1) Schrijver, titel, genre

Arthur Japin

Een Schitterend Gebrek

Uitgeverij Wolters-Noordhoff, Groningen, 2007 – druk onbekend (eerste druk 2003), 243 bladzijdes.

Roman.

2) Samenvatting

Lucia woont als klein meisje op een groot landgoed, waar haar ouders werken als bediendes voor een gravin.

Op een dag komt Giacomo met zijn familie logeren, in verband met een bruiloft die binnenkort plaats zal vinden. Lucia wordt de bediende van Giacomo. Ze zijn ongeveer even oud en het lijkt Lucia leuk om vriendjes met hem te worden. Hierdoor ontstaat een heftige liefde tussen de twee. Giacomo moet op den duur terug naar Venetie, maar belooft Lucia over een jaar terug te komen om dan met haar te trouwen. In de tussentijd zal Lucia zich ontplooien tot een ware ‘madame’. Ze krijgt een leermeester en leert binnen de kortste keren lezen en schrijven en haar wordt bijgebracht hoe ze zich moet gedragen in een sjiek gezelschap.

Op een dag gebeurt er iets ergs. Er worden pokken geconstateerd bij Monsieur de Pompignac, Lucia’s leermeester. Hij wordt naar een oud schuurtje ver in het landschap gebracht waar niemand durft te komen, behalve Lucia. Wanneer Monsieur de Pompignac overlijdt beseft Lucia dat ze nu zelf verder zal moeten. Ze trekt haar mooiste jurk en schoenen aan en presenteert zich aan de gravin. Die kan haar ogen niet geloven. Maar dan schrikt ze weg. Lucia blijkt een blaar op haar wang te hebben, een begin van de pokken. Ook zij wordt naar het schuurtje gebracht en daar door haar ouders verzorgd. Ze dwingt hen haar vast te binden aan het bed, zodat zij op geen enkele manier kan krabben. Door haar jonge leeftijd overleeft Lucia de pokken, maar ze zit wel voorgoed onder de littekens. Ze besluit dat ze hierom niet met Giacomo kan trouwen, want dan zal ze zijn toekomst verpesten. Daarom laat ze haar moeder een bericht doorgeven dat zij vertrokken is. Om het verhaal geloofwaardig te houden, vertrekt Lucia werkelijk naar Venetie. Daar verandert ze haar naam in Galathée de Pompignac. Die nieuwe naam is dezelfde als de naam die haar leermeester voor haar verzonnen had wanneer ze naar het eerste feest zouden gaan. Hij zou haar dan voorstellen als zijn nichtje. In Venetie raakt ze van het ene baantje in het andere verzuild. Uiteindelijk komt ze, jaren later, in Amsterdam terecht, waar ze als prostituee aan het werk gaat. Daar wordt ze bekend als de mysterieuze prostituee, omdat zij een sluier draagt..Via een van haar vaste klanten komt Lucia haar jeugdliefde Giacomo weer opnieuw tegen. Hij weet alleen niet met wie hij werkelijk te maken heeft. Ze sluiten een weddenschap over liefde. Giacomo, inmiddels veranderd naar Monsieur de Seingalt, beweert dat hij nog nooit een vrouwenhart bezeerd heeft, maar Lucia is van mening dat hij wel degelijk een keer een hart gebroken zal hebben. Giacomo stelt voor haar zelf te laten ervaren hoe hij met een vrouw omgaat. Pas dan zal zij mogen oordelen. Langzaam maar zeker laat Galathée steeds meer los over Lucia en ze biedt hem op een gegeven moment schriftelijk een voorstel aan om haar te ontmoeten. Zij is meestal te vinden in een van de Amsterdamse cafés, rond acht uur ‘s avonds. Daar ontmoet Monsieur de Seingalt Lucia. Hij schrikt en meent dat zij totaal geruïneerd is. Zo gaan Lucia en Giacomo uit elkaar, maar, zij blijkt wel zwanger van hem. Haar vaste klant Jamieson heeft Lucia met littekens gezien en zegt haar te respecteren zoals ze is. Ze vertrekt naar New York, naar hem dus, en samen stichten ze een gezin. Aan de relatie Giacomo-Lucia is voorgoed een einde gekomen.

3) Verhaaltechniek

1. Het verhaal speelt zich, net als Gran Café Boulevard, af in verschillende landen gedurende ongeveer 30 jaar. Het is dus bijna onmogelijk om alle ruimtes aan te geven, maar de belangrijkste zal ik benoemen en omschrijven. Pasiano is de eerste, een landhuis in Italië waar de hoofdpersoon (Lucia) is opgegroeid. Venetië is erg belangrijk, niet omdat er zoveel tijd gespendeerd wordt in die stad in het verhaal, maar omdat het verhaal van de belangrijkste bijpersoon (Casanova) zich daar voornamelijk afspeelt in het begin van zijn leven. Ten slotte is Amsterdam de belangrijkste ruimte: in deze stad eindigt het verhaal, maar het begint er ook mee omdat de hoofdpersoon vanuit Amsterdam haar verhaal begint.

