Feitelijke gegevens over het boek
Titel : Wij dansen niet
Verschijningsdatum 1e druk: eind augustus 2011
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 191
Uitgeverij: Nieuw Amsterdam
Cover
Op de voorkant staat de afbeelding van een deel van een gezicht van een klein, wat verbaasd kijkend meisje. Deze afbeelding moet verwijzen naar het personage Janne, dat in de roman slechts 9 jaar oud is.
Genre
Wij dansen niet” is een psychologische roman over de gevolgen van een te strenge geloofsopvatting van ouders die een bepaalde religieuze sekte aanhangen, waardoor hun kinderen in gewetensproblemen komen.
De flaptekst
De wereld van Janne verandert drastisch als haar ouders zich aansluiten bij een gemeenschap die hun het ware geluk voorspiegelt, als ze maar volgens bepaalde regels leven. Van de ene op de andere dag verruilt haar moeder haar strakke rokken voor vormloze jurken en verlaten allerlei aardse zaken het huis, ook het speelgoed van de kinderen. Met haar rijke fantasie probeert Janne zich zo goed mogelijk te houden aan de strenge regels.
Als er een zusje wordt geboren en Jannes broer IJze zich gaat verzetten tegen de nieuwe afspraken thuis, blijkt de scheidslijn tussen betovering en waanzin flinterdun. Bevangen door schuld neemt Janne een besluit om zichzelf en haar zusje te redden.
Wij dansen niet vertelt op beklemmende wijze hoe een gewoon Hollands gezin volledig in de ban raakt van een geloofsgemeenschap. De roman laat de complexiteit van de geloofswereld van volwassenen voor een jong meisje zien, dat voor alles een goede dochter voor haar ouders wil zijn.
Samenvatting van de inhoud
Janne is 9 jaar oud en woont in een leuk gezin in IJmuiden met vader en moeder en haar iets oudere broertje IJze. De laatste pest haar graag. Haar vader is een eenvoudige man uit Twente die verliefd is geworden op de mooie, aantrekkelijke moeder van Janne. Hij is voor haar verhuisd naar IJmuiden en gaan werken in een staalfabriek.( waarschijnlijk de Hoogovens) De familie van haar moeder vindt dat ze beneden haar stand is getrouwd.
In het tweede hoofdstuk gaat de familie een weekendje naar Twente, waar de mooie, door haar zelf gemaakte jurk van haar moeder opvalt bij de familie van pa. De ooms van Janne kijken met enige wellust naar de mooie moeder die bovendien nog heel zelfstandig is. Ze werkt en mag bovendien verder studeren van haar baas. Wanneer het gezin op zondag naar de kerk gaat, weigert vader mee te gaan. Hij is die huichelachtige troep na de oorlog (ouderlingen en dominees die fout zijn geweest) wel zat.
Kort daarop krijgt vader een ongeluk in de staalfabriek waarbij hij heet ijzer heeft beetgepakt. Hij verwondt zijn handen en hij kan een tijdlang niet werken. Er dreigt ontslag, omdat hij zelf schuldig zou zijn aan het ongelukje en dat kan het gezin niet hebben. Moeder maakt dan ook een paar keer cynische opmerkingen tegen Jannes vader. Ze had beter met het paard van de schillenboer kunnen trouwen. Maar ze trekt ook van leer tegen de directeur van de fabriek die op bezoek komt. Dat doet de zaak helemaal geen goed.
Janne wordt een keer door IJze in de mesthoop gereden. Hij pest haar immers graag. Moeder wast haar weer school.
Dan komt er een brief van de opa uit Twente. Hij nodigt het gezin uit voor een bijeenkomst met nieuwe predikers. Ze gaan naar Twente en daar maken ze kennis met een preek van vertegenwoordigers van de Noorse Broederschap (IJze noemt hen de Vikingen) De preek wordt vertaald door een ouderling en er spreekt een heleboel geestdrift uit. De familie praat enthousiast na over wat ze gehoord hebben. zelfs de vader van Janne ziet het wel zitten.
Wanneer Janne en IJze bij de andere opa Bos op bezoek zijn, doet hun moeder verslag van de nieuwe godsdienst. Opa Bos is heel sceptisch. Er breekt die middag brand uit bij de buren van opa Bos: de schuur van een ex-NSB’er staat in brand. Die is verantwoordelijk voor de dood van een broer van opa Bos. Niemand helpt de man als hij een arrenslee uit de schuur wil halen. Maar dan grijpt opa Bos zelf in: hij helpt de verrader van zijn broer.
In één van de preken van De Vikingen is naar voren gekomen dat je als mens je ouwe kleren van je moet afwerpen om een nieuwe persoonlijkheid te kunnen worden. Dat is natuurlijk beeldspraak, maar Janne begrijpt dat nog niet. Onder aansporing van IJze gaat ze haar nieuwe bloes begraven. Daardoor voelt ze zich gelukkiger en haar broertje belooft haar dat hij haar vanaf nu minder zal pesten. Voor haar negende verjaardag krijgt Janne een vissenkom met inhoud. Die speelt later een rol.
Vader en moeder zijn gegrepen door de nieuwe religie en nodigen de predikers ook bij hen thuis uit om te praktiseren. Janne is even daarover boos, want ze mag nu de nieuwe jurk niet aan. Ze is ook door de juf uitgenodigd om een rol te spelen in een toneelstuk op school. Niet lang daarna zijn de radio en de platenspeler uit huis verdwenen, Het zijn aardse dingen waaraan je je niet mag hechten. In ruil daarvoor mogen ze zelf een instrument uitzoeken om te bespelen : Janne kiest een blokfluit en IJze een gitaar. Moeder doet ook een duit in het zakje van het verleden: ze verknipt allerlei oude foto’s waarop ze nog staat met krullend haar en sieraden. Dat is allemaal verboden bij de Noorse Broederschap. In juni 1959 volgt een nieuwe stap: het hele gezin moet in een kampvuur alle spullen verbranden waaraan ze gehecht zijn. Janne heeft een armband van haar overleden oma Bos gekregen en houdt die achter. Maar broertje IJze komt erachter en hij verraadt haar. Haar moeder gaat haar uitleggen waarom ze alles moet wegdoen. Dan gooit Janne uit eigen beweging haar spullen in de vuilnisbak.
Ze nodigen ook familieleden van moeders kant uit (oom Gijsbrecht en tante Mireille). Maar die kunnen zich niet vinden in het nieuwe geloof. Ze relativeren veel meer dan de ooms en tantes van de Twentse kant. Wanneer Janne hun daarna een bezoek brengt, wordt ze heel hartelijk ontvangen. Maar Janne ziet een radio staan en een naaktportret hangen en ze bekritiseert haar oom en tante daarvoor. Dat zijn dingen die niet mogen. Maar Mireille en haar man hebben echter een andere opvatting over het geloof. Janne voelt zich schuldig in hun plaats.
Ze mag van haar ouders niet meer meedoen aan het toneelstuk op school. Ook in een volgende kerkdienst blijkt dat de nieuwe mens moet loskomen van allerlei aardse zaken. Haar moeder stuurt haar zus Mireille min of meer weg. Janne doet een soort boete: ze doodt de vis in haar vissenkom door de sierstaart ervan af te knippen. Je mag immers geen mooie dingen dragen. De juf van school komt op bezoek en zegt tegen haar moeder dat ze Janne op school zo ongelukkig vindt. Moeder vraagt dan aan Janne of ze het eens is met de nieuwe godsdienst en Janne beaamt dat. De juffrouw druipt af.
