Feitelijke gegevens

• 24e druk, 1992
• 927 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

- Ogenblik!

Samenvatting

Proloog:

De mensen weten te veel van de oorsprong van de mens, dat was niet de bedoeling van god. Het licht moet komen, en dit moet gebeuren door voor de Tweede Wereldoorlog Eva Weiß en Wolfgang Delius samen te brengen. Na een paar generaties komt hier het eeuwige licht uit voort.

Deel 1:

Onno is dronken op een familiefeest. Zijn familie is gereformeerd en vindt hem een stomme socialist. Hij besluit nadat zijn vader hem beledigd naar huis te gaan, maar hij moet liften omdat hij geen auto heeft. Ondertussen heeft Max seks gehad met een waarzegster na een studentenfeest in Leiden, die hem vertelt dat de toekomst slecht zal zijn. Wanneer hij naar huis rijdt pikt hij Onno op. Ze hebben meteen een klik. Hierna zijn zij onafscheidelijk tot Max een relatie krijgt met Ada.

Tegelijkertijd besluit Onno de politiek in te gaan omdat zijn vertaling niet lukt waardoor hij ook minder tijd heeft voor Max. Ondertussen besluit Max onderzoek te doen naar zijn ouders, zijn vader was namelijk een misdadiger uit de Tweede Wereldoorlog en zijn moeder een Joodse die door zijn vader zelf verraden is. Dit vertelt hij niet aan Ada maar wel aan Onno. Onno komt Max ophalen om dit onderzoek te verrichten terwijl Ada en Max seks hebben. Max stopt halverwege om te gaan, Ada weet niet hoe belangrijk dit is en maakt het daarom uit. Hierna gaat Max opzoek naar de geschiedenis van zijn ouders door naar alle haardpunten uit de Tweede Wereldoorlog te reizen in Polen. Ondertussen krijgen Ada en Onno een relatie. Wanneer Max terug komt is hij depressief.

Ada krijgt een aanbod om in Cuba een concert te geven. Max en Onno besluiten mee te gaan. In Cuba mag Ada gratis in een hotel verblijven. Max en Onno ook, wanneer ze doen alsof ze voor het communistische culturele congres komen. Op het congres komt Onno een ex-mede student Bart Bork tegen. Later is het concert van Ada, het blijkt een groot succes te zijn. De volgende dag besluiten Max en Ada naar het strand te gaan, Onno wilt niet mee hij zegt dat hij naar de kerk wilt. Die dag gaat Onno vreemd en die avond hebben Max en Ada seks in de zee.

1e intermezzo:

De twee engelen praten weer met elkaar. Ze bespreken dat mensen wel een eigen wil hebben maar wel gestuurd kunnen worden door engelen en god. De vriendschap tussen Onno en Max is essentieel voor het lot van het licht. Ook Onno's relatie is essentieel voor de ontwikkeling van Max' en Ada's kind.

Deel 2:

Ada en Max voelen zich schuldig tegenover Onno. Het blijkt later dat Ada zwanger is, Max wilt dat zij abortus pleegt maar Ada niet omdat zij niet weet of het van Max of Onno is, ze besluit het als Onno's kind op te voeden. Het nieuws vertelt ze op Onno's verjaardag - Onno is erg enthousiast over het feit dat hij een kind krijgt. Door Onno's protestantse achtergrond besluiten ze meteen te trouwen zodat hij niet verbannen wordt uit zijn familie. Deze trouwerij vindt plaats op Max' verjaardag, wat hij vreselijk vindt.

Hierna gaan Max, Ada en Onno als uitstapje naar Westerbork, waar tegenwoordig geen kamp meer is maar een observatorium. Het stormt buiten. In de avond worden zij gebeld met het nieuws dat Ada's vader een hartaanval heeft gehad en dat hij met spoed naar het ziekenhuis moest. Ze besluiten terug naar Leiden te gaan, het stormt zo erg dat er een boom omwaait en op de auto valt. Onno en Max zijn ongedeerd maar Ada valt in een coma, haar baby is ook ongedeerd.

Die avond gaat Onno mee met Ada naar het ziekenhuis en Max gaat door naar Leiden. De vader van Ada is ondertussen dood, Sophia (Ada's moeder) is geschokt over Ada. Max mag bij haar slapen door de storm. Die avond kruipt hij bij Max in bed omdat zij verdrietig is en zij hebben seks. Een paar dagen later is de crematie, Ada ligt nog steeds in coma, een aantal dagen later zien Sophia en Max elkaar weer - ze hebben weer seks. Hierna krijgen zij een intieme maar onuitgesproken relatie.

De e.e.g. van Ada gaat hierna sterk achteruit, de kans is groot dat ze nooit meer bij komt. De familieleden van Onno maken plannen om het kind te adopteren - Onno kan nooit een kind zelf opvoeden en heeft het immers te druk met de politiek. Max vindt eindelijk een oplossing voor zijn probleem (dat het niet duidelijk is van wie het kind eigenlijk is), hij besluit samen met Sophia het kind op te voeden tot het gaat studeren. Onno is meteen overtuigd en is blij met de oplossing. De avond dat Max besloot om dit te doen was hij zijn pleegmoeder gaan bezoeken voor het eerst in 20 jaar, hier kreeg hij een oude foto van zijn ouders. Twee maanden later wordt het kind geboren, hij heet Quinten (ik noem hem vanaf nu QQ - van Quinten Quist). Tot Max' grote geluk lijkt QQ alleen op Ada.

2e intermezzo:

Het eeuwige licht is eindelijk geboren (QQ), de weg naar zijn geboorte was een beetje naar maar het was nodig om het doel te bereiken, alle nare gebeurtenissen waren immers gepland. Ada moest ook geofferd worden zodat het kind terug zou keren bij Max. Verder maken de engelen zich zorgen, want de mens weet zoveel dat zij binnenkort misschien het geheim van leven scheppen ontrafelen. En daarnaast concurreert de duivel god weg met de technologie.

