Keuze We hebben dit boek in de klas gekregen. We konden kiezen uit een paar titels en dit leek ons het leukste verhaal. Het gaat over de liefde en in een groepje met bijna alleen maar meiden is dat al snel doorslaggevend. Daarbij is dit een boek met een verhaal wat enigszins bekend is. Het is een typische Maria-legende en die moet je ook een keer hebben gelezen. Het bleek een boek dat verplaatst kon worden naar de tegenwoordige tijd. Het standaard loverboy verhaal. Maar met de zekere humor, dit je overigens wel moet zoeken. Het is wel een leuk boek, maar het Maria-aspect is wat mij betreft iets te duidelijk aanwezig. Het is een boek met een wijze les en veel respect. Ik vind het teveel een cliché verhaal. Het is te duidelijk hoe het zal verlopen en er wordt heel veel tijd overgeslagen, waardoor het niet wordt opgebouwd. Beknopte samenvatting De non Beatrijs, een jonge vrouw uit een adellijke familie, is kosteres van een klooster. Zij is nog steeds verliefd op haar jeugdliefde en kan hem niet vergeten. Ze besluit het klooster te verlaten en met hem een nieuw leven op te bouwen. Na haar vlucht uit het klooster leeft ze 7 jaar gelukkig met haar geliefde, met wie ze 2 zoontjes krijgt. Na 7 jaar van rijkdom, breekt er een tijd aan van armoede. Het geld dat haar geliefde had mee genomen is op en werken kunnen ze geen van beiden. Haar geliefde vlucht en laat haar achter met de 2 kinderen. Gedurende 7 jaar moet Beatrijs haar lichaam verkopen voor geld om te kunnen overleven. Al die tijd blijft ze trouw bidden tot Maria, maar tot Christus bidden durft ze niet. Wanneer de 7 jaar om zijn, kan Beatrijs het niet meer aan en gaat terug naar de streek waar ze vandaan komt. Ze vindt onderdak bij een weduwe. Voor het eerst bidt ze weer tot Christus, en in die zelfde nacht krijgt ze een visioen: een engel komt haar vertellen dat ze terug moet naar haar klooster. En: dat ze dit ongemerkt kan doen omdat Maria uit medelijden 14 jaar lang haar plaats heeft ingenomen. Beatrijs gelooft het niet meteen en wacht nog 2 nachten, in beide nachten keert het visioen terug. Ze besluit terug te gaan naar het klooster en haar kinderen achter te laten bij de weduwe. Later in het verhaal blijkt dat de weduwe de kinderen opvoedt met benodigdheden uit het klooster en dat ze opgroeien tot goede mannen. In het klooster heeft niemand gemerkt dat Beatrijs weg is geweest en ze kan haar vroegere werk meteen weer overnemen. Helaas voor Beatrijs neemt berouw niet weg dat ze een zondares is en blijft tot het moment waarop ze gebiecht heeft. Wederom komt een engel haar duidelijk maken wat ze moet doen om haar plaatsje in de hemel terug te verdienen. Tijdens het jaarlijkse bezoek van de abt aan het klooster biecht ze al haar zonden op. De abt verleent haar absolutie en wil haar verhaal zelfs in de preek gebruiken als voorbeeld voor de anderen, maar dan wel zo dat niemand zal weten dat het om Beatrijs gaat. Want wonderen zijn er om geopenbaard te worden,
Analyse
Motieven Om de reden dat in het boek sprake is van het genre geestelijke epiek, ligt aan de belangrijkste motieven in Beatrijs een religieuze basis ten grondslag: - Bidden; - (On)trouw; - Zondigen; - Vergiffenis
Bidden, in dit verhaal voornamelijk in de vorm van Mariaverering, kan een motief worden genoemd, omdat Beatrijs deze handeling ook na haar ontsnapping uit het klooster, gedurende veertien jaar, dagelijks blijft uitvoeren. Bovendien is dit communiceren met de Christelijke figuren een van de belangrijkste handelingen binnen het geloof, in dit geval het christendom, wat dus in dit genre van geestelijke epiek eveneens een grote plaats in zal nemen. (On)trouw is bovendien een regelmatig terugkerend onderwerp in het verhaal. Deze abstracte bindingsfactor ligt ten grondslag aan veel van de onderlinge verhoudingen tussen de personages in dit verhaal. Beatrijs zelf is bijvoorbeeld trouw aan Maria, met een wederzijdse gevolgtrekking, aan haar kinderen en aan haar man. Daarentegen is ze de periode na het ontvluchten van het klooster ontrouw aan Christus, wiens bruid ze in de omsloten wereld was en weer