In de grote vakantie gaan ze naar een vreemd land (waarschijnlijk Noorwegen) om een soort conferentie van de Noorse broeders bij te wonen. Het is een lange reis met pech onderweg, maar moeder zegt dat alles goed zal komen. Er zijn diverse bijeenkomsten en tijdens de vakantie merkt Janne dat haar moeder weer in verwachting is. Uit een opmerking van moeder kun je opmaken dat het in de Noorse Broederschap niet toegestaan is om voorbehoedmiddelen te gebruiken. God zal dat allemaal wel regelen
Maar thuis wordt de boel strenger volgens de richtlijnen van de Vikingen. Wanneer Janne een keertje met IJze ruzie krijgt over een kleurboek, krijgt ze van haar vader tien harde meppen met de pollepel, omdat ze gelogen heeft: haar eigen kleurboek was nog niet vol. Een goed vader kastijdt zijn kinderen, is de opvatting van de Broederschap. Janne voelt zich er echter prima bij. Moeder neemt nog meer afstand van zus Mireille: die hoeft haar niet te komen helpen met de kraamzorg. Er komt namelijk een jong meisje uit Noorwegen, Itsje, die moeder zal bijstaan. In oktober 1959 wordt Jette geboren, maar de eerste dagen huilt moeder alleen maar. Vader neemt dan contact op met de voorgangers van de Vikingen en hij krijgt het advies weer de baas in huis te worden. De man is immers de baas van het gezin en hij moet durven optreden. Dat doet hij en moeder houdt op met huilen. Later blijkt wat de oorzaak van haar huilpartij was (een soort postnataal verschijnsel) De dokter had eerst gezegd dat Jette dood was geboren en dat was al haar al een keer eerder overkomen. Janne heeft ooit een doodgeboren broertje gehad.
Itsje doet op zaterdag de kinderen in de teil, maar dat moet gescheiden van elkaar gebeuren vanwege de mogelijkheid van seksuele lusten op te wekken. Eerst moet Janne gewassen worden, daarna IJze. Maar Janne is toch nieuwsgierig en loopt naar buiten om door het raam te kijken naar de wasbeurt van IJze. Haar vader betrapt haar en Itsje doet de rest. En ja hoor, daar komt de pollepel weer. Janne vindt het niet erg, want zondige gedachten moeten afgestraft worden. Haar vader is de baas van het gezin en God is de baas van haar vader. Dat is allemaal heel helder.
Opa Bos komt bij zijn dochter op bezoek om naar de baby te kijken. Moeder vertelt over het nieuwe geloof. Opa kan er niet in meegaan.
In november wordt het erg koud. Janne kruipt om warm te worden bij IJze in bed en de volgende ochtend betrapt Itsje hen. Ze moeten beiden zonder eten naar school. Gelukkig krijgen ze van de juf wat chocolade.
De juf zegt dat ze Janne zo graag gelukkig zag: spelen en dansen. Maar Janne antwoordt: “Wij dansen niet.” (blz. 139) In de middagpauze heeft Itsje wentelteefjes gebakken en lijkt alles weer in orde. Maar Itsje verraadt het voorval later aan vader en voor straf jawel, de pollepel. Ook IJze blijkt intussen vaak geslagen te worden. Elke keer dat hij geslagen wordt slaat zijn vader een spijker in de houten balk in de schuur en dat zijn er al heel wat. IJze begint daarom het geloof van zijn ouders wat anders te bekijken.
Janne gaat op een avond naar de schuur en tuchtigt haar eigen konijn (de voedster), omdat het beest niet goed voor haar kinderen heeft gezorgd. Ze gebruikt daarvoor een stok en later blijkt dat het konijn is gesneuveld.
De kerstdagen komen er aan en die zullen met de leden van de Broederschap worden gevierd. Niet met oom en tante Mireille. Er worden wat inkopen gedaan en Janne is er de oorzaak van dat de piek van de kerstboom sneuvelt. Ze haalt de pollepel al, maar deze keer wordt ze niet gestraft. Vader mag deze keer een preek houden in de samenkomst, maar aan het einde van de dienst maakt hij van vreugde een paar danspassen. Daarover wordt later (o.a. door Itsje) nagepraat: dat had hij beter niet kunnen doen. Vader beaamt dat en betuigt spijt.
De dag na Kerst vlucht Janne het huis uit: ze gaat langs bij haar oom en tante Mireille. Die hebben een cadeau voor de kinderen (een pop voor Ilse en een scheepje in een fles voor IJze) Tante knipt ook de klittenbal weg uit de haren van Janne: het lange haar mag van de Vikingen namelijk niet worden afgeknipt en ze krijgt iedere keer pijn als haar moeder d’r haar moet kammen. Mireille grijpt in: Itsje en haar moeder zijn woedend. Ze moet ook de pop weggooien, maar die haalt ze later weer uit de vuilnisbak. Het cadeau voor IJze verbergt ze ook.
In januari 1960 is er een nieuwe conferentie van de Broederschap. Janne en IJze zijn getuige van de doop door onderdompeling van haar vader en haar moeder. Ze krijgt er door die gebeurtenis weer een heleboel broeders en zusters bij. IJze vindt zo’n doop in een vies vijvertje maar niets. Janne is wel onder de indruk. Haar broertje spot er mee en dan is Janne erg verontwaardigd: met de doop mag je niet spotten.
IJze krijgt van Janne zijn scheepje in de fles, maar ze kan haar mond niet houden tegenover haar moeder. Dan moet alles waarschijnlijk weer weggegooid worden, maar deze keer strijkt moeder met de hand over haar hart. Ze geeft de cadeaus weer terug. Janne heeft er moeite mee: ze vindt tucht namelijk goed. IJze begint meer en meer afstand te nemen. Je kunt toch ook gewoon een goed mens zijn (zoals oom Gijsbrecht en tante Mireille) zonder dat je van die gekke dingen doet. Hij zweert ook later wraak te nemen op zijn vader vanwege de pijnlijke afstraffingen.
Itsje heeft lang genoeg gekraamd: de baby is enkele maanden oud. Bij haar afscheid naar Noorwegen is IJze niet aanwezig. Janne gaat die nacht naar buiten met haar pop Ilse. Ze gaat naar de duinen en in een donkere bunker gebruikt ze het mes dat ze in de zomer met IJze heeft gevonden en daar verborgen heeft. Ze snijdt de ledematen van haar pop af. Het is een offer dat ze brengt voor IJze. In het hiernamaals zullen Ilse en zij nu herenigd worden. IJze lacht haar vierkant uit. Ze is gestoord: wie gaat er nu zijn pop vermoorden? Maar Janne heeft een verhaal gehoord van een van de predikers van De Broederschap waarbij en moeder haar zeven zonen gedood ziet worden als een offer.
Er komt nog een volgende stap van Janne. Ze neemt in een nacht Jette mee naar buiten in de koude winternacht. Ze gaat naar de sloot en besluit Jette de dood door onderdompeling te geven. Maar door de kou bevangen en door de zuigende modder valt Janne neer en laat ze de baby los. Ze komt later bij in het ziekenhuis. De mensen om haar heen spreken van een drama.
Omdat vanuit het perspectief van Janne wordt verteld, wordt niet helemaal duidelijk wat er gebeurd is. Maar de lezer kan er wel uit opmaken dat Jette omgekomen is bij de doop.
Vader, moeder en IJze staan bij haar bed.