2. De belangrijkste personen zijn Lucia en Casanova Giacomo.

Lucia is de hulp in de huishouding in het landhuis Pasiano rond de jaren ’30. Zij begint als een arm en gelukkig meisje haar leven, helemaal als zij liefde vindt bij Casanova, maar nadat zij verschrikkelijke littekens oploopt door een ziekte verandert haar leven drastisch. Ze heeft een prachtige eigenschap: zelfopoffering. Ze offert haar eigen geluk op voor Casanova, die met haar als vrouw zich nooit in hoge kringen zou kunnen vertonen door haar verminking. Door het leven als zwerfster en uiteindelijk prostituee wordt ze harder en vervagen haar normen en waarden. Ze is een slim meisje met veel kennis, die ervan houdt diepe gesprekken te voeren en te filosoferen.

Casanova, vaker naar verwezen als Giacomo, is in het begin van het boek een beetje een kwajongen die grootse dromen heeft. Hij wil hogerop komen in Venetië. Hij raakt hopeloos verliefd op Lucia en is dan ook verpletterd door het nieuws dat ze hem heeft verlaten. Zijn levensloop zien we minder uitgebreid, maar we weten dat hij ambitieus blijft en bovendien de kunst van het liefhebben perfectioneert. Ook hij is een bedreven gesprekspartner. Hij is erg vol van zichzelf, maar niet egoïstisch. Hij wil alleen liefde hebben als hij ook liefde kan geven.

3. De vertelwijze is vanuit het ik-perspectief van Lucia.

4. De wijze les van dit verhaal zou je kunnen omschrijven als ‘liefde is het grootste goed’ of ‘geef nooit de hoop op’. Motieven hierbij zouden zijn: liefde (overduidelijk tussen Casanova en Lucia), tegenstand (de problemen waar hun relatie mee te kampen had), twijfels (Lucia weet niet of ze goed heeft gehandeld/Lucia twijfelt wat het belangrijkst is: de rede of het gevoel) en verleden (het werkelijke verleden van Galathée [Lucia] blijft geheim voor Casanova omdat het haar zou blootgeven).

5. Liefde geven is liefde hebben / men heeft gevoel en verstand beiden nodig.

6. Een Schitterend Gebrek is volgens mij enerzijds een verwijzing naar wat Casanova’s broer zegt in het begin (dat de leeftijd van Lucia een schitterend gebrek is, oftewel: haar maagdelijkheid), maar anderzijds doelt op haar gebrek aan eigenbelang, de reden dat ze haar eigen geluk opofferde voor dat van Casanova.

7. De schrijfstijl in dit verhaal was vooral het vertellen van een geschiedenis, als het ware. Het waren veel gebeurtenissen in chronologische volgorde met de gevolgen hiervan.

5) Beoordeling

1. Het verhaal is romantisch en er zit een bepaalde spanning in, vooral in het laatste deel, die je ervan weerhoudt het boek zomaar weg te leggen omdat je zo naar die ontknoping smacht. Ook vond ik het einde ontroerend, toen je erachter kwam dat het hele verhaal eigenlijk werd geschreven aan de dochter van Lucia. Het was ook een diepzinnig verhaal met veel filosofische redeneringen en gesprekken, maar dat staat mij wel aan.

2. De passage die mij het meeste aansprak is die waarin Lucia/Galathée beseft dat liefhebben niet alleen bestaat uit hebben, maar voornamelijk uit geven. Het is alsof in dit deel de hele hoofdvraag van het boek beantwoord wordt. Vanaf hier begint ook de ontknoping, misschien dat dat heeft meegeholpen in mijn besluit dit als mijn lievelingspassage te bestempelen.

3. Er waren weinig negatieve elementen in dit verhaal, hoewel ik moet zeggen dat het einde een beetje teleurstellend was. Het is gebaseerd op echte gebeurtenissen en levenslopen van zowel Casanova als Lucia en Galathée, dus een eigen einde verzinnen kon dan ook niet. Het geeft aan dat de realiteit vaak niet is zoals we verwachten.