zou worden. Een ander belangrijk aspect van het Christelijke geloof is het zondigen en het direct daaraan gerelateerde verkrijgen van vergiffenis. Deze twee aspecten vormen dan ook twee motieven in de Beatrijs. Concreet benoemde voorbeelden van zondigen door Beatrijs zijn: - Het ontvluchten van het klooster; - Het breken van de ‘gelofte van kuisheid’, het daardoor krijgen van kinderen en het in de prostitutie geraken; - Het overgeven aan weelde; de materiële bezittingen. - Bovendien zondigt Beatrijs’ man door zijn vrouw en kinderen zomaar in de steek te laten. Het echte verkrijgen van vergeving kan enkel door het uitvoeren van de biecht, wat slechts eenmaal, aan het eind van het verhaal wanneer Beatrijs weer teruggekeerd is in het klooster, tegen de abt gebeurt. Hiervoor is echter berouw nodig, wat Beatrijs op verschillende momenten in het verhaal toont: - Uit schaamte en berouw van haar daden, besluit ze namelijk te stoppen met het prostitueren en voortaan bedelend aan geld te komen. - Wanneer ze weer teruggekeerd is in het klooster, kwelt ze zichzelf door berouw voor haar daden aan God te tonen, wat echter pas werkelijk zal slagen wanneer ze de biecht aflegt. Personages De hoofdpersoon Beatrijs is mooi en (net als haar minnaar) van aristocratische afkomst. Ze is rein van geest, vroom en liefdevol. Ze offert haar eer (als prostituee) slechts op ter wille van haar kinderen; ze is en blijft een sympathieke figuur. Beatrijs wordt heen en weer geslingerd tussen de hoofse en de devote kant van haar persoonlijkheid, maar uiteindelijk triomfeert het geloof. Haar geliefde kent (in tegenstelling tot Beatrijs) trouw noch berouw. Hij is een genotzoeker en laat Beatrijs en de kinderen in de steek als de tijd van rijkdom voorbij is. Zodra zijn rol is uitgespeeld, verdwijnt hij uit beeld. De liefdesrelatie tussen Beatrijs en haar minnaar krijgt ideale hoofse trekjes (verheven minne, galante omgangsvormen), en het verhaal is realistischer (Beatrijs krijgt kinderen). Maar daarmee verliest het verhaal zijn theologische voorbeeldfunctie niet: wereldse liefde, trouwen
bezittingen zijn vergankelijke zaken, en alleen de hemelse liefde en trouw blijven. Wie zijn geloof behoudt, kan rekenen op de bijstand van Maria, de barmhartige middelares. Maria speelt als middelares een cruciale rol: dank zij haar kan zelfs de grootste zondaar, mits hij berouw toont, gered worden. Zij is de 'omnipotentia supplex' (de almachtig vrome), de toevlucht voor de mens in nood, het symbool van barmhartigheid. Perspectief en verteller Het perspectief van de Beatrijs is het hij/zij-perspectief. Beatrijs en de andere personages, worden namelijk gedurende het hele verhaal bij naam of met hij/zij genoemd, wat op een dergelijk perspectief duidt. Bovendien wordt in de allereerste alinea van het verhaal door een niet bij name genoemde verteller hulp gevraagd voor het juist beschrijven van het verhaal, wat deze persoon van horen zeggen te weten is gekomen. Omdat de verteller geen getuige van het wonder is geweest en het om die reden niet vanuit zichzelf kan beschrijven, is dit een tweede aanwijzing voor het hij/zij-perspectief. Tijd en ruimte Zoals uit de subtitel van het verhaal kan worden opgemaakt, speelt het verhaal zich af in de Middeleeuwen, in het verleden en is in 1225 in Middelnederlands op papier gezet. Dit verhaal over het leven van Beatrijs wordt in een chronologische structuur verteld. De verteltijd van het verhaal bedraagt exact 1038 zinnen, gevolgd door het slotwoord ‘Amen’. De duur van de vertelde tijd is echter, door gebrek aan informatie, moeilijk exact op te maken. Daarom is bij de enkele verschillende omgevingen waarin Beatrijs zich achtereenvolgens bevindt, vermeld hoe lang dit ongeveer geduurd zal hebben: -In het klooster; een (op)gesloten ruimte. Beatrijs bevindt zich hier vanaf haar twaalfde levensjaar. -In de wijde wereld; haar jeugdliefde achterna. Zeven jaar leeft ze in weelde en geluk, zeven daarop volgende jaren is ze echter gedwongen zich te verlagen tot prostitutie. -Weer terug in het klooster; terug in de veilig omsloten wereld.
