Verslag 2e boek bij het thema

“Een schitterend gebrek”

Boekgegevens

Titel: Een schitterend gebrek
Auteur: Arthur Japin
Motto: Veel van wat aanvankelijk in de verbeelding bestaat, wordt werkelijkheid
-Giacomo de Casanova-
Eerste druk: 2003
Uitgelezen op: 13-09-2010
Leestijd: ongeveer 5 uur

Samenvatting van de inhoud

Bronnen: de digitale uittrekselbank

Hoofdpersoon en verteller is de Italiaanse Lucia. Zij is geboren in 1728 en groeide op in een eenvoudig milieu. Ze kende een onbezorgde jeugd en was de lieveling van de gravin bij wie haar vader in dienst was.

De beslissende gebeurtenis van haar jonge jaren vond plaats in 1742. Voor de bruiloft van de dochter van de gravin komen als gasten vanuit Venetië onder anderen de broers Francesco en Giacomo Casanova. Lucia (veertien) en Giacomo (zeventien) hebben in elkaar hun grote liefde gevonden. Ze beloven elkaar trouw en leggen hun toekomstplannen vast: over een halfjaar zullen ze zich verloven en een paar maanden later trouwen.

Na Giacomo's vertrek krijgt Lucia een Franse huisonderwijzer om haar bij te scholen en voor te bereiden op haar omgang met de hogere kringen. Ze toont een verbluffende ijver en studieaanleg. Haar vorderingen zijn enorm. Maar de gravin waarschuwt haar wel voor het leven in de Venetiaanse 'beau monde': alles draait om het uiterlijk; het is een slangenkuil van jaloezie, intriges en machtsstreven: 'op de bals in Venetië is het oorlog' (p. 44).

Niet lang voordat Giacomo terugkeert, slaat het noodlot toe. De huisonderwijzer krijgt de pokken en sterft. Lucia heeft hem verzorgd en raakt hierdoor ook besmet. Ze laat zich aan armen en benen vastbinden om zichzelf niet open te krabben. De jeuk is eigenlijk ondraaglijk. Radeloos schuurt ze haar gezicht langs het kussen. Wanneer ze op het nippertje overleeft en zichzelf in de spiegel bekijkt, ziet ze hoe geschonden haar gezicht is. Het stort haar in een hevige tweestrijd. Uiteindelijk neemt ze de beslissing om zich voor Giacomo's carrière op te offeren en hem het verzinsel over te laten brengen dat ze er met een van de knechten vandoor is gegaan. Liever één ongelukkig, zo redeneert zij, dan allebei. Zonder haar zal Giacomo zich vrij kunnen ontplooien. Wanneer deze leugen over Lucia's verdwijning hem wordt overgebracht, keert hij echter verbitterd naar Venetië terug.

Voor Lucia begint dan een zwerftocht door Italië. Voortaan noemt ze zich - met dank aan de Franse huisonderwijzer - Galathée de Pompignac. Ze trekt naar het Zuiden en vindt werk bij een vooruitstrevende familie in Bologna. Daar is ze, op dienstbare afstand, getuige van de discussies tussen de femmes savantes over het primaat van verstand of gevoel. De meeste dames zijn conform de tijdgeest nog in de ban van de Verlichting (het rationalisme). Maar een Franse gravin, die zich opwerpt als Galathées beschermvrouw, vertegenwoordigt de opkomende Romantiek en bepleit sterk te vertrouwen op de intuïtie.

Met deze Française trekt Galathée als haar secretaris verder op. Ze woont jaren bij haar op haar kasteel in Vincennes, dichtbij Parijs. Voor Galathées vorming zijn het heel belangrijke jaren. Maar de gravin wordt ziek en overlijdt. Galathée besluit ditmaal naar het Noorden te reizen. Amsterdam lokt, want ze heeft veel gehoord over de vrijheid en de tolerantie in die stad.