Titelverklaring
“Wij dansen niet” verwijst naar de opvattingen van de streng religieuze groepering waarvan de vader en moeder van de hoofdfiguur Janne deel uitmaken: de Noorse Broederschap Alle vrolijkheid moet uit het leven worden gebannen. Waar de moeder eerst dol was van muziek waarop ze danste en Janne met haar meedoet (hoofdstuk 1) wordt later muziek draaien via radio en platenspeler verboden (hoofdstuk 10). Ze mag ook niet meer meedoen met het toneelstuk op school en de juffrouw denkt dat Janne daardoor ongelukkig is. Dat blijkt niet zo te zijn. Maar bij een volgende confrontatie zegt de juf dat ze Janne graag zou zien lachen en dansen. Op blz. 183 antwoordt Janne dan letterlijk “Wij dansen niet.”
De opvattingen van de Noorse Broederschap laten dat namelijk niet toe. Wanneer vader bij de kerstpreek ook enkele danspassen maakt, wordt hem dat later verweten en hij erkent tegenover de leden van de gemeenschap dat hij het beter niet had kunnen doen. Alle frivoliteit is bij de Vikingen verdwenen. Dansen wordt dus zeker niet toegestaan.
De titel is natuurlijk op die manier verbonden aan het thema: de invloed die een groep religieuze fanaten heeft op het gezinsleven van mensen.
Structuur
De roman wordt verteld in 32 hoofdstukken die wel genummerd zijn, maar geen titel hebben.
Het eerste hoofdstuk speelt in januari 1959 en het laatste hoofdstuk (waarschijnlijk ) in januari 1960.
In vrijwel elk hoofdstuk wordt vermeld in welke maand (lentemaand, zomermaand, grasmaand, slachtmaand etc.) van het jaar 1959 en 1960 de handeling speelt. Die omschrijving lijkt uit een almanak te komen.
De volgorde van de beschreven gebeurtenissen in die 32 hoofdstukken is chronologisch.
Het verhaal heeft een opening in handeling (je wordt als lezer meteen in het verhaal gezet: er is nauwelijks een voorgeschiedenis)
Het verhaal heeft een dramatisch (gesloten) einde: Janne doet iets waarvan ze denkt dat het een goede daad is. Maar de dood door onderdompeling van haar zusje brengt de dood in het gezin. Dat is de prijs die het gezin moet betalen voor de vlucht in de sekte.
Perspectief
Er is sprake van een personaal perspectief. Janne is de personale vertelster. Ze vertelt in de o.v.t. We leren haar kinderlijke gedachten en gevoelens het beste kennen. Van haar ouders en haar broertje worden de gedragingen en de uitingen beschreven, maar een opmerkzame lezer kan daaruit veel halen. Bijvoorbeeld de handelwijze van haar vader: zijn kinderen tuchtigen met een pollepel.
Janne is negen jaar oud en ze denkt als een kind van die leeftijd. Wat de mensen haar voorhouden, slikt ze als zoete koek en ze kan bijvoorbeeld niet begrijpen dat haar oom en tante anders denken dan haar ouders. Alles moet opzij voor God. De pijn die haar vader haar aandoet, verdraagt ze dan ook manmoedig.
De tijdlagen van het verhaal
In de hoofdstukken wordt duidelijk aangegeven wanneer het verhaal zich afspeelt.
Het beginhoofdstuk is januari 1959: in de hoofdstukken daarna wordt de maand steeds aangegeven. Het laatste hoofdstuk speelt in ieder geval kort na januari 1960. Het is nog winter wanneer Janne haar zusje doopt. Vlak daarvoor wordt in een hoofdstuk nog de maand januari genoemd. De vertelde tijd is dus precies een jaar.
Het decor van de handeling
De vader van Janne is uit Twente afkomstig, maar hij is na zijn huwelijk naar Holland verhuisd om in de staalfabrieken (de Hoogovens in Beverwijk) te werken. Het gezin woont vlak bij zee en in de duinen. (ze gaat ’s nachts naar een bunker) Er is sprake van een visserslogger die de aanduiding IJM heeft. Het is dus de plaats IJmuiden waar het gezin woont.
Uitgewerkte thematiek
In de eerste roman van Ellen Heijmerikx beschreef ze de opvattingen van de streng religieuze groepering De Noorse Broederschap waarvan ze zich in haar jeugd had losgemaakt ( “Blinde wereld.”) Ook in de tweede roman ligt die religieuze groepering weer onder vuur.
Het allerbelangrijkste motief in de roman is de beleving van de godsdienst in een gewoon gezin. In het begin van de roman moet de vader van Janne weinig meer hebben van het geloof van zijn vader: hij gaat zelfs niet mee naar de kerk wanneer ze een weekendje op bezoek in Twente gaan.
Maar korte tijd later ( na het ongeluk dat hem is overkomen) wanneer de Vikingen (De Noorse Broederschap ) hun intrede in hun leven hebben gedaan, verandert er veel. Alles staat dan in het teken van het sobere geloof. Voorbehoedsmiddelen mogen niet meer gebruikt worden, waardoor moeder zwanger wordt. Alle franje wordt uit het huis geweerd: de radio en de plantenspeler verdwijnen en de kleding van moeder en Janne wordt ook aangepast. Dat verandert de sfeer in het gezin. Waar vroeger nog gedanst en gezongen mocht worden, mag dat nu niet meer (“Wij dansen niet”) Alle luxe wordt geweerd, cadeaus zijn niet meer welkom en wanneer je als kind een zonde pleegt of zelfs een zondige gedachte hebt, komt de pollepel er aan te pas. Janne ervaart die tucht als rechtvaardig, maar IJze krijgt er steeds meer moeite mee. Janne slikt alles wat de mannen van de Broederschap haar voorhouden: soms moeten er offers gebracht worden: je dierbare spullen moeten worden verbrand, de vis, het konijn, de pop moeten als zoenoffer gebracht worden. En om de zondige gedachten van IJze te compenseren moet het kleine zusje Jette alvast maar gedoopt (door onderdompeling) worden. Het leidt tot een gezinsdrama.
De opvatting van de religieuze groepering heeft ook gevolgen voor
de familiebetrekkingen.
De verhouding tussen de familieleden onderling verandert sterk . Waar vader eerst een beetje “de schlemiel” was die door zijn vrouw enkele keren wordt verweten niet te hebben doorgeleerd, wordt hij later de baas van het gezin door de opvattingen van de sekte. Wanneer moeder na de geboorte van Jette blijft jammeren, grijpt hij zijn kans. Hij wordt de grote baas. Moeder is ook weer in verwachting: als is de vraag of Heijmerikx dat element goed heeft verwerkt. In Noorwegen tijdens de vakantie blijkt moeder zwanger (juli 1959) Ze geeft aan dat het volgens de opvattingen van de Noorse Broederschap niet toegestaan is voorbehoedmiddelen te gebruiken. De zieltjes in de hemel moeten kunnen worden geboren. Maar de familie bekeert zich niet eerder dan april/mei tot de nieuwe sekte. In april is er namelijk eerst nog het ongeluk van vader in de staalfabriek en dan zijn ze nog in aanraking met de nieuwe opvattingen geweest. Maar in oktober wordt de kleine Jette al geboren. Die moet dan verwekt zijn in februari 1959 en toen hadden de leden van het gezin nog geen kennis gemaakt met de Noorse Broederschap. De houding van moeder zelf verandert ook sterk: van een zelfbewuste vrouw die haar man af en toe de les leest omdat hij zo weinig initiatief neemt, wordt ze een onderdanige echtgenote, zoals de Broeders dat willen.