Stijl Van het taalgebruik van dit verhaal, dat aan de bron staat van onze Nederlandse literatuur, kan niet veel bijzonders, als beeldende ruimtebeschrijvingen en (levende) dialogen, verwacht worden. Bovendien is de oorspronkelijke versie geschreven in het Middelnederlands, waaruit door ons, hedendaagse Nederlanders, behalve, met moeite, de betekenis, geen literatuurtechnische zaken als schrijfstijl kunnen worden opgemaakt. Opmerkelijk aan het verhaal echter, zijn de korte zinnen, strofen, omdat het een op dichterlijke wijze rijmend verteld verhaal betreft. Thema Het thema van dit verhaal luidt als volgt: Als je veel zonden begaat, maar hoopvol blijft en berouw toont door te bidden tot Maria, zul je vergeving krijgen. Titelverklaring De titel Beatrijs, een middeleeuws Maria-mirakel, is gemakkelijk te verklaren. De hoofdtitel, Beatrijs, verwijst namelijk naar het hoofdpersonage, Beatrijs, de goede en vrome non. De subtitel, een middeleeuws Maria-mirakel, duidt er allereerst op dat het verhaal een relatie heeft met de Middeleeuwen, in welke periode het verhaal zich dan ook afspeelt en het eveneens in de volkstaal geschreven of mondeling uit overgeleverd is. Het laatste gedeelte van de subtitel, Maria-mirakel, verwijst ten tweede naar de belangrijkste gebeurtenis die zich in het verhaal voltrekt; Maria, een gestorven, maar heilige vrouw, die bovendien de moeder en de ‘vrouw’ van de Heer is, neemt voor veertien jaren de plaats in van de ontrouwe, maar volhardend praktiserende non Beatrijs; een waar mirakel. Verwerkingsopdracht 31: De Middeleeuwen
a) Van de vier tot de middeleeuwse literatuur behorende genres, was de geestelijke epiek, waarin over heiligendaden en wonderen werd verteld, het meest godsdienstig van aard. Het verhaal Beatrijs, een Maria-mirakel, waarin het leven van de non Beatrijs wordt beschreven, behoort, zoals reeds uit de titel kan worden opgemaakt, tot dit genre. Niet zozeer God, maar de Heilige Maagd Maria staat in het verhaal, door het verrichten van een wonder, centraal. Bovendien zijn de belangrijkste motieven in dit verhaal, bidden, trouw, zondigen en vergiffenis, zeer belangrijke godsdienstige thema’s. Uit deze argumenten kan worden opgemaakt, dat in dit middeleeuwse werk God en de Christelijke godsdienst inderdaad een zeer belangrijke plaats innamen. b) Nadat Beatrijs, in cognito; onder een andere naam, haar levensverhaal aan de abt had gebiecht, is dit mirakel door zijn preek de wereld in gekomen. Dit verhaal was namelijk zo bewonderenswaardig dat het niet verzwegen mocht worden. Het belang van de godsdienstige waarden kwam duidelijk naar voren; iets wat voor zowel de rijke adel als de arme burgers, in de ogen van de geestelijken, een wijze en belangrijke les was. Het verhaal was dus niet zozeer voor specifiek één stand geschreven, maar kon als wijze les voor alle gelovigen worden beschouwd. c) Zoals in de vorige deelopdracht, b, beschreven is, heeft Beatrijs onder een andere naam haar levensverhaal gebiecht. Omdat de abt in dit wonderbaarlijke verhaal een zeer wijze les zag, maar zich tegelijkertijd aan het biechtgeheim diende te houden, heeft hij haar naam veranderd, opdat ‘niemand op ’t idee zal komen dat het jou en je kinderen is overkomen: niemand zal een vermoeden krijgen.’ Bovendien is niet duidelijk wie het verhaal uiteindelijk op papier heeft gezet: was het de abt, wiens naam niet bekend is, of was het iemand anders, die het verhaal van horen zeggen op dichterlijke wijze heeft verwerkt? Zeer waarschijnlijk is er sprake van het volgende: De abt heeft het verhaal in de taal van de wetenschap, in die tijd het Latijn, op papier gezet, waarna een beroepsdichter het op dichterlijke wijze in het Middelnederlands heeft vertaald en verwerkt. Dit kan uit de eerste alinea van de Beatrijs worden opgemaakt: Een niet bij name genoemde ik-persoon vraagt namelijk om hulp bij het vertellen van dit wonderbaarlijke verhaal. Uit