Zuurstofschuld door Toine Heijmans

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2021
• 330 pagina's
• Uitgeverij: Uitgeverij Pluim

Flaptekst

Eerste zin

Elk geluid komt van mijzelf en het is oorverdovend. Krakend duw ik de sneeuw samen tot een voetafdruk, en daarna de volgende – de inspanning maakt in mijn lichaam een gebulder los van bloed dat zich door dunne aders perst, van hartkloppingen, van hijgen; die hele machinerie van tweehonderd botten en vijf vitale organen klappert en huivert als een overtuigd schip.

Samenvatting

(Samensteller: Het is erg lastig een overzichtelijke samenvatting van deze roman te maken, omdat er o.a. geen chronologische volgorde van hoofdstukken in de roman zit. Bovendien worden er veel details over het klimmen meegedeeld. Niet in de laatste plaats zijn er problemen, omdat in het verhaal van Walter ook steeds historische gebeurtenissen van beroemde klimmers worden meegenomen. Die leiden af van de hoofdlijn. Gekozen is in dit verslag dan ook een vorm waarin in grote lijnen het chronologische verhaal van twee vrienden  is teruggekeerd )

Verleden
Walter Welzenbach (19) en Lennaert Tichy (21) leren elkaar kennen in een studentenstad in Nederland. Lenny leert telkens weer Walter de pijlers van een grote brug te beklimmen. Walter is meteen verkocht. Ze geven na een tijdje hun studie (resp. wiskunde en geologie)  op. Later vertrekken ze naar de Franse klimplaats Chamonix, waar ze hun klimkunsten tonen in de Alpen. Ze wonen samen in een oude Transit Ford.
Dat klimmen in de Alpen  is een nieuwe dimensie voor hen. Chamonix is het centrum voor het klimmen in het Europese hooggebergte. In een klimkroeg (The Office) ontmoeten ze andere beroemde klimmers zoals Alison Hargreaves. 

(Een ingelast hoofdstuk - blz. 120-124 - vertelt over Alison Hargreaves ( de eerste vrouw die zonder zuurstof en zonder sherpa's) de Mount Everest had beklommen. Ze werd bekritiseerd, omdat ze als huisvrouw haar kinderen had achtergelaten. Later (1n 1995) op weg naar de top van de beruchte K2 werd ze ingehaald door een verschrikkelijke sneeuwstorm. Ze stierf als 33-jarige, moeder van twee kleine kinderen, op de flanken van de verraderlijke berg. Tragisch is dat ook haar zoon Tom op een bergwand stierf, toen hij dertig was. Hun lichamen zijn nooit geborgen.)

Walter en Lenny gaan steeds bergen beklimmen in de Alpen. Maar het doet er zo langzamerhand al niet meer toe wie welke berg beklimt. Het gaat er feitelijk om het "eerste op de top" te zijn. Het enige wat je daarna nog kunt verbeteren is de tijd waarin of de leeftijd waarop je een berg kunt beklimmen. 

(Ingelaste informatie over Edmund Hillery die als eerste de Mount Everest bedwong met hulp van sherpa  Tenzing. De berichtgeving ovr de beklimming van Hillary was later volgens de sherpa onjuist. Hij zelf was de betere klimmer geweest, terwijl Hillary altijd het tegenovergestelde beweerde.)

Maar Walter en Lenny maken in Frankrijk ook mee dat twee klimmers, die een snelheidsrecord willen vestigen,  een bergwandroute van de beroemde Bogatti vernielen. Daarna proberen Lenny en Walter  naam te maken door op die berg een eigen nieuwe klimroute te maken. Maar als ze ver gekomen zijn, merken ze dat twee andere klimmers onder hen in de problemen zijn gekomen. Ze besluiten hen te redden: kameraadschap gaat vóór eigen glorie. Ze krijgen daardoor wel veel positieve publiciteit. Ze mogen lezingen geven en Walter schrijft een eerste klimboek.
Maar dan wordt het voor hen tijd om zich te gaan richten op de bergen in de Himalaya. Ze ze zien al meteen de commercialisering, als ze de Mount Everest willen beklimmen. 
Er volgt een verhaal over de beklimming van de Annapura, de gevaarlijkste berg in de Himalaya. De jonge Bart, Lenny en Walter beklimmen de berg. Lenny komt in de problemen maar hij wordt gered door Bart. In interviews deelt Lenny mee dat Walter hem gered heeft. Bart loopt schade op.