Vader begint ook zijn kinderen te tuchtigen: wie niet luisteren wil maar zondigen, moet worden gestraft. Hij slaat zijn kinderen met de pollepel. Janne aanvaardt dit van haar vader; pijn is namelijk duidelijk, maar IJze krijgt daardoor haatgevoelens ten opzichte van zijn vader en neemt meer afstand van de religie.
Ook de verhouding met de familieleden aan moeders kant verandert vanaf dat moment. Zij staan sceptisch tegenover de nieuwe denkbeelden en wijzen die in feite af. Dat betekent dat de verhouding tussen opa Bos en oom Gijsbrecht en tante Mireille ook voor de kinderen verandert. In feite mogen ze geen contact meer hebben ( de radio, het naaktportret) en ze komen nauwelijks meer bij elkaar. Mireille hoeft de moeder van Janne ook niet meer te helpen bij de kraamzorg. (Dat heeft ze waarschijnlijk bij de andere kinderen wel gedaan)
Janne heeft het echter moeilijk wanneer ze voor kerst cadeaus van de tante krijgt. Ze houdt die weg voor haar moeder, maar krijgt weer gewetenswroeging en komt er dan toch mee op de proppen. Kortom, de opvattingen van de Noorse Broederschap richten heel wat schade aan op de gezins- en familieleden van Janne.
Een derde belangrijk motief is de manier waarop Janne opgroeit in dit milieu. Eigenlijk is er dus ook sprake van een coming of age-roman. Zij kijkt als een schoolkind tegen de nieuwe denkbeelden aan en slikt veel voor zoete koek. Ze moet veel inleveren: haar leuke speelgoed, haar kostbare herinnering aan oma, haar toneelrol op school, het verbod om plezier (dansen) te hebben. Ze krijgt een groot schuldgevoel, omdat ze als kind nu eenmaal verkeerde dingen doet (begeerte en lust) en accepteert dat haar vader haar daarvoor slaat met de pollepel. Zoals je ook bij andere schrijvers ziet (o.a. Wolkers) reageert ze die machteloosheid van een boven je gestelde God (en in zijn plaats op aarde de vader) zelf ook weer af op wezens die weer minder macht hebben dan zij (de vis, het konijn en de pop Ilse). In feite “doodt” ze hen alle drie. Ook zij moeten boeten voor de “zonden” die ze hebben gedaan.
Het coming-of age-motief wordt hier gecombineerd aan dat van een vervelende kindertijd of
kinderleed.
Beoordeling scholieren.com
Op indrukwekkende manier wijze beschrijft Ellen Heijmerikx de invloed van een sekte op het gezinsleven. Door de keuze van de personale vertellerfiguur Janne kijken we er als lezer door haar kinderogen naar de gevolgen van deze religieuze dwaling voor een gewoon gezin. Daardoor kun je juist veel meer afstand nemen van de praktijken van vader en moeder. Je krijgt medelijden met het meisje Janne, sympathie voor de oom en tante die hun eigen gang blijven gaan en je gaat je identificeren met IJze die afstand gaat nemen van het nieuwe geloof van zijn vader. Het is daarom een uitstekende keuze geweest om Janne als verteller te kiezen. Het maakt diepe indruk op de lezer hoe ver de invloed van het geloof bij een kind kan gaan.
Heijmerikx verstaat ook de kunst van het weglaten: de roman is relatief dun en sommige dingen moet de lezer zelf aanvullen. Subtiel worden enkele dingen verteld (het ongeluk van vader, de tuchtiging van de dieren, de onderdompeling van Jette, de aankondiging van de zwangerschap van moeder) Dat is knap gedaan en daarmee wordt het boek ook literatuur.
Aanrader:
Het boek is ook heel goed te lezen voor scholieren van havo en vwo-eindexamenklassen. Amusementswaarde: goed . Literaire waarde: twee punten.
Tip: lees thematisch voor je lijst en combineer dit boek met andere nummers over het geloof. Bijvoorbeeld met boeken over het zwaar gereformeerde geloof van Franca Treur (Dorsvloer vol confetti), Jan Siebelink ( Knielen op een bed violen) Maarten ’t Hart (bijna alle romans) Jan Wolkers (Terug naar Oegstgeest) en van Ariëlle Kornmehl (verhalen over het joodse geloof) Ann de Craemer (Vurige Tong over het Rooms-katholieke geloof.) of Naima El Bezaz (“De verstotene” over opvoeding bij strenge aanhangers van de islam).
Je krijgt wanneer je vier of vijf boeken combineert een mooi thema waarover je bij je mondeling een goede uiteenzetting kan geven. Natuurlijk moet in dat geval het thema van godsdienst en godsdienstwaanzin je wel trekken.
Raadpleeg voor andere boeken met dit onderwerp onze themalijst onder het motief “Godsdienst en godsdienstwaanzin”.
Recensies
In De Volkskrant van zaterdag 3 september 2011 verscheen een recensie van de hand van Grete Riemersma. Ze beoordeelt de tweede roman van Heijmerikx met 4 van de 5 te vergeven sterren. “Wij dansen niet” is de tweede roman van Ellen Heijmerikx (1963) en een waardige opvolger van haar debuut Blinde wereld, dat in 2010 de Academica Debutantenprijs won. Het ontroerende is dat de lezer de omwenteling in het gezin volgt door de ogen van Janne, die voortdurend voor zichzelf begrijpelijk probeert te maken wat onbegrijpelijk is. In de provisorische kerk van hun obscure geloofsgemeenschap hoort ze doodenge verhalen aan, ze begint overal om zich heen Satan te vrezen, en wat doet ze? Meegaan in de godsdienstwaanzin, zich verblijden, de godganse dag - wat natuurlijk niet lukt, met alle schuldgevoelens van dien. Ze begint op wangen en nagels te bijten, en wordt stil op school.
De worsteling van het meisje wordt vooral invoelbaar gemaakt door het plastische taalgebruik. In de kerk ziet Janne de zon door de ramen spieden en scherpe pijltjes schieten naar gerimpelde mannenhoofden; ze wil verdwijnen in de geur van een aardige oom. En zo kondigt de lente zich aan: 'Er veranderde iets in het weer, in de lucht. De kou werd een locomotief die beweging kreeg in zijn wagons en vertrok.'
Minder invoelbaar is de houding van oudere broer IJze, die zich gaandeweg gaat afzetten tegen de opvattingen van zijn ouders. Waarom hij wel en Janne niet? Dat wordt niet duidelijk - maar dat is dan ook het enige minpunt.
Over de schrijfster en eerder gepubliceerde werk
Bron: website auteur
Ellen Heijmerikx (Beverwijk, 1963) groeide op in een streng religieus gezin. Haar ouders bekeerden zich in de jaren vijftig tot de Gemeente van de Noorse Broeders. “Wereldse” invloeden werden uitgebannen, het dagelijks leven stond in het teken van een extreem rechtlijnige Bijbelopvatting.
Na haar twintigste keerde Ellen Heijmerikx het geloof en de gemeente de rug toe.
Omdat het haar stoorde dat er zo weinig bekend is over de Noorse Broeders in Nederland, terwijl ze van nabij heeft ervaren hoe verwoestend de uitwerking van de geloofspraktijk kan zijn, besloot ze haar ervaringen op papier te zetten.