4. Je kunt dit boek vergelijken met ... (?)

5. Het verhaal en het thema hebben me zeker weten aan het denken gezet. Ik heb zelf filosofie in mijn vakkenpakket en als je dan zo’n boek leest ga je automatisch verder filosoferen. Ik ontdekte naderhand pas dat het verhaal echt is gebeurd, waarna ik respect kreeg voor het vele researchwerk van de schrijver en het natuurlijk ook geloofwaardiger werd, hoewel het dat al wel was. Het is een prachtig thema met een mooie moraal, onttrokken uit het levensverhaal van een arme prostituee. Dat laatste is wat het extra bijzonder maakt.

6. Het taalgebruik in dit verhaal was heel erg fijn: het was minder moeilijk dan de vorige boeken omdat er minder zinloze beschrijvingen inzaten. Het verhaal was hier tenminste echt een verhaal en geen onsamenhangende beelden die je werden geïllustreerd zonder dat het verhaal zelf hier baat bij had. Het was makkelijke taal, maar vooral mooie taal. Er werd veel gefilosofeerd, waarbij ik wel af en toe een stuk opnieuw moest lezen, maar dat vond ik juist wel mooi.

7. Ik heb ontzettend veel respect voor dit boek en de schrijver. Er zit heel veel researchwerk in het boek, allemaal prachtig samengevoegd in één goedlopend verhaal, gebaseerd op de werkelijkheid. Dat de werkelijkheid zo mooi en tegelijkertijd zo hartverscheurend kan zijn, raakte mij. Het was bovendien ontzettend verfrissend om niet zo’n bedruktheid te voelen tijdens het lezen – een bedruktheid die veel andere Nederlandse boeken wel hebben door de grove, verwilderde sfeer die ze overbrengen.

8. Ik raad iedereen aan dit boek te lezen: het is prachtig en blijft echt hangen, nog lang nadat je het uit hebt. Ik heb ervan genoten. Voor Nederlands is het super, omdat het fijn doorleest en daarom niet al te moeilijk is. Dit is een boek dat ik in mijn vrije tijd, als het niet voor een boekverslag is, ook graag gelezen had.

9. Recensie

Met zijn Een schitterend gebrek heeft Japin een van die zeldzame boeken geschreven waar je in het begin al weemoedig wordt bij de gedachte aan die laatste bladzijde. Heerlijk, die uitgelezen zoete pijn. Kijk daarom niet vreemd op als je het boek meermaals tot je zult nemen. Bijkomend voordeel daarvan is: je bent goed voorbereid op de vele discussies die dit boek uitlokt. Met name de ware moraalridders zullen een zware kluif hebben aan het bestrijden van de leugenachtige bestwil waarmee dit boek doordrenkt is. Succes!

Een schitterend gebrek speelt in de 18e eeuw en is het verhaal van de Italiaanse Lucia. Zij blikt terug op haar leven en de vele obstakels die zij moest overwinnen. Leitmotiv van dit levensverhaal is de grote liefde die zij op haar vijftiende deelde met Casanova. Ze waren gelukkig, ze zouden trouwen.

Wanneer Casanova op pad is om de laatste zaken voor hun huwelijk te regelen, slaat het noodlot toe. Een onschuldige kus van haar leermeester Pompignac – appel der kennis – besmet Lucia met het zeer dodelijke pokkenvirus. Ze ontsnapt ternauwernood aan de dood. Echter, de prijs hiervoor is hoog. Haar voorheen zo schone gezicht is veranderd in een pokdalig slagveld. Een huwelijk met Casanova, die zich in een elitair c.q. intolerant milieu begeeft, zou het einde betekenen van zijn veelbelovende carrière. Lucia neemt dan ook het heft in eigen handen en wacht de terugkomst van haar geliefde niet af. Zij vlucht uit het paradijs van haar jeugd. Casanova krijgt vervolgens bij terugkomst door Lucia voorgekauwde leugens te horen: ze zou er met een ander vandoor zijn. Deze trieste geschiedenis mist zijn uitwerking niet op het verloop van beider levens.

Wat als eerste opvalt is het eenvoudige, doch elegant getimmerde, kruis, waaraan Japin zijn verhaal heeft opgehangen. De bestandsdelen van dit kruis – gevoel, verstand en de strijd hiertussen – komen helder terug in de verschillende delen van het boek.

Tevens weet Japin op grootmeesterlijke wijze de spanning op te bouwen. Hij plaatst eerst de stukken in het verhaal, om deze vervolgens beheerst en geduldig te laten wachten tot het de beurt is om te slaan of geslagen te worden. Dit resulteert in een spanningsboog die tot vlak voor het eind stand weet te houden.

