een scherpzinnig en weldenkend mens, al is die ontwikkeling nog niet voltooid aan het einde van het boek.
Een motief hierbij is de godsdienst. Wouter is protestants, maar de aardigste mensen die hij tegenkomt zijn katholiek of ongelovig. Dit brengt hem steeds aan het twijfelen, net als hij twijfelt over andere dingen in de wereld.
Wel blijft hij dromerig en fantasierijk.  ‘Afrika’ is een motief dat zijn kinderlijke verlangen naar avonturen illustreert. Het komt vaak terug, ook later in het boek. Wanneer Wouter het allemaal niet meer weet, verdrijft hij zijn verdriet door zijn oude droom voor zich te zien.
 

Mening
Ik vond het echt een geweldig boek. Het is erg verfrissend om iets te lezen, dat best wel anders is dan de boeken die je gewend bent.
Je kan goed meeleven met de hoofdpersoon. Net als zijn karakter is het thema goed uitgewerkt. Wouter groeit zo langzaam op, dat je eerst totaal niet door hebt dat het daarom gaat. Dat maakt het heel geloofwaardig. Er worden veel personages opgevoerd, die allemaal een eigen karakter hebben. Multatuli besteedt veel aandacht aan beschrijvingen, maar deze zijn zo grappig beschreven dat ze het niet saai maken.
Er zit sowieso veel humor in het boek, vooral door de nuchtere opmerkingen en ironische bewoordingen van de verteller.
Iets heel alledaags waar veel belang aan wordt gehecht, noemt hij bijvoorbeeld ‘dit diepzinnige vraagstuk’. En als iemand een nutteloze, overduidelijke opmerking maakt, schrijft hij erbij ‘Hij sprak volkomen de waarheid.’
Het enige minpuntje aan het boek vind ik het abrupte einde. Multatuli heeft zijn werk nooit voltooid, en dit is wel te merken. Een open einde vind ik niet erg, maar dit was niet eens een open einde. De slotscène had net zo goed in het midden van het boek kunnen zijn.

Slot

Het boek gaat dus niet zozeer om de gebeurtenissen, maar vooral om de kijk van Multatuli op de wereld en de karakterontwikkeling van Wouter, die zelfstandje leert nadenken. Ik raad het boek zeker aan. Het kost wel wat tijd, maar dat is het zeker waard. Het is interessant om iets te lezen, wat al zo lang bestaat en nog steeds gelezen wordt. Alles wordt humoristisch beschreven. Je gaat ook nadenken over die tijd en de bijzondere hoofdpersoon.

Dat is ook precies zijn bedoeling, want, zoals Multatuli zelf heeft gezegd:

't Idee dat men dadelijk begrijpt, is veelal 't begrijpen niet waard.’