Ze volgde verschillende workshops ‘korte verhalen’ bij Script-Plus in Amsterdam en kreeg daar les van gerenommeerde schrijvers als Ton Rozeman, Gerard van Emmerik en Jan van Mersbergen.
In 2008 won Ellen Heijmerikx de eerste Duizend Woorden Prijs voor het beste korte verhaal (een initiatief van VPRO en uitgeverij Nieuw Amsterdam) met een fragment uit haar debuut Blinde Wereld. De jury, bestaande uit A.L. Snijders, Christine Otten, Rascha Peper en Thomas Verbogt schreef ondermeer over De Orka: 'Het verhaal heeft een dwingende kracht en is geschreven in een glasheldere stijl.'
Zonder de werkelijkheid geweld aan te doen, is Blinde Wereld geen letterlijk verslag van Heijmerikx’ jeugd. Juist door te kiezen voor een vrije, literaire vorm kon ze haar eigen verhaal te vertellen.
Ellen Heijmerikx is getrouwd en moeder van een zoon; met haar man drijft ze een bloemenwinkel.
Titel : Wij dansen niet
Verschijningsdatum 1e druk: eind augustus 2011
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 191
Uitgeverij: Nieuw Amsterdam
Cover
Op de voorkant staat de afbeelding van een deel van een gezicht van een klein, wat verbaasd kijkend meisje. Deze afbeelding moet verwijzen naar het personage Janne, dat in de roman slechts 9 jaar oud is.
Genre
Wij dansen niet” is een psychologische roman over de gevolgen van een te strenge geloofsopvatting van ouders die een bepaalde religieuze sekte aanhangen, waardoor hun kinderen in gewetensproblemen komen.
De flaptekst
De wereld van Janne verandert drastisch als haar ouders zich aansluiten bij een gemeenschap die hun het ware geluk voorspiegelt, als ze maar volgens bepaalde regels leven. Van de ene op de andere dag verruilt haar moeder haar strakke rokken voor vormloze jurken en verlaten allerlei aardse zaken het huis, ook het speelgoed van de kinderen. Met haar rijke fantasie probeert Janne zich zo goed mogelijk te houden aan de strenge regels.
Als er een zusje wordt geboren en Jannes broer IJze zich gaat verzetten tegen de nieuwe afspraken thuis, blijkt de scheidslijn tussen betovering en waanzin flinterdun. Bevangen door schuld neemt Janne een besluit om zichzelf en haar zusje te redden.
Wij dansen niet vertelt op beklemmende wijze hoe een gewoon Hollands gezin volledig in de ban raakt van een geloofsgemeenschap. De roman laat de complexiteit van de geloofswereld van volwassenen voor een jong meisje zien, dat voor alles een goede dochter voor haar ouders wil zijn.
Samenvatting van de inhoud
Janne is 9 jaar oud en woont in een leuk gezin in IJmuiden met vader en moeder en haar iets oudere broertje IJze. De laatste pest haar graag. Haar vader is een eenvoudige man uit Twente die verliefd is geworden op de mooie, aantrekkelijke moeder van Janne. Hij is voor haar verhuisd naar IJmuiden en gaan werken in een staalfabriek.( waarschijnlijk de Hoogovens) De familie van haar moeder vindt dat ze beneden haar stand is getrouwd.
Kort daarop krijgt vader een ongeluk in de staalfabriek waarbij hij heet ijzer heeft beetgepakt. Hij verwondt zijn handen en hij kan een tijdlang niet werken. Er dreigt ontslag, omdat hij zelf schuldig zou zijn aan het ongelukje en dat kan het gezin niet hebben. Moeder maakt dan ook een paar keer cynische opmerkingen tegen Jannes vader. Ze had beter met het paard van de schillenboer kunnen trouwen. Maar ze trekt ook van leer tegen de directeur van de fabriek die op bezoek komt. Dat doet de zaak helemaal geen goed.
Janne wordt een keer door IJze in de mesthoop gereden. Hij pest haar immers graag. Moeder wast haar weer school.
Dan komt er een brief van de opa uit Twente. Hij nodigt het gezin uit voor een bijeenkomst met nieuwe predikers. Ze gaan naar Twente en daar maken ze kennis met een preek van vertegenwoordigers van de Noorse Broederschap (IJze noemt hen de Vikingen) De preek wordt vertaald door een ouderling en er spreekt een heleboel geestdrift uit. De familie praat enthousiast na over wat ze gehoord hebben. zelfs de vader van Janne ziet het wel zitten.
Wanneer Janne en IJze bij de andere opa Bos op bezoek zijn, doet hun moeder verslag van de nieuwe godsdienst. Opa Bos is heel sceptisch. Er breekt die middag brand uit bij de buren van opa Bos: de schuur van een ex-NSB’er staat in brand. Die is verantwoordelijk voor de dood van een broer van opa Bos. Niemand helpt de man als hij een arrenslee uit de schuur wil halen. Maar dan grijpt opa Bos zelf in: hij helpt de verrader van zijn broer.
In één van de preken van De Vikingen is naar voren gekomen dat je als mens je ouwe kleren van je moet afwerpen om een nieuwe persoonlijkheid te kunnen worden. Dat is natuurlijk beeldspraak, maar Janne begrijpt dat nog niet. Onder aansporing van IJze gaat ze haar nieuwe bloes begraven. Daardoor voelt ze zich gelukkiger en haar broertje belooft haar dat hij haar vanaf nu minder zal pesten. Voor haar negende verjaardag krijgt Janne een vissenkom met inhoud. Die speelt later een rol.
Vader en moeder zijn gegrepen door de nieuwe religie en nodigen de predikers ook bij hen thuis uit om te praktiseren. Janne is even daarover boos, want ze mag nu de nieuwe jurk niet aan. Ze is ook door de juf uitgenodigd om een rol te spelen in een toneelstuk op school. Niet lang daarna zijn de radio en de platenspeler uit huis verdwenen, Het zijn aardse dingen waaraan je je niet mag hechten. In ruil daarvoor mogen ze zelf een instrument uitzoeken om te bespelen : Janne kiest een blokfluit en IJze een gitaar. Moeder doet ook een duit in het zakje van het verleden: ze verknipt allerlei oude foto’s waarop ze nog staat met krullend haar en sieraden. Dat is allemaal verboden bij de Noorse Broederschap. In juni 1959 volgt een nieuwe stap: het hele gezin moet in een kampvuur alle spullen verbranden waaraan ze gehecht zijn. Janne heeft een armband van haar overleden oma Bos gekregen en houdt die achter. Maar broertje IJze komt erachter en hij verraadt haar. Haar moeder gaat haar uitleggen waarom ze alles moet wegdoen. Dan gooit Janne uit eigen beweging haar spullen in de vuilnisbak.
Ze nodigen ook familieleden van moeders kant uit (oom Gijsbrecht en tante Mireille). Maar die kunnen zich niet vinden in het nieuwe geloof. Ze relativeren veel meer dan de ooms en tantes van de Twentse kant. Wanneer Janne hun daarna een bezoek brengt, wordt ze heel hartelijk ontvangen. Maar Janne ziet een radio staan en een naaktportret hangen en ze bekritiseert haar oom en tante daarvoor. Dat zijn dingen die niet mogen. Maar Mireille en haar man hebben echter een andere opvatting over het geloof. Janne voelt zich schuldig in hun plaats.
