Primaire gegevens Auteur: Harry Mulisch
Titel: De ontdekking van de hemel
Ondertitel: - Verschenen in: 1992
Aantal blz.: 901
Leestijd: 18 uur
Uitgelezen op: 31-8-2002 Verantwoording van de keuze Ik heb dit boek gekozen, omdat ik al eerder een boek van Harry Mulisch gelezen had, dat mij erg aansprak. Daarbij kwam nog dat dit boek mij door verschillende mensen is aangeraden. Al met al leek dit mij een goede keus om te gaan lezen. Verwachtingen vooraf Omdat ik al eerder een boek van Harry Mulisch gelezen had, wist ik wel ongeveer wat ik kon verwachten. Het zou in ieder geval geen makkelijk boek zijn, maar wel erg spannend en ook heel verrassend.
Eerste reactie achteraf Ik vind dit werk: spannend: erg
meeslepend: erg
ontroerend: een beetje
grappig: erg
realistisch: een beetje
fantasierijk: erg
interessant: erg
origineel: erg
goed te begrijpen: een beetje
Dit werk heeft mij wel aan het denken gezet
Ik heb iets aan dit werk gehad
Dit werk spreekt mij wel aan, erg origineel en verrassend, je weet niet wat je overkomt, wanneer je het leest en wanneer je eenmaal bent begonnen kan je eigenlijk niet meer stoppen. (Korte) samenvatting Eerste deel: “het begin van het begin” Een engel vertelt aan een andere, die een hogere rang heeft hoe hij in opdracht van ‘de Chef’ het testimonium terug naar de hemel heeft gebracht. Daarvoor moest hij eerst de juiste mensen, ene Max Delius en Ada Brons, bij elkaar brengen om het juiste kind geboren te laten worden. De engel begint te vertellen op 13 februari 1967, om middernacht. Onno Quist is op dat moment op de 75e verjaardag van zijn vader als plotseling de stroom uitvalt. Onno gaat na een tijdje naar huis, wanneer hij iedereen tegen zich in het harnas heeft gejaagd, met zijn beledigende opmerkingen. Op dat moment komt Max Delius net van een avontuurtje met een waarzegster en rijdt in zijn auto door de stad. Hij stopt wanneer hij Onno ziet staan en biedt hem een lift aan. Ze vertellen elkaar over zichzelf en al gauw blijkt dat zij het goed met elkaar kunnen vinden. Even later komt Onno ook nog eens tot de conclusie dat hij en Max op de zelfde dag verwekt moeten zijn. In de maanden die daarop volgen raken zij steeds meer bevriend en zoeken zij elkaar steeds vaker op. Dankzij deze steeds hechter wordende vriendschap heeft Onno steeds minder tijd voor Helga, zijn vriendin en het raakt uit. Max daarentegen heeft daar geen last van, want hij duikt iedere avond bij een ander in bed. Op een dag zijn ze beide in Leiden en lopen ze een boekwinkeltje in. Daar ontmoeten ze Ada voor het eerst. Ada is de dochter van de eigenaar van de boekwinkel en een musicienne (ze speelt cello). Max krijgt een relatie met Ada en zo komt Ada ook in aanraking met de vriendschap van Max en Onno. Aan het begin van de zomer wordt in Amsterdam een politiek-muzikale manifestatie gehouden en Ada wordt uitgenodigd om daar te komen optreden. Onno, die zich steeds meer met politiek bezig houdt de laatste tijd, gaat er samen met Max heen, maar de manifestatie loopt uit op een chaos. Achteraf neemt Ada de uitnodiging van enkele Cubanen om een keer in hun land te komen optreden graag in ontvangst en daarna gaat Ada alvast naar huis. Wanneer Onno Max de volgende dag komt ophalen, is deze juist met Ada de liefde aan het bedrijven, maar desondanks gaat Max direct met Onno mee. Ada voelt zich bedrogen, schrijft daarop Max een afscheidsbriefje en gaat weg. Max en Onno zijn op dat moment in het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie op zoek naar informatie over Max’ vader, die oorlogsmisdadiger was en Max’ moeder, die jodin was en werd afgevoerd. Wanneer ze onverrichter zaken thuiskomen vindt Max Ada’s briefje. Daarna vertrekt Max ook vrij vlug naar Duitsland en Polen om de streek van zijn vader op te zoeken. Ada en Onno spreken dan eens met elkaar af en zij eindigen met zijn tweeën bij Onno in bed. De daaropvolgende weken besteed Onno voornamelijk aan Nieuw Links, de