De vrienden blijven een tijd met elkaar klimmen, ze vestigen zich permanent in Chamonix. Walter begint aan een boek over de beroemde klimmer Toni Kurz.
Er volgt weer een ingelast hoofdstuk over die beroemde Duitse bergbeklimmer die in 1936 omkwam bij een poging om de Noordwand van de Eiger te beklimmen. Alle vier  expeditieleden  kwamen om het leven. Het lijk van Kurz hing een paar dagen voor iedereen zichtbaar langs de berg. 

Lenny laat later bij een nieuwe beklimming via een echofoto weten dat hij vader wordt van een meisje. Hij heeft namelijk een vriendin Valérie, ze zijn apart gaan wonen en de vrienden zien elkaar alleen in de weekenden. Het gelukkige paar vertrekt later naar Nederland waar Lenny een goede baan kan krijgen. Een paar jaar later zoekt Walter zijn bergvriend op in zijn huis in Voorburg. Lenny heeft nu een heel ander bestaan, waarin Walter niet meer past. Lenny heeft een baan, een vrouw en twee kinderen.

Vlak voordat Walter aan zijn laatste klimtocht begint, krijgt hij te horen van een longarts dat zijn longen er slecht aan toe zijn. Na een scan meldt de dokter dat hij een lelijke longembolie heeft. Klimmen is niet heel erg gezond voor je lichaam. Lenny verloor een paar vingers op een berg, Bart drie tenen.
Walter maakt na die slechte boodschap nog een klimtocht in de Alpen. Bart maakt hem duidelijk dat hij een eenzame klimmer is nu Lenny hem heeft verlaten. Dan rest er Walter eigenlijk nog maar één opdracht: voor de laatste keer nog een heel hoge berg beklimmen.

Walters laatste tocht op de berg van 8188 m
De roman begint met de afdaling van Walter en Monk, nadat ze de top van de 8188 meter hoge berg hebben bedwongen. Op de terugweg zien ze het bevroren lijk van een Chinese klimster. Monk wil helpen, Walter wil het bergen van het lijk overlaten aan de Chinese expeditie, die ook aan de afdaling bezig is. Zelf hebben ze flinke moeilijkheden op weg naar de top moeten overwinnen. 

De expeditie is georganiseerd door Bart, die ooit Lenny redde op de Annapura. Walter vraagt of hij mee mag. Op zijn eigen verantwoordelijkheid, vindt Bart.
Walter klimt het liefste helemaal alleen, maar de Canadese klimmer Monk (flink gesponsord als 'influencer') klimt op diens verzoek een dag of wat met hem mee. Zijn tent is echter onderweg naar boven  door het slechte weer  vernield en Walter is hem in de beroerde omstandigheden gaan zoeken. Samen zijn  ze enkele dagen gebonden aan hun tent ("tentbound") om te kunnen overleven.

Walter ergert zich eraan dat er tegenwoordig zulke grote groepen klimmers naar boven gaan. Gesponsorde bedrijven organiseren grote groepen gasten  of werknemers, wat de charme van het klimmen een stuk minder maakt. Er is in de sport sprake van een enorme commercialisering. Monk maakt filmpjes voor You Tube. 