bovenstaande tekst kan dus worden geconcludeerd dat in dit verhaal op drie verschillende manieren sprake is van anonimiteit. d) Het antwoord op de laatste vraag van deze verwerkingsopdracht, is eveneens eerder gegeven; in deelopdracht a wordt beschreven dat de Beatrijs tot de geestelijke epiek behoort. Er zijn verschillende kenmerken in het verhaal waaruit blijkt dat het tot het geestelijke genre behoort: - Het belangrijkste kenmerk is de aanwezigheid van de religieuze boodschap; na het begaan van al haar zonden, zal Beatrijs slechts door berouw en de genade van God vergeving verkrijgen. Iets waar uiteindelijk het gehele verhaal om draait (zie ook het kopje Thema en motieven in dit verslag): Als je veel zonden begaat, maar berouw toont, zul je vergeving, Gods genade, ontvangen. - Om het verhaal enigszins levendig en spannend te maken, heeft de hoofdpersoon van het verhaal eerst zeer diep moeten zinken, alvorens vergeving te krijgen. Deze vertelwijze kan eveneens in de Beatrijs worden onderscheden; Hoofdpersonage Beatrijs moest zich eerst voor zeven jaren verlagen tot prostitutie, voordat ze veilig en ongemerkt naar de ‘omsloten wereld’ terug kon keren. Eindoordeel Beatrijs, een middeleeuws Maria-mirakel, is niet alleen een verhaal dat zich in de Middeleeuwen afspeelt, maar is ook in deze periode door een onbekende dichter op papier gezet. Het vellen van een oordeel over dit verhaal slechts vanuit onze hedendaagse maatstaven, leek me dan ook niet redelijk. Graag zou ik de kwaliteit en de indrukwekkendheid eveneens vanuit een (min of meer) middeleeuws oogpunt willen benaderen. Deze beoordeling zal door de verschillende alinea’s heen gevlochten zijn.
Gebeurtenissen Het verhaal vanuit eigen maatstaven beschouwend, vond ik de verschillende gebeurtenissen tamelijk onwaarschijnlijk overkomen, terwijl de onwaarheid van de gebeurtenissen niet kan worden bewezen; wie kan met zekerheid beweren dat dergelijke Maria-mirakelen niet (hebben) bestaan? Voor de gelovige middeleeuwse samenleving zal dit verhaal dan ook waarschijnlijk min of meer als een bewijs voor het bestaan van God en Maria en een voorbeeld voor goed leven gefungeerd hebben. In onze hedendaagse maatschappij zijn bovendien nog steeds verhalen bekend van wonderen die in het bijzonder door Maria zijn verricht, waarbij men bijvoorbeeld kan denken aan de genezingen in Lourdes. Bovendien worden andere gebeurtenissen in het verhaal, zoals het in de prostitutie geraken, door onze vooruitstrevende blik nog steeds als iets verschrikkelijks ervaren. Hieruit kan worden geconcludeerd dat het niet zozeer de wonderbaarlijke en verschrikkelijke gebeurtenissen zijn, die onwerkelijk voordoen, maar dat de manier van vertellen de verschillende gebeurtenissen onwerkelijk naar voren doet komen. In het verhaal wordt door de dichter namelijk niet, zoals wij dat tegenwoordig gewend zijn, uitgebreid de gevoelens en gedachtes van de betrokken personages beschreven, wat het verhaal enigszins afstandelijk maakt. Naar mijn mening kan het verhaal hier echter niet op afgerekend worden; het staat aan de basis van onze hedendaagse literatuur en alle begin is immers moeilijk. Wanneer wij onze verworvenheden voor enkele ogenblikken achter ons zouden laten terwijl we dit verhaal beoordeelden, waren wij misschien wel onder de indruk van de wijze waarop de dichter zo’n 1500 jaar geleden de gedachten en gevoelens van de hoofdpersoon had weergegeven! Personen Evenals over de beschreven gebeurtenissen, kan ik, uit hedendaags oogpunt dit verhaal beschouwend, bij het beoordelen van de personages van het verhaal vertellen dat ze geen grote indruk op me maakten. Zowel de innerlijke gevoelens als het uiterlijk van de betrokken personages, werden naar mijn mening in het verhaal onvoldoende benadrukt; na het lezen van het verhaal kon ik me van alleen hoofdpersoon Beatijs al, geen goede voorstelling maken. Daar kan echter, evenals bij het