partij waar hij zich sinds kort bij heeft aangesloten, en Ada brengt haar tijd bij Onno thuis door, terwijl ze zijn huis opruimt. Wanneer Max weer terug is en heeft vernomen dat Ada nu bij Onno is ingetrokken, krijgt Ada een brief uit Cuba, met een uitnodiging om daar te komen optreden in Havana. Max en Onno besluiten mee te gaan naar Cuba, weten een visum te bemachtigen en als ze in Havana (een dag na Ada) aankomen, worden ze met open armen ontvangen door de mensen van het culturele congres dat ook in Havana gehouden wordt. Max en Onno worden namelijk aangezien voor de Nederlandse delegatie en zij belanden in een militante bijeenkomst van ongure leiders uit de hele wereld. Om het zichzelf niet onnodig moeilijk te maken, besluiten zij het maar zo te laten. De laatste dag van Ada’s verblijf op Cuba, wilden zij met Max en Onno op het strand doorbrengen. Onno gaat echter ongewild met een wildvreemde vrouw mee om met haar te vrijen, omdat deze vrouw hem verkeerd begrepen had. Daarom gaan Ada en Max alleen naar het strand en ’s avonds als Ada nog een laatste duik in de golven neemt, gaat Max haar achterna en stelt voor hun vrijpartij van eerder dat jaar af te maken…. Tweede deel: “het einde van het begin” Na een paar weken merkt Ada dat zij zwanger is, ondanks de pil die zij iedere dag slikt. Onno reageert enthousiast, omdat hij denkt dat het kind van hem is, want Ada is diezelfde nacht dat zij met Max in zee ging, ook met Onno naar bed geweest. Max vreest echter dat het kind misschien van hem zal zijn, maar hij houdt het geheim. De negen maanden verstrijken langzaam en Max en Ada wachten in spanning op wie het kind zal lijken, op Max of Onno. Vlak voor Ada is uitgerekend, gaat zij met Onno trouwen. Max heeft besloten daarbij niet getuige te zijn, maar hij is wel aanwezig. Ada en Onno zien Max veel minder vaak, omdat hij voor zijn werk nu bij de sterrenwacht van Dwingeloo moet zijn. Toch gaan Ada en Onno daar een keer op bezoek en na rondgeleid te zijn, krijgt Ada te horen dat haar vader op de IC in Leiden ligt, na een hartaanval te hebben gehad. Buiten is het echter noodweer. Toch gaat Ada met Onno en Max in de auto van Max naar Leiden. Onderweg worden ze echter verhinderd door een boom die is omgewaaid op de weg. Onno en Max stappen uit om te kijken wat ze kunnen doen, maar dan waait er een tweede boom om op de auto. Ada wordt niet geraak, maar is wel beklemd en buiten bewustzijn. Een ambulance neemt haar mee naar het ziekenhuis en Onno gaat met haar mee. Max gaat met een taxi naar Leiden om Sophia, Ada’s moeder, op de hoogte te stellen. In Leiden blijkt Ada’s vader ondertussen overleden te zijn en Max blijft, na Sophia het hele verhaal te hebben verteld, bij haar slapen. ’s Nachts kruipt Sophia echter onverwacht bij Max in bed, maar na het vrijen is zij even snel weer verdwenen als zij verschenen was. Ada’s EEG blijkt er de volgende dag niet hopeloos uit te zien, maar er is wel sprake van een diffuus beeld. Voor het kind maakt dit alles echter niets uit. Na de crematie van Ada’s vader gaat Max weer naar Sophia, die ’s nachts weer in een heel ander mens verandert en bij Max in bed komt. Als Max en Onno weer bij Ada op bezoek gaan, is haar EEG verslechterd. Het lijkt erop dat zij in een irriversible coma terechtkomt. Ada wordt overgeplaatst naar Amsterdam en de familie van Onno komt daarop bijeen om te bespreken wat er met het kind moet gebeuren. Twee nichten van Onno bieden aan het kind te verzorgen, maar Onno heeft moeite een beslissing te nemen. Max krijgt een idee om samen met Sophia het kind op te voeden. Nadat hij gehoord heeft, dat de artsen besloten hebben het kind een maand eerder geboren te laten worden, omdat de toestand van Ada achteruit gaat, legt hij zijn idee zo snel mogelijk aan Sophia en Onno voor. Beide reageren verrast, maar stemmen uiteindelijk met Max’ idee in. Het kind komt kort daarna via een keizersnede ter wereld en krijgt de naam Quinten.