De werkelijkheid is ontnuchterend. Door de economische achteruitgang en haar misvormde uiterlijk lukt het haar niet een baan te vinden. Zo belandt ze ten slotte in de prostitutie. Het is een hard bestaan. Door haar verminkte gezicht is ze vaak gedwongen klanten van het laagste allooi tegen een minimaal tarief te accepteren.

Even lijkt er een betere periode voor haar aan te breken als een welgestelde jood haar 'kamert', dat wil zeggen haar als privé-prostituee op een appartement onderbrengt. Maar in het tolerante Amsterdam blijkt seks tussen joden en niet-joden bij de wet verboden. Ze worden betrapt en door de politie van hun bed gelicht. Galathée komt voor straf twee jaar in het spinhuis terecht. Een afschuwelijk verblijf. De prostituees worden er in kooien tentoongesteld. Tegen een bescheiden entree mag het publiek hen naar hartelust uitjouwen, bespotten en bespuwen.

Haar leven neemt pas een gunstiger wending als ze - naar het voorbeeld van de Venetiaanse maskerades - haar werk gesluierd gaat doen. Ze laat steeds geraffineerdere voiles maken. Door die geheimzinnige uitstraling stijgt haar klandizie sterk, vooral in de betere kringen. Ze krijgt zelfs een heel comfortabel leven, wanneer een beperkt aantal Amsterdamse prominenten zich, elk op zijn vaste wekelijkse avond, met haar onderhoudt.

Op een avond stelt een van die vaste klanten in de schouwburg een Frans sprekende gast aan haar voor: le Chevalier de Seingalt. Zij herkent in hem meteen haar vroegere geliefde Giacomo. Maar door haar voile(s), haar andere naam, haar veel lagere stem en haar volwassen postuur merkt hij totaal niet dat hij opeens zijn 'trouweloze' jeugdliefde ontmoet. Hij maakt haar het hof. Er groeit een intensief contact. Ze voeren intrigerende gesprekken, onder andere over trouw en ontrouw van vrouwen en mannen, gesprekken die telkens balanceren op de rand tussen onthulling en geheimhouding. En ze vrijen ook, waarbij Lucia/Galathée haar gelaat zoals altijd bedekt houdt.

Bij Giacomo's afscheid - hij zit al in de koets - verspreekt zij zich en laat de naam van Lucia vallen. Verbijstering bij Giacomo, die zo snel als zijn werk het toelaat naar Amsterdam terugkeert en opheldering vraagt. Galathée redt zich uit de situatie door hem per brief te melden, dat zij deze Lucia toevallig heeft leren kennen en dat die op bepaalde avonden in een bordeel te vinden is. Verder verontschuldigt ze zich, omdat ze dringend de stad uit moet en hem in Amsterdam niet meer zal ontmoeten.

Giacomo gaat naar de aangegeven plaats en treft daar, ongesluierd, de verlepte en mismaakte Lucia aan. Hij is geschokt, praat even met haar en beseft dat hij haar vroeger groot onrecht heeft aangedaan. Aan Galathée stuurt hij een brief met geld en een verslag van zijn bevindingen. 'Arme Lucia, zij is niet ronduit lelijk geworden, maar iets wat nog veel erger is: weerzinwekkend' (p. 234).

Galathée blijkt intussen zwanger te zijn. Van wie is niet goed vast te stellen, maar vermoedelijk is het van Giacomo. Het geld gebruikt ze voor een overtocht per boot naar Amerika, samen met een van haar vaste klanten, een twintig jaar oudere Amerikaanse handelsman.

Uit het nawoord blijkt dat Lucia er met hem getrouwd is en dat ze drie kinderen hebben gekregen, van wie ze de oudste Jacob (Giacomo) noemden. Zij overleefde haar man dertig jaar en overleed in 1802, 74 jaar oud.

Hoofdpersonen

Lucia

Lucia is de hoofdpersoon en ze ontwikkelt zich gedurende het hele verhaal. Er is een groot verschil tussen de jonge Lucia en de oudere Lucia (Galathée).