Ze mag van haar ouders niet meer meedoen aan het toneelstuk op school. Ook in een volgende kerkdienst blijkt dat de nieuwe mens moet loskomen van allerlei aardse zaken. Haar moeder stuurt haar zus Mireille min of meer weg. Janne doet een soort boete: ze doodt de vis in haar vissenkom door de sierstaart ervan af te knippen. Je mag immers geen mooie dingen dragen. De juf van school komt op bezoek en zegt tegen haar moeder dat ze Janne op school zo ongelukkig vindt. Moeder vraagt dan aan Janne of ze het eens is met de nieuwe godsdienst en Janne beaamt dat. De juffrouw druipt af.
Maar thuis wordt de boel strenger volgens de richtlijnen van de Vikingen. Wanneer Janne een keertje met IJze ruzie krijgt over een kleurboek, krijgt ze van haar vader tien harde meppen met de pollepel, omdat ze gelogen heeft: haar eigen kleurboek was nog niet vol. Een goed vader kastijdt zijn kinderen, is de opvatting van de Broederschap. Janne voelt zich er echter prima bij. Moeder neemt nog meer afstand van zus Mireille: die hoeft haar niet te komen helpen met de kraamzorg. Er komt namelijk een jong meisje uit Noorwegen, Itsje, die moeder zal bijstaan. In oktober 1959 wordt Jette geboren, maar de eerste dagen huilt moeder alleen maar. Vader neemt dan contact op met de voorgangers van de Vikingen en hij krijgt het advies weer de baas in huis te worden. De man is immers de baas van het gezin en hij moet durven optreden. Dat doet hij en moeder houdt op met huilen. Later blijkt wat de oorzaak van haar huilpartij was (een soort postnataal verschijnsel) De dokter had eerst gezegd dat Jette dood was geboren en dat was al haar al een keer eerder overkomen. Janne heeft ooit een doodgeboren broertje gehad.
Itsje doet op zaterdag de kinderen in de teil, maar dat moet gescheiden van elkaar gebeuren vanwege de mogelijkheid van seksuele lusten op te wekken. Eerst moet Janne gewassen worden, daarna IJze. Maar Janne is toch nieuwsgierig en loopt naar buiten om door het raam te kijken naar de wasbeurt van IJze. Haar vader betrapt haar en Itsje doet de rest. En ja hoor, daar komt de pollepel weer. Janne vindt het niet erg, want zondige gedachten moeten afgestraft worden. Haar vader is de baas van het gezin en God is de baas van haar vader. Dat is allemaal heel helder.
Opa Bos komt bij zijn dochter op bezoek om naar de baby te kijken. Moeder vertelt over het nieuwe geloof. Opa kan er niet in meegaan.
In november wordt het erg koud. Janne kruipt om warm te worden bij IJze in bed en de volgende ochtend betrapt Itsje hen. Ze moeten beiden zonder eten naar school. Gelukkig krijgen ze van de juf wat chocolade.
De juf zegt dat ze Janne zo graag gelukkig zag: spelen en dansen. Maar Janne antwoordt: “Wij dansen niet.” (blz. 139) In de middagpauze heeft Itsje wentelteefjes gebakken en lijkt alles weer in orde. Maar Itsje verraadt het voorval later aan vader en voor straf jawel, de pollepel. Ook IJze blijkt intussen vaak geslagen te worden. Elke keer dat hij geslagen wordt slaat zijn vader een spijker in de houten balk in de schuur en dat zijn er al heel wat. IJze begint daarom het geloof van zijn ouders wat anders te bekijken.
Janne gaat op een avond naar de schuur en tuchtigt haar eigen konijn (de voedster), omdat het beest niet goed voor haar kinderen heeft gezorgd. Ze gebruikt daarvoor een stok en later blijkt dat het konijn is gesneuveld.
De kerstdagen komen er aan en die zullen met de leden van de Broederschap worden gevierd. Niet met oom en tante Mireille. Er worden wat inkopen gedaan en Janne is er de oorzaak van dat de piek van de kerstboom sneuvelt. Ze haalt de pollepel al, maar deze keer wordt ze niet gestraft. Vader mag deze keer een preek houden in de samenkomst, maar aan het einde van de dienst maakt hij van vreugde een paar danspassen. Daarover wordt later (o.a. door Itsje) nagepraat: dat had hij beter niet kunnen doen. Vader beaamt dat en betuigt spijt.
De dag na Kerst vlucht Janne het huis uit: ze gaat langs bij haar oom en tante Mireille. Die hebben een cadeau voor de kinderen (een pop voor Ilse en een scheepje in een fles voor IJze) Tante knipt ook de klittenbal weg uit de haren van Janne: het lange haar mag van de Vikingen namelijk niet worden afgeknipt en ze krijgt iedere keer pijn als haar moeder d’r haar moet kammen. Mireille grijpt in: Itsje en haar moeder zijn woedend. Ze moet ook de pop weggooien, maar die haalt ze later weer uit de vuilnisbak. Het cadeau voor IJze verbergt ze ook.
IJze krijgt van Janne zijn scheepje in de fles, maar ze kan haar mond niet houden tegenover haar moeder. Dan moet alles waarschijnlijk weer weggegooid worden, maar deze keer strijkt moeder met de hand over haar hart. Ze geeft de cadeaus weer terug. Janne heeft er moeite mee: ze vindt tucht namelijk goed. IJze begint meer en meer afstand te nemen. Je kunt toch ook gewoon een goed mens zijn (zoals oom Gijsbrecht en tante Mireille) zonder dat je van die gekke dingen doet. Hij zweert ook later wraak te nemen op zijn vader vanwege de pijnlijke afstraffingen.
Itsje heeft lang genoeg gekraamd: de baby is enkele maanden oud. Bij haar afscheid naar Noorwegen is IJze niet aanwezig. Janne gaat die nacht naar buiten met haar pop Ilse. Ze gaat naar de duinen en in een donkere bunker gebruikt ze het mes dat ze in de zomer met IJze heeft gevonden en daar verborgen heeft. Ze snijdt de ledematen van haar pop af. Het is een offer dat ze brengt voor IJze. In het hiernamaals zullen Ilse en zij nu herenigd worden. IJze lacht haar vierkant uit. Ze is gestoord: wie gaat er nu zijn pop vermoorden? Maar Janne heeft een verhaal gehoord van een van de predikers van De Broederschap waarbij en moeder haar zeven zonen gedood ziet worden als een offer.
Er komt nog een volgende stap van Janne. Ze neemt in een nacht Jette mee naar buiten in de koude winternacht. Ze gaat naar de sloot en besluit Jette de dood door onderdompeling te geven. Maar door de kou bevangen en door de zuigende modder valt Janne neer en laat ze de baby los. Ze komt later bij in het ziekenhuis. De mensen om haar heen spreken van een drama.
Omdat vanuit het perspectief van Janne wordt verteld, wordt niet helemaal duidelijk wat er gebeurd is. Maar de lezer kan er wel uit opmaken dat Jette omgekomen is bij de doop.
Vader, moeder en IJze staan bij haar bed.
Titelverklaring
“Wij dansen niet” verwijst naar de opvattingen van de streng religieuze groepering waarvan de vader en moeder van de hoofdfiguur Janne deel uitmaken: de Noorse Broederschap Alle vrolijkheid moet uit het leven worden gebannen. Waar de moeder eerst dol was van muziek waarop ze danste en Janne met haar meedoet (hoofdstuk 1) wordt later muziek draaien via radio en platenspeler verboden (hoofdstuk 10). Ze mag ook niet meer meedoen met het toneelstuk op school en de juffrouw denkt dat Janne daardoor ongelukkig is. Dat blijkt niet zo te zijn. Maar bij een volgende confrontatie zegt de juf dat ze Janne graag zou zien lachen en dansen. Op blz. 183 antwoordt Janne dan letterlijk “Wij dansen niet.”