Derde deel: “het begin van het einde” Quinten blijkt een heel mooi een bijzonder kind, met helderblauwe ogen. Hij lijkt absoluut niet op Max, tot diens opluchting, maar ook niet op Onno; eigenlijk heeft hij alleen iets weg van Ada. Quinten komt bij Max en Sophia te wonen in een appartement op Groot Rechteren, een mooi kasteel in Drenthe. Quinten wordt door de medebewoners goed ontvangen. Onno is ondertussen in 1969 wethouder in Amsterdam geworden. Door zijn nieuwe verplichtingen kan hij minder vaak Quinten bezoeken en is hij steeds meer alleen. Uiteindelijk belt hij Helga op en gaat weer met haar samenwonen, omdat ook zij nog steeds alleen was. Quinten ontwikkelt zich ondertussen tot een intelligente peuter, alhoewel hij nog steeds geen woord heeft gesproken op zijn tweede verjaardag. Wanneer Onno hem op een dag weer eens opzoekt, zegt hij tijdens een wandelingetje met zijn vader opeens ‘obelisk’ tegen hem, wijzend op een paaltje. Quinten gaat gewoon naar de kleuterschool, maar daar merkt hij voor het eerst dat hij in tegenstelling tot de andere kinderen geen moeder heeft. Sophia legt hem uit dat Ada in een soort ‘slaap’ is. Onno krijgt ondertussen een nieuwe post als staatssecretaris van Wetenschapsbeleid toegewezen. Als Quinten 7 jaar is sterven Onno’s vader en Sophia’s moeder kort na elkaar en Quinten vertelt zijn vader dat hij zijn moeder wel eens zou willen zien. Zo gezegd, zo gedaan, en Onno en Quinten gaan naar Amsterdam om Ada te bezoeken. Ondertussen zijn er verkiezingen geweest en Onno raakt zijn post als staatssecretaris kwijt. Max begint ook een verhouding met Tsjallingtje Popma, medewerkster bij de sterrenwacht, wanneer Sophia stopt met haar nachtelijke bezoekjes aan Max. Quinten krijgt steeds dromen over een wonderlijk gebouw, dat hij ‘de Burcht’ noemt. Gefascineerd door zijn Burcht en het midden van de wereld dat daarin ligt, gaat Quinten samen met meneer Themaat, een medebewoner op Groot Rechteren, op zoek in zijn boeken naar dat gebouw. Quinten leert steeds verder en gaat na de basisschool naar een gymnasium. Hij is geen uitzonderlijke leerling, maar de dingen die hem interesseren heeft hij in een handomdraai onder de knie. Onno krijgt het bericht dat Helga is mishandeld door een verslaafde en dat zij aan haar verwondingen is overleden. Dan wordt alles Onno te veel en hij besluit weg te gaan. Hij stuurt Max, Sophia en Quinten elk een brief waarin hij schrijft dat hij is vertrokken en dat hij niet wil worden gezocht. Als Onno is vertrokken, krijgt Groot Rechteren een reeks nieuwe eigenaren, totdat het tenslotte in handen komt van Korvinus, die het kasteel voor zichzelf wil en daarom via allerlei regeltjes en pesterijen probeert de andere bewoners te verjagen. Ada blijkt dan plots baarmoederkanker te hebben en ze ziet er slecht uit. Sophia zit nu met een dilemma: euthanasie toepassen of
niet? Als Max bij Tsjallingtje op bezoek gaat en ermee in heeft gestemd met haar een gezin te stichten, wordt hij in geraakt door een meteoriet als hij even in de tuin zich te tijd geeft om na te denken. Na Max’ begrafenis besluit ook Quinten om weg te gaan. Hij is inmiddels 17 en wil stoppen met zijn school en op zoek gaan naar zijn vader. Hij gaat naar Italië. Vierde deel: “het einde van het einde” Onno doodt zijn tijd door het schrijven van een brief aan zijn vader. Het schiet met deze brief echter niet hard op, omdat hij constant zijn notities kwijt is en dus weer opnieuw moet beginnen. Tijdens het schrijven komt er een raaf zijn kamer binnen, waarmee Onno vriendschap sluit. Hij noemt de raaf Edgar. Quinten reist eerst naar Venetië en bewondert gedurende een paar dagen de stad. Maar op een gegeven moment ontmoet hij Marlene Kirchlechner, die tweemaal zo oud is als hij, maar desondanks smoorverliefd is op hem. Quinten moet de stad uit vluchten, omdat zij hem de hele dag blijft volgen. Zijn volgende bestemming is Florence. Hier overnacht hij met zes andere mannen op een kamer. Een van hen blijkt echter ook verliefd op Quinten en na hem een klap verkocht te hebben, reist hij halsoverkop door naar Rome. Daar ziet hij voor het eerst het Pantheon in het echt. Binnen vliegt er een raaf vlak langs hem heen en als hij kijkt waar deze vandaan kwam, herkent hij ineens zijn vader. Onno en Quinten lopen de daaropvolgende dagen gezamenlijk door Rome en vertellen elkaar van alles. Onno biedt aan dat Quinten bij hem kan komen wonen en dat doet hij. Samen bezoeken zij ook de basiliek van het Lateraan met daarin het Sancta Sanctorum. Dit ‘Heilige der heiligen’ doet Quinten aan de burcht denken en Onno bedenkt dat de naam erg vreemd is. Quinten krijgt dan in een opwelling het idee dat de ark des verbonds in het Sancta Sanctorum ligt en gaat op onderzoek uit. Ook Onno zoekt mee, maar hij ontdekt dat dat onmogelijk is. Quinten heeft ondertussen echter alweer een nieuw idee: niet de ark des verbonds, maar de twee stenen tafelen liggen daarin. Quinten werkt een nauwkeurig plan uit om de tafelen te halen en Onno kan niet anders dan meedoen. Zo komt het dus dat ze zich beide in de kapel laten opsluiten en dat Quinten uiteindelijk, na alle sloten vakkundig te hebben opengemaakt (dit had hij op Groot Rechteren geleerd van Piet Keller, een slotenmaker) met twee zware stenen in een koffer weer naar buiten komt. Als de kapel weer open wordt gemaakt, merkt Onno dat hij zijn stok heeft laten liggen, en door te zeggen dat ze per ongeluk in slaap zijn gevallen komen ze de kapel weer uit. Ze nemen het eerste vliegtuig, dat toevallig naar Tel Aviv gaat en zo brengen ze de stenen tafelen weer naar de plek waar ze thuishoren. Als Onno een eerste blik op de stenen werpt, blijkt er een dikke laag aanslag op te zitten, zodat de tekst erop onleesbaar is. Quinten ontdekt echter een glimmende plek op de stenen en ziet zo dat ze van saffier gemaakt zijn. In hun hotel in Jeruzalem zien ze op de tv dat er een hele massa mensen in Rome is verzameld. Daar heeft een vrouw in de kapel in het Lateraan de stok van Mozes gevonden… Onno en Quinten bekijken de volgende dag de stad. Bij de Tempelberg wijst een gids hen op ‘het midden van het midden’: een steen waar de hemel, de aarde en de onderwereld bij elkaar komen. Quinten ontdekt een sleuf in de steen, waarin de stenen tafelen oorspronkelijk gezeten hebben. Terug in het hotel gaat Onno naar zijn kamer, hij is moe, en Quinten gaat naar de zijne. Daar ziet hij ineens Edgar bij het raam en die komt de kamer in. Bij de deur blijft hij staan en Quinten doet hem open. Maar hij ziet nu niet de gang, maar de binnenkant van de Burcht uit zijn dromen. Hij volgt Edgar door het gebouw naar de brandkast, waarin ze de stenen tafelen hadden opgeborgen. Quinten haalt ze eruit, en plotseling is hij vlak bij ‘het midden van het midden’. Dan gaan de letters op de tafelen ‘leven’ en ze dwarrelen langzaam omhoog. Quinten laat de tafelen vallen en probeert ze te vangen, maar ook hij wordt ineens door een fel licht omgeven. Als Onno even later naar Quintens kamer gaat, is er geen spoor van Quinten te bekennen; ook de stenen tafelen zijn verdwenen. Onno belt dan Sophia op, maar als hij haar alles vertelt, komt hij ook te weten dat Ada ene uur geleden is gecremeerd, op precies hetzelfde moment dat Quinten verdween. Dan wordt Onno onwel: hij heeft voor de tweede keer een hersenbloeding in zijn linker hersenhelft. Tijd en ruimte Dit verhaal speelt zich af van 1967 tot en met 1985. Het verhaal speelt op verschillende plaatsen. De engel verteld op een plaats in de hemel, aan de rand van het Oneindige Licht. Het verhaal dat hij vertelt begint in Den Haag, in Nederland. Ook komt het verhaal nog in Amsterdam, Leiden en Dwingeloo. Verder nog in Venetië, Florence en Rome, in Italië en in Tel Aviv en Jeruzalem, in Israel. De wijze van vertellen Het verhaal wordt eigenlijk verteld in de persoon van de engel, de ik-persoon, die het verhaal vertelt. Het verhaal wordt dus verteld door de alwetende of auctoriale verteller: de ik-persoon vertelt een verhaal over de hij-persoon en soms onderbreekt deze hem om commentaar te leveren. De ik-persoon vertelt zijn verhaal in chronologische volgorde. Spanning Tijdens het lezen van ‘de ontdekking van de hemel’ wilde ik constant verder lezen, weten hoe het verder ging. Wel moest ik eerst een aantal pagina’s (zo’n 100) gelezen hebben, voordat ik het spannend begon te vinden. De spanning bouwde in het eerste deel van het boek dus op, tot een hoogtepunt, maar toen dat hoogtepunt geweest was, volgde al heel snel een nieuw spanningsmoment en dat zorgde ervoor dat de hoeveelheid spanning niet veel fluctueerde, maar dat het spannend bleef. Vandaar dus dat ik amper kon stoppen met lezen. Thema en motieven Het thema van dit boek is de verstoorde relatie tussen God en de mensheid (de mensen hebben Hem immers niet meer nodig, aangezien ze alles nu bijna zelf kunnen), waardoor God zijn handen van de mensheid af wil halen en daarvoor moet hij zijn testimonium terug hebben. De schrijver heeft daarvoor verschillende motieven gebruikt: - Het testimonium: Het terugbrengen van dit testimonium naar de hemel is de enige manier waarop God zijn

handen van de mensheid af kan halen en dat is ook het doel van dit boek. Dit testimonium komt verschillende malen terug in het boek, wanneer Quinten geboren is, want hij is degene die de opdracht (het terugbrengen van het testimonium) moet vervullen en hij moet zich die opdracht dus langzaam herinneren en daarom komt de gedachte aan het testimonium (begint met Quintens interesse voor de Bijbel) meerdere malen bij hem op. - De vriendschap: Onno voelde zich als iemand die niet wordt begrepen voordat hij Max ontmoette,evenals Max, tussen Onno en die ook nooit een echte vriend had gehad, omdat die hem niet begrepen. Toen zij elkaar ontmoetten, was het voor hen beiden alsof ze een broer tegenkwamen en zij voelden zich direct tot elkaar aangetrokken. Deze speciale vriendschap tussen Onno en Max is erg van belang in het boek en zo kan Max dus ook later Onno’s zoon (eigenlijk zijn eigen) opvoeden. - De Burcht: Dit is het gebouw dat iedere keer weer terugkomt in Quintens dromen. In zijn dromen loopt hij er dan doorheen en krijgt constant het gevoel dat hij het ergens van kent. Deze Burcht moet Quinten aan zijn opdracht helpen herinneren. Wanneer hij de Burcht een aantal