De jonge Lucia is speels, mooi en ze leeft op gevoel. Galathée leeft heel berekenend, haar uiterlijk is aangetast door de pokken en ze maakt haar keuzes niet langer meer met haar gevoel. De rede wordt haar houvast.

Als jong meisje maakt ze grote veranderingen mee als ze wordt overspoeld met ideeën van de Verlichting. Ook haar verminking door de pokken een grote invloed op haar leven: ze raakt haar zelfvertrouwen kwijt en doet alles om maar de bevestiging te krijgen dat ze nog meetelt. Wanneer ze in Amsterdam is, groeit haar zelfvertrouwen weer. Ze is weliswaar beschadigd door het verlies van haar uiterlijke schoonheid, maar ze voelt zich bevrijd en erkend achter haar voiles.

Ten slotte kan ze haar verleden achter zich laten en is ze in staat tot wat ze als het hoogste in het leven is gaan zien: liefde geven.

Bron: De telegraaf, 2003

Recensent: Lies Schut

Recensietitel: Aangeraakt door Lucia en Casanova

Arthur Japin: “De achttiende eeuw is die van de rede. Dat heeft mijn hoofdpersoon Lucia gevormd. Het schrijven van ‘Een schitterend gebrek’ gaf me de kans iemand die het product is van de Verlichting, het proces van gevoelsmens naar rationeel wezen mee te laten maken.”

Giacomo Casanova

Giacomo Casanova staat bekend als de grootste vrouwenversierder ooit. Hij zou menig hart gebroken hebben. In dit boek is hij op zijn zeventiende een ambitieuze student, die het wil gaan maken in Venetië. Ook is hij erg lief voor Lucia.

Als Lucia hem jaren later weer ontmoet, is hij totaal veranderd. Hij schept erg over zijn charmes bij de vrouwen. Ook zit hij vol zelfbeklag, door het ‘verraad’ van Lucia heeft hij nooit meer in de liefde van vrouwen kunnen geloven. Hij betwijfelt zelfs of iemand ooit werkelijk van hem heeft gehouden.

Als hij de Lucia terugziet in het bordeel, is hij in tranen en ervaart hij zelfverwijt en een schuldgevoel. Hij beseft dan pas dat hij haar tekort heeft gedaan. Uiteindelijk blijkt hij toch nog een zeer egoïstisch persoon te zijn en denkt hij er geen seconde over na om haar alsnog terug te nemen.

Spanning en opbouw

Het verhaal begint op het moment dat Lucia Casanova voor het eerst ziet in Amsterdam. Ze heeft vrij snel door dat hij haar verloren jeugdliefde is. Vanaf dat moment blikt ze terug.

Ze begint ongeveer bij het moment dat ze Casanova ontmoet en daarna begint ze te vertellen over haar leven.

Op een gegeven moment komt het verhaal uit bij het punt waar het begonnen is en gaat het nog een stukje verder.

Het verhaal verloopt niet chronologisch en bevat flashbacks. Deze flashbacks zorgen ervoor dat je beter begrijpt hoe Lucia is geworden zoals ze is.

De opbouw van dit verhaal maakt het verhaal erg spannend, want je weet de hele tijd al dat Lucia Casanova weer gaat ontmoeten. Je weet alleen niet hoe.

Ik vond het verhaal het spannendst in het laatste deel. Hier dacht ik telkens dat Lucia ging vertellen wat het ware verhaal was achter haar verdwijning.

Wat ik het mooie vond aan dit verhaal is dat het niet een slap vrolijk einde heeft. Lucia verhuist met de Amerikaanse handelsman naar Amerika, ver weg van het continent van haar verdriet. Maar je weet dat ze altijd verdrietig zal blijven.

Genre en stroming

Het is een historische roman. Japin gebruikt veel historische feiten voor zijn verhaal.

