Zakelijke gegevens Auteur: J.A. Schasz, pseudoniem voor Gerrit Paape
Titel: ‘Reis door het Apenland’ in: Imaginaire reizen, ingeleid en bewerkt door Leonard de Vries, Agathon, Houten, 1988, (1e druk 1788). Genre: Satirisch kluchtspel Eerste reactie Keuze: Een vriendin van mij had dit boek een keer gelezen; toen ik het tegenkwam heb ik de inleiding op het verhaal gelezen en dat maakte me nieuwsgierig naar de rest van het verhaal. Inhoud: Ik vind het vooral een spitsvondig verhaal. Op subtiele wijze wordt de spot gedreven met de mens door een vergelijking te trekken tussen mensen en apen, en ook worden de schijnpatriotten op de hak genomen. Het is een luchtig geschreven verhaal wat je zo hebt uitgelezen. Om de diepere laag in het boek te ontdekken moet je wel op onderzoek uit. Verdieping Samenvatting: J.A. Schasz alias Gerrit Paape is aan het woord. Alleen de inleiding en het eind gaan uitsluitend over hemzelf, de rest van het verhaal is een verslag van zijn belevenissen. Als hij in Apenland aankomt wordt hij aangezien voor aap nr. 7854. Later wordt hij gepromoveerd tot aap nr. 17. De overige personen die een rol spelen in het verhaal zijn een dienstmaagd en zijn vrouw. Over beiden wordt weinig verteld, ze spelen slechts een bijrol. Verder komen de huisdieren van de hoofdpersoon nog aan bod, een hond en een paard. Ook zij spelen slechts een kleine rol in het boek. Hoofdpersonen in het boek zijn aap nummer Eén en aap nummer Vijf. Over aap nummer Eén kan gezegd worden dat hij erg ‘aaplievend’ is, hij heeft een goed karakter. Aap nummer Vijf is sluw, intelligent en vooral uit op eigenbelang. Het verhaal begint met de volgende situatie: de vrouw, dienstmaagd, hond en het paard van de ikpersoon liggen in het water en dreigen te verdrinken. De ikpersoon (ik noem hem voor het gemak Gerrit) kan maar niet besluiten wie hij zal redden. Als hij eindelijk tot een beslissing komt, blijken ze alle vier reeds verdronken te zijn. Dit wordt bekend bij de inwoners van het dorp en Gerrit wordt ervan beschuldigd een moordenaar te zijn. Gerrit slaat op de vlucht, en overal waar hij komt blijkt het verhaal over de verdrinking aangedikt te zijn en hij wordt gezien als een halve duivel. Het hele land is naar hem op zoek, daarom vlucht hij de grens over. Hij blijft lopen totdat hij in Apenland is aangekomen. Daar valt hij uitgeput in slaap. Hij wordt wakker omdat iemand in zijn oor staat te schreeuwen. Het blijkt een vrouwtjesaap te zijn, die hem aanziet voor haar man. Gerrit is bang dat het zijn verdronken vrouw is die teruggekeerd is in de vorm van een aap. Hij vlucht weg en valt weer in slaap. Als hij wakker wordt blijkt hij ingesloten te zijn door de gehele aapheid. Er worden vragen gesteld over hoe het hem is gelukt een mens te worden, en hoe het is om mens te zijn. Gerrit weet niet waar het over gaat en daarom vraagt hij of iemand hem kan uitleggen wat hier de bedoeling van is. De apen kijken hem verstoord aan, en hij wordt snel weggetrokken door een aap. Aap nummer Eén, want die is het, praat met hem en al snel wordt het Gerrit duidelijk dat men hem aanziet voor een aap die mens is geworden. Aap nummer Een legt hem uit dat de ganse aapheid van zin is mens te worden, en dat het verschillende apen al is gelukt. Verder wordt er in het verhaal niet ingegaan op hoe Gerrit aap is geworden. Om operatie ‘mens’ uit te voeren moet er heel wat geregeld worden. Daarom wordt de Raad bijeengeroepen. Alle apen in de Raad krijgen het woord en laten hun mening horen. Het plan wordt geopperd om alle staarten af te kappen omdat dat volgens de meeste apen het enige grote verschil is tussen mensen en apen. Aap nummer Een is het daar niet mee eens, hij vindt het een walgelijk idee, het is pijnlijk en onnatuurlijk bovendien. Aap nummer Vijf blijft bij het standpunt dat het afkappen van de staarten de enige oplossing is. Zo splitst het apenvolk zich op in groepen, de Eenianen, de Vijfianen, de afzettisten, de