1. Motivatie Ik heb deze tekst gelezen op aanraden van mijn docente Nederlands in klas 4, mw. Mensink, die een advies heeft uitgebracht als commentaar op mijn leesautobiografie, omdat de tastbare titel mij aansprak. Over de inhoud wist ik helemaal niets. Na het verhaal vluchtig te hebben bekeken — de genoemde uitgave bestaat maar voor een klein deel uit de werkelijke tekst — was het mij duidelijk dat het boek voornamelijk belangrijk is door de ‘diepe’ inhoud, en niet door de structuur of personages. 2. Korte weergave van de inhoud De hond, het paard, de dienstmeid en de vrouw van de ik-figuur zijn in het eerste hoofdstuk in het water gevallen. Hij beseft dat hij maar één daarvan kan redden, en besluit de voordelen van ieder op een rijtje te zetten. Dit duurt zo lang dat nog voor het nemen van een besluit iedereen vedronken is. De dorpsgenoten van de ik-figuur achtervolgden hem daarna nadat ze waren opgestookt door schout, de dominee en de Heer van het dorp, die van een mug een olifant maken. Hij komt erachter dat hij gezocht wordt wegens de opgeblazen waarheid, en vlucht verder naar het buurland. Daar wil men hem alleen asiel verlenen in ruil voor geld. Dat zorgt ervoor dat hij verder vlucht: naar Apenland. Als hij na een lange en "uittermaaten verdrietig en verveelende" weg aankomt in Apenland dat uit een "onguur groot Woud" bestaat, ontmoet hij een apin die volgens de ik-figuur de ziel van zijn overleden dienstmeid heeft opgenomen. Zij spreekt hem aan met No 7854. Later geeft een baviaan hem de eretitel No 17 aan, waarmee hij een belangrijk politicus is geworden. Een andere belangrijke aap vertelt hem dat erover wordt gesproken dat het apendom gelijk wil worden aan de mensheid. Tijdens een vergadering van de belangrijkste apen ontstaat al discussiërende twee kampen, één onder leiding van No 1, die de innerlijke kant van de menswording vooropstelt, en één onder leiding van No 5, die stelt dat het belangrijkste verschil tussen mensen en apen de staart is. De ‘burgerapen’ gaan zich er nu ook me bemoeien en de apinnen denken dat met het woord ‘staart’ het mannelijk geslachtsorgaan wordt bedoeld. Daarom stellen zij voor om een tweede ‘staart’ aan te laten zetten. No 1 speelt hierop in en smeert de apinnen honing om de mond. No 5 zet de tegenaanval in met "een ruuwe, woeste, zeedenlooze" aap, die de apinnen overhaalt om eerst hun echte staart af te laten hakken. In de mensenwereld horen de mensen die de apen gebruiken, het "kermistuigje", van de beroering in Apenland. Daarom nemen ze een afwachtende houding aan en nemen een vergadering in gebruik. No 1 komt achter de plannen van de volgelingen van No 5, en breekt de apenvergadering af. De ik-figuur ondertussen, ziet om zich heen dat de meeste apen hun staart het liefst afgekapt zien, en verbaast zich over "dit onbegrijplijk Enthusiasmus der Aapen". Als No 1 dreigt te verliezen, stelt hij een proef voor waarbij enkele apen (met zichzelf erbij) de staart wordt afgehakt. Dit voorstel wordt aangenomen, maar de volgelingen van No 5 zorgen ervoor dat de proef toch niet doorgaat, en schuiven de grote afkapping naar voren. Het kermisvolk trekt gewapend naar Apenland nadat ze hebben gehoord van die afkapping. Ondertussen bepalen de Apen hoe de staarten afgehakt zullen worden. In 18005467 cirkels, 1600 apen in de eerste, in de daaropvolgende cirkel steeds honderd apen meer, en in de laatste cirkel 115 apen meer dan de vorige, zullen de apen ieders voorzittende op een teken met een mes de staart afhakken, en