voorgaande punt van deze beoordeling, tegenin gebracht worden te kijken naar de leeftijd van het verhaal. Wanneer men namelijk vanuit dat oogpunt zou beoordelen, toont Beatrijs in het verhaal juist enorme schande, schaamte en wanhoop over haar daden en wordt de lezer in haar leed meegetrokken. Vanuit dat oogpunt ligt dit verhaal zonder twijfel ten grondslag aan de hedendaagse psychische roman. Opbouw Het verhaal is in zijn geheel chronologisch verteld, omdat men in de Middeleeuwen waarschijnlijk geen andere vertelvorm kende. De opbouw van het verhaal kan daarom niet als lastig worden beschouwd, het verhaal liep min of meer als een (snel)trein; recht op het doel af zonder te stoppen of om te keren. Dit maakte het verhaal dan ook niet spannend, wat echter zoals reeds onder de kopjes Gebeurtenissen en Personen, eveneens door vertelwijze werd veroorzaakt. Wat ik over het algemeen plezierig aan een verhaal vind, is een gesloten einde; van het hoofdpersonage waarmee je je gedurende het gehele verhaal geïdentificeerd hebt, wil ik altijd graag weten hoe het, na alle problemen die hij/zij te verduren heeft gekregen, uiteindelijk met dit personage afloopt. Het gesloten einde van dit verhaal is in mijn ogen dan ook zeer prettig; Beatrijs is veilig teruggekeerd in het klooster, heeft haar wonderbaarlijke levensverhaal gebiecht en vergeving verkregen. Alles is weer pais en vree en het verhaal kan eindigen met ‘Amen.’ Taalgebruik Opvallend aan het taalgebruik en daarmee het verhaal, zijn de rijmende korte strofen, die Beatrijs’ levensgeschiedenis tot een verhalend gedicht maken. Vanwege het feit dat iedere strofe op de andere moet rijmen, is de woordkeuze in sommige gevallen beperkt. Bovendien betreft dit verhaal een vertaling van een middeleeuws werk, waardoor de woordkeuze ook daaraan aangepast moest worden. Het taalgebruik is dan ook niet gemakkelijk, wat voor mij persoonlijk echter niet betekende dat de details van het verhaal onbegrijpelijk voor me waren. Zoals reeds eerder in deze beoordeling is beschreven, heeft deze middeleeuwse literatuur door zijn prilheid ten aanzien van onze hedendaagse literatuur me niet bijzonder geraakt, evenals een enkele zin. De waarheid van bedoeling achter het verhaal, de vergeving door Maria en Haar Zoon, heeft me daarentegen wel geïntrigeerd: ‘Zóu het waar kunnen zijn?’. Vragen over het geloof rezen in me op; vragen waar ik tot op heden helaas geen overtuigend antwoord op kan geven. Vermoedelijk blijft er voor ons mensen, in navolging van Beatrijs, geen andere keuze dan te blijven bidden en geloven… Evaluatie Qua leeststijl ben ik een analytisch lezer. Tijdens het lezen van een boek, ‘duik’ ik als het ware in het verhaal, ga op zoek naar thema´s en motieven en probeer de gedachten en gevoelens van, in het bijzonder de hoofdperso(o)n(en) te doorgronden. Persoonlijk ben ik van mening dat deze manier van lezen enorm bijdraagt aan mijn verhaalbegrip en ik beleef aan de zoektocht naar patronen dan ook veel genot. Een gunstige bijkomstigheid is dat deze manier van lezen, bij het schrijven van een goed leesverslag, zie onder andere het onderdeel Analyse, verlangd wordt. In feite heb ik een groot deel van het verslag voor er maar één letter op papier staat, reeds voorbereid in mijn hoofd, waardoor mijn waardering voor het boek na het schrijven van een leesverslag nooit drastisch veranderd zal zijn. De uitdaging, die ik tot nu toe bij het schrijven van leesverslagen gewend was, namelijk het uitkiezen van de meest geschikte verwerkingsopdracht, werd me bij dit boek ontnomen. Deze verwerkingsopdracht vond ik van de sectie Nederlands geen slechte keus, aangezien dit boek ten aanzien van het thema Middeleeuwen gelezen moest worden, maar de hiervoor verplicht te lezen bladzijdes uit literatuurboek Metropool en de verwerkingsopdracht zelf, droegen niet veel informatie bij aan mijn reeds dit jaar opgedane kennis over de Middeleeuwen!