De opvattingen van de Noorse Broederschap laten dat namelijk niet toe. Wanneer vader bij de kerstpreek ook enkele danspassen maakt, wordt hem dat later verweten en hij erkent tegenover de leden van de gemeenschap dat hij het beter niet had kunnen doen. Alle frivoliteit is bij de Vikingen verdwenen. Dansen wordt dus zeker niet toegestaan.
Structuur
De roman wordt verteld in 32 hoofdstukken die wel genummerd zijn, maar geen titel hebben.
Het eerste hoofdstuk speelt in januari 1959 en het laatste hoofdstuk (waarschijnlijk ) in januari 1960.
In vrijwel elk hoofdstuk wordt vermeld in welke maand (lentemaand, zomermaand, grasmaand, slachtmaand etc.) van het jaar 1959 en 1960 de handeling speelt. Die omschrijving lijkt uit een almanak te komen.
De volgorde van de beschreven gebeurtenissen in die 32 hoofdstukken is chronologisch.
Het verhaal heeft een opening in handeling (je wordt als lezer meteen in het verhaal gezet: er is nauwelijks een voorgeschiedenis)
Het verhaal heeft een dramatisch (gesloten) einde: Janne doet iets waarvan ze denkt dat het een goede daad is. Maar de dood door onderdompeling van haar zusje brengt de dood in het gezin. Dat is de prijs die het gezin moet betalen voor de vlucht in de sekte.
Perspectief
Er is sprake van een personaal perspectief. Janne is de personale vertelster. Ze vertelt in de o.v.t. We leren haar kinderlijke gedachten en gevoelens het beste kennen. Van haar ouders en haar broertje worden de gedragingen en de uitingen beschreven, maar een opmerkzame lezer kan daaruit veel halen. Bijvoorbeeld de handelwijze van haar vader: zijn kinderen tuchtigen met een pollepel.
Janne is negen jaar oud en ze denkt als een kind van die leeftijd. Wat de mensen haar voorhouden, slikt ze als zoete koek en ze kan bijvoorbeeld niet begrijpen dat haar oom en tante anders denken dan haar ouders. Alles moet opzij voor God. De pijn die haar vader haar aandoet, verdraagt ze dan ook manmoedig.
In de hoofdstukken wordt duidelijk aangegeven wanneer het verhaal zich afspeelt.
Het beginhoofdstuk is januari 1959: in de hoofdstukken daarna wordt de maand steeds aangegeven. Het laatste hoofdstuk speelt in ieder geval kort na januari 1960. Het is nog winter wanneer Janne haar zusje doopt. Vlak daarvoor wordt in een hoofdstuk nog de maand januari genoemd. De vertelde tijd is dus precies een jaar.
Het decor van de handeling
De vader van Janne is uit Twente afkomstig, maar hij is na zijn huwelijk naar Holland verhuisd om in de staalfabrieken (de Hoogovens in Beverwijk) te werken. Het gezin woont vlak bij zee en in de duinen. (ze gaat ’s nachts naar een bunker) Er is sprake van een visserslogger die de aanduiding IJM heeft. Het is dus de plaats IJmuiden waar het gezin woont.
Uitgewerkte thematiek
In de eerste roman van Ellen Heijmerikx beschreef ze de opvattingen van de streng religieuze groepering De Noorse Broederschap waarvan ze zich in haar jeugd had losgemaakt ( “Blinde wereld.”) Ook in de tweede roman ligt die religieuze groepering weer onder vuur.
Het allerbelangrijkste motief in de roman is de beleving van de godsdienst in een gewoon gezin. In het begin van de roman moet de vader van Janne weinig meer hebben van het geloof van zijn vader: hij gaat zelfs niet mee naar de kerk wanneer ze een weekendje op bezoek in Twente gaan.
Maar korte tijd later ( na het ongeluk dat hem is overkomen) wanneer de Vikingen (De Noorse Broederschap ) hun intrede in hun leven hebben gedaan, verandert er veel. Alles staat dan in het teken van het sobere geloof. Voorbehoedsmiddelen mogen niet meer gebruikt worden, waardoor moeder zwanger wordt. Alle franje wordt uit het huis geweerd: de radio en de plantenspeler verdwijnen en de kleding van moeder en Janne wordt ook aangepast. Dat verandert de sfeer in het gezin. Waar vroeger nog gedanst en gezongen mocht worden, mag dat nu niet meer (“Wij dansen niet”) Alle luxe wordt geweerd, cadeaus zijn niet meer welkom en wanneer je als kind een zonde pleegt of zelfs een zondige gedachte hebt, komt de pollepel er aan te pas. Janne ervaart die tucht als rechtvaardig, maar IJze krijgt er steeds meer moeite mee. Janne slikt alles wat de mannen van de Broederschap haar voorhouden: soms moeten er offers gebracht worden: je dierbare spullen moeten worden verbrand, de vis, het konijn, de pop moeten als zoenoffer gebracht worden. En om de zondige gedachten van IJze te compenseren moet het kleine zusje Jette alvast maar gedoopt (door onderdompeling) worden. Het leidt tot een gezinsdrama.
De opvatting van de religieuze groepering heeft ook gevolgen voor
De verhouding tussen de familieleden onderling verandert sterk . Waar vader eerst een beetje “de schlemiel” was die door zijn vrouw enkele keren wordt verweten niet te hebben doorgeleerd, wordt hij later de baas van het gezin door de opvattingen van de sekte. Wanneer moeder na de geboorte van Jette blijft jammeren, grijpt hij zijn kans. Hij wordt de grote baas. Moeder is ook weer in verwachting: als is de vraag of Heijmerikx dat element goed heeft verwerkt. In Noorwegen tijdens de vakantie blijkt moeder zwanger (juli 1959) Ze geeft aan dat het volgens de opvattingen van de Noorse Broederschap niet toegestaan is voorbehoedmiddelen te gebruiken. De zieltjes in de hemel moeten kunnen worden geboren. Maar de familie bekeert zich niet eerder dan april/mei tot de nieuwe sekte. In april is er namelijk eerst nog het ongeluk van vader in de staalfabriek en dan zijn ze nog in aanraking met de nieuwe opvattingen geweest. Maar in oktober wordt de kleine Jette al geboren. Die moet dan verwekt zijn in februari 1959 en toen hadden de leden van het gezin nog geen kennis gemaakt met de Noorse Broederschap. De houding van moeder zelf verandert ook sterk: van een zelfbewuste vrouw die haar man af en toe de les leest omdat hij zo weinig initiatief neemt, wordt ze een onderdanige echtgenote, zoals de Broeders dat willen.
Vader begint ook zijn kinderen te tuchtigen: wie niet luisteren wil maar zondigen, moet worden gestraft. Hij slaat zijn kinderen met de pollepel. Janne aanvaardt dit van haar vader; pijn is namelijk duidelijk, maar IJze krijgt daardoor haatgevoelens ten opzichte van zijn vader en neemt meer afstand van de religie.