op een ander teken met een pikpleistertje de wond toedekken. Het aantal apen zou neerkomen op 1,62099·1016. Op de dag van de uitvoering gaat het echter mis. De afkapping doet zo’n pijn dat de apen het pleisertje (hoewel een pikpleistertje eigenlijk een huidstimulerend middel is) vergeten op te doen en er ontstaat een zo groot tumult dat een groot gedeelte van de apen omkomt. De volgelingen van No 5 vluchten, maar No 1 probeert de doden weg te halen en de gewonden te verzorgen. De ik-figuur komt een aap tegen die door spot de wond heeft gedicht. Dan komen de kermismensen in Apenland aan en vinden daar een waar slagveld. Zij prijzen No 1 om zijn werk, maar voeren No 5 en de zijnen mee om hen voor hen te laten werken. De ik-figuur ziet dit alles met lede ogen aan en blijkt wakker geworden te zijn.
3. Eerste persoonlijke reactie Ookal verwachtte ik dat dit boek een satire was, ik dacht niet dat dit boek zo kort en bondig was, zonder gedetailleerde beschrijvingen. Ik ben er nog niet helemaal uit waar die op slaan. Ondanks dat het boek uit de achttiende eeuw komt en het taalgebruik en de spelling dus verouderd is, leest het vrij vlot. Ik vond de beschrijving van de afkapping het leukst om te lezen. 4. Uitgewerkte persoonlijke reactie Reize door het Aapenland drijft de spot met de gevestigde orde. Men kan daarom beter een hoofdgedachte dan een onderwerp aan dit boek toekennen, en wel deze: de overheid en haar bureaucratie zijn belachelijk. Aan de ik-figuur wordt dat in een droom gewaar. Van een algehele satire is sprake omdat de hoofdrolspelers allemaal apen zijn, welke, zeker in die tijd (we hebben het over eind achttiende eeuw), als symbool van dom- en achterlijkheid gelden. Het boek draait om een achterlijk probleem, dat symbool staat voor de problemen van de overheid in de tijd van de schrijver, die Schasz waarschijnlijk erg onbelangrijk achtte. Deze instelling vind ik best interessant, want ik heb nog nooit een boek gelezen dat hierover gaat, sowieso nog nooit een satire. Schasz heeft zijn mening sterk laten inwerken op het verhaal zoals in het tweede deel van deze persoonlijke reactie nog aan bod zal komen. Een boek dat hetzelfde onderwerp heeft als De reize door het Aapenland is George Orwells The Animal Farm. Hierin wordt het communisme bekritiseerd, en wel op een leukere manier, want het is een écht verhaal, in tegenstelling tot De reize door het Aapenland, waarin een reiziger de fouten om zich heen ziet. Ik verwonder me wel eens over bedrijven waarvan een groot gedeelte alleen maar uit administratie bestaat, die geen wezenlijk onderdeel uitmaakt van de hoofdtaak van een bedrijf. Het boek zou hierop ook van toepassing kunnen zijn. In dit boek hebben de gebeurtenissen de belangrijkste rol. De gedachten en gevoelens van de personages dus niet. Er zijn zelfs nauwelijks personages. De gebeurtenissen geven in zijn geheel de bedoeling van de schrijver weer. Ze zijn erg voorspelbaar: de ik-figuur blijkt aan het einde bijvoorbeeld alles gedroomd te hebben. Mij hebben de gebeurtenissen niet aan het denken gezet, want ik had ongeveer dezelfde mening als Schasz over het onderwerp. Op een gegeven moment werd de oeverloze discussie over het wel of niet afhakken van de staarten me een beetje te veel, zodat ik niet echt zin had om verder te lezen. Omdat het een kort boek is, zijn er eigenlijk niet veel gebeurtenissen, en de gebeurtenissen die er zijn worden echt ‘uitgemolken’. Ik denk dat het ‘kermistuigje’ een belangrijke rol in het verhaal speelt. Niet alleen versterkt dit het effect van de onnozelheid van de apen, die zichzelf erg belangrijk vinden, maar ook blijkt hieruit een omwisseling van de rollen, die door de schrijver ook op groter niveau zouden hebben moeten plaatsvinden. De ik-figuur, de hoofdpersoon, wordt als enige mens tussen de apen, als wijze tussen de dommen afgeschilderd. Hij doet daar ook niets fout. In het tumult van alle apen lijkt hij het middelpunt te zijn. Daarom vind ik dat hij een held is. Je leert hem echter niet goed kennen. Geen enkel personage in De reize door het Aapenland leer je goed kennen. Dit komt natuurlijk doordat de schrijver het verhaal zelf heel plat heeft willen houden; hij geeft alleen gedetailleerde informatie over de gebeurtenissen. Het is dus bij dit soort boeken, satires, ook helemaal niet zo belangrijk. Het verhaal laat de lezer een standpunt innemen ten aanzien van het afkappen van de staart: is de lezer voor No 1 of voor No 5? Ik bleek voor No 1 te zijn, en ik denk dat de meesten voor zijn mening gaan. De opbouw van het verhaal is niet echt ingewikkeld. Er zijn bijvoorbeeld geen terugblikken. Alles is chronologisch en continu. Er zijn wel bepaalde stukjes waarin de ik-figuur zijn diensmeisje en zijn vrouw als apen tegenkomt. Ik heb niet goed begrepen wat deze stukjes voor het verhaal betekenen. Het verhaal was voor mij niet spannend. De enige lichte spanning die ik kon ontdekken was het wel of niet afkappen van de staarten. Omdat het qua inhoud een vrij simpel en kort verhaal is, is het niet zo verwonderlijk dat er weinig terugblikken zijn. Het verklaart ook waarom je alleen de visie van de ik-figuur ervaart. Het einde van het boek vond ik raar. Als de ik-figuur ziet dat zijn dienstmeisje een dikke buik heeft, werd hij nog woedender dan hij al was. Tijdens het boek heb ik hem echter helemaal niet als woedend ervaren. Hij leek juist te rustig: hij liet al zijn dierbaren verdrinken. Daardoor ervaarde ik het boek niet als ‘af’, en ik denk dat ik een essentieel stuk van het thema niet heb begrepen. Ik vond het boek vrij saai, maar de beschrijving van de afhakking van de staarten vond ik daarentegen erg leuk om te lezen. Het taalgebruik in het boek was in zoverre moeilijk dat het erg ouderwets was. Gelukkig stonden er voetnoten onder te tekst die in onbruik geraakte woorden ophelderden. Wat betreft structuur en formulering was het goed te doen, ookal ontbraken er vaak tussenvoegsels als ‘en’ of ‘maar’, soms noodzakelijk om een tekst te begrijpen. Tussen de vaak lange teksten door waren enkele dialogen, als een toneelstuk. Dat waren de makkelijkere delen van het verhaal, omdat ze veel spreektaal bevatten. Het viel me op dat de apen een opvallend geschoold taalgebruik hadden, misschien om de ironie die duidelijk uit dit boekje spreekt te onderstrepen. 5. Eindoordeel Het boek is een satire en dat is het belangrijkste gegeven van dit verhaal: een protest tegen de bureaucratie en de overheersende staat, en wordt op een aangename wijze gepresenteerd, met de apen die zichzelf heel interessant vinden. Ik vond het erg interessant om deze mening tegen te komen. Toch vind ik dat er in dit boek te lang op één discussie wordt ingegaan (dat op zichzelf geeft natuurlijk ook de belachelijkheid aan die de schrijver probeerde te bereiken), er zou wat meer verscheidenheid in voor mogen komen. Het mag duidelijk zijn, zoals ik in de eerste persoonlijke reactie al heb opgemerkt, dit is geen Max Havelaar, maar wel een boek met humor en de nodige progressiviteit.