Titel: Tralievader
Auteur: Carl Friedman
Uitgeverij: G.A. van Oorschot, Amsterdam
Jaar van uitgave: 1991
Druk: 1e / 2e druk
Jaar eerste uitgave: 1991

Samenvatting

Op een dag is de Joodse man Jochel, vader van een gezin, met de kinderen naar de dierentuin. Als moeder vraagt hoe het is geweest wordt haar gezegd dat de kinderen nog te klein voor de dierentuin zijn. Dit vanwege het feit dat het middelste kind dacht dat een wolf ook kamp had.
De volgende dagen verlopen zoals gewoonlijk: vader vertelt over zijn ervaringen van het concentratiekamp waar hij tijdens de tweede wereldoorlog gevangen zat.
Een andere dag heeft Jochel een nieuwe auto gekocht. Tijdens een ritje samen met de kinderen rijdt hij langs een bos: volgens vader het perfecte bos om te vluchten. In een oogwenk verdwijnt vader zonder enig geritsel het bos in.
Wanneer Simon en Carl samen langs de spoorlijn lopen, treffen ze een zwerfkat aan. Ze besluiten hem mee naar huis te nemen en het beest krijgt toestemming om te blijven. Vader wordt zijn beste kameraadje: de kat, Pink, voelt zijn leed aan.
Op een dag krijgt vader weer TBC en moet hij vertrekken naar het sanatorium. De rest van het gezin komt vaak op bezoek, waarbij weer uitvoerig over het kamp wordt gesproken. Omdat vader nu in een vreemde omgeving is, heeft hij vaker last van angstdromen dan dat hij thuis heeft. De dromen slaan terug op het kamp.
Na een aantal dagen komt hij weer thuis. Zijn aankomst is iets uitgelopen, vanwege het feit dat hij niet in de trein durfde te stappen.
Op een zeker moment krijgt vader ruzie met zijn oudste zoon Max. Max verwijt zijn vader dat hij altijd over het kamp zit te praten. Na een heftig gesprek wordt de ruzie weer bijgelegd.
Wanneer Carl en Simon op een dag langs de koelkast lopen, treffen ze Max aan, met zijn voeten in de koelkast. Hij wil bij het gezin horen en volgens Max kan dat alleen als je hevig hebt geleden. Hij verklaart dat iedereen in het gezin gek is, vooral vader.
Als vader op een dag het verhaal vertelt van zijn terugkeer van het kamp, wordt het de kinderen eindelijk hoe dat met vader en moeder is gegaan: zij heeft hem al die tijd opgewacht.

De psychische gestoordheid van vader

De psychische gestoordheid van vader komt elk hoofdstuk opnieuw weer uitvoerig aan de orde, wanneer hij over de belevenissen gedurende zijn tijd in het concentratiekamp vertelt.
De oorzaak van zijn psychische gestoordheid, het kamptrauma, zijn de vreselijke dingen die hij tijdens het verblijf in het concentratiekamp heeft meegemaakt. Hij laat zijn ervaringen nooit los en deelt ze dag in dag uit met de rest van het gezin. Bovendien beleeft hij de gebeurtenissen zelfs opnieuw in zijn slaap. Elke dag, elk uur en bij elke belevenis die het gezin of een gezinslid ondergaat, rakelt hij weer opnieuw zijn ervaringen van het kamp op. Of er nu over tanden poetsen of ziekte gesproken wordt, over padvinderij of over ganzen, haast altijd deelt vader opnieuw zíjn ervaringen van het kamp over dat onderwerp mee. Vooral bij het eten wordt uitvoerig over het kamp gesproken. (blz. 12: …'Ik kan wel een kilo kersen op, ik heb zo'n honger' 'Jij?' lacht mijn vader. 'Jij weet niet eens wat honger is.' 'Wel waar,' zegt Max verontwaardigd, 'dat is als je maag rammelt.' Mijn vader schudt zijn hoofd. 'Wanneer je echt honger hebt is er geen sprake meer van rammelen, maar van knagen …). Vaak begint vader ook spontaan over het kamp te vertellen. En behalve thuis doen ook veel dingen uit in het dagelijks leven hem weer aan het concentratiekamp denken. (blz. 62: …'Toen mijn trein vanochtend binnenliep, brak het zweet me aan alle kanten uit. Ik weet niet wat me bezielde. De hele dag heb ik over het perron gelopen en sigaretten gerookt. De ene trein na de andere liet ik vertrekken. Ik durfde gewoon niet in te stappen. Gek hè?'…). Dit alles bevestigt dat hij vreselijke trauma's aan het concentratiekamp heeft overgehouden.

Uit het verhaal blijkt dat vader het wel degelijk moeilijk heeft met de ervaringen die hij tijdens zijn verblijf in het concentratiekamp heeft opgedaan. Hij blijft praten over de gebeurtenissen in het kamp, wat aangeeft dat het kamp continu in zijn gedachten aanwezig is. Hoe gevoelig dit onderwerp voor hem ligt, wordt vaak genoeg duidelijk gemaakt. (blz. 76: …'Wat willen jullie toch van mij?' zegt hij. 'Het is al moeilijk genoeg.'…)
Aangezien vader, ondanks dat hij vaak geconfronteerd wordt met het feit dat hij veel over het concentratiekamp spreekt, geen poging onderneemt om er minder over te praten, kun je concluderen dat het misschien wel onmogelijk is om ooit nog van dit kampsyndroom af te komen. Hetzelfde geldt voor zijn angstdromen, die hij regelmatig heeft. Waarschijnlijk wil hij er wel van af komen, maar zit het kamp zo diep, dat het niet mogelijk is.
Het hele gezin probeert met vader mee te leven, door naar elk verhaal geconcentreerd te
luisteren, of door zelf spontaan naar het kampte vragen. Ze willen het graag begrijpen, maar dit is erg moeilijk. (blz. 88: ..'Wat was het ergste in het kamp?' vraagt Max…. …Mijn vader zucht. 'Gaan we elkaar raadseltjes opgeven?'…).

Zolang vader geen hulp zoekt bij een deskundige, zal hij waarschijnlijk ook nooit met zijn vreselijke ervaringen leren omgaan. En dit is wel degelijk nodig om in ieder geval te proberen om van zijn probleem af te komen.
Tijdens het verhaal in het boek duurt 'de ziekte' dan ook voort, daar hij niks onderneemt. Het verhaal begint met de informatie dat vader 'kamp' heeft (blz. 5: …Meestal laat hij voor het gemak het verleden deelwoord weg. Dan zegt hij: 'Ik heb kamp,' alsof de toestand voortduurt. En eigenlijk is dat ook zo…) en het boek eindigt met de vertelling van vader over zijn terugkomst bij zijn geliefde Bette. (blz. 119: …'Jij vloog mij op straat om de hals, maar ik was zo zwak, ik sloeg steil achterover tegen de keien……'Wat hebben ze met je gedaan, Jochel, wat hebben ze met je gedaan?"'…). Zijn lichamelijke verminking was toen duidelijk zichtbaar, maar zijn geestelijke verminking zou later nog blijken. In de loop van het verhaal valt er geen progressie te ontdekken wat betreft zijn ontsnapping aan zijn 'psychische gestoordheid'. Tot in het laatste hoofdstuk toe praat vader dus over de ontberingen in het kamp. Maar misschien dat er toch nog een vleugje hoop is, daar vader in het laatste hoofdstuk ook over de terugkeer uit het kamp praat en vertelt hoe zijn geliefde op hem wachtte.

De schrijfster van het boek wil met dit verhaal naar mijn mening duidelijk maken dat er tijdens een leven van een mens dermate erge dingen kunnen gebeuren, dat hij of zij daar een levenslang trauma aan overhoudt. In vaders geval zijn dit dus de ervaringen geweest tijdens zijn gevangenschap in het concentratiekamp. Vader is dan wel lichamelijk uit het kamp bevrijd, maar geestelijk duurt zijn verblijf in het kamp voort. (De titel 'Tralievader' slaat ook op het feit dat vader geestelijk nog steeds gevangen zit in het kamp.) Zijn denken, zijn praten en zijn doen slaan allemaal terug op het kamp. Hij zal nooit meer als een normaal mens functioneren in het dagelijks leven. (blz. 5: .. Hij heeft nog steeds kamp, vooral in zijn gezicht…).
Dit wil echter niet zeggen dat de schrijfster het eens is met de manier hoe Jochel met zijn kamptrauma om gaat.
Enerzijds zou je wel kunnen vaststellen dat Carl Friedman vaders gedrag volledig begrijpt en hem absoluut niet veroordeelt, maar juist met hem begaan is. (blz. 28: …Gelukkig heeft mijn vader Pink, die meer begrijpt dan wij ooit kunnen bevatten…). Maar het gedrag van vader heeft ten gevolge dat ook zijn kinderen het trauma overnemen, zonder dat ze het kamp lijfelijk hebben meegemaakt. Ze zijn zelfs van de naoorlogse generatie. (blz. 85 …'Wat wil jij later worden?' vraagt de juffrouw. 'Onzichtbaar,' zeg ik, 'dan kan de SS mij niet vangen'…). De schrijfster laat dus duidelijk zien dat het gedrag van vader wel de nodige gevolgen met zich mee brengt. Vooral uit het gedrag van de oudere zoon Max valt op te maken dat zij ook daarom vaders gedrag zeker niet goedkeurt. Max confronteert vader vaak met het feit dat hij het kamp niet los kan laten. (blz. 88: …'Niet waar!' roept Max. 'Jij houdt alleen maar van je SS'ers! Als wij eten, begin jij over honger. Als wij verkouden zijn, begin jij over vlektyfus. Andere vaders voetballen op straat, maar als ik een keer een vriendje meebreng, zit jij over het kamp te praten. Het kamp zus, het kamp zo, altijd het kamp. Was er verdomme maar gebleven!'…). Tevens kun je uit zijn doen afleiden dat hij protesteert tegen vader. Zo ligt hij op een dag op zijn buik uit een plas te drinken, of zit hij op een andere dag met zijn voeten in de ijskast, omdat hij wil weten hoe het voelt als ze bevriezen. (blz. 105:…'Ik wil erbij horen. En je hoort er alleen maar bij als je half verhongerd ben of tyfus hebt gehad. Een beetje vergast worden, dat zou ook helpen. In elk geval moet je beschadigd zijn.'…). De schrijfster laat door Max zien dat door vaders gedrag ook zijn kinderen er rare gewoontes op na houden. Op deze manier keurt zij vaders gedrag dus af.