Daarnaast is het boek romantisch, het gaat over de liefde tussen twee mensen. Het loopt niet goed af, maar liefde is wel een belangrijk thema in dit boek.

Het verhaal past uitstekend bij de Verlichting en de Romantiek.

In de 18e eeuw, de periode waarin Lucia leefde, vond een grote verandering in de opvattingen van de mens plaats.

Eerst was er de Verlichting, mensen namen beslissingen met het verstand (de rede). Wat de kerk zei werd niet langer zonder meer voor waar aangenomen.

Later, aan het eind van de achttiende eeuw, kwam de Romantiek op. In de Romantiek werd, in reactie op de Verlichting, de subjectieve ervaring als uitgangspunt genomen. Hierdoor kwam het gevoel centraal te staan.

In dit boek zie je Lucia deze verandering maken. Toen zij jong was maakte ze haar keuzes op basis van haar emoties, terwijl zij zich later vastklampt aan de rede.

Lucia krijgt les van monsieur Pompignac. Hierdoor gaat ze over van het gevoel naar de rede en wordt ze een ander mens. Dit is dus kenmerkend voor de tijd waarin zij opgroeit.

Ik heb het idee dat Lucia aan het einde van het boek weer wat meer ‘romantisch’wordt, wat ook past bij de tijd waarin zij dan leeft.

Begin:

“Die ene die het tegen alle verwachting in gered heeft, dat ben ik. Met in mijn oren nog het gejank van degenen die het niet haalden, moest ik leren ergens van te houden.

Ik ben niet onder gegaan.
Ik heb de kant bereikt.
Ik heb lief.”

Eind:

“Jij zult anders zijn,
Een product van allebei,
Van oud en nieuw,
Van hoofd en hart,
En vrij daaruit straks te kiezen.
Ik heb losgelaten.
Ik ben niet onder gegaan.”

Lucia zegt in het begin van het boek: “Ik heb lief”. Hier kun je aan zien dat Lucia weer met haar gevoel leert omgaan. Met oud en nieuw wordt volgens mij Europa (oud) en Amerika (nieuw) bedoeld. Deze laatste woorden waren voor haar kind. Zij wenst haar kind een hoofd en hart toe. Dit betekent dus dat ze hoopt dat haar kind met verstand en gevoel opgroeit.

Thema en motieven

Thema’s die goed bij dit boek past zijn schoonheid van buiten en verbeelding. Ook zijn er overeenkomende thema’s met het boek ‘Hersenschimmen’. Het leven als fictie en onzekerheid zijn thema’s die bij beide boeken goed passen. Lucia raakt haar uiterlijke schoonheid kwijt door de pokken. Het verliezen van haar schoonheid zorgt ervoor dat er een keus gemaakt wordt in het leven van Lucia. Hierdoor raakt ze haar grote liefde kwijt. Het is logisch dat Lucia hier onzeker door wordt, ze was immers een mooi meisje. Na de pokken voelt ze zich lelijk, wat nog eens bevestigd wordt door Giacomo in zijn brief aan Galathée.

Ik denk dat dit goed voor haar was, want uiteindelijk blijkt dat hij haar niet wil met haar lidtekens. In echte liefde speelt uiterlijke schoonheid geen rol, daarom ben ik van mening dat de liefde van Giacomo voor Lucia niet echt is, ook al leek het misschien wel zo.

De liefde komt ook in verschillende vormen terug. De verliefdheid tussen Giacomo en Lucia in het begin van het verhaal, de liefde voor geld als Lucia in Amsterdam werkt en wanneer Lucia zwanger is, de liefde voor haar kind.

Daarnaast speelt de sluier/het masker ook een grote rol in het boek. Lucia gebruikt deze om weer geaccepteerd te worden. Op deze manier merkt zij dat ze nog wel mooi gevonden wordt, als ze haar gezicht verbergt.

Lucia: “Ik verstop de wereld. Ik heb een sluier voor haar neergelaten. Door die waas van kant en zijde oogt zij zoveel zachter.”