Deel 3:

Max, Sophia en QQ verhuizen naar Drenthe omdat Max om het gezin te onderhouden de baan bij het observatorium in Westerbork heeft aangenomen. Via zijn werk krijgt hij een tip om een appartement te huren in een kasteel. Pas wanneer zij echt in het kasteel zijn ingetrokken realiseert Max zich dat hij moet werken op de plek dat vermoedelijk het begin van het einde van zijn moeders leven was. Maar als hij er verder over nadenkt is het toch een soort monument: met een telescoop kijk je sterren, en de joden droegen sterren op hun kleding - dus tijdens zijn werk herdenkt hij op die manier alle gesneuvelde joden. Verder is QQ een uitzonderlijk kind: na de eerste keer van zijn geboorte heeft hij nooit gehuild, maar hij heeft ook nooit gelachen.

Ondertussen krijgt Onno alles op zijn werk toegereikt, hij komt in de gemeenteraad hoewel hij wel sceptisch is over bureaucratie. Bij de eerste maanlanding krijgt hij weer een relatie met zijn voorgaande vriendin Helga omdat hij eenzaam is.

Ondertussen is QQ 3 jaar oud, maar hij praat nog steeds niet tot groot ongenoegen van Onno. Pas nadat Onno en QQ Ada voor het eerst samen bezoeken en zij vervolgens een wandeling maken spreekt hij zijn eerste woord en dat is het woord obelisk (geleerd van Themaat). Hierna blijkt het dat QQ goed kan spreken, beter dan zijn leeftijdsgenoten, maar dat hij er gewoon geen zin in had. QQ heeft namelijk veel interesse in de dingen waar zijn buren zich mee bezighouden. Themaat is kunsthistoricus en heeft allemaal etsen van klassisistische gebouwen in zijn huis houden waar QQ door geïntrigeerd is. Keller is een buurman die oude sloten repareert en als QQ er bij is hardop vertelt wat hij allemaal precies doet. Omdat QQ zo anders is dan andere kinderen heeft hij geen vrienden op de peuterspeelzaal en school. Hij heeft geen mensen nodig, het enige persoon waar hij echt van houdt en tegenop kijkt is Onno.

Ondertussen wordt Onno steeds sceptischer over de politiek. Hij ziet in dat het allemaal een neppe façade is en dat niemand werkelijk echt machtig is. Het spreken is de enige macht.

Wanneer QQ 7 is sterft zijn grootvader, Onno is vanaf dit moment de grootste gezagsdrager in de familie en zijn politieke carrière is daarom erg belangrijk. Op de begrafenis van zijn opa vraagt QQ aan zijn vader of ze Ada kunnen bezoeken - hij realiseert zich nu pas dat zij nooit meer wakker zal worden. Daarmee realiseert hij zich ook dat Ada er niet is maar tegelijk wel is. Die nacht heeft QQ een droom/nachtmerrie over een groot klassisistisch gebouw, waarbij hij het gevoel krijgt alsof dat het centrum van de wereld is. Op deze avond betrapt hij Max en Sophia en sindsdien valt hun relatie uiteen. Max vindt al snel een nieuwe vriendin, Tsjallingtsje. QQ nachtmerrie keert steeds terug, hij noemt het gebouw de burcht.

Ondertussen is het kabinet gevallen, Onno's partij lijkt de grootste te zijn maar ze worden toch niet verkozen. Hij krijgt ontslag maar dit is voor korte duur. Vanaf nu gaat hij in de oppositie wat veel beter bij hem past: hij is geen macht drager maar een afbreker.

QQ raakt hoe ouder hij wordt steeds meer vervreemd van zijn leeftijdsgenoten. Hoewel hij super intelligent is, gaat het slecht bij hem op school want hij besteed alleen tijd aan dingen waar hij zich in interesseert. En die dingen zijn het zoeken naar een gebouw dat zo veel mogelijk op de burcht uit zijn droom lijkt met Themaat (terwijl Themaat niet weet wat QQ zoekt). Samen met Themaat gaat hij alle belangrijke barokke en renaissance gebouwen af, die komen het meest in de buurt van wat hij in zijn hoofd heeft.

Op een dag bedenkt QQ samen met Onno en Max dat je met een telescoop op een verre ster de geschiedenis van de aarde kunt zien - ze noemen het de historioscoop. Hier blijven ze lang over praten, QQ is blij dat hij serieus wordt genomen. Pas deze dag ontdekt QQ dat zijn vader het Etruskisch heeft ontcijferd en een talenwonder is in plaats van een politicus.

Kort hierna wordt Onno gevraagd bij de kabinetsformatie of hij minister van defensie wilt worden. Echter met de tip van Bart Bork ontdekken zij dat hij in Cuba aan het culturele congres mee heeft gedaan en trekt hij zich gedwongen terug uit de politiek zodat het schandaal de media niet bereikt. Hij besluit zich weer bezig te houden met de Diskos van Phaistos (een onbekende taal ontrafelen), maar wanneer hij bericht krijgt dat Helga dood is gestoken besluit hij voor goed te verdwijnen.

QQ, Sophia en Max krijgen Onno's afscheidsbrief. De huisbaas sterft van het kasteel en QQ erft 40.000 gulden van de man. Ada blijkt baarmoederkanker te hebben opgelopen en Sophia en Max bespreken of zij euthanasie moeten plegen. Het leven in het kasteel gaat achteruit door steeds wisselende huisbazen en QQ's lievelings buren verhuizen of worden erg oud. Max is ondertussen ook een alcoholist geworden en Sophia heeft suikerziekte. Daarnaast gaat het slecht op Max' werk omdat hij een schandelijke fout heeft gemaakt bij een groot en duur experiment.

Na de onthulling van het mislukte experiment vraagt Tsjallingstje of Max kinderen met haar wil, hij stemt toe. Zij gaat TV kijken en slapen terwijl Max in haar schuur nog over de metingen van zijn experiment gaat nadenken (terwijl hij veel wijn drinkt). Tijdens het filosoferen komt Max tot de conclusie dat de metingen niet mislukt zijn, maar dat hij de hemel heeft ontdekt. Hij besluit naar bed te gaan, maar in de tuin wordt hij getroffen door een meteoriet ten grootte van een vuist en is op slag dood.

Na de begrafenis van Max realiseert QQ dat er weinig mensen over zijn in het kasteel waar hij om geeft. Daarnaast heeft hij geen interesse in school. Hierdoor besluit hij om op zoek te gaan naar Onno. Sophia schrikt er van maar weet dat zij hem niet tegen kan houden. QQ benadert Onno's advocaat in de hoop dat hij aanwijzingen kan krijgen van de locatie van zijn vader maar weet niks los te schudden. Daarom besluit hij om naar Italië te gaan om de burcht uit zijn dromen te zoeken en gaandeweg zijn vader op die reis te vinden.

3e intermezzo:

De engelen hebben Max met een meteoriet inslag vermoord omdat hij de hemel op wetenschappelijke wijze had ontdekt - en het is niet de bedoeling dat de mensheid zoveel weet. Ook Onno's verdwijning is veroorzaakt door diezelfde engel. Het was namelijk de bedoeling dat QQ Nederland zou verlaten.

Deel 4:

De 4 jaar dat Onno weg is heeft hij alleen gewerkt aan het schrijven van een brief naar zijn vader, hij heeft zich geïsoleerd van de mensheid maar is vrienden geworden met een raaf die hij Edgar heeft genoemd. De brief naar zijn vader gaat over de betekenis van macht - waarin Onno uiteenzet dat macht ten grondslag iets fysieks is.

De eerste stad die QQ bezoekt is Venetië. Hier vindt hij plaatsen die hem doen denken aan de burcht maar niks wat het precies is. Wanneer een vrouw van 40 tijdens een toeristen uitstapje naar belangrijke bezienswaardigheden verliefd op hem wordt (en de liefde aan hem verklaart) realiseer QQ dat hij niks van seksuele toenadering wilt hebben. Wanneer hij merkt dat deze vrouw hem de rest van de dag stalkt besluit hij Venetië te verlaten. Hij vertrekt naar Florence, in Florence kan hij geen hotel vinden en gaat in een hostel slapen. Wanneer hij weet naar gebouwen en bezienswaardigheden kijkt (die niet op de burcht lijken) komt hij een van zijn kamergenoten van het hostel tegen die hem seksueel intimideert. Hij vlucht weg naar het hostel, 's avonds wanneer hij slaapt wordt hij wakker omdat een man hem seksueel aanrandt. QQ slaat de man in zijn gezicht en besluit naar Rome te gaan.

De volgende dag gaat Onno met Edgar naar Rome, om dichtbij het pantheon, mensen te kijken (hij heeft een theorie dat 1 op de 13 mensen door en door slecht is - en dat dat te zien is). Wanneer hij hiermee bezig is ziet hij QQ voor het pantheon staan. Het perspectief wisselt naar QQ die in het pantheon staat en zich realiseert dat het in feiten een oog is en dat je van binnen met het oog naar de hemel kijkt. Wanneer hij weer naar beneden kijkt ziet hij dat een vieze oude man hem zit te bekijken. De raaf op de schouder van de man vliegt door het gat - wanneer QQ beter kijkt ziet hij dat de man Onno is. Ze omhelzen elkaar.

Onno vertelt hierna over zijn hersenbloeding die hij heeft gehad nadat hij ontdekte dat hij het Etruskisch verkeerd heeft vertaald. Hij vraagt over Ada en Max en ontdekt dat Max dood is. Snel merken ze dat QQ niet van plan is om terug te gaan naar Nederland en besluiten ze dat QQ bij Onno gaat wonen.

De komende dagen houden zij een stedentrip door Rome waar QQ stiekem verder gaat met zijn zoektocht naar de burcht. Alles lijkt er wel op maar niks is precies wat hij zoekt. Onno en QQ groeien dicht naar elkaar, Onno wordt steeds vrolijker en QQ is blij dat hij eindelijk bij zijn vader woont waar hij altijd zo tegenop keek.

Na verloop van tijd komen zij bij de Sancta Sanctorum - dit gebouw lijkt sprekend op de burcht. Samen met Onno's kennis ontrafelen QQ en Onno dat Sancta Sanctorum Heilige der Heiligen betekent wat geen christelijk begrip is maar een Joods begrip - het verwijst naar de (verloren) Ark waar de 10 geboden van Mozes in werden bewaard. QQ vraagt Onno of hij onderzoek wilt doen of het mogelijk is dat de Ark misschien in de Sancta Sanctorum ligt - want als de burcht (of Sancta Sanctorum) het centrum van de aarde is, is het logisch als de 10 geboden op deze plek bewaard worden. Onno vindt het onzin maar doet dit voor zijn zoon, hier wordt hij steeds blijer van en de zin van het leven komt bij hem terug - mensen ontdekken zelfs wie hij is. Wanneer QQ uit Onno's onderzoek opmaakt dat de Ark echt in de Sancta Sanctorum ligt besluiten zij in te breken in het gebouw. De avond dat zij het doen vinden zij daadwerkelijk 2 stenen tabletten (de 10 geboden?). Uit haast vergeet Onno zijn wandelstok - en de christenen denken dat er een wonder is gebeurt en dat Onno's wandelstok Mozes' staf is. Onno en QQ zijn gevlucht naar Tel Aviv (om de tabletten naar de plek van oorsprong te brengen).

In Tel Aviv ziet QQ de raaf Edgar in zijn raamkozijn. Hij besluit de raaf te volgen met de stenen tabletten en komt terecht in de burcht van zijn droom. Hij passeert de poort en stapt op een paard dat daar staat en gaat met het paard en de raaf naar een gouden poort. Hij komt terecht in het kettingkapel - het midden van de wereld - de stenen worden zwaar en vallen uit zijn handen (en breken). Uit de stenen vliegen de letters weg als vlinders, terwijl QQ ze probeert te vangen verschijnen er allemaal vrouwen gekleed in het wit die op Ada lijken. Hierna is QQ's taak volbracht en komt hij terecht in de hemel.

Ondertussen heeft Onno een vrouw gezien op straat die sprekend op de foto van de moeder van Max lijkt, alleen heeft zij dezelfde ogen als QQ. Hier ontdekt Onno dat Max eigenlijk de vader van QQ is maar besluit dit te verzwijgen - hij is immers van QQ gaan houden als zijn eigen zoon en wilt dit niet kwijt. Wanneer hij in het hotel komt belt hij Sophia op, die vertelt dat Ada net is gecremeerd. Wanneer hij de deur van QQ's kamer opent ziet hij dat de stenen tabletten weg zijn en niks meer van QQ over is behalve een hoopje kleding. Onno krijgt weer een beroerte. De engelen bespreken dat god zich heeft teruggetrokken en de redding van de mensheid heeft opgegeven. De lot van de mensheid ligt vanaf dit moment in de handen van de duivel.

Personages

Max

Max is een intellectuele astroloog met een gigantisch libido. Hij is de zoon van een Joodse vrouw en een Duitse vader en heeft zijn ouders nooit gekend. Hij is opgegroeid bij een pleeggezin, hij is erg netjes en over het algemeen gelukkig met zijn leven. Pas als zijn verhouding met Sophia begint wordt zijn seksuele drang gestild (tot hij betrapt wordt door QQ). Hij sterft door getroffen te worden door een meteoriet - erg ironisch voor een astroloog. Hij is de biologische vader van Quinten.

Onno

De zoon van de streng gereformeerde (bekende) politicus Quist. Hij is zelf een linguistische genius die het Etruskisch ontcijferd maar besluit later in zijn leven politicus te worden om zijn familie te onder indruk te brengen en omdat zijn wetenschappelijk onderzoek stil ligt. Hij groeit heel erg in de politiek maar wordt op zijn toppunt werkloos omdat zij ontdekken dat hij bij een congres in Cuba was. Omdat zijn vrouw Ada hiervoor in coma was geraakt en zijn nieuwe (oude) vriendin Helga kort hierna wordt neergestoken vlucht hij weg uit Nederland en gaat hij anoniem in Rome wonen. Hij denkt dat hij de vader van Quinten is, maar ontdekt later dat het niet zo is. Hij helpt Quinten met het ontdekken van de hemel.

Quinten (oftewel QQ of Kuku)

De zoon van Max en Ada (ook al denken zij dat Onno zijn vader is). Hij is van jongs af aan erg vreemd en geïnteresseerd in intellectuele dingen over architectuur en dergelijke. Wanneer Max dood gaat besluit hij het gebouw uit zijn dromen (de burcht) en zijn vader te zoeken. Dit lukt hem uiteindelijk. Door de engelen die in de intermezzo's van het spreken wordt hij ook wel het oneindige licht of het licht genoemd.

Sophia

De moeder van Ada die samen met Max QQ opvoedt omdat Onno daar niet toe in staat is. Zij heeft voor een tijd een relatie met Max maar dit houdt op wanneer QQ hier achter komt. Zij is over het algemeen emotieloos en streng, alleen als het over Ada gaat, wanneer QQ weg gaat en in bed met Max blijkt het dat zij niet zo streng is.

Themaat

De kunsthistoricus die de buurman van QQ is in het kasteel. Hij helpt QQ te oriënteren met de zoektocht naar de burcht waardoor QQ het in Italië gaat zoeken.

Ada

Een cellist, de ex-vriendin van Max en de vrouw van Onno. Tijdens haar zwangerschap van Quinten valt ze in een coma waar ze niet van ontwaakt. Ze sterft aan baarmoederkanker en wordt gecremeerd op het moment dat Quinten de hemel ontdekt. Zij is de reden dat Quinten over de burcht droomt.

Helga

De vriendin van Onno die neergestoken wordt nadat hij zich terugtrekt uit de politiek. Haar dood is de laatste druppel voor Onno: hierdoor besluit hij weg te vluchten en anoniem in het buitenland verder te leven.

Quotes

"De volgende ochtend ging hij naar het adres, dat Onno hem had opgegeven. De Via del Pellegrino was een hoge, smalle, bochtige straat, uitmondend op de Campo de' Fiori, een groot plein waar markt werd gehouden." Bladzijde 531

"- Ja, jij bent het noodlot van die mensen, en om je de waarheid te zeggen sta ik er nu en dan werkelijk van te kijken. Wat een rampspoed! Neem dat einde van Max Delius - was dat niet een erg draconische maatregel? - Wat wilt u? Hij stond op het punt ons te ontdekken!" Bladzijde 492

"'Ja, ik wil je niet kwetsen, Onno, maar je vriend Max... Hij leek me een heel interessante man, good looking ook, maar...Hij is toch niet een van ons.' 'Et tu, Brute!' riep Onno razend." Bladzijde 299

"Iets verderop, aan de duinrand, stond Huis ter Duin: een groot, verlicht badhotel met mediterrane allure, alsof het zich aan de Boulevard de Anglais in Nice bevond, in plaats van bij een slaperig dorp aan de kille Noordzee." Bladzijde 279

Thematiek

Desillusie

Desillusie kun je op verschillende manieren terug vinden in het boek. Maar de belangrijkste, overkoepelende, vorm van desillusie is dat god de mens heeft onderschat waardoor zij door hun hoge intelligentie nu naar de duivel neigen en zelf de verborgen waarheid kunnen ontrafelen. Dit is de reden waarom de engelen Quinten moesten "kweken" zodat er een persoon op aarde was die de wetten van Mozes zou vinden en ze laten verdwijnen zodat de mensheid niet te veel te weten zou komen. De mens is namelijk slimmer dan de bedoeling was, ze hebben bijna de oorsprong van de mens ontdekt (en Max heeft bijvoorbeeld de hemel ontdekt) maar toch neigen ze door de digitalisering en grote vooruitgang in de techniek naar de kant van de duivel. De engelen zeggen ook dat de duivel de mens niet heeft onderschat en ze daarom beter begrijpt. Verder is desillusie een terugkerend thema dat de personage's ervaren door het noodlot dat hun steeds treft: denk maar aan Onno's verdwijning die komt door zijn desillusie in de wereld. Maar ook de zoektocht van Quinten die door de desillusie en zijn eenzaamheid in Nederland is gestart. Het algemene thema gaat in feiten over het vervallen in het duivelse van de wereld. De mensheid heeft gefaald en dat begon al met Francis Bacons filosofie.

Motieven

Vaderzoekmotief /vatersuchmotiv

QQ gaat na de dood van Max opzoek naar zijn vader - Onno, omdat hij niks meer te zoeken heeft in Nederland. Zijn zoektocht naar zijn vader brengt hem tot de ontdekking van de hemel. Wat opvallend is, is dat Onno in feiten helemaal niet de vader van QQ is, maar hier zal QQ nooit achter komen.

Tweede wereldoorlog

De jodenvervolging is een steeds terugkerend motief in het verhaal. Voor Max is het een belangrijk identificatiepunt, maar onbewust is QQ er ook heel erg mee bezig (terwijl hij denkt dat hij van protestants afkomst is). Ook is het oude testament - de Ark (een belangrijk object in het jodendom) en de 10 geboden van Mozes een belangrijk onderdeel van de ontrafeling van het verhaal. Het heeft dan niet per se te maken met de Joden vervolging, maar wel met de Joodse identiteit die vanaf de Tweede Wereldoorlog een is met de herinnering van de holocaust. Daarnaast werkt Max vanaf zijn voogdij over QQ bij Westerbork (oud concentratiekamp), en is Ada in coma geraakt toen ze wegreden uit Westerbork.

Vader-zoonrelatie

Onno en QQ hebben hun hele leven een problematische relatie gehad omdat Onno ten eerste niet kon zorgen voor een kind, maar ten tweede door zijn politieke carrière geen tijd had om veel aandacht aan QQ te schenken. Hun relatie was desondanks heel goed en sterk en QQ keek altijd heel erg tegen zijn vader op. Wanneer zij elkaar in Rome tegenkomen bloeit deze relatie eindelijk op als ze samen gaan wonen en opzoek gaan naar de burcht van QQ. Na de vondst van de Burcht ontdekt Onno ook dat hij eigenlijk niet de biologische vader van QQ is. QQ had zelf nooit een sterke intieme band met zijn echte vader Max, als dat hij met Onno had.

God

Het boek gaat over de desillusie van god dat de mensheid te veel aan de kant van de duivel is gaan staan. QQ is zijn laatste poging om de mens te redden, maar als QQ's doel volbracht is, wordt in het epiloog gezegd dat god het lot van de mens in de handen van de duivel overlaat.

Moeder-zoonrelatie

De relatie tussen Ada en QQ bestaat in feite niet omdat QQ Ada nooit wakker heeft meegemaakt. Zij is echter wel het motief dat zijn zoektocht naar de burcht initieert want wanneer hij haar op 7 jarige leeftijd bezoekt heeft hij sindsdien regelmatig dromen over de burcht. Wanneer hij de burcht eindelijk heeft gevonden en in het centrum van de wereld komt verschijnen er allemaal gedaantes in witte jurken met het gezicht van Ada. Ada staat in het boek voor het mystieke en onbereikbare.

Noodlot

Om QQ zijn functie te laten uitvoeren worden de hoofdpersonage's of belangrijke personage's steeds getroffen door het noodlot: - De moeder van Max wordt verraden door haar man en gaat naar Auschwitz; - De vader van Ada sterft aan een hartaanval; - Ada raakt in coma; - Onno verliest twee keer zijn baan, de tweede keer is het erg drastisch; - Helga wordt vermoord waardoor Onno besluit weg te vluchten; - Ada krijg baarmoederkanker; - Max wordt getroffen door een meteoriet en sterft; - Onno heeft een hersenbloeding door zijn ontdekking dat hij het Etruskisch verkeerd heeft ontcijferd; - Onno krijgt nog een hersenbloeding wanneer hij ontdekt dat hij niet QQ's vader is, Ada gelijktijdig is gecremeerd met QQ's verdwijning. De engelen in het boek zeggen steeds dat zij dit noodlot steeds hebben veroorzaakt om hun doel te bereiken: QQ de hemel te laten ontdekken.

Goed en kwaad

De desillusie van god gaat over de filosofische vraag van de theodicee: hoe kan er in een perfecte wereld geschapen door een perfecte god het kwaad bestaan? In de conclusie van het boek wordt ook uiteindelijk gezegd dat de duivel (of het kwaad) van god (of het goede) heeft overwonnen. Maar ook wordt de perfectie of de almachtigheid van god daarmee bevraagd.

De raaf

De raaf Edgar van Onno speelt 3 keer een belangrijke signaalfunctie in het verhaal: 1. Wanneer Max sterft vult de raaf Max' afwezigheid in voor Onno; 2. De raaf brengt Onno naar het pantheon en vliegt weg wanneer Onno en QQ elkaar zien; 3. De raaf breng QQ naar de burcht in Tel Aviv.

Macht van taal

Door het hele boek heen wordt benadrukt dat met de kleinste woorden/zinnen, zoals "ik ben zwanger" voor de grootste verandering in het leven zorgen. Daarnaast denkt Onno tijdens zijn carrière als politicus dat regeren geen macht is, maar de taal macht is (dit is een filosofie ontleend van de historicus M. Foucault). Echter ontdekt hij later dat het fysieke lichaam eigenlijk hetgene dat macht uitstraalt is en niet de taal. Ook helpt Onno's linguistische knobbel QQ heel erg met het vinden van de middelpunt van de wereld.

Trivia

Het boek is verfilmd in 2001.

Net als Max had Mulisch ook een vader aan de verkeerde kant in de Tweede Wereldoorlog en een Joodse moeder die verraden werd door zijn vader.

Het heeft de AKO literatuurprijs in 1993 gewonnen en de NS publieksprijs.

Titelverklaring

De ontdekking van de hemel kun je op twee manieren verklaren.

Als eerste kan het wijzen naar Max' ontdekking van de hemel voor zijn dood. De engelen vermoorden Max wanneer hij op wetenschappelijke, astrologische wijze de hemel ontdekt in zijn berekeningen en deze koppelt aan de filosofie van Pythagoras. Opvallend is dat Max' vak het onderzoeken van hemellichamen (sterren en planeten) is. In de Griekse filosofie werden de hemellichamen ook wel als god aangezien. Maar de god waar het in het boek over gaat, of 'chef' zoals hij wordt genoemd is vermoedelijk de Joodse Jechwah of de christelijke god (of beiden). QQ de hemel door onderzoek te doen naar gebouwen in de stijl van de Renaissance of Barok. Dit is in feite ook een samenkomst van het christendom (omdat het christelijke gebouwen zijn) en herleving van interesse in de klassieke oudheid. Oftewel de Renaissance, vanaf deze periode gaat de mens in de filosofie centraal staan in plaats van god (wat vermoedelijk het werk van de duivel is).

Deze link tussen QQ en Max slaat een brug naar de tweede verklaring van de titel, want namelijk de echte fysieke ontdekking van de hemel is die QQ in het boek maakt. In het pantheon realiseert hij zich ook dat de hemel het heelal of de cosmos is, omdat het pantheon de vorm van een oog heeft en je door de pupil kijkt als je door het gat kijkt. QQ denkt zelf dat hij opzoek is naar het centrum van de wereld - maar in feiten is hij de hemel aan het ontdekken. In Tel Aviv wordt QQ door de raaf van zijn vader (Edgar) geleid naar de burcht uit zijn droom. Hierna sterft hij en is de taak van de engelen volbracht. Het lot van de mens ligt sindsdien in de handen van de duivel.

In de intermezzo's lees je dat de engelen bespreken dat god en de engelen de mensheid heeft onderschat - mensen zijn te slim geworden en komen door de wetenschap steeds dichterbij het ontrafelen van 'de waarheid' (of het ontdekken van de hemel). Dit is volgens hen een slecht teken en gaat parallel met de ontwikkeling dat de duivel steeds meer grip heeft op de mens. Misschien omdat de mens met deze ontdekking zal uitvinden hoe zij leven moeten scheppen.

Structuur & perspectief

Structuur:

Het boek bestaat uit 4 delen onderverdeeld in 65 hoofdstukken. Naast de hoofdstukken is er een Proloog, Epiloog en tussen de 4 delen in zitten 3 intermezzo's. Het ebook dat ik las bestond uit 664 bladzijdes. Ieder hoofdstuk had een titel van een of twee woorden. De titels van de delen waren korte zinnetjes. Deze titels bevatte de kern van het stuk waar het over ging.

Perspectief:

In het verhaal van de hoofdstukken en niet de intermezzo's is het boek in hij/zij-perspectief geschreven door een alwetende verteller. Deze verteller wisselde echter wel van perspectief door steeds een ander personage te volgen. In deel 1 en 2 wisselt het perspectief tussen Onno en Max. In deel 3 tussen Onno, Max en Quinten. In deel 4 tussen Max en Quinten.

In de Proloog, Intermezzo's en Epiloog was het perspectief totaal anders. Hier werd in ik-perspectief een gesprek tussen twee engelen beschreven. Een engel vertelde aan de andere engel het verhaal over "het eeuwige licht" (oftewel Quinten) en werd commentaar geleverd over de beschreven delen van het verhaal. Het ik-personage is in dit deel alwetend, wat in feite uniek is omdat de ik-personage in andere boeken meestal een subjectief personage is. Maar omdat het een engel is, kun je het hem eigenlijk wel vergeven dat hij alles (of veel) weet.

Decor

Decor:

Er zijn een aantal belangrijke plekken in het boek. Als eerste Amsterdam en Leiden (dit behandel ik als 1 plek omdat het in het boek samen een belangrijke plek is, maar tegelijk ook minder belangrijk wordt). Deze twee locaties zijn de plekken waar de paden van Max, Onno en Ada elkaar verstrengelen en de complexe constructie van hun leven en gezinnen later uit voort zal komen. Op deze locatie gaat alles goed en worden de personages nog niet met het noodlot getroffen.

Wanneer Ada, Max en Onno naar Cuba gaan wordt het begin van het einde ingeleid. Want in Cuba gaat Ada vreemd met Max waardoor vanuit Max' perspectief de warme vriendschap tussen hem en Onno geruïneerd is. Ook raakt Ada hierdoor zwanger. Onno en Max gaan naar het cultuur congres (wat een communistisch congres is) wat later Onno zijn baan zal kosten. Cuba staat symbool voor het ontchristelijken van de mens (werk van de duivel) omdat het een communistische staat is en in het communisme het christelijke geloof verboden is. Echter staat het ook voor het werken naar een doel in het boek (QQ's zoektocht naar de burcht en 'het doel' van de engelen) omdat de communistische ideologie teleologisch van aard is, wat inhoudt dat er geloofd wordt dat alles naar een bepaald doel toe werkt.

Na Cuba blijven de personages nog kort in Amsterdam en Leiden waar alles nog goed gaat. Maar hun eerste bezoek naar Westerbork start het begin van het noodlot: Ada raakt in coma en de vader van Ada sterft. Hierna adopteert Max Ada's en Onno's kind (in feite zijn eigen kind) en verhuist hij met Sophia en QQ naar Westerbork omdat hij daar werk aangeboden heeft gekregen. Westerbork staat dus symbool voor de ontwikkeling van QQ. Door geïnteresseerd te zijn in het werk van zijn buren kan hij later het geheim van de Ark ontrafelen. Echter staat het ook symbool voor de noodlot - wat tegelijk in verband staat met de noodlot van de Joden in de Tweede Wereldoorlog - omdat al het noodlot zich in feite afspeelt wanneer de hoofdpersonages in of bij Westerbork zijn.

Italië, maar vooral Rome is nog een belangrijke locatie in het boek. Hier vindt QQ zijn vader terug, ontrafelen QQ en Onno het geheim van de Sancta Sanctorum en de Ark en vindt QQ de beste echte verbeelding van zijn burcht. Samen met Tel Aviv waar Onno ontdekt dat hij niet de echte vader van QQ is en QQ de hemel ontdekt staat het decor Rome voor de ontdekking van de hemel. Het is Rome omdat Rome precies die mix van Renaissance en oudheid bevat dat het godsbeeld van dit boek weerspiegeld. Maar de echte ontrafeling speelt zich in Tel Aviv af omdat Israël door de hele geschiedenis heen al het centrum van alle religieuze geschillen is en de locatie is waar het christendom, jodendom en de islam samen komen waardoor het logisch is dat het middelpunt van de wereld - of de hemel hier te vinden is. Ook staat Tel Aviv in verband met de geschiedenis van het Jodendom dat zo'n groot onderwerp in dit boek is.

Tijd:

Het boek sterkt zich over een hele lange tijd. Vanaf de Tweede Wereldoorlog tot aan midden jaren tachtig. Het is moeilijk om over de hele periode iets zinnigs te zeggen maar ik zal een aantal punten toelichten uit die geschiedenis die belangrijk zijn voor de filosofie van het wereldbeeld.

Ten eerste begint het verhaal in de Tweede Wereldoorlog omdat de Tweede Wereldoorlog in zowel de filosofie als meerdere boeken van Mulisch symbool staat voor het de negatieve uitwerking van de desillusie van snelle verwetenschappelijking in de wereld - zoals de engelen al in het boek zeiden: de mens is teveel over de wereld te weten gekomen waardoor zij niet met de waarheid om kunnen gaan. De jarenlange intellectuele rust die is ontstaan sinds de Renaissance is op dramatische wijze uitgegroeid door iets walgelijks als de Tweede Wereldoorlog die door de gemaakte technologische ontdekkingen grote massa's mensen kon uitroeien en de moord van de mensen verantwoorde door de fysische antropologie (dat houdt in dat karaktereigenschappen door uiterlijke kenmerken verklaard kunnen worden waardoor de Nazi's op het idee waren gekomen dat Ariërs het pure ras waren en Joden het slechte ras).

Daarnaast is de opkomst van het communisme (en de desillusie ervan) een belangrijke historische periode voor dit boek omdat hier het geloof verwerpt wordt en de mens nog meer dan ooit centraal gaat staan. Door het niet meer geloven in god neigt de mens uiteraard meer naar de duivel. Echter is het teleologische gedachtegoed (betekent: geloven er naar een bepaald doel gewerkt wordt) door het communisme weer de wereld in gekomen waardoor mensen weer opzoek gaan naar een doel in hun leven. Het doel van Quinten, wat bij de tijdsgeest past, is het ontdekken van de hemel (of voor hem het vinden van de burcht - het centrum van de wereld).

Het verhaal eindigt omstreeks 1985. Dit is de tijd waarin het internet eindelijk wat grootschaliger wordt en historici af en toe spreken van de Digitale Revolutie. De engelen zien de grote technische vooruitgang (dus ook de digitale) als werk van de duivel. Wanneer QQ's doel volbracht is ligt het lot van de mens in de handen van de duivel en de tijd dat na deze volbrenging van het doel komt is een periode waarin de technologische ontwikkeling in de wereld nog sneller gaat dan eerst.

Stijl

De stijl van dit boek lijkt heel erg op de stijl die terug te vinden is in andere boeken van Mulisch. Complexe maar leesbare zinnen waarin voornamelijk de gedachtegangen van de personage's in detail worden beschreven, het decor in detail beschreven wordt en veel tijd aan de gesprekken van personage's besteed wordt.

In dit boek is de beschrijving van de gedachtegangen en het decor essentieel. Zoals ik in het stukje decor/tijd beschreef heeft het decor in het boek een heel belangrijke rol - denk bijvoorbeeld aan de klassisistische gebouwen waar QQ naar opzoek zijn: Mulisch wil in de ontdekking van de hemel een brug slaan tussen christendom en klassieke oudheid en dit als echte vorm "het geloof" te presenteren (Renaissance) - waardoor het belangrijk is om de gebouwen die QQ analyseert en afgaat in detail beschreven worden zodat de lezer precies weet over wat voor gebouw het gaat ook al heeft hij of zij het nooit gezien.

Daarnaast is de beschrijving van gedachtegangen erg belangrijk omdat de personages door enkel te denken in dit boek tot grote ontdekkingen komen die zelfs hun leven kost met een meteorietaanval. Maar verder lijkt het ook alsof Mulisch heel graag zijn wetenschappelijke en filosofische kennis en visies in zijn boek wilde gieten waardoor hij zijn personage's over zijn vermoedelijk eigen bevindingen liet denken. Hierdoor kreeg ik het gevoel dat soms de lange filosofische stukken in het boek niet per se bij het karakter passen waardoor ik soms door de war raakte welk karakter het nou eigenlijk aan het denken was omdat het niet in de stijl van het personage paste (gezien schrijfstijl en niet persoonlijkheid). Soms legde Mulisch deze filosofische concepten heel gedetailleerd uit, maar vaak verwachtte hij van de lezer dat hij genoeg kennis had om zelf te begrijpen over wie of wat hij schreef.

Dit deel brengt mij ook naar het feit dat in zijn boek de personage's ieder op een eigen unieke manier behandeld werden waardoor je bijna altijd (behalve als ze filosofeerden) aan de schrijfstijl kon afleiden over wie het ging.

Slotzin

Geef antwoord!

Beoordeling

Ik weet niet zo goed wat ik van het boek moet vinden. Aan de ene kant vond ik het echt een super goed werk en vond ik het leuk dat het eigenlijk een filosofisch stuk is vertaald naar een fictief verhaal. Maar aan de andere kant vond ik het verhaal zelf op sommige punten niet zo interessant, en vond ik dat sommige onderdelen te langdradig waren (ook de filosofische delen die me in de zin van filosofie wel aanspraken).

Mijn favoriete deel van het boek is het begin: de vriendschap tussen Max en Onno, het deel waar alles nog goed gaat en de twee vrienden gezellig samen hun intellectuele gesprekjes houden. Ik vond deze intellectuele gesprekjes ook erg interessant omdat ik me tijdens mijn studie steeds meer ben gaan interesseren in de wetenschapsgeschiedenis en filosofie en dat is het onderwerp dat zij steeds aankaartte. Maar daarnaast vond ik de twee karakters erg uniek en likeable, het waren net echte mensen.

Toen Ada er bij kwam vond ik het ook nog leuk, ik kon mij met Ada identificeren en hoewel zij als personage niet veel voorstelde (omdat zij alleen de brug is tussen Onno en Max naar Quinten) voegde ze wel echt iets toe aan het dynamische duo. Ook had ik meteen zin om een vliegticket naar Cuba te boeken nadat ik dat deel had gelezen. Het was gewoon zo mooi beschreven.

Echter na het ongeluk in Westerbork verloor Mulisch een beetje mijn interesse. Hoewel ik de personages echt heel leuk en interessant vond was het opgroei verhaal van Quinten een beetje saai, repetatief en langdradig. Ook werden de filosofische stukken steeds langer en verloren zij hun context omdat het leek alsof Mulisch dit sprak in plaats dat de personages het dachten (en ik was super verdrietig toen mijn favoriete personage Max ineens dood ging - het voelde alsof Mulisch hem zat was in plaats dat het echt wat toevoegde aan het verhaal).

Hoewel ik Quintens en Onno's zoektocht wel een spannend en leuk gedeelte vond omdat ik Onno een Quinten een aandoenlijk en leuk duo vind, had ik het gevoel dat dit deel een beetje een Dan Brown/DaVinci Code sfeer had wat een beetje af deed aan het intellectuele van het boek. Het kwam niet zo overtuigend over en het stak af van het gehele boek dat juist erg realistisch was en ineens was dit helemaal veranderd en was het een soort fantasy verhaal gebaseerd op godsdienst geworden. Het einde vond ik daarom ook niet echt bevredigend.

Maar verder kan ik niet zeggen dat ik het een slecht boek vond. Ik heb me vermaakt, ik heb een band gekregen met de personages en ik heb stil gestaan bij Mulisch' filosofische uitspattingen. Ik begrijp wel waarom dit onder de beste boeken van de Nederlandse literatuur valt, want het boek is echt goed. Maar misschien zouden sommige stukjes wel korter gekund en het einde wat minder Night at the Museum-achtig. Ik raad dit boek vooral aan voor VWO 6'ers die bestand zijn tegen een zware kost en interesse hebben in filosofie en vragen over het leven. Ik merk dat ik door mijn kennis veel dingen leuk vond om terug te lezen in het verhaal - maar ik vraag me af of dat wel leuk is voor mensen die er verder nog nooit van hebben gehoord.

Kortom: leuk maar lang boek, begin er alleen aan als je een hele grote uitdaging aan wilt gaan!

Recensies

"Het boek van Mulisch is uiterst doordacht en op veel verschillende manieren te lezen. Als een avonturenroman, als een psychologische roman, als een filosofische roman. Mulisch heeft een heleboel kennis en weetjes in zijn verhaal gestopt." http://recensies.infonu.n...lisch.html

"Toch kan ik niet concluderen dat het een echt goede roman is. Daarvoor springen de gebreken te veel in het oog. Mulisch heeft betere boeken geschreven." http://recensieweb.nl/rec...rly-gates/

"De ontdekking van de hemel is het magnum opus van Harry Mulisch: het werk waarin alle grote thema’s uit zijn eerdere boeken culmineren in een ongeëvenaarde literaire prestatie." http://www.cultuurbewust....y-mulisch/

Bronnen

Wikipedia pagina

https://nl.wikipedia.org/...n_de_hemel