De wijze waarop Japin zijn hoofdpersonages tot leven weet te wekken is een andere smaakmaker. Voor een belangrijk deel is dit op conto te schrijven van de zeer scherpe discussies die Lucia en Casanova met elkaar voeren over de liefde. Deze verbale schaakpartijen zijn een groot genot. Met name omdat Casanova, rationeel romanticus, en Lucia, romantisch rationaliste, hierbij sterk aan elkaar gewaagd zijn en zodoende tot verrassende inzichten komen. Deze discussies, aangevuld met de uitgebreide beschrijving van Lucia’s en Casanova’s levensgeschiedenis, geven je een cruciale doorkijk op het mechaniek van beider denken en handelen. Een oplettend lezer zal hierdoor de gedragingen van Lucia en Casanova zelfs in de meer extreme gevallen kunnen duiden. Toch lukt het Japin niet om dit consequent vol te houden.

Aan het eind van het verhaal probeert Lucia zich meer en meer te ontworstelen aan de liefde die zij nog steeds voelt voor Casanova. Zij stort zich hierbij vol overgave op de woorden die hij spreekt, bezeten op zoek naar alles wat negatief geduid kan worden. De schaarse fouten die dit oplevert zijn echter niet in overeenstemming met eerdere gedragingen van Casanova. Ze komen gemaakt en gezocht over. Het pad naar die uiteindelijke onthechting is op zijn minst dubieus te noemen.

Waar Japin in de rest van het boek zijn personages laat handelen in overstemming met hun karakter lijkt het erop dat hij op het laatst toch nog even snel het stuur overneemt. Want laten we wel wezen, met dit einde verwordt Lucia tot een karikatuur van zichzelf, een titanium robot met Teflon™ coating en dito emoties.

Dat is zonde, doodzonde. Het zou een boek over de liefde sieren, als daarin meer ruimte was geweest voor irrationele, rauwe emoties. Voor pijn. Voor woede, haat en wat dies meer zij. In plaats van deze te smoren in een overdaad aan ‘wijsheid’.

En waarom, Japin? Waarom zijn jij en Lucia voor het zingen de kerk uitgeslopen? Waarom gunde je het boek niet die scherpe randjes? Waarom die repeterende leugens? Waarom geen eindstrijd met open vizier? Zag je die patstelling dan echt niet aankomen?

Je zou bijna gaan denken dat Japin zélf bezweken is onder de eerder geroemde spanningsboog. De opbouw van het boek, in combinatie met de minimale ruimte die de emotie op het laatst nog was toegedicht, maakte de ruimte om te manoeuvreren te klein. Een klapper is uitgesloten, de anticlimax roert zich, het verhaal sist en een potentieel klassieker krijgt niet de Gordiaanse ontknoping die het verdiende.

Moet nu dus geconcludeerd worden dat Japin een lelijk boek heeft geschreven? Dat dit boek geheel ten onrechte de Libris Literatuur prijs 2004 heeft ontvangen? Nee. Dit zou ook geen recht doen aan het lef dat Japin heeft getoond door dit boek te schrijven. Immers een boek over de liefde met als lijdend voorwerp Casanova – vermaard grootmeester der liefde – dat vergt nogal wat. Zeker als de auteur in kwestie Hollander is. Nou niet echt een volkje dat bekend staat om passionele uitspattingen. En uiteindelijk heeft Japin ondanks dit schitterend gebrek de woorden op voortreffelijke wijze op een rijtje weten te zetten.

Toch is dit positief eindoordeel me niet gemakkelijk gevallen. Een felle strijd tussen hoofd en hart is voorafgegaan. Er zijn wat schoonheidfoutjes, er zijn wat haperingen. Maar een boek als dit, dat de lezer vanaf het begin doordrenkt met nostalgie, een boek als dit dat je zodanig bij de strot grijpt dat je er over praten wilt, in vreemde kroegen met vreemde mensen. Een boek, zo vol van ‘je ne sais quoi’ daar mag enkel het gevoel over oordelen. Vandaar mijn welgemeend chapeau, Japin!

Viktor Wijnen

http://www.derecensent.nl/recensies/japin.htm

Ik ben het grotendeels eens met Wijnen in deze recensie. Ik had er nog niet zo over nagedacht, maar het feit dat confrontaties op de achtergrond blijven vond ik ook erg jammer. Emoties worden uit de weg gegaan, terwijl ze toch duidelijk aanwezig zijn. Ook het feit dat het zo knap gedaan is, levensverhalen combineren met realistische geschiedenis en een andere kant laten zien van een zo bekend persoon als Casanova. Toch vind ik wel dat het einde ook complimenten verdient. De ontknoping was verrassend, in het begin teleurstellend maar dat verrassingseffect en het doorbreken van een standaard “alles komt goed”-einde geven het boek meer eigenheid. Je hoopt als lezer op een happy end, maar ook als hier niet helemaal aan voldaan wordt, ben je toch tevreden – het is en blijft een mooi einde van een prachtig boek.