afkappianen enz. De Vijfianen weten iedereen op te stoken tegen de Eenianen door te zeggen dat de Eenianen niet willen dat de apen mensen worden. Iedereen gelooft hen, en zo komt het dat de apen zo snel mogelijk van hun staart af willen. Uiteindelijk nadert de grote dag. Alle apen zitten in een cirkel en op het teken heffen ze allemaal hun bijl en slaan de staart eraf. Onmiddellijk klinkt het geschreeuw en gehuil van de pijn. Het is een verschrikkelijk gezicht. De Vijfianen druipen beschaamd af, maar de Eenianen helpen de apen waar ze kunnen. Gerrit zit huilend in een boom toe te kijken. Hij heeft niet geprobeerd het tegen te houden, maar kan alle schreeuwende en stervende apen ook niet aanzien. Weer zakt hij weg in een drie dagen durende, diepe slaap, en als hij wakker wordt, blijkt hij gewoon thuis in zijn bed te liggen, en zijn vrouw en dienstmaagd staan naast hem. Onderzoek van de verhaaltechniek: Het verhaal is een ik-verhaal. De verteller verteld over zijn eigen belevenissen en is tegelijk personage in het verhaal. De schrijfstijl is erg direct en toegankelijk. Je leest het boek in no time uit. Wel is het duidelijk dat het een oud boek is door het taalgebruik en verouderde woorden die erin voorkomen. Overigens was dat niet lastig, ik heb geen problemen gehad door het niet herkennen van woorden. Het is niet echt een realistisch verhaal, maar toch kon ik me erg goed inleven

Op zoek naar de thematiek: In het verhaal is spraken van verschillende thema’s. Wat ik als thema eruit haal is bijvoorbeeld de gelijkenis tussen mensen en apen. De schrijver suggereert dat het enige verschil tussen mensen en apen in de staart zit. Oftewel: mensen zijn net apen. Tegelijk wordt in dit boek een parallel getrokken naar de evolutietheorie, en misschien zelfs naar de reïncarnatietheorie. Voor die tijd is dat best uitzonderlijk omdat men in de 18e eeuw over het algemeen christelijk was. Het hoofdthema is het verschil tussen de echte patriotten en de schijnpatriotten. De schijnpatriotten worden in het boek vergeleken met de Vijfianen, de apen die sluw en gemeen zijn, en die het volk laten lijden maar zichzelf niet. De titel geeft eigenlijk een korte samenvatting van het verhaal. De schrijver neemt je als het ware mee op een reis door het Apenland. Plaats in de literatuurgeschiedenis: Dit werk werd voor het eerst gepubliceerd in 1788. De schrijver, J.A. Schasz is een pseudoniem voor de patriottistische schrijver Gerrit Paape. Hij had al meerdere satirische novelles op zijn naam staan, zoals ‘Reis door het Wonderland’ en ‘Reis door het land van de slaven’. Het boek is geschreven ten tijde van de verlichting. Gerrit Paape wordt ook beschreven als een ‘verlichte filosoof’. In Nederland woedde de strijd tussen de prinsgezinden en de patriotten. En bij de patriotten ook nog eens de strijd tussen de echte en de schijnpatriotten. Ik heb geen andere boeken gelezen van deze schrijver, dus ik kan het ook niet echt vergelijken. Toch denk ik dat het boek wel vergelijkbaar zal zijn met zijn andere satirische novelles, omdat hij een zelfde schrijfstijl hanteert. Beoordeling
Toen ik het boek net had uitgelezen, vond ik het wel een leuk verhaal om te gelezen te hebben, maar niet echt iets bijzonders. Het leuke aan het verhaal vond ik de woordspelingen en de realistische situaties die soms ontstonden. Verder vond ik het verhaal een beetje makkelijk, en ik zag er ook niet echt een diepere laag in. Pas toen ik daarnaar op zoek ging, door de achtergrondinformatie uit die tijd, werd het interessant. Als je weet wat de bedoeling is van de schrijver wordt het verhaal ook gelijk een stuk duidelijker. Het thema is dus wel interessant, de strijd tussen de patriotten en de schijnpatriotten. Het boek vond ik bij sommige stukken langdradig en saai. Al met al vind ik het boek dus niet echt interessant en diepgaand, het enige leuke vind ik dat het wel typerend is voor Nederland in de 18e eeuw. Ik zou het boek niet aanraden.