De voorbereiding voordat de klimmers naar boven gaan, geschiedt in een basiskamp om aan de ijle lucht te kunnen wennen. De sherpa's voeren vóór de beklimming bezwerende rituelen op.
Op weg naar de top heeft Walter aan Monk verteld over zijn lichamelijke handicap: recent is bij een onderzoek door een longarts  duidelijk geworden dat hij een longembolie heeft. Dat is natuurlijk een gevaarlijk probleem bij het klimmen op grote hoogte, waar je snel een "zuurstofschuld" krijgt. Voor alle zekerheid heeft hij bij een Nepalese apotheker poeder gekocht dat hij kan mengen in zijn drinkbeker, waarna de dood snel en pijnloos kan intreden. Hij mengt het poeder voordat hij naar een hoger kamp vertrekt in zijn drinkbekers. Maar hij maakt er geen gebruik van. 

Personages

Walter Welzenbach

Walter is 19 jaar als hij in zijn studentenstad de twee jaar oudere student Lenny ontmoet. Die leert hem klimmen en Walter is meteen verkocht. Hij geeft zijn studie wiskunde op en vertrekt met zijn vriend in een oude Ford Transit naar Zwitserland. Samen gaan ze de Alpen verkennen. In het dorp ontmoeten ze bekende bergbeklimmers wat vooral voor Lenny stimulerend werkt. Hij is ook de betere klimmer van de twee. Hij leidt en Walter volgt, maar ze vormen een mooie eenheid. Maar een bergbeklimmer heeft steeds uitdagingen nodig: nieuwe bergen, nieuwe routes en gevaarlijker opdrachten. Zo verzeilen ze in de hoge Himalaya, waar Walter constateert dat er heel wat veranderd is. Het klimmen is handel geworden o.a. voor de sherpa's die er een boterham mee kunnen verdienen. Op de beruchte Annapura komt Lenny in moeilijkheden , de expeditieleider Bart redt hem en dat kost de jonge klimmer drie tenen. Overal vertelt Lenny dat zijn vriend Walter hem gered heeft. Walter ziet gaandeweg dat de interesse van zijn vriend terugloopt. Dat komt omdat die een huiselijk bestaan gaat opbouwen. Walter heeft die kans niet. Nergens wordt er in de roman iets verteld over zijn mogelijke belangstelling voor een vrouw of man. Zo eindigt het (soms zinloos lijkende) klimavontuur van een uiteindelijke eenzame man. Eventueel kan hij zijn toevlucht zoeken in een aangeschaft dodelijk poeder. Er wordt niet verteld dat hij er gebruik van heeft gemaakt.

Quotes

"Monk legt zijn rugzak af en geeft me zijn camera, haalt een vlag tevoorschijn met de naam van zijn sponsor en houdt die omhoog. En ik film hem, precies zoals hij me leerde. Monk lacht zoals je hoort te lachen op zo’n moment, zoals ze het daarbeneden graag zien, en probeert zijn duim op te steken, een gebaar dat verloren gaat in zijn dikke donshandschoen. Ik film." Bladzijde 18

"In het donspak zit een mens, zie ik, en Monk ziet het ook. Het is een vrouw. Ze zit met de knieën omhoog en steunt tegen een sneeuwbult, de linkervoet onnatuurlijk gedraaid. Handschoenen liggen als dode vogels op de grond; het gezichtsmasker met de zuurstoffles eraan geschroefd hangt los voor haar gezicht. Ze is van de Chinese expeditie en als ik naast haar kniel kijk ik in bevroren ogen: wijd open. Een flauwe glimlach, ze is gestold in een grimas." Bladzijde 24

"Eén. Twee. Drie stappen erbij, ja dat was de methode, alleen die stappen waren belangrijk, en mijn ademhalen." Bladzijde 175

"Monk, morgen staan hier honderdtachtig mensen op de top. Het is een uitzichtpunt geworden." Bladzijde 209

"Monk had gelijk: we waren vastgenageld op de berg, tentbound, en dat was alles." Bladzijde 261

Thematiek

De zin van het bestaan

“Wat wij doen, wat ik doe, is het allerindividueelste, meest egoïstische, allernuttelooste wat een mens kan doen.”, verzucht de verteller Walter Welzenbach in zijn roman. Hij beklimt de hoogste bergen van de wereld en beseft dat als je op de top staat (die meestal het lelijkste deel van de berg is) vraag je je af wat het nut is van die beklimming. Het streven van bergbeklimmers is toch eigenlijk om als eerste de berg te beklimmen. Als dat punt bereikt is, heb je er weinig meer te zoeken. Dan kun je misschien nog proberen de klimtijd op de berg te verbeteren. Of de jongste klimmer ooit of de oudste klimmer ooit proberen te zijn. In de laatste jaren die Walter en Lenny nog met elkaar meemaken, zien ze dat de klimsport ook nog eens in zijn nadeel veranderd is. De sport is gecommercialiseerd waar vroeger slechts enkelingen in moeizame expedities de ontberingen en de elementen moesten doorstaan, Het komt in de eerste decennia van de 21e eeuw voor dat er soms meer dan 180 klimmers in het basiskamp staan te trappelen om de moeilijkste bergen in de Himalaya te beklimmen. Dat moet toch de charme van vroeger hebben weggenomen. Die heldenverhalen van vroeger zijn er zeker, ook al waren dat natuurlijk ook verhalen waarbij aan de zin van het klimmen werd getwijfeld. Een voorbeeld daarvan is het verhaal van Alison Hargreaves, een jonge moeder die de beklimming van de beruchte K2 niet overleefde. Ze liet twee jonge kinderen achter. De wereld sprak er schande van. In het klimmen zie je vriendschappen terug, zoals die van de twee vrienden Walter en Lenny, waarbij de laatste fanatieker en een betere klimmer is. Hij leidt en Walter volgt. Dat kost hem een paar vingers en Walter krijgt uiteindelijk een longembolie. Dat is de stevige prijs voor een leven als bergbeklimmer. Bij Lenny verandert er bovendien wat in de uitoefening van zijn hobby. Hij laat tijdens een beklimming vol trots een echo van zijn nog in de buik van haar moeder zittende dochter zien aan Walter. Later verhuist hij naar Nederland en als hij daar twee kinderen heeft, is de zin van het bestaan voor Lenny veranderd. Walter heeft dat gevoel niet: hij wil nog één keer een hoge berg beklimmen. Hij weet dat hij een ernstige longembolie heeft en wanneer hij voelt dat hij de tocht niet kan overleven, heeft hij een dodelijk poeder dat hij in Nepal heeft gekocht achter de hand. De strijd tegen de natuur kun je verliezen, maar het noodlot wil hij in eigen hand houden. Hij is immers de eenzame klimmer, zonder vrouw of kind achter te laten. De zin van zijn leven lag alleen in de bergen. Dan is het triest om te moeten vaststellen wat hij zegt op pagina 9: "Hierboven zijn heeft geen betekenis.... dat is het allermoeilijkste om te begrijpen." En op blz. 10: "Gefeliciteerd met mezelf dan maar, ik, de fanaat heb opnieuw het niets bereikt."

Motieven

De dood

De dood klimt altijd mee en ligt op de loer om zijn beloning op te eisen. . Talloos zijn de verhalen van de bergbeklimmers die tijdens een beklimming of juist tijdens een afdaling het leven lieten. Sommige lichamen worden jaren later of zelfs nooit meer teruggevonden. De dood komt terug in de ingelaste verhalen over Alison Hargreaves en Toni Kurz.

Vriendschap

Walter en Lenny sluiten vriendschap wanneer ze beiden student zijn. Bij een brug (over de Waal bij Nijmegen?) liggen hun eerste klimervaringen. Ze trekken naar Chamonix om de Alpen te bedwingen en klimmen samen later in de hoge Himalaya. Klimmers willen altijd meer en hoger. Lenny is altijd de voorste bij het klimmen, Walter volgt hem. Vaak woordeloos, wat zonder woorden moet je elkaar kunnen vertrouwen. (blz. 217: "Ik geloof dat wij elