Auteur: onbekend, waarschijnlijk een Vlamingof Brabander. Bewerking en vertaling is van H. Adema. Titel: Beatrijs
Ondertitel: / Plaatsnaam(hertaling): Leeuwarden
Jaar van verschijning: ongeveer 1374, in een handschrift
Jaar van verschijning hertaling: 1988
Druk hertaling: 3e
1e druk hertaling: 1982 MOTIVATIE BOEKKEUZE Een boekverslag van een boek uit de Middeleeuwen, dat is de opdracht. Ik hoorde dat Beatrijs één van de bekendste boeken is, dus die heb ik maar gekozen. Het is ook niet zo geweldig dik, altijd meegenomen! (niet dat de andere boeken zo dik zijn…) Met CKV heb ik van mevrouw Ouwendorp gehoord waar Beatrijs zo’n beetje over gaat en het leek me wel grappig. Vandaar deze keuze. VERWACHTING Ik denk dat het een ingewikkeld boekje is, het is niet voor niets uit de Middeleeuwen. Toch lijkt het verhaal me wel mooi, over een non die voor haar grote liefde het klooster uit gaat. Ik hoop dat het ook echt zo is!
SAMENVATTING De non en kosteres, Beatrijs besluit na lang dubben te kiezen voor een zondig leven met haar jeugdliefde. Ze legt haar habijt en sleutels af bij het Mariabeeld om daarna het klooster te verlaten. Beatrijs begint met haar geliefde een nieuw leven in een andere stad. Ze vertrekt ongemerkt en leeft daarna zeven jaren zonder problemen met haar geliefde. Ze krijgen twee kinderen. Als na zeven jaar het geld op is verlaat haar man haar. Beatrijs ziet geen andere uitweg dan de prostitutie. Zo kan ze zorgen voor zichzelf en haar kinderen. Ze heeft veel last van haar zonden. Ze bidt veel tot Maria, de moeder van Jezus. Ze besluit na zeven zware jaren terug te keren naar het klooster. Al bedelend trekt ze met haar kinderen terug naar het klooster, waar zij in de buurt onderdak vindt bij een weduwe. Beatrijs informeert voorzichtig naar de kosteres van het klooster, was die niet lang geleden zomaar weggegaan? Verrast hoort ze het antwoord van de weduwe: Hoe durft ze zoiets te denken over hun trouwe kosteres! Die is hier veertien jaar kosteres geweest, hoe kan ze het wagen zoiets over haar te denken! Na wat doorvragen weet Beatrijs dat de weduwe háár bedoelt. Ze hebben haar helemaal niet gemist! Hierop krijgt Beatrijs drie dromen die haar vertellen dat ze terug moet naar het klooster. Pas na drie dromen is ze ervan overtuigd dat ze haar kinderen moet achterlaten en het klooster weer in moet trekken. Beatrijs weet ongemerkt het klooster in te sluipen. Tot haar grote verbazing liggen al haar spullen er nog zoals zij ze er daar veertien jaar geleden achtergelaten heeft. Maria heeft al die tijd haar taak waargenomen en Beatrijs kan haar oude leven naadloos oppakken terwijl haar kinderen ondertussen, met steun van het klooster, worden verzorgd door de weduwe. Op de opdracht van een boodschapper van God biecht Beatrijs al haar zonden aan een controlerende, doorreizende abt. Hij maakt een einde aan haar wroeging door haar zonden kwijt te schelden. De abt zegt dat hij het wonder van de boodschapper en haar bijzondere biecht anoniem zal opnemen in een preek ter ere van Maria. Hij zorgt er ook voor dat Beatrijs’ kinderen in een klooster gaan en opgroeien tot vrome mensen. STRUCTUUR
OPBOUW Het boek heeft 1038 versregels. Deze regels kun je weer indelen in negen hoofdstukken, een proloog en een epiloog. Het komt er dan zo uit te zien: Regel 1-17: Proloog
Regel 18-190: In de ban van de liefde
Regel 191-292: Vlucht uit het klooster
Regel 293-396: Tocht naar de stad
Regel 397-432: Leven in de stad
Regel 433-482: Leven in de zonde
Regel 483-666: Inkeer en terugkeer
Regel 667-864: Terugkomst in het klooster
Regel 865-910: Het lot van de kinderen
Regel 911-1029: Visioen en biecht
Regel 1030-1038: Epiloog VERHAALLIJNEN Er is niet echt een duidelijke verhaallijn in het boek, maar het gaat voornamelijk over Beatrijs. Één verhaallijn dus. VERHAALBEGIN/-EINDE Het is niet één van de drie standaard beginnen. De schrijver vertelt eerst hoe hij aan het verhaal gekomen is, daarna geeft hij een opzetje naar het eigenlijke verhaal en vervolgens vertelt hij het verhaal chronologisch opgebouwd. Een ‘ab ovo’ idee dus. De schrijver eindigt als het verhaal is afgelopen en alles goed gekomen is. Hij geeft wel een kleine panoramic view, hoe het de kinderen vergaat in hun verdere leven. PERSPECTIEF EN VERTELSITUATIE Het verhaal wordt verteld vanuit een persoon die het hele verhaal al weet, hij presenteert het verhaal, maar komt er zelf niet in voor. Hij overziet alle gebeurtenissen, kent de gedachten en gevoelens van Beatrijs, een auctoriale verteller dus. Hij schrijft sommige stukken heel uitgebreid en andere maar heel kort. De zeven jaren waarin Beatrijs met haar man leefde wordt bijvoorbeeld maar heel kort beschreven. Soms richt hij zich rechtstreeks tot de lezer, zoals in regel 26: 'Ic wille u segghen van wat ambochte'. In het begin weet de dichter het hele verhaal al; hij gaat immers iets vertellen wat een broeder Ghijsbrecht aan hem verteld heeft. Het boekje is geschreven in dichtvorm.
TIJD De fabel en sujet zijn in dit boek hetzelfde. Het verhaal loopt dus chronologisch
De legende speelt zich waarschijnlijk af rond een klooster in Brabant, het verhaal is namelijk in Brabants dialect geschreven. Ook speelt het verhaal zich af in een afgelegen stad. De rest van het verhaal vindt plaats op reis van het klooster naar de stad en andersom. De precieze plaats is niet uit het verhaal af te leiden. Het verhaal is geschreven in de Middeleeuwen. De vertelde tijd is ongeveer veertien jaar, want ze leeft zeven jaar met haar geliefde als hij vertrekt en daarna leeft ze nog zeven jaar in de prostitutie voor ze terug gaat naar het klooster. De verteltijd is 1038 versregels. Het verhaal is niet-continu, want de zeven jaar dat ze met haar geliefde leeft en de zeven jaar prostitutie worden niet uitvoerig verteld. Ze worden in een paar regels beschreven, maar het is eigenlijk ook niet belangrijk voor het verhaal zelf. RUIMTE De ruimte waarin het verhaal zich afspeelt is een belangenruimte. Als het verhaal zich niet in een klooster en de stad had afgespeeld, had het verhaal niet geklopt. Het gaat over een non, dus moet er een klooster zijn, en het gaat over haar vlucht naar de stad, dan blijft de ruimte niet het klooster. PERSONAGES Er zijn aardig wat personages. Beatrijs zelf, haar geliefde, hun kinderen, de weduwe en de abt. Heilige Maria speelt ook een belangrijke rol in het verhaal, maar is natuurlijk niet echt een personage. Beatrijs wordt niet uitvoerig beschreven, je weet niet echt wat ze denkt en hoe ze er uit ziet. Maar haar gebeden worden wel uitvoerig beschreven. Het is misschien dan toch een round character, want ze maakt wel een ontwikkeling door: in het begin is ze verblind door liefde, aan het eind heeft ze haar zonden beleden en is ze weer terug in het klooster. Beatrijs heeft verschillende doelen. In het begin wil ze het klooster uit en met haar geliefde meegaan. Ze wordt daarbij geholpen door een bijpersoon, haar geliefde. Als ze weer terug wil het klooster in, ‘helpt’ Maria haar. Wanneer ze haar zonden wil belijden, zorgt de abt ervoor dat ze bij hem kan biechten. TITEL, MOTTO EN OPDRACHT Het boek heet Beatrijs omdat de hoofdpersoon zo heet. 'Beatrijs' is een naam uit het Latijn die 'gelukshebber' betekent. Eerst wil ze nadat ze uit het klooster gevlucht is haar geluk in de wereldse dingen zoeken, maar na zeven jaar rijkdom en geluk verlaat haar man, en daarmee het geluk, haar. Ze ontdekt dan dat het echte geluk alleen bij God te vinden is, en dat wereldse liefde niet altijd echte liefde is. Ze gaat terug naar het klooster en vindt daar bij God het echte geluk. Er staat motto en geen opdracht in het boekje. THEMA EN MOTIEVEN Het thema van het boek is de verbinding tussen het aardse gebeuren en het hemelse ingrijpen, met als kern het wonder van de vergeving. Aardse liefde is vergankelijk, hemelse liefde is blijvend. Het is dus een tegenstelling waarbij aan de ene kant de wereldse liefde naar voren komt en aan de andere kant de Mariaverering. Ook in de motieven die bij dit boek passen is een tegenstelling te zien: • Zonden, Beatrijs was lange tijd bang dat haar zonden niet vergeven zouden worden door God. • Liefde, Beatrijs is stapelgek op een jongen en besluit voor hem het klooster te verlaten. • Geluk, de eerste zeven jaar nadat ze het klooster heeft verlaten, leidt Beatrijs een gelukkig leven en krijgt ze samen met haar geliefde twee kinderen. • Ongeluk, de laatste zeven jaar leidt Beatrijs een ongelukkig en zondig leven, omdat ze door haar man verlaten was.
GENRE, STROMING EN LITERAIR BELANG Het boek Beatrijs is een Marialegende: een godsdienstig verhaal over Maria. Het kenmerk van een legende is dat het een voorbeeld of steun geeft voor het leven. Legende betekent in het Latijn: 'wat gelezen moet worden'. Een legende is vooral bedoeld voor godsdienstige steun. Dit kun je in het verhaal goed merken. De dichter vertelt de lezer dat het het beste is om niet de wereldse liefde en begeerten achterna te gaan. Je moet in God blijven geloven. De kern van een legende is, dat er een godheid ingrijpt door middel van een wonder. (Maria neemt haar taak over als ze veertien jaar weg is uit het klooster) De stroming is rooms-katholiek. (het gaat over de verering van Maria en alle gewoonten en rituelen die daar bij horen) Het boek is een middeleeuws verhaal, en omdat er weinig goed overgebleven handschriften van zijn is het erg belangrijk binnen de literatuurgeschiedenis. STIJL EN SPANNING Er is niet echt spanning in dit boek. Niemand wordt bestolen, niemand wordt vermoord. De stukjes waar een beetje spanning in zit zijn wanneer ze verlaten wordt door haar man, wat gaat ze nu doen? En als ze terug wil naar het klooster, zou ze ongemerkt binnen kunnen komen? Omdat je de schrijver niet kent, weet je ook niet of hij een eigen stijl heeft. Het verhaal is een groot gedicht met korte zinnen. Maar dat was in de Middeleeuwen gebruikelijk. Het lezen wordt hierdoor niet gemakkelijker. Volgens kenners wordt het verhaal gezien als het hoogtepunt van onze middeleeuwse geestelijke vertelkunst. Het is heel eenvoudig en eerbiedig geschreven.