Aan dit citaat kun je merken dat het leven voor Lucia een stuk gemakkelijker werd, wanneer ze haar gezicht ging verbergen.

Op een gegeven moment pakt een prostituee haar sluier af, zij is dan met mister Jamieson (de handelsman waarmee ze zal trouwen). Mister Jamieson reageert hier amper op. Hij zegt: “Ach, ja” en dan kijkt hij haar aan en slaat zijn sjaal om haar heen. Dit laat zien dat Mister Jamieson haar ook waardeert met haar lidtekens, dit is net wat ze nodig had.

Motto

Het motto van het boek is: “Veel van wat aanvankelijk in de verbeelding staat, wordt werkelijkheid”.

Dit is een citaat uit het autobiografische boek van Casanova. Ik denk dat de belangrijkste boodschap van dit boek is dat je moet blijven doordromen, zelfs als je weet dat dromen bedrog zijn.

De herinnering aan elkaar blijven Lucia en Giacomo koesteren, die is zelfs belangrijker dan de minder mooie werkelijkheid. De confrontatie met die realiteit zoeken ze eigenlijk alleen op om opnieuw te kunnen vluchten in hun droom.

Titelverklaring

‘Een schitterend gebrek’ kun je op verschillende manieren opvatten. Ik denk dat het ook meerdere betekenissen heeft in dit boek.

Je kunt een schitterend gebrek opvatten als de perfectie van imperfectie. Perfect is niet interessant, een klein beetje imperfectie kan ervoor zorgen dat het leven weer wat spannender wordt. De kunst is om te leren leven met je gebreken en dus te leren omgaan met je imperfecties. Ik denk dat dit een belangrijke boodschap is van het boek.

In het begin vindt Giacomo Lucia te jong, waarop zijn broer zegt dat dat een ‘schitterend gebrek’ is. Met andere woorden, wat maakt het uit! Ze is verder volmaakt en in echte liefde speelt leeftijd geen rol. Het is een gebrek wat geen verdere problemen geeft, in de ogen van Giacomo zijn broer. Vandaar ‘een schitterend gebrek’.

Daarnaast heeft Lucia natuurlijk nog een groot gebrek. Althans dit krijgt ze een tijdje later. Ze raakt haar uiterlijke schoonheid kwijt. Als je erover nadenkt, is dit ook een schitterend gebrek.

Dit is de reden dat ze niet meer bij Giacomo kan zijn, maar ook de reden dat ze volwassen wordt. Als Giacomo later zegt dat hij haar weerzinwekkend vindt, blijkt voor mij dat zijn liefde voor haar niet echt was. Was deze liefde wel echt, dan had hij haar sowieso teruggenomen, met of zonder lidtekens. Als Lucia niet zulke lidtekens aan de pokken had overgehouden, had ze waarschijnlijk ook niet met Giacomo gebroken.

Dan was ze misschien wel de rest van haar leven bij iemand geweest die haar niet zou waarderen zonder haar uiterlijke schoonheid. Uiteindelijk zijn haar lidtekens dus ook een schitterend gebrek, zij hebben ervoor gezorgd dat Lucia uiteindelijk de juiste keuze heeft gemaakt.

Kortom, uiteindelijk leert Lucia door haar ‘schitterende gebrek’ te zien wat liefde echt is en wie zij zelf is.

Citaten:

“Ze is mooi. Ze is gehoorzaam. Ze is gelovig. Zo gezond als een vis. Haar huis is blank, haar ogen zwart.’ ’Die Lucia is volmaakt!’ ‘Dat zou je denken’. Giacomo klonk plotseling bedrukt. ’Ze heeft alleen één ernstige tekortkoming’. ‘Welke dan?’ ‘Zij is te jong’. Hij meende het maar zijn broer moest lachen: ‘Wat een schitterend gebrek’.”