Ook de verhouding met de familieleden aan moeders kant verandert vanaf dat moment. Zij staan sceptisch tegenover de nieuwe denkbeelden en wijzen die in feite af. Dat betekent dat de verhouding tussen opa Bos en oom Gijsbrecht en tante Mireille ook voor de kinderen verandert. In feite mogen ze geen contact meer hebben ( de radio, het naaktportret) en ze komen nauwelijks meer bij elkaar. Mireille hoeft de moeder van Janne ook niet meer te helpen bij de kraamzorg. (Dat heeft ze waarschijnlijk bij de andere kinderen wel gedaan)
Janne heeft het echter moeilijk wanneer ze voor kerst cadeaus van de tante krijgt. Ze houdt die weg voor haar moeder, maar krijgt weer gewetenswroeging en komt er dan toch mee op de proppen. Kortom, de opvattingen van de Noorse Broederschap richten heel wat schade aan op de gezins- en familieleden van Janne.
Een derde belangrijk motief is de manier waarop Janne opgroeit in dit milieu. Eigenlijk is er dus ook sprake van een coming of age-roman. Zij kijkt als een schoolkind tegen de nieuwe denkbeelden aan en slikt veel voor zoete koek. Ze moet veel inleveren: haar leuke speelgoed, haar kostbare herinnering aan oma, haar toneelrol op school, het verbod om plezier (dansen) te hebben. Ze krijgt een groot schuldgevoel, omdat ze als kind nu eenmaal verkeerde dingen doet (begeerte en lust) en accepteert dat haar vader haar daarvoor slaat met de pollepel. Zoals je ook bij andere schrijvers ziet (o.a. Wolkers) reageert ze die machteloosheid van een boven je gestelde God (en in zijn plaats op aarde de vader) zelf ook weer af op wezens die weer minder macht hebben dan zij (de vis, het konijn en de pop Ilse). In feite “doodt” ze hen alle drie. Ook zij moeten boeten voor de “zonden” die ze hebben gedaan.
Het coming-of age-motief wordt hier gecombineerd aan dat van een vervelende kindertijd of
Beoordeling scholieren.com
Op indrukwekkende manier wijze beschrijft Ellen Heijmerikx de invloed van een sekte op het gezinsleven. Door de keuze van de personale vertellerfiguur Janne kijken we er als lezer door haar kinderogen naar de gevolgen van deze religieuze dwaling voor een gewoon gezin. Daardoor kun je juist veel meer afstand nemen van de praktijken van vader en moeder. Je krijgt medelijden met het meisje Janne, sympathie voor de oom en tante die hun eigen gang blijven gaan en je gaat je identificeren met IJze die afstand gaat nemen van het nieuwe geloof van zijn vader. Het is daarom een uitstekende keuze geweest om Janne als verteller te kiezen. Het maakt diepe indruk op de lezer hoe ver de invloed van het geloof bij een kind kan gaan.
Heijmerikx verstaat ook de kunst van het weglaten: de roman is relatief dun en sommige dingen moet de lezer zelf aanvullen. Subtiel worden enkele dingen verteld (het ongeluk van vader, de tuchtiging van de dieren, de onderdompeling van Jette, de aankondiging van de zwangerschap van moeder) Dat is knap gedaan en daarmee wordt het boek ook literatuur.
Aanrader:
Het boek is ook heel goed te lezen voor scholieren van havo en vwo-eindexamenklassen. Amusementswaarde: goed . Literaire waarde: twee punten.
Tip: lees thematisch voor je lijst en combineer dit boek met andere nummers over het geloof. Bijvoorbeeld met boeken over het zwaar gereformeerde geloof van Franca Treur (Dorsvloer vol confetti), Jan Siebelink ( Knielen op een bed violen) Maarten ’t Hart (bijna alle romans) Jan Wolkers (Terug naar Oegstgeest) en van Ariëlle Kornmehl (verhalen over het joodse geloof) Ann de Craemer (Vurige Tong over het Rooms-katholieke geloof.) of Naima El Bezaz (“De verstotene” over opvoeding bij strenge aanhangers van de islam).
Je krijgt wanneer je vier of vijf boeken combineert een mooi thema waarover je bij je mondeling een goede uiteenzetting kan geven. Natuurlijk moet in dat geval het thema van godsdienst en godsdienstwaanzin je wel trekken.
Raadpleeg voor andere boeken met dit onderwerp onze themalijst onder het motief “Godsdienst en godsdienstwaanzin”.
Recensies
In De Volkskrant van zaterdag 3 september 2011 verscheen een recensie van de hand van Grete Riemersma. Ze beoordeelt de tweede roman van Heijmerikx met 4 van de 5 te vergeven sterren. “Wij dansen niet” is de tweede roman van Ellen Heijmerikx (1963) en een waardige opvolger van haar debuut Blinde wereld, dat in 2010 de Academica Debutantenprijs won. Het ontroerende is dat de lezer de omwenteling in het gezin volgt door de ogen van Janne, die voortdurend voor zichzelf begrijpelijk probeert te maken wat onbegrijpelijk is. In de provisorische kerk van hun obscure geloofsgemeenschap hoort ze doodenge verhalen aan, ze begint overal om zich heen Satan te vrezen, en wat doet ze? Meegaan in de godsdienstwaanzin, zich verblijden, de godganse dag - wat natuurlijk niet lukt, met alle schuldgevoelens van dien. Ze begint op wangen en nagels te bijten, en wordt stil op school.
De worsteling van het meisje wordt vooral invoelbaar gemaakt door het plastische taalgebruik. In de kerk ziet Janne de zon door de ramen spieden en scherpe pijltjes schieten naar gerimpelde mannenhoofden; ze wil verdwijnen in de geur van een aardige oom. En zo kondigt de lente zich aan: 'Er veranderde iets in het weer, in de lucht. De kou werd een locomotief die beweging kreeg in zijn wagons en vertrok.'
Minder invoelbaar is de houding van oudere broer IJze, die zich gaandeweg gaat afzetten tegen de opvattingen van zijn ouders. Waarom hij wel en Janne niet? Dat wordt niet duidelijk - maar dat is dan ook het enige minpunt.
Over de schrijfster en eerder gepubliceerde werk
Bron: website auteur
Na haar twintigste keerde Ellen Heijmerikx het geloof en de gemeente de rug toe.
Omdat het haar stoorde dat er zo weinig bekend is over de Noorse Broeders in Nederland, terwijl ze van nabij heeft ervaren hoe verwoestend de uitwerking van de geloofspraktijk kan zijn, besloot ze haar ervaringen op papier te zetten.
Ze volgde verschillende workshops ‘korte verhalen’ bij Script-Plus in Amsterdam en kreeg daar les van gerenommeerde schrijvers als Ton Rozeman, Gerard van Emmerik en Jan van Mersbergen.
In 2008 won Ellen Heijmerikx de eerste Duizend Woorden Prijs voor het beste korte verhaal (een initiatief van VPRO en uitgeverij Nieuw Amsterdam) met een fragment uit haar debuut Blinde Wereld. De jury, bestaande uit A.L. Snijders, Christine Otten, Rascha Peper en Thomas Verbogt schreef ondermeer over De Orka: 'Het verhaal heeft een dwingende kracht en is geschreven in een glasheldere stijl.'
Zonder de werkelijkheid geweld aan te doen, is Blinde Wereld geen letterlijk verslag van Heijmerikx’ jeugd. Juist door te kiezen voor een vrije, literaire vorm kon ze haar eigen verhaal te vertellen.
Ellen Heijmerikx is getrouwd en moeder van een zoon; met haar man drijft ze een bloemenwinkel.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden