Carolina Friedman
Carolina Friedman (roepnaam Carl) werd op geboren 29 april 1952 in Eindhoven uit joodse ouders. Ze groeide op in Eindhoven en Antwerpen. Het gezin waarin zij leefde werd beheerst door het kampsyndroom van haar vader. Toen ze het voortgezet onderwijs volgde begon ze boeken te lezen over de Tweede Wereldoorlog, met name ooggetuigeverslagen. Ze schrijft dan al wat verhalen, maar ze heeft niet de ambitie om schrijfster te worden. Ze gooit dan ook heel wat van haar werk in de prullenbak. Na het voortgezet onderwijs volgde ze een opleiding tot tolk/vertaler, die ze niet afmaakte. Ze woonde lange tijd in Breda, waar ze een tijdje journalist was, onder andere voor het Brabantse blad “De Stem”. Om voor haar zoon te kunnen zorgen, die in 1979 geboren werd, begon ze met vertaalwerk. In 1980 bezocht ze enkele concentratiekampen. Haar indrukken werden beschreven in een reeks sonetten1), waarvan later een aantal werden gepubliceerd in “De Gids” en “Maatstaf”. Uitgever Wouter van Oorschot steunt haar en in oktober 1991 debuteert ze met het boek Tralievader, waarover meteen lovende recensies verschenen. In 1993 verschijnt haar tweede roman Twee koffers vol. In 1994 verschijnen er meerdere verhalen in het boek De grauwe minnaar. De verhalen die hierin beschreven staan spelen zich af in Antwerpen. En in 1995 komt ze met het indrukwekkende dagboek De vijftigste mei in het “Boekenweek-magazine”. Carl Friedman schrijft bijna alleen over gebeurtenissen die een invloed op haar hebben gehad. De verhalen over het concentratiekamp waar haar vader in zat staan beschreven in het boek Tralievader. Voor de vader is het in het boek Tralievader een absolute noodzaak steeds weer zijn kampervaringen te vertellen, proberend het te begrijpen en te laten begrijpen. Het zelf proberen te begrijpen lukt niet in het boek, maar het laten begrijpen lukt wel zoals duidelijk op het laatst te merken is: ‘Weet je nog?’ zegt hij. ’Ik weet alles nog, zegt zij rustig, terwijl haar wangen glanzend nat worden, ’alles’. Dit is een deel van een recensie over Tralievader: “Carl Friedman bedient zich van een sobere stijl, die vooral gekenmerkt wordt door korte zinnen en een spaarzaam gebruik van adjectieven”. Doeschka Meijsing noemde de roman in het blad” Elsevier”: “Een sober en pijnlijk authentiek”. Bron: KLNL2) Samenvatting
De vader van Carl heeft in de Tweede Wereldoorlog in een concentratiekamp gezeten. Na de oorlog heeft hij er een trauma aan overgehouden, hij noemt dit zelf ‘kamp’. Carl denkt dat ‘kamp’ een ziekte is zoals de rode hond. Ze wil ook ‘kamp’ krijgen om te begrijpen wat haar vader heeft. Daarom gaat ze samen met haar broers uit een waterplas drinken. Ze weet dat zij en haar broers anders zijn dan andere kinderen op school. Ze spiegelt de verhalen van haar vader op het dagelijks leven. Jochel, haar vader zwerft ‘s nachts door het huis; hij lijdt aan waanideeën. Haar moeder, Bette, vindt dat niet erg, ze is blij dat hij nog leeft. Als Max honger heeft en dat zegt, komt zijn vader met verhaal uit de oorlog. Op allerdaagse gebeurtenissen legt hij een link naar het verleden. Ook vertelt hij verhalen over de oorlog bij het ontbijt. De kinderen spelen verscheidene verhalen na die hun vader heeft verteld. Carl heeft een vriendinnetje, Ellie, en ze vertelt haar over haar vader. Ellie vindt haar vader maar vreemd. Haar vader probeert het te begrijpen, maar komt erachter dat hij er niets van begrijpt. De kinderen vragen hem eens om een verhaaltje te vertellen. Soms bedoelen ze daar een verzonnen verhaaltje mee, maar vertelt de vader een echt gebeurd verhaal. De moeder probeert vaak een bemiddelaar te zijn tussen de kinderen en de vader; zij begrijpt het verhaal van beide kanten. De kinderen hebben van sommige worden een hele andere betekenis gegeven. Carl denkt bij “op kamp gaan” aan de betekenis “kamp”, wat haar vader heeft. In het concentratiekamp was een man die Willi heette. Elke avond sloeg hij Jochel in elkaar, als ontspanning. Na de oorlog Jochel wordt opgenomen in een sanatorium3) . Hij heeft daar last van nachtmerries omdat hij niet in zijn vertrouwde omgeving is. Na een aantal dagen mag Jochel weer naar huis. Carl zegt tegen Ellie dat haar vader ruzie heeft met Ons Lieve Heertje; Ellie vindt dit niet leuk omdat zij christelijk is. Maar later zegt hij toch dat hij niet echt boos is op God. Jochel vertelt dat hij in het kamp iemand tegen kwam die in hetzelfde huis woonde. Het toppunt van toeval was dat Jochel ook nog het boek ”Hiob” in z’n kastje vond; hetzelfde boek dat hij op de dag van zijn arrestatie droeg. Na verloop van tijd begint Max baldadiger te worden, hij is snel boos als hij niet zijn zin krijgt. Istvan was een vriend van Jochel in het kamp, in het begin was hij heel aardig en rustig, maar na een tijd werd hij roekeloos. Bij een SS controle bond hij een rode speelgoedauto op zijn hoofd, even later werd hij opgehangen. Op een gegeven ogenblik gaat Carl zover dat ze haar speelgoed begraaft zodat als de SS een inval doet Nellie haar speelgoed niet krijgt. Aan het einde van de oorlog wouden de Duitsers van de zwakkeren af. Ze stuurden de zwakkeren met een list naar het vernietigingskamp Bergen-Belsen. Max gaat zover dat hij zijn voeten in de koelkast doet om door te maken wat zijn vader heeft doorgemaakt. In 1944 werd de fabriek gebombardeerd, de Duitsers joegen de kampgevangenen in een gat. Toen ze daar 36 uur later vandaan kwamen, kwam Jochel tegenover Willi te staan. Voordat Willi z’n ketting te pakken had, zat Jochel op hem en wurgde hem. Jochel vindt het erg dat ze in het kamp een beest van hem hebben gemaakt. Hij heeft er alles voorover om Willi weer levend te maken; niet omdat hij spijt heeft dat hij hem heeft gedood, maar om hem nu te laten lijden. Op het einde van de oorlog begonnen de dodenmarsen; die vond vader het ergste. Lopen totdat je erbij neerviel. Toen ze bevrijd waren hielpen de Amerikanen hun niet, ze feesten maar een beetje. De Britten hielpen hun wel, ze brachten hun naar een Duitse villa. Daar werd goed met hun omgegaan. Toen hij thuiskwam was Bette zo blij dat ze hem omversprong. ’Ik weet alles nog, ’zegt zij rustig, terwijl haar wangen glanzend nat worden, ‘alles.’ De titel is als volgt te verklaren: Jochel heeft in een concentratiekamp gezeten. De tralies symboliseren zijn gevangenschap; hij lijkt nog steeds gevangen te zijn. Door zijn oorlogstrauma kan hij ook geen normaal leven lijden. Het thema is het verwerken van het oorlogstrauma van de vader, Jochel. Daar draait alles om in Tralievader. Er zijn verschillende motieven, dit zijn ze: Joods zijn, speelgoed, familieverhoudingen en het concentratiekamp. Er zijn eigenlijk drie hoofdpersonen en er zijn nog enkele andere personen. De hoofdpersoon om wie het hele verhaal draait is Jochel, de vader van het gezin. Hij heeft in een concentratiekamp gezeten en is vele jaren na de oorlog nog steeds bezig met het verwerken van zijn oorlogstrauma. Het is een rustige man, hij vertelt jaren nadat hij in het concentratiekamp heeft gewoon over zijn ervaringen. In situaties waar Max heel boos op hem en gemene dingen zegt, blijft hij ook heel rustig. Een ander belangrijk persoon in het boek is de moeder, Bette. Zij is een zeer belangrijke schakel tussen de kinderen en Jochel. Als de kinderen, en in het bijzonder Max, ruzie hebben met Jochel treedt Bette op als bemiddelaar. De laatste en zeker niet de onbelangrijkste is de ik-figuur, Carolina. Het hele verhaal zoals wij het lezen is beschreven vanuit deze persoon. Carolina luistert vaak naar haar vader en heeft bijna nooit ruzie met hem. In het boek staan ook bijna geen opvallende delen waarin Carolina een hoofdrol speelt. Het verhaal is opgebouwd uit veertig, ongenummerde, hoofdstukjes. De hoofdstukken zijn erg kort en simplistisch geschreven. De tijdverloop is niet chronologisch, maar wel goed te volgen. Het is duidelijk te merken of een situatie op het moment gebeurd waar de ik-persoon aanwezig is of dat een situatie uit de oorlogstijd beschreven is. De verhalen is daarom erg goed te volgen. Het boek staat dus ook vol met flashbacks naar de oorlogstijd, toen Jochel in het concentratie kamp zat. Er zitten niet echt spanningsbogen in; ook zitten er weinig open plekken in. In het verhaal komt het wel voor dat af en toe delen informatie weggelaten is; maar daar is niet helemaal uit af te lijden of de schrijfster spanning wil opbouwen of dat deze informatie haar niet bekend is. Het boek heeft een open einde, je weet wel wat er in de oorlog gebeurd is met de vader, maar niet hoe het afloopt. Het trauma van de vader is aan het einde van het boek niet opgelost. Literatuurlijst
Carl Friedman Tralievader G.A van Oorschot 1e druk Amsterdam 1991
www.aggelen.com/boeken/tralievad.txt
www.internetcollege.nl/verslagen/view.php3?id=1845
Kritisch Lexicon van de Nederlandse Literatuur
Voetnoten
1) Een gedicht bestaande uit veertien regels waarin onderscheid wordt gemaakt tussen de eerste acht (octaaf) en de laatste zes (sextet). 2) Kritisch Lexicon van de Nederlandse Literatuur. 3) Een soort ziekenhuis voor TBC patiënten. Uitgewerkte persoonlijke leeservaring
Het onderwerp boeit me al heel lang, dus wou ik er eens wat over lezen. Toen ik de twee hoofdstukjes uit “Laagland” had gelezen dacht ik meteen “dat boek wil ik lezen!”. Voordat ik het boek had gelezen dacht ik vooral te gaan lezen over dingen die in het kamp gebeurde. Dat kwam dan ook voor een deel uit, maar het grootste gedeelte van het boek speelde zich “nu” af. Het boek is niet al te moeilijk beschreven, maar er zit erg veel emotie in. Als Max bijvoorbeeld uitbarst tegen z’n vader dan voel je de hele situatie mee. De gebeurtenissen zijn spannend omdat er af en toe vreemde situaties zijn en je wil weten hoe het afloopt. Er is één gebeurtenis in het boek die me aangrijpt en dat is het stuk over de dodenmars. Dat gedeelte is zo levensecht beschreven en zo lijkt het of je zelf meeloopt en alles ziet gebeuren wat er geschreven staat. De gebeurtenissen staan duidelijk beschreven en de verbanden worden voor je gelegd; dat was vreemd omdat je bij de meeste boeken zelf die verbanden moet
leggen. “Laat je niets wijsmaken,” zei ik tegen de anderen. “Het is pure zelfmoord. Ze willen er gewoon achterkomen wie van ons niet meer arbetsfähig is”. Deze conclusie maakte ik zelf ook al, maar dit verband werd hier duidelijk beschreven. Ik herken de personages in het boek niet, omdat ik niemand ken die een oorlogstrauma heeft; wel kan ik me goed voorstellen hoe hij reageert. De ideeën die in dit boek staan hebben mijn gedachte over het onderwerp niet veranderd. De beslissingen van de personages zijn goed begrijpbaar, in veel situaties zou ik hetzelfde hebben gehandeld als hoe ze in het boek ermee omgingen. De opbouw van het verhaal is heel makkelijk, alles in het boek is goed te begrijpen. Het boek zit wel vol met flashbacks, maar dat zorgt ervoor dat je aandacht niet verslapt. Het aantal flashbacks in het verhaal past goed bij het onderwerp, alles wordt versterkt met een voorbeeld uit de oorlog. Ook het taalgebruik in het boek is erg makkelijk. Je merkt alleen wel aan het taalgebruik of een zin door de ouders of door de kinderen wordt gezegd.
Carolina Friedman (roepnaam Carl) werd op geboren 29 april 1952 in Eindhoven uit joodse ouders. Ze groeide op in Eindhoven en Antwerpen. Het gezin waarin zij leefde werd beheerst door het kampsyndroom van haar vader. Toen ze het voortgezet onderwijs volgde begon ze boeken te lezen over de Tweede Wereldoorlog, met name ooggetuigeverslagen. Ze schrijft dan al wat verhalen, maar ze heeft niet de ambitie om schrijfster te worden. Ze gooit dan ook heel wat van haar werk in de prullenbak. Na het voortgezet onderwijs volgde ze een opleiding tot tolk/vertaler, die ze niet afmaakte. Ze woonde lange tijd in Breda, waar ze een tijdje journalist was, onder andere voor het Brabantse blad “De Stem”. Om voor haar zoon te kunnen zorgen, die in 1979 geboren werd, begon ze met vertaalwerk. In 1980 bezocht ze enkele concentratiekampen. Haar indrukken werden beschreven in een reeks sonetten1), waarvan later een aantal werden gepubliceerd in “De Gids” en “Maatstaf”. Uitgever Wouter van Oorschot steunt haar en in oktober 1991 debuteert ze met het boek Tralievader, waarover meteen lovende recensies verschenen. In 1993 verschijnt haar tweede roman Twee koffers vol. In 1994 verschijnen er meerdere verhalen in het boek De grauwe minnaar. De verhalen die hierin beschreven staan spelen zich af in Antwerpen. En in 1995 komt ze met het indrukwekkende dagboek De vijftigste mei in het “Boekenweek-magazine”. Carl Friedman schrijft bijna alleen over gebeurtenissen die een invloed op haar hebben gehad. De verhalen over het concentratiekamp waar haar vader in zat staan beschreven in het boek Tralievader. Voor de vader is het in het boek Tralievader een absolute noodzaak steeds weer zijn kampervaringen te vertellen, proberend het te begrijpen en te laten begrijpen. Het zelf proberen te begrijpen lukt niet in het boek, maar het laten begrijpen lukt wel zoals duidelijk op het laatst te merken is: ‘Weet je nog?’ zegt hij. ’Ik weet alles nog, zegt zij rustig, terwijl haar wangen glanzend nat worden, ’alles’. Dit is een deel van een recensie over Tralievader: “Carl Friedman bedient zich van een sobere stijl, die vooral gekenmerkt wordt door korte zinnen en een spaarzaam gebruik van adjectieven”. Doeschka Meijsing noemde de roman in het blad” Elsevier”: “Een sober en pijnlijk authentiek”. Bron: KLNL2) Samenvatting
De vader van Carl heeft in de Tweede Wereldoorlog in een concentratiekamp gezeten. Na de oorlog heeft hij er een trauma aan overgehouden, hij noemt dit zelf ‘kamp’. Carl denkt dat ‘kamp’ een ziekte is zoals de rode hond. Ze wil ook ‘kamp’ krijgen om te begrijpen wat haar vader heeft. Daarom gaat ze samen met haar broers uit een waterplas drinken. Ze weet dat zij en haar broers anders zijn dan andere kinderen op school. Ze spiegelt de verhalen van haar vader op het dagelijks leven. Jochel, haar vader zwerft ‘s nachts door het huis; hij lijdt aan waanideeën. Haar moeder, Bette, vindt dat niet erg, ze is blij dat hij nog leeft. Als Max honger heeft en dat zegt, komt zijn vader met verhaal uit de oorlog. Op allerdaagse gebeurtenissen legt hij een link naar het verleden. Ook vertelt hij verhalen over de oorlog bij het ontbijt. De kinderen spelen verscheidene verhalen na die hun vader heeft verteld. Carl heeft een vriendinnetje, Ellie, en ze vertelt haar over haar vader. Ellie vindt haar vader maar vreemd. Haar vader probeert het te begrijpen, maar komt erachter dat hij er niets van begrijpt. De kinderen vragen hem eens om een verhaaltje te vertellen. Soms bedoelen ze daar een verzonnen verhaaltje mee, maar vertelt de vader een echt gebeurd verhaal. De moeder probeert vaak een bemiddelaar te zijn tussen de kinderen en de vader; zij begrijpt het verhaal van beide kanten. De kinderen hebben van sommige worden een hele andere betekenis gegeven. Carl denkt bij “op kamp gaan” aan de betekenis “kamp”, wat haar vader heeft. In het concentratiekamp was een man die Willi heette. Elke avond sloeg hij Jochel in elkaar, als ontspanning. Na de oorlog Jochel wordt opgenomen in een sanatorium3) . Hij heeft daar last van nachtmerries omdat hij niet in zijn vertrouwde omgeving is. Na een aantal dagen mag Jochel weer naar huis. Carl zegt tegen Ellie dat haar vader ruzie heeft met Ons Lieve Heertje; Ellie vindt dit niet leuk omdat zij christelijk is. Maar later zegt hij toch dat hij niet echt boos is op God. Jochel vertelt dat hij in het kamp iemand tegen kwam die in hetzelfde huis woonde. Het toppunt van toeval was dat Jochel ook nog het boek ”Hiob” in z’n kastje vond; hetzelfde boek dat hij op de dag van zijn arrestatie droeg. Na verloop van tijd begint Max baldadiger te worden, hij is snel boos als hij niet zijn zin krijgt. Istvan was een vriend van Jochel in het kamp, in het begin was hij heel aardig en rustig, maar na een tijd werd hij roekeloos. Bij een SS controle bond hij een rode speelgoedauto op zijn hoofd, even later werd hij opgehangen. Op een gegeven ogenblik gaat Carl zover dat ze haar speelgoed begraaft zodat als de SS een inval doet Nellie haar speelgoed niet krijgt. Aan het einde van de oorlog wouden de Duitsers van de zwakkeren af. Ze stuurden de zwakkeren met een list naar het vernietigingskamp Bergen-Belsen. Max gaat zover dat hij zijn voeten in de koelkast doet om door te maken wat zijn vader heeft doorgemaakt. In 1944 werd de fabriek gebombardeerd, de Duitsers joegen de kampgevangenen in een gat. Toen ze daar 36 uur later vandaan kwamen, kwam Jochel tegenover Willi te staan. Voordat Willi z’n ketting te pakken had, zat Jochel op hem en wurgde hem. Jochel vindt het erg dat ze in het kamp een beest van hem hebben gemaakt. Hij heeft er alles voorover om Willi weer levend te maken; niet omdat hij spijt heeft dat hij hem heeft gedood, maar om hem nu te laten lijden. Op het einde van de oorlog begonnen de dodenmarsen; die vond vader het ergste. Lopen totdat je erbij neerviel. Toen ze bevrijd waren hielpen de Amerikanen hun niet, ze feesten maar een beetje. De Britten hielpen hun wel, ze brachten hun naar een Duitse villa. Daar werd goed met hun omgegaan. Toen hij thuiskwam was Bette zo blij dat ze hem omversprong. ’Ik weet alles nog, ’zegt zij rustig, terwijl haar wangen glanzend nat worden, ‘alles.’ De titel is als volgt te verklaren: Jochel heeft in een concentratiekamp gezeten. De tralies symboliseren zijn gevangenschap; hij lijkt nog steeds gevangen te zijn. Door zijn oorlogstrauma kan hij ook geen normaal leven lijden. Het thema is het verwerken van het oorlogstrauma van de vader, Jochel. Daar draait alles om in Tralievader. Er zijn verschillende motieven, dit zijn ze: Joods zijn, speelgoed, familieverhoudingen en het concentratiekamp. Er zijn eigenlijk drie hoofdpersonen en er zijn nog enkele andere personen. De hoofdpersoon om wie het hele verhaal draait is Jochel, de vader van het gezin. Hij heeft in een concentratiekamp gezeten en is vele jaren na de oorlog nog steeds bezig met het verwerken van zijn oorlogstrauma. Het is een rustige man, hij vertelt jaren nadat hij in het concentratiekamp heeft gewoon over zijn ervaringen. In situaties waar Max heel boos op hem en gemene dingen zegt, blijft hij ook heel rustig. Een ander belangrijk persoon in het boek is de moeder, Bette. Zij is een zeer belangrijke schakel tussen de kinderen en Jochel. Als de kinderen, en in het bijzonder Max, ruzie hebben met Jochel treedt Bette op als bemiddelaar. De laatste en zeker niet de onbelangrijkste is de ik-figuur, Carolina. Het hele verhaal zoals wij het lezen is beschreven vanuit deze persoon. Carolina luistert vaak naar haar vader en heeft bijna nooit ruzie met hem. In het boek staan ook bijna geen opvallende delen waarin Carolina een hoofdrol speelt. Het verhaal is opgebouwd uit veertig, ongenummerde, hoofdstukjes. De hoofdstukken zijn erg kort en simplistisch geschreven. De tijdverloop is niet chronologisch, maar wel goed te volgen. Het is duidelijk te merken of een situatie op het moment gebeurd waar de ik-persoon aanwezig is of dat een situatie uit de oorlogstijd beschreven is. De verhalen is daarom erg goed te volgen. Het boek staat dus ook vol met flashbacks naar de oorlogstijd, toen Jochel in het concentratie kamp zat. Er zitten niet echt spanningsbogen in; ook zitten er weinig open plekken in. In het verhaal komt het wel voor dat af en toe delen informatie weggelaten is; maar daar is niet helemaal uit af te lijden of de schrijfster spanning wil opbouwen of dat deze informatie haar niet bekend is. Het boek heeft een open einde, je weet wel wat er in de oorlog gebeurd is met de vader, maar niet hoe het afloopt. Het trauma van de vader is aan het einde van het boek niet opgelost. Literatuurlijst
www.aggelen.com/boeken/tralievad.txt
www.internetcollege.nl/verslagen/view.php3?id=1845
Kritisch Lexicon van de Nederlandse Literatuur
Voetnoten
1) Een gedicht bestaande uit veertien regels waarin onderscheid wordt gemaakt tussen de eerste acht (octaaf) en de laatste zes (sextet). 2) Kritisch Lexicon van de Nederlandse Literatuur. 3) Een soort ziekenhuis voor TBC patiënten. Uitgewerkte persoonlijke leeservaring
Het onderwerp boeit me al heel lang, dus wou ik er eens wat over lezen. Toen ik de twee hoofdstukjes uit “Laagland” had gelezen dacht ik meteen “dat boek wil ik lezen!”. Voordat ik het boek had gelezen dacht ik vooral te gaan lezen over dingen die in het kamp gebeurde. Dat kwam dan ook voor een deel uit, maar het grootste gedeelte van het boek speelde zich “nu” af. Het boek is niet al te moeilijk beschreven, maar er zit erg veel emotie in. Als Max bijvoorbeeld uitbarst tegen z’n vader dan voel je de hele situatie mee. De gebeurtenissen zijn spannend omdat er af en toe vreemde situaties zijn en je wil weten hoe het afloopt. Er is één gebeurtenis in het boek die me aangrijpt en dat is het stuk over de dodenmars. Dat gedeelte is zo levensecht beschreven en zo lijkt het of je zelf meeloopt en alles ziet gebeuren wat er geschreven staat. De gebeurtenissen staan duidelijk beschreven en de verbanden worden voor je gelegd; dat was vreemd omdat je bij de meeste boeken zelf die verbanden moet
leggen. “Laat je niets wijsmaken,” zei ik tegen de anderen. “Het is pure zelfmoord. Ze willen er gewoon achterkomen wie van ons niet meer arbetsfähig is”. Deze conclusie maakte ik zelf ook al, maar dit verband werd hier duidelijk beschreven. Ik herken de personages in het boek niet, omdat ik niemand ken die een oorlogstrauma heeft; wel kan ik me goed voorstellen hoe hij reageert. De ideeën die in dit boek staan hebben mijn gedachte over het onderwerp niet veranderd. De beslissingen van de personages zijn goed begrijpbaar, in veel situaties zou ik hetzelfde hebben gehandeld als hoe ze in het boek ermee omgingen. De opbouw van het verhaal is heel makkelijk, alles in het boek is goed te begrijpen. Het boek zit wel vol met flashbacks, maar dat zorgt ervoor dat je aandacht niet verslapt. Het aantal flashbacks in het verhaal past goed bij het onderwerp, alles wordt versterkt met een voorbeeld uit de oorlog. Ook het taalgebruik in het boek is erg makkelijk. Je merkt alleen wel aan het taalgebruik of een zin door de ouders of door de kinderen wordt gezegd.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
M.
M.
Carl is niet de hoofdpersoon/ ik-persoon hoor. ;)
11 jaar geleden
Antwoorden