“Mijn liefde leefde, niet omdat ik werd bemind maar omdat ik zelf liefhad.”

“Wij zijn ongelukkig omdat wij denken dat we lief moeten hebben. Om gered te worden moeten wij iets eenvoudigs doen dat ons desalniettemin het zwaarst van alles valt: wegschenken waarnaar wij juist het meest verlangen. Niet hebben maar geven. Zo zegepralen wij alsnog. Dit heeft mij mijn gebrek geleerd.“

Vergelijking tussen ‘Een schitterend gebrek’ en ‘Hersenschimmen’

Zowel de grootste verschillen als de duidelijkste overeenkomsten tussen Hersenschimmen en Een schitterend gebrek liggen in de thematiek. Een schitterend gebrek is een prachtig liefdesverhaal, waar onzekerheid veroorzaakt wordt door uiterlijke veranderingen. Terwijl bij Hersenschimmen de grootste onzekerheid veroorzaakt wordt door innerlijke veranderingen. Toch ligt hier ook een overeenkomst in verborgen. In beide boeken voelt de hoofdpersoon zich onbegrepen en verward. Ook speelt de tijd een grote rol bij alle twee de verhalen. Zowel Japin als Bernlef gebruiken flashbacks, wat je de mogelijkheid geeft om in de hoofdpersonen te kruipen en met hen mee te voelen.

In Hersenschimmen wordt voor mij heel duidelijk dat Vera veel van Maarten houdt, echter deze liefde blijft min of meer onbeantwoord. Maarten kan haar niets meer bieden, omdat hij te ziek is. Zij raakt Maarten kwijt door zijn ziekte, dementie. Lucia raakt Giacomo kwijt door haar ziekte, de pokken. Zo speelt (onbeantwoorde/verloren) liefde ook een grote rol in beide boeken.

Ook probeert zowel Maarten als Lucia om hun gebrek te verbergen. Maarten doet dit door zijn vergeetachtigheid te wijden aan bijvoorbeeld het weer, terwijl Lucia haar gezicht bedekt met een masker of een sjaal.

Er is ook een groot verschil tussen de twee boeken te vinden. Bernlef symboliseert de witte plekken in Maartens hoofd met open plekken in het boek en steeds onduidelijkere zinnen. Echter Japin gebruikt een ietwat andere schrijfstijl. Een schitterend gebrek is wel in de ikvorm geschreven, maar je merkt aan de schrijfstijl niet dat Lucia in de war is, verdrietig is, of wat mist. Dit heeft Bernlef in mijn ogen beter gedaan. Door de manier waarop Hersenschimmen geschreven is wordt het zo veel levendiger. Ik denk dat juist deze manier van schrijven ervoor heeft gezorgd dat ik het lastige boek toch wilde begrijpen.

Tenslotte is verwarring een belangrijk thema. Bij Maarten spreekt dit voor zich, door zijn dementie is hij totaal in de war. Lucia leeft in de tijd waarin de Romantiek opkomt als reactie op de Verlichting. Hierdoor waren de mensen in de war, ‘doordat zij nog niet volledig durfden te vertrouwen op hun rede en evenmin afstand konden doen van hun geloof’, zoals Lucia waarneemt.

Citaat:

“Wat mij werd aangeleerd heb ik nooit waardevoller geacht dan wat ik van nature wist. En nog altijd ben ik iemand die de werkelijkheid met tegenzin toelaat.”

Deze woorden laten niet alleen de verwarring zien, maar ook de tegenstelling en zelfs de strijd tussen werkelijkheid en verbeelding.

De reden dat ik Een schitterend gebrek heb gekozen als een van de boeken op mijn literatuurlijst, is omdat het verhaal een diepere betekenis heeft dan je van te voren zou denken.

Er zit een verhaal achter dit verhaal.

(444 woorden)

Bronvermelding

1.Bron: De telegraaf, 2003

Recensent: Lies Schut

Recensietitel: Aangeraakt door Lucia en Casanova