Die avond gaat Onno mee met Ada naar het ziekenhuis en Max gaat door naar Leiden. De vader van Ada is ondertussen gestorven, Sophia (Ada's moeder) is geschrokken over wat er is gebeurd met Ada. Max mag bij haar slapen door de storm. Die avond kruipt zij bij Max in bed omdat zij verdrietig is en zij hebben seks. Een paar dagen later is de crematie, Ada ligt nog steeds in coma, een aantal dagen later zien Sophia en Max elkaar weer - ze hebben weer seks. Hierna krijgen zij een intieme maar onuitgesproken relatie.

De toestand van Ada gaat hierna sterk achteruit, de kans is groot dat ze nooit meer bij komt. De familieleden van Onno maken plannen om het kind te adopteren – Onno zou nooit een kind zelf kunnen opvoeden en heeft het immers te druk met de politiek. Max vindt uiteindelijk een oplossing voor het probleem van wie het kind is, hij besluit samen met Sophia het kind op te voeden tot het gaat studeren. Onno is meteen overtuigd en is blij met de oplossing. De avond dat Max besloot om dit te doen, had hij zijn pleegmoeder voor het eerst opgezocht in 20 jaar, hier kreeg hij een oude foto van zijn ouders. Twee maanden later wordt het kind geboren, hij heet Quinten (de meeste zullen hem uiteindelijk QQ gaan noemen; QQ = Quinten Quist). Tot Max' grote geluk lijkt QQ alleen op Ada.

2e intermezzo

Het eeuwige licht is eindelijk geboren (QQ), de weg naar zijn geboorte was niet makkelijk, maar het was nodig om het doel te bereiken, alle nare gebeurtenissen waren immers gepland. Ada moest ook geofferd worden zodat het kind terug zou keren bij Max. Verder maken de engelen zich zorgen, want de mens weet zoveel dat zij binnenkort misschien het geheim van leven scheppen ontrafelen. En daarnaast concurreert de duivel god weg met de technologie.

Deel 3

Max, Sophia en QQ verhuizen naar Drenthe omdat Max, om het gezin te onderhouden, de baan bij het observatorium in Westerbork heeft aangenomen. Via zijn werk krijgt hij een tip om een appartement te huren in een kasteel. Pas wanneer zij echt in het kasteel zijn ingetrokken, realiseert Max zich dat hij moet werken op de plek dat vermoedelijk het begin van het einde van zijn moeders leven was. Maar als hij er verder over nadenkt, is het toch een soort monument: met een telescoop kijk je sterren, en de joden droegen sterren op hun kleding - dus tijdens zijn werk herdenkt hij op die manier alle gesneuvelde joden. Verder is QQ een uitzonderlijk kind: hij heeft maar één keer gehuild en dat was tijdens zijn geboorte maar verder nooit. Hij heeft ook nog nooit gelachen.

Ondertussen krijgt Onno alles op zijn werk toegereikt, hij komt in de gemeenteraad hoewel hij wel sceptisch is over bureaucratie. Bij de eerste maanlanding krijgt hij weer een relatie met zijn voorgaande vriendin Helga omdat hij eenzaam is.

Ondertussen is QQ 3 jaar oud, maar hij praat nog steeds niet tot groot ongenoegen van Onno. Pas nadat Onno en QQ Ada voor het eerst samen bezoeken en zij vervolgens een wandeling maken, spreekt hij zijn eerste woord en dat is het woord obelisk (geleerd van Themaat). Hierna blijkt het dat QQ goed kan spreken, beter dan zijn leeftijdsgenoten, maar dat hij er gewoon geen zin in had. QQ heeft namelijk veel interesse in de dingen waar zijn buren zich mee bezighouden. Themaat is kunsthistoricus en heeft allemaal etsen van klassieke gebouwen in zijn huis houden waar QQ interesse voor heeft. Keller is een buurman die oude sloten repareert en als QQ er bij is hardop vertelt wat hij allemaal precies doet. Omdat QQ zo anders is dan andere kinderen heeft hij geen vrienden op de peuterspeelzaal en school. Hij heeft geen mensen nodig, de enige persoon waar hij echt van houdt en tegenop kijkt is Onno.

Ondertussen wordt Onno steeds sceptischer over de politiek. Hij ziet in dat het allemaal een neppe façade is en dat niemand werkelijk echt machtig is. Het spreken is de enige macht.

Wanneer QQ 7 is sterft zijn grootvader, Onno is vanaf dit moment de grootste gezagsdrager in de familie en zijn politieke carrière is daarom erg belangrijk. Op de begrafenis van zijn opa vraagt QQ aan zijn vader of ze Ada kunnen bezoeken - hij realiseert zich nu pas dat zij nooit meer wakker zal worden. Daarmee realiseert hij zich ook dat Ada er niet is maar tegelijk wel is. Die nacht heeft QQ een droom/nachtmerrie over een groot classicistisch gebouw, waarbij hij het gevoel krijgt alsof dat het centrum van de wereld is. Op deze avond betrapt hij Max en Sophia en sindsdien valt hun relatie uiteen. Max vindt al snel een nieuwe vriendin, Tsjallingtsje. QQ nachtmerrie keert steeds terug, hij noemt het gebouw de burcht.

Ondertussen is het kabinet gevallen, Onno's partij lijkt de grootste te zijn maar ze worden toch niet verkozen. Hij krijgt ontslag maar dit is voor korte duur. Vanaf nu gaat hij in de oppositie wat veel beter bij hem past: hij is geen macht drager maar een afbreker.

QQ raakt hoe ouder hij wordt steeds meer vervreemd van zijn leeftijdsgenoten. Hoewel hij zeer intelligent is, gaat het slecht bij hem op school want hij besteed alleen tijd aan dingen waar hij zich in interesseert. En die dingen zijn het zoeken naar een gebouw dat zo veel mogelijk op de burcht uit zijn droom lijkt samen met Themaat (terwijl Themaat niet weet wat QQ zoekt). Samen met Themaat gaat hij alle belangrijke renaissance gebouwen af, want die komen het meest in de buurt van wat hij in zijn hoofd heeft.

Op een dag bedenkt QQ samen met Onno en Max dat je met een telescoop op een verre ster de geschiedenis van de aarde kunt zien - ze noemen het de historioscoop. Hier blijven ze lang over praten, QQ is blij dat hij serieus wordt genomen. Pas deze dag ontdekt QQ dat zijn vader het Etruskisch heeft ontcijferd en een talenwonder is in plaats van een politicus.

Kort hierna wordt Onno gevraagd bij de kabinetsformatie of hij minister van defensie wil worden. Echter met de tip van Bart Bork ontdekken zij dat hij in Cuba aan het culturele congres mee heeft gedaan en trekt hij zich gedwongen terug uit de politiek zodat het schandaal de media niet bereikt. Hij besluit zich weer bezig te houden met de Diskos van Phaistos (een onbekende taal ontrafelen), maar wanneer hij bericht krijgt dat Helga dood is gestoken, besluit hij voorgoed te verdwijnen.

QQ, Sophia en Max krijgen Onno's afscheidsbrief. De huisbaas sterft van het kasteel en QQ erft 40.000 gulden van de man. Ada blijkt kanker te hebben opgelopen en Sophia en Max bespreken of zij euthanasie moeten plegen. Het leven in het kasteel gaat achteruit door steeds wisselende huisbazen en QQ's lievelings buren verhuizen of worden erg oud. Max is ondertussen ook een alcoholist geworden en Sophia heeft suikerziekte. Daarnaast gaat het slecht op Max' werk omdat hij een schandelijke fout heeft gemaakt bij een groot en duur experiment.

Na de onthulling van het mislukte experiment vraagt Tsjallingtsje of Max kinderen met haar wil, hij stemt toe. Zij gaat TV kijken en slapen terwijl Max in haar schuur nog over de metingen van zijn experiment aan het nadenken is(terwijl hij veel wijn drinkt). Tijdens het filosoferen, komt Max tot de conclusie dat de metingen niet mislukt zijn, maar dat hij de hemel heeft ontdekt. Hij besluit naar bed te gaan, maar in de tuin wordt hij getroffen door een meteoriet ter grootte van een vuist en is op slag dood.

Na de begrafenis van Max realiseert QQ dat er weinig mensen over zijn in het kasteel waar hij om geeft. Daarnaast heeft hij totaal geen interesse meer in school. Hierdoor besluit hij om op zoek te gaan naar zijn vader. Sophia schrikt er van maar weet dat zij hem niet kan tegenhouden. QQ benadert Onno's advocaat in de hoop dat hij aanwijzingen kan krijgen van de locatie van zijn vader maar weet niks los te schudden. Daarom besluit hij om naar Italië te gaan om de burcht uit zijn dromen te zoeken en gaandeweg zijn vader op die reis te vinden.

3e intermezzo

De engelen hebben Max met een meteoriet inslag vermoord omdat hij de hemel op wetenschappelijke wijze had ontdekt - en het is niet de bedoeling dat de mensheid zoveel weet. Ook Onno's verdwijning is veroorzaakt door diezelfde engel. Het was namelijk de bedoeling dat QQ Nederland zou verlaten.

Deel 4

In de 4 jaar dat Onno weg was, heeft hij alleen gewerkt aan het schrijven van een brief naar zijn vader. Hij heeft zich geïsoleerd van de mensheid maar is vrienden geworden met een raaf die hij Edgar heeft genoemd. De brief naar zijn vader gaat over de betekenis van macht - waarin Onno uiteenzet dat macht iets fysieks is.

De eerste stad die QQ bezoekt is Venetië. Hier vindt hij plaatsen die hem doen denken aan de burcht maar niks wat het precies is. Wanneer een vrouw van 40 tijdens een toeristisch uitstapje naar belangrijke bezienswaardigheden verliefd op hem wordt (en de liefde aan hem verklaard) realiseert QQ dat hij niks van seksuele toenadering moet hebben. Wanneer hij merkt dat deze vrouw hem de rest van de dag achtervolgt, besluit hij Venetië te verlaten. Hij vertrekt naar Florence, waar hij geen hotel kan vinden en gaat in een hostel slapen. Wanneer hij weet dat de gebouwen en bezienswaardigheden ook niet op de burcht lijken. Hij vlucht weg naar het hostel, 's avonds wanneer hij slaapt wordt hij wakker omdat een man hem seksueel aanrandt. QQ slaat de man in zijn gezicht en besluit naar Rome te gaan.

De volgende dag gaat Onno met Edgar naar Rome, om dicht bij het pantheon, naar mensen te kijken (hij heeft een theorie dat 1 op de 13 mensen door en door slecht is - en dat dat te zien is). Wanneer hij hiermee bezig is ziet hij QQ voor het pantheon staan. Het perspectief wisselt naar QQ die in het pantheon staat en zich realiseert dat het in feiten een oog is en dat je van binnen naar de hemel kijkt. Wanneer hij weer naar beneden kijkt ziet hij dat een vieze oude man hem zit te bekijken. De raaf op de schouder van de man vliegt door het gat - wanneer QQ beter kijkt, ziet hij dat de man Onno is. Ze omhelzen elkaar.

Onno vertelt hierna over zijn hersenbloeding die hij heeft gehad nadat hij ontdekte dat hij het Etruskisch verkeerd heeft vertaald. Hij vraagt over Ada en Max en ontdekt dat Max dood is. Snel merken ze dat QQ niet van plan is om terug te gaan naar Nederland en besluiten ze dat QQ bij Onno gaat wonen.

De komende dagen houden zij een stedentrip door Rome waar QQ stiekem verder gaat met zijn zoektocht naar de burcht. Het meeste lijkt er wel op maar niets is precies wat hij zoekt. Onno en QQ groeien dicht naar elkaar, Onno wordt steeds vrolijker en QQ is blij dat hij eindelijk bij zijn vader woont waar hij altijd zo tegenop keek.

Na verloop van tijd komen zij bij het Sancta Sanctorum - dit gebouw lijkt sprekend op de burcht. Samen met Onno's kennis ontrafelen QQ en Onno dat Sancta Sanctorum Heilige der Heiligen betekent, wat geen christelijk begrip is maar een Joods begrip - het verwijst naar de (verloren) Ark waar de 10 geboden van Mozes in werden bewaard. QQ vraagt Onno of hij onderzoek wil doen of het mogelijk is dat de Ark misschien in de Sancta Sanctorum ligt - want als de burcht (of Sancta Sanctorum) het centrum van de aarde is, is het logisch als de 10 geboden op deze plek bewaard worden. Onno vindt het onzin maar doet het voor hem. Hier wordt hij steeds blijer van en de zin van het leven komt bij hem terug - mensen ontdekken zelfs wie hij is. Wanneer QQ uit Onno's onderzoek opmaakt dat de Ark echt in de Sancta Sanctorum ligt besluiten zij in te breken in het gebouw. De avond dat zij het doen vinden zij daadwerkelijk 2 stenen tabletten die de 10 geboden zouden moeten voorstellen. In alle haast vergeet Onno zijn wandelstok - en de christenen denken dat er een wonder is gebeurd en dat Onno's wandelstok Mozes' staf is. Onno en QQ zijn gevlucht naar Tel Aviv (om de tabletten naar de plek van oorsprong te brengen).

In Tel Aviv ziet QQ de raaf Edgar in zijn raamkozijn. Hij besluit de raaf te volgen met de stenen tabletten en komt terecht in de burcht van zijn droom. Hij passeert de poort en stapt op een paard dat daar staat en gaat met het paard en de raaf naar een gouden poort. Hij komt terecht in de kapel - het midden van de wereld - de stenen worden zwaar en vallen uit zijn handen en breken. Uit de stenen vliegen de letters weg als vlinders. Terwijl QQ ze probeert te vangen, verschijnen er allemaal vrouwen gekleed in het wit die op Ada lijken. Hierna is QQ's taak volbracht en komt hij terecht in de hemel.

Ondertussen heeft Onno een vrouw gezien op straat die sprekend op de foto van de moeder van Max lijkt, alleen heeft zij dezelfde ogen als QQ. Hier ontdekt Onno dat Max eigenlijk de vader van QQ is maar besluit dit te verzwijgen - hij is immers van QQ gaan houden als zijn eigen zoon en wilt dit gevoel niet kwijtraken. Wanneer hij in het hotel komt, belt hij Sophia op, die vertelt dat Ada net is gecremeerd. Wanneer hij de deur van QQ's kamer opent ziet hij dat de stenen tabletten weg zijn en niks meer van QQ over is behalve een hoopje kleding. Onno krijgt weer een beroerte.

Epiloog

De engelen bespreken dat god zich heeft teruggetrokken en de redding van de mensheid heeft opgegeven. Het lot van de mensheid ligt vanaf dit moment in de handen van de duivel.

Verhaaltechnieken

Personages

Ada Brons: Een cellist, de ex-vriendin van Max en de vrouw van Onno. Tijdens haar zwangerschap van Quinten raakt ze in een coma waar ze niet meer van ontwaakt. Ze sterft aan kanker en wordt gecremeerd op het moment dat Quinten de hemel ontdekt. Zij is de reden dat Quinten over de burcht droomt.

Bruno: de partner van Ada in de muziek. Ze hebben geen seksuele relatie.

Helga: De vriendin van Onno die neergestoken wordt nadat hij zich terugtrekt uit de politiek. Haar dood is de laatste druppel voor Onno. Hij besluit te vluchten naar het buitenland en daar anoniem verder te leven.

Max Delius: Max is een astroloog. Hij is de zoon van een Joodse vrouw en een Duitse vader en heeft zijn ouders nooit gekend. Hij is opgegroeid bij een pleeggezin, is erg netjes en over het algemeen gelukkig met zijn leven. Pas als zijn verhouding met Sophia begint, wordt zijn seksuele drang gestild (tot hij betrapt wordt door QQ). Hij sterft door getroffen te worden door een meteoriet - erg ironisch voor een astroloog. Hij is de biologische vader van Quinten.

Onno Quist: De zoon van de streng gereformeerde (bekende) politicus Quist. Hij is zelf een taalkundig genie die het Etruskisch ontcijferd maar besluit later in zijn leven politicus te worden om respect te krijgen van zijn familie en omdat zijn wetenschappelijk onderzoek stil ligt. Hij groeit heel erg in de politiek maar wordt op zijn toppunt werkloos omdat zij ontdekken dat hij bij een congres in Cuba was. Doordat zijn vrouw Ada hiervoor in coma was geraakt en zijn nieuwe (oude) vriendin Helga kort hierna wordt neergestoken, vlucht hij weg uit Nederland en gaat hij anoniem in Rome wonen. Hij denkt dat hij de vader van Quinten is, maar ontdekt later dat het niet zo is. Hij helpt Quinten met het ontdekken van de hemel.

Quinten Quist (bijnamen: QQ of Kuku): De zoon van Max en Ada (ook al denken zij dat Onno zijn vader is). Hij is van jongs af aan al anders dan de andere kinderen en geïnteresseerd in intellectuele dingen over architectuur en dergelijke. Wanneer Max dood gaat, besluit hij het gebouw uit zijn dromen (de burcht) en zijn vader te zoeken. Dit lukt hem uiteindelijk. Door de engelen in de intermezzo's wordt hij ook wel het oneindige licht of het licht genoemd.

Sophia Brons: De moeder van Ada die samen met Max QQ opvoedt omdat Onno daar niet toe in staat is. Zij heeft voor een relatie met Max maar dit houdt op wanneer QQ hier achter komt. Zij is over het algemeen emotieloos en streng. Alleen als het over Ada gaat, wanneer QQ niet aanwezig is en in bed met Max blijkt het dat zij niet zo streng is.

Themaat: De kunsthistoricus die de buurman van QQ is in het kasteel. Hij helpt QQ te oriënteren met de zoektocht naar de burcht waardoor QQ het in Italië gaat zoeken.

Structuur en samenhang: hoofdstukindeling

Het boek bestaat uit 4 delen onderverdeeld in 65 hoofdstukken. Naast de hoofdstukken is er een Proloog, Epiloog en tussen de 4 delen in zitten 3 intermezzo's.

Tijdsverloop

Het boek sterkt zich over een hele lange tijd. Vanaf de Tweede Wereldoorlog tot aan midden jaren tachtig.

Ten eerste begint het verhaal in de Tweede Wereldoorlog omdat de Tweede Wereldoorlog in zowel de filosofie als meerdere boeken van Mulisch symbool staat voor het de negatieve uitwerking van de snelle verwetenschappelijking in de wereld - zoals de engelen al in het boek zeiden: de mens is teveel over de wereld te weten gekomen waardoor zij niet met de waarheid om kunnen gaan. De jarenlange intellectuele rust die is ontstaan sinds de Renaissance is op dramatische wijze uitgegroeid door iets walgelijks als de Tweede Wereldoorlog. Dit was mogelijk door de gemaakte technologische ontdekkingen. Grote massa's mensen konden uitgeroeid worden op deze manier.

Daarnaast is de opkomst van het communisme een belangrijke historische periode voor dit boek omdat hier het geloof verworpen wordt en de mens nog meer dan ooit centraal zal gaan staan. Door het niet meer geloven in god neigt de mens uiteraard meer naar de duivel. Echter is het communisme weer de wereld in gekomen waardoor mensen weer opzoek gaan naar een doel in hun leven. Het doel van Quinten, wat bij de tijdsgeest past, is het ontdekken van de hemel (of voor hem het vinden van de burcht - het centrum van de wereld).

Het verhaal eindigt omstreeks 1985. Dit is de tijd waarin het internet eindelijk wat grootschaliger wordt en historici af en toe spreken van de Digitale Revolutie. De engelen zien de grote technische en digitale vooruitgang als werk van de duivel. Wanneer QQ's doel volbracht is, ligt het lot van de mens in de handen van de duivel en de tijd dat na deze volbrenging van het doel komt is een periode waarin de technologische ontwikkeling in de wereld nog sneller gaat dan eerst.

Thematiek, titel- en mottoverklaring

Thema

Het thema vernietiging komt op vele manieren terug in het boek. Het komt terug in de vormen de Eerste en Tweede Wereldoorlog, de dood van Ada en Max, het einde van Onno’s carrière als politicus en het verlies voor Onno van Quinten als hij er achter komt dat het eigenlijk Max’ zoon is.

Een ander thema is wetenschap en religie. Tijdens de gesprekken van de engelen hebben zij het ook over de mensheid die teveel informatie verwerft door middel van de wetenschap. Dezelfde technologie maakt de geboorte van Quinten mogelijk, omdat Ada zelf niet meer kan baren omdat ze in coma ligt. Quinten wordt met een keizersnede ter wereld gebracht.

  God lijkt zich in de roman ook terug te trekken uit zijn schepping. De mens heeft immers de scheppingskracht eigengemaakt. De technologie maakte de concentratiekampen mogelijk en heeft hier ook mee de vernietigingskracht verkregen.

Titelverklaring

De ontdekking van de hemel kun je op twee manieren verklaren:

Als eerste kan het wijzen naar Max' ontdekking van de hemel voor zijn dood. De engelen vermoorden Max wanneer hij op wetenschappelijke, astrologische wijze de hemel ontdekt in zijn berekeningen en deze koppelt aan de filosofie van Pythagoras. Opvallend is dat Max' vak het onderzoeken van hemellichamen (sterren en planeten) is. In de Griekse filosofie werden de hemellichamen ook wel als goden gezien. Maar de god waar het in het boek over gaat, of 'chef' zoals hij wordt genoemd is vermoedelijk de Joodse Jahweh of de christelijke god (of beiden). QQ ontdekt de hemel door onderzoek te doen naar gebouwen in de stijl van de Renaissance of Barok. Dit is in feite ook een samenkomst van het christendom (omdat het christelijke gebouwen zijn) en herleving van interesse in de klassieke oudheid. Oftewel de Renaissance, vanaf deze periode gaat de mens in de filosofie centraal staan in plaats van god (wat vermoedelijk het werk van de duivel is).

Deze link tussen QQ en Max slaat een brug naar de tweede verklaring van de titel, want de echte fysieke ontdekking van de hemel is die QQ in het boek maakt. In het pantheon realiseert hij zich ook dat de hemel het heelal of de kosmos is, omdat het pantheon de vorm van een oog heeft en je door de pupil kijkt als je door het gat kijkt. QQ denkt zelf dat hij opzoek is naar het centrum van de wereld - maar in feiten is hij de hemel aan het ontdekken. In Tel Aviv wordt QQ door de raaf van zijn vader (Edgar) geleid naar de burcht uit zijn droom. Hierna sterft hij en is de taak van de engelen volbracht. Het lot van de mens ligt sindsdien in de handen van de duivel.

In de intermezzo's lees je dat de engelen bespreken dat god en de engelen de mensheid heeft onderschat - mensen zijn te slim geworden en komen door de wetenschap steeds dichterbij het ontrafelen van 'de waarheid' (of het ontdekken van de hemel). Dit is volgens hen een slecht teken en gaat parallel met de ontwikkeling dat de duivel steeds meer grip heeft op de mens. Misschien omdat de mens met deze ontdekking zal uitvinden hoe zij leven moeten scheppen.

Ruimte

Er zijn een aantal belangrijke plekken in het boek. Als eerste Amsterdam en Leiden. Deze twee locaties zijn de plekken waar de paden van Max, Onno en Ada elkaar verstrengelen en de complexe constructie van hun leven en gezinnen later uit voort zal komen. Op deze locatie gaat alles goed en worden de personages nog niet met het noodlot getroffen.

Wanneer Ada, Max en Onno naar Cuba gaan wordt het begin van het einde ingeleid. Want in Cuba gaat Ada vreemd met Max waardoor vanuit Max' perspectief de warme vriendschap tussen hem en Onno geruïneerd is. Ook raakt Ada hierdoor zwanger. Onno en Max gaan naar het cultuur congres (wat een communistisch congres is) wat later Onno zijn baan zal kosten. Cuba staat symbool voor het ontkerstenen van de mens (werk van de duivel) omdat het een communistische staat is en in het communisme het christelijke geloof verboden is. Echter staat het ook voor het werken naar een doel in het boek (QQ's zoektocht naar de burcht en 'het doel' van de engelen) omdat de communistische ideologie teleologisch van aard is, wat inhoudt dat er geloofd wordt dat alles naar een bepaald doel toe werkt.

Na Cuba blijven de personages nog kort in Amsterdam en Leiden waar alles nog goed gaat. Maar hun eerste bezoek naar Westerbork start het begin van het noodlot: Ada raakt in coma en de vader van Ada sterft. Hierna adopteert Max Ada's en Onno's kind (in feite zijn eigen kind) en verhuist hij met Sophia en QQ naar Westerbork omdat hij daar werk aangeboden heeft gekregen. Westerbork staat dus symbool voor de ontwikkeling van QQ. Door geïnteresseerd te zijn in het werk van zijn buren kan hij later het geheim van de Ark ontrafelen. Echter staat het ook symbool voor het noodlot - wat tegelijk in verband staat met het noodlot van de Joden in de Tweede Wereldoorlog - omdat al het noodlot zich in feite afspeelt wanneer de hoofdpersonages in of bij Westerbork zijn.

Italië, maar vooral Rome is nog een belangrijke locatie in het boek. Hier vindt QQ zijn vader terug, ontrafelen QQ en Onno het geheim van de Sancta Sanctorum en de Ark en vindt QQ de beste echte verbeelding van zijn burcht. Samen met Tel Aviv waar Onno ontdekt dat hij niet de echte vader van QQ is en QQ de hemel ontdekt staat het decor Rome voor de ontdekking van de hemel. Het is Rome omdat het precies die mix van Renaissance en oudheid bevat dat het godsbeeld van dit boek weerspiegeld. Maar de echte ontrafeling speelt zich in Tel Aviv af omdat Israël door de hele geschiedenis heen al het centrum van alle religieuze geschillen is en de locatie is waar het christendom, Jodendom en de islam samen komen waardoor het logisch is dat het middelpunt van de wereld - of de hemel hier te vinden is. Ook staat Tel Aviv in verband met de geschiedenis van het Jodendom dat zo'n groot onderwerp in dit boek is.

Perspectief/vertelwijze

In het verhaal van de hoofdstukken (niet de intermezzo's) is het boek in hij/zij-perspectief geschreven door een alwetende verteller. Deze verteller wisselde echter wel van perspectief door steeds een ander personage te volgen. In deel 1 en 2 wisselt het perspectief tussen Onno en Max. In deel 3 tussen Onno, Max en Quinten. In deel 4 tussen Max en Quinten.

In de Proloog, Intermezzo's en Epiloog was het perspectief totaal anders. Hier werd in ik-perspectief een gesprek tussen twee engelen beschreven. Een engel vertelde aan de andere engel het verhaal over "het eeuwige licht" (of Quinten) en werd commentaar geleverd over de beschreven delen van het verhaal. Het ik-personage is in dit deel alwetend, wat in feite uniek is omdat het ik-personage in andere boeken meestal een subjectief personage is. Maar omdat het een engel is, kun je het hem eigenlijk wel vergeven dat hij alles (of veel) weet.

Vermeldingen in het literatuurboek

Harry Mulisch wordt op pagina 67, 131, 132, 137, 148 en 157 vermeld. Het boek De ontdekking van de hemel wordt niet vermeld in het literatuurboek.

Verdiepingsopdracht

Als verdiepingsopdracht vergelijk ik de film met het boek. Ik doe deze verdiepsopdracht omdat het een opdracht is die goed te doen is. Het was ook fijn dat de film op YouTube stond.

Onno Quist

Stephen Fry

Max Delius

Greg Wise

Ada Brons

Flora Montgomery

Quinten Quist (16)

Neil Newbon

Sophia Brons

Diana Quick

Informatie

Titel: The Discovery of Heaven

Land van herkomst: Nederland

Verschijningsjaar: 2001

Regisseur: Jeroen Krabbé

Montage: Nigel Galt

Muziek: Henny Vrienten

Producer: Ate de Jong, Arnold Heslenfel en Heleen Rouw

Toen ik de film begon te kijken was ik wel blij met wie Onno speelde. Hij voldeed namelijk aan het beeld wat ik me bij Onno had voorgesteld. Max echter was totaal niet wat ik verwachtte qua uiterlijk. Eigenlijk was alleen Onno degene die leek op het beeld dat ik had gevormd bij de personages. Quinten was naar mijn gevoel raar. Ik bedoel niet dat de acteur die Quinten speelt slecht is maar het was gewoon raar om dat gezicht te zien bij het personage. Dit maakte de film niet veel slechter, maar het was wel raar om te zien dat andere mensen zeiden wat de personages zeiden in het boek.

Ik vond het heel jammer dat sommige scenes totaal niet klopte met het boek. Bijvoorbeeld de scene waar Quinten naast zijn oma zou zitten. In het boek houdt Onno dat voor zichzelf maar in de film verteld hij aan Quinten dat zijn oma naast hem zat.

  Zo zijn er meerdere dingen in de film die gewoon simpelweg niet kloppen met wat er in het boek geschreven wordt. Er zijn ook redelijk veel tijdsprongen in de film die je niet kunt begrijpen als je het boek niet hebt gelezen.

De sfeer in de film is in sommige scenes hetzelfde als in het boek, maar er zijn ook een paar scenes waar het totaal anders is. De scene waar Quinten en zijn oma naast elkaar zitten, heeft hetzelfde gevoel als in het boek. Het is Onno die er bedenkt dat het de moeder van Max moet zijn, vanwege de ogen en het getatoeëerde nummer op haar arm. Over het algemeen heeft de film dezelfde sfeer als het boek.

Ik begrijp dat in een film van ongeveer van twee uur natuurlijk geen verhaal van 900 pagina’s kan worden verteld. Maar dat ze sommige stukken er gewoon uitknippen en scenes veranderen vind ik gewoon extreem vervelend.

Het is dus gewoon zo dat het boek wel het lezen waard is maar de film is het kijken zeker niet waard. Het beschrijven zoals het in het boek gebeurd, is er gewoon niet in de film. Ik zou het dus ook zeker niet aanraden om de film te gaan kijken.

Evaluatie

Ik vond het een geweldig boek. Ik had er dan ook wel even moeite mee toen ik het uit had. Ik zat toen toch wel echt een momentje van wat nu? Een paar dat mij toch wel echt aanspraken waren bijvoorbeeld de stukken waar Onno begon te ratelen over allerlei dingen, de stukken waarin Max te maken kreeg met zijn verleden en Quinten die de hemel ontdekt. Je kon ook merken dat de schrijver zich had verdiept in de sterrenkunde om zich goed te kunnen verplaatsen in Max en veel van de politiek af wist en daar een duidelijke mening over had. (p. 20: Ik zoek u, maar ik kijk door een spiegel in een duistere rede. U eergisteren aan het hoofd van de tafel, daar in Kasteel de Wittenburg: aan uw rechterhand de koningin, aan uw linkerhand de kroonprins; aan het andere eind, tien minuten gaans verder, onze arme moeder, ingeklemd tussen de prins en de premier; en daar tussenin het hele kabinet, zesentachtig oud-ministers, honderdachtenzestigduizend generaals, prelaten, bankiers, politici en industriëlen zo ver het oog reikte; en ook jullie hier, al die pascha’s en grootviziers en aangetrouwde moguls en satrapen.)

Ik denk dat ik me het best kan verplaatsen in Max. Hij denkt op de meest logische manier. Hij is naar mijn mening niet het meest interessante personage van het boek. Ik denk eerder dat dat Onno is. Ik kon me dan misschien niet het beste in hem verplaatsen, maar het was wel heel leuk om zijn redeneringen te lezen in het boek. Ik voel voor de rest niet echt een connectie met de andere personages. Quinten heeft zijn opdracht om uit te voeren, maar het Sancta Sanctorum was voor mij moeilijk om te begrijpen. Het was wel te begrijpen wat hij er mee bedoelde qua vormgeving maar niet qua betekenis. Er was natuurlijk ook een verstoorde vader-zoon relatie tussen Onno en Quinten. (p. 797: ‘Had jij mij maar moeten opvoeden,’ zei Quinten eer hij het wist. Meteen had hij spijt dat hij dat er uit had geflapt. ‘Neem me niet kwalijk, zo bedoelde ik het niet.’ Onno knikte zonder hem aan te kijken. ‘Laat maar. Je hebt gelijk.’

Ik denk dat er voor dit einde gekozen is omdat het een heel sterk einde is. Ondanks alle moeite die is gedaan om de mensheid te redden heeft het toch niet geholpen. Ik moest het einde wel twee keer lezen om het helemaal te begrijpen. De laatste paar honderd pagina’s voor het einde zijn ook leuk om te lezen omdat daar Quinten zijn plan begint uit te werken om de tabletten terug te krijgen en terug te brengen. (p. 797: ‘Die lieve oude baas,’ zei Onno, ‘ga jij nu dus bestelen.’ ‘Ik ga iets halen, waarvan hij niet eens weet dat hij het heeft.’ ‘En je denkt, dat dat geen stelen is? Misschien is het nog wel erger. Zoiets doe je niet. Dat is niet eens een kwestie van mozaïsche moraal, maar van opvoeding.’)(p. 807: ‘Dat is één,’ fluisterde hij. Met open mond keek Onno hem aan. Quinten had hem verteld over Piet Keller, de slotenmaker op Groot Rechteren, waar hij als kleine jongen vaak was binnengelopen; maar het had hem uitgesloten geleken dat dat na zoveel jaar nog kon leiden tot wat hij nu zag: het geopende slot.)

Door deze hoofdstukindeling is het boek heel goed verdeeld. De delen zijn goed afgesloten en begonnen door de intermezzo’s. Doordat het boek in vier delen is verdeeld is het ook beter te lezen. Ik heb zelf altijd dat ik een hoofdstuk moet aflezen voordat ik het boek weer weg leg dus het was ook wel fijn dat er zo veel hoofdstukken waren. (p. 237: En nu – nu is jouw ogenblik daar, alles is klaargekomen voor je ontvangst. Vaarwel! Ga! Nu! Bezorg ons het testimonium terug! Adieu!)

Doordat er in de ‘normale’ hoofdstukken is geschreven in het hij/zij-perspectief zijn de gedachtes van het personages goed te volgen. Er wordt dan wel gewisseld tussen de hoofdpersonages maar dat is verder niet storend voor het verhaal of het lezen.

  Omdat de intermezzo’s zo zijn geschreven dat de lezer ook begrijpt waar de engelen het over hebben. Deze stukken zijn dan wel geschreven in het ik-perspectief van de engelen waardoor het minder betrouwbaar zou zijn. Maar wie vertrouwt er nou geen engelen? (p. 900: -Beluister ik het goed? Verkeert Onno Quist in gevaar als hij het verder verteld? –Dat dient voorkomen te worden. Gooi ook hem in dat geval maar een steen naar zijn hersens, net als Max Delius. Stil eens… Ik word geroepen. Ik moet verslag uitbrengen van je verhaal.)

De manier waarop het thema is uitgewerkt, is heel uitgebreid. Het komt op meerdere manieren terug in het boek. De manier waarop het is verwerkt in het leven van Onno vind ik een hele mooie manier. Steeds weer het verliezen van een dierbaar iemand. Keer op keer. (p. 891: ‘Quinten?’ vroeg hij. ‘Slaap je?’ Weer bleef het stil. Hij bukte zich en probeerde door het sleutelgat te kijken, maar dat was onmogelijk. Daarop riep hij luid: ‘Quinten!’ en sloeg drie keer met zijn stok tegen de deur.)(p. 234: ‘Max… dit kan toch niet… Als Onno…’ maar dat hoorde hij al niet meer, ik zorgde er voor dat een heel andere kracht door hem heen werkte, die zich niets van hem aantrok. Zij voelde hoe hij in haar drong- en over zijn schouder zag zij dat een bloedrode, monsterachtige maansikkel was verrezen: in haar eerste kwartier lag zij bijkans achterover op de horizon…)

Het boek heeft niet echt mijn kijk op de wereld veranderd. Ik vond het wel een heel leuk boek om te lezen. Het had veel diepgang en je kon merken dat er heel goed was nagedacht over de personages en hun trekjes. En ook dat er iemand echt had gelezen hoe het allemaal zit met het beroep van Max.

Ik vond de schrijfstijl heel fijn om te lezen. De beschrijvingen van Sancta Sanctorum heel mooi, maar die van Onno in het einde van het einde waren te lang. Op een gegeven moment raakte ik de zin kwijt om te lezen. De beschrijvingen zijn wel interessant om te lezen maar ook te langdradig om er 6 pagina’s achter elkaar te hebben. (p. 681: Misschien zou mijn patriarchale tractaat hiermee moeten beginnen. De Gouden Muur staat er boven. Vóór de Gouden Muur is het een geïmproviseerde janboel, daar krioelt het volk in de luidruchtige chaos van het dagelijks leven, en dat daar niet alles in het honderd loopt is te danken aan de wereld achter de Gouden Muur.) Maar er zijn ook stukken waar die lange lappen tekst leuk zijn om te lezen. (p. 236: De aarde bestaat – als de binnenste kerker van het Rijk der Archonten. Het heeft geen zin je daar veel over te vertellen, of zelfs maar weinig, want je zou het niet begrijpen. Je zou zelfs niet begrijpen wat je niet begrijpt, want je weet nog niet wat ‘niet’ is. Zo is op aarde niet altijd licht, - maar ook dat gaat je al te boven.)

De dood van Max en het gesprek tussen Onno en Quinten over dat Max dood is, waren ook hele mooie stukken. De gevoelens die er waren bij het gesprek waren heel intens. (p.721: Quinten hield zich in en wist dat het nu kwam. ‘Is Max ook in Rome?’ Quinten antwoordde niet, maar bleef hem recht aankijken. ‘Waarom zeg je niets?’ Huiverend zag Quinten, dat Max’ dood nu ook zonder woorden tot zijn vader doordrong, zoals water door rots slijt.) De dood van Max was heel dramatisch, hij werd geraakt door een meteoor toen hij de hemel ontdekte. Maar het was ook heel leuk om dan weer te lezen in het intermezzo dat die dood van Max ook door sommige engelen werd gezien als wel een hele extreme manier van de mensheid weerhouden van het ontdekken van de hemel. De laatste gedachtes van Max zijn ook wel leuk om te lezen. (p. 652: Waren in werkelijkheid de organen opgesloten in het lichaam, dat omgeven was door het universum, - met alleen een doorgang van die buitenwereld via de mond, het maag-darmkanaal en de anus, - nu was het inwendige veranderd in het uitwendige: zijn ingewanden strekten zich als ingewanden onbegrensd uit, terwijl het heelal met planeten en sterren en spiraalnevels het inwendige van de man was geworden, alwaar hij nog steeds buitenstebinnen op de aarde wandelde en waar zijn ogen nog steeds naar keken.)

De dood van Max en het gesprek tussen Onno en Quinten over dat Max dood is, waren ook hele mooie stukken. De gevoelens die er waren bij het gesprek waren heel intens. (p.721: Quinten hield zich in en wist dat het nu kwam. ‘Is Max ook in Rome?’ Quinten antwoordde niet, maar bleef hem recht aankijken. ‘Waarom zeg je niets?’ Huiverend zag Quinten, dat Max’ dood nu ook zonder woorden tot zijn vader doordrong, zoals water door rots slijt.) De dood van Max was heel dramatisch, hij werd geraakt door een meteoor toen hij de hemel ontdekte. Maar het was ook heel leuk om dan weer te lezen in het intermezzo dat die dood van Max ook door sommige engelen werd gezien als wel een hele extreme manier van de mensheid weerhouden van het ontdekken van de hemel. De laatste gedachtes van Max zijn ook wel leuk om te lezen. (p. 652: Waren in werkelijkheid de organen opgesloten in het lichaam, dat omgeven was door het universum, - met alleen een doorgang van die buitenwereld via de mond, het maag-darmkanaal en de anus, - nu was het inwendige veranderd in het uitwendige: zijn ingewanden strekten zich als ingewanden onbegrensd uit, terwijl het heelal met planeten en sterren en spiraalnevels het inwendige van de man was geworden, alwaar hij nog steeds buitenstebinnen op de aarde wandelde en waar zijn ogen nog steeds naar keken.)

De eerste zin van het boek:

-Ogenblik!

De laatste zin van het boek:

Geef antwoord!

Bronnen

Websites

http://nl.wikipedia.org/wiki/De_ontdekking_van_de_hemel

http://www.scholieren.com/boek/588/de-ontdekking-van-de-hemel/zekerwetengoed

http://nl.wikipedia.org/wiki/Harry_Mulisch

http://nl.wikipedia.org/wiki/The_Discovery_of_Heaven

https://www.youtube.com/watch?v=QPDdBzOaaFM&index=12&list=LLDXGKIB4tO-CRYwEPnJisSQ

Boeken

Laagland, literatuur & lezer