keer in zijn dromen gezien heeft, gaat hij bij meneer Themaat in de boeken op zoek naar afbeeldingen ervan, maar al gauw komt hij er achter dat de Burcht niet echt bestaat en dus zoekt hij onderdelen ervan in andere gebouwen. Wanneer hij in Jeruzalem bij de Tempelberg is doet iets hem sterk aan de Burcht denken: dat blijkt het midden van het midden te zijn. - Het midden van: In Quintens dromen loopt hij door de Burcht en komt hij vaak in de buurt van het midden van het midden midden, dit blijkt te verwijzen naar het testimonium. Deze liggen in het Heilige der heiligen en
moeten naar het midden van het midden gebracht worden: in de Tempelberg. - Het toeval: Dit staat in het boek eigenlijk voor het ingrijpen van de engelen, maar de personages verklaren de gebeurtenissen door het toeval. Dit is een zeer belangrijk motief, omdat de belangrijkste gebeurtenissen hierdoor verklaard worden. Onder andere de uitnodiging voor Ada om naar Cuba te gaan (daar wordt Quinten verwekt), de storm en het omvallen van de boom, wanneer Ada naar Leiden moet, de meteoriet die Max trof en de ontmoeting tussen Onno en Quinten in Rome. - De muziek: De muziek wordt ook vaak betrokken bij gebeurtenissen in ‘de ontdekking van de hemel’. Ada
is bijvoorbeeld musicienne en verder is Quintens naam afgeleid van een muziekterm (de quint) en krijgt Quinten voor het eerst het idee dat hij een opdracht te vervullen heeft, wanneer hij een octaaf speelt de cello van zijn moeder. Personages - Onno Quist: Zoon van een oud-staatsman, hijzelf is taalkundige, hoewel hij rechten heeft gestudeerd. Hij houdt zich tijdens het boek bezig met het ontcijferen van de Diskos van Phaistos. Hij gaat echter ook de politiek in en brengt het tot staatssecretaris. Hij raakt bevriend met Max en krijgt later een relatie met Ada, nadat Max een relatie met haar heeft gehad. Hij heeft een beetje een lomp postuur en is erg groot en heeft voor Ada eigenlijk geen vriendinnetjes gehad. - Max Delius: Zoon van een oorlogsmisdadiger en een jodin, die door zijn vader is vergast. Hij is astronoom geworden en werkt bij de radiotelescoop in Dwingeloo. Hij is ongeveer het tegenovergestelde van Onno: klein van gestalte, en atletisch gebouwd, hij duikt iedere avond met een andere vrouw in bed. - Ada Brons: Een musicienne, die een verhouding krijgt met Max. Nadat dat uit is gegaan, komt ze terecht bij Onno. Op Cuba wordt ze bevrucht door Max. Tijdens haar zwangerschap raakt ze in een irriversible coma. Haar kind wordt nog wel geboren, maar zij sterft uiteindelijk aan baarmoederkanker. Ze heeft donker haar, is slank en niet al te groot. - Quinten Quist: Zoon van Max en Ada, hoewel Onno denkt dat Quinten zijn zoon is. Hij wordt opgevoed door Max en Sophia op Groot Rechteren. Wanneer hij geboren wordt, is hij een wonderschone baby en hij huilt helemaal nooit. Hij heeft hele mooie blauwe ogen en iedereen is meteen verkikt op hem. - Sophia Brons: Moeder van Ada. Zij voedt samen met Max Quinten op. Ze is een strenge vrouw en halverwege het boek wordt ze weduwe. - Edgar: Een raaf, waarmee Onno vriendschap sluit als hij in Italië is. Hij komt in Jeruzalem ook naar Quinten toe en wijst hem de weg naar de plek waar het testimonium van hem wordt overgenomen. Titel, ondertitel en motto De titel van dit boek luidt: ‘de ontdekking van de hemel’. Ik denk dat de titel slaat op de technisch ontwikkeling van de mensen, waarmee zij als het ware de hemel ontdekken, omdat ze steeds meer kunnen en steeds dichter bij de oorsprong van hun bestaan komen: de schepping. Zo ontdekken de mensen langzamerhand de hemel en God wil dan ook niets meer met de mensen te maken hebben en daarom wil hij dat zijn testimonium terug wordt bezorgd. Dat is waar dit boek over gaat. Dit boek heeft geen ondertitel. Dit boek heeft geen motto. Eigen oordeel Ik heb al eerder een boek van Harry Mulisch gelezen en ik weet dat het af en toe moeilijk is om het te blijven volgen. Dit boek lijkt ook vreselijk dik, wat je ervan kan weerhouden het te gaan lezen. Zo was dat ook bij mij. Maar toen ik eenmaal een bladzijde of 100 gelezen had, ging het heel snel. Eigenlijk vond ik dit tweede boek van Mulisch makkelijker om te lezen dan het eerste, dat ik van hem las, Siegfried en daarom vond ik het ook helemaal niet erg dat dit boek zo vreselijk dik was, want ik heb dit boek bijna in een ruk uitgelezen. Dit komt onder andere doordat het boek spannend blijft. Er is geen moment in het verhaal dat de spanning even afneemt, omdat iets belangrijks in het verhaal achter de rug is, want dan is er alweer iets nieuws, dat de spanning weer doet stijgen en waardoor je verder moet lezen. Dat vond ik erg bijzonder aan dit boek en dat vind ik ook wel belangrijk aan een boek, wanneer het leuk gevonden moet worden om te lezen. Afgezien daarvan was dit boek ook heel leuk om te lezen, omdat het zo origineel is en heel verrassend. Voordat ik ging lezen had ik geen flauw idee waar het over ging; het boek was mij alleen maar aangeraden, maar ik was wel erg verrast toen het verhaal begon met engelen, maar achteraf gezien vond ik dat wel erg leuk en ook erg goed verzonnen van de schrijver. Toen ik in het boek aan het lezen was en ik het bijna uit had, had ik ook nog geen idee hoe het verhaal nu af zou lopen. Ik wist dat de stenen tafelen terug moesten naar de hemel en ook dat Quinten ze had, maar geen idee had wat hij er meer zou doen. Daardoor wordt ook de lezer nog in spanning gehouden, omdat de lezer evenveel weet als Quinten (behalve dan dat de engelen hem die opdracht gaven). Ik wist dus nog absoluut niet hoe de stenen tafelen terug zouden komen, ik wist eigenlijk niet eens of ze wel terug zouden komen. Dat vond ik ook erg goed aan dit boek, want je hebt er echt tot het allerlaatste moment geen idee van, zodat het spannend blijft tot het uit is (in andere verhalen ze je vaak dat de spanning afbouwt). Aan ditzelfde eind vond in ook een groot nadeel zitten. Ik vond namelijk dat het eind niet goed bij dit boek paste. Ik vond dat dat niet goed beschreven was. Het hele verhaal door heerste namelijk een begrijpelijke sfeer en daarin had alles een betekenis, maar aan het eind verscheen ineens een licht en weg was Quinten: dat paste niet bij de rest van het verhaal. De rest van het verhaal vond ik echter wel erg goed. Er zaten er ook nog grappige dingen in het boek waar je om kan lachen en ook dingen om over na te denken. De personages vond ik ook erg goed en daar kon je je ook goed in inleven. De combinatie van deze dingen, die allemaal in dit boek terug zijn te vinden, vond ik erg belangrijk en die combinatie maakte dit boek voor mij tot een heel goed boek. Er zijn weinig boeken waarin al die aspecten voorkomen en dus is dit boek erg bijzonder en daarom heb ik er niet aan getwijfeld om dit boek op mijn lijst te zetten. Ik kan dit boek aan iedereen, die er de tijd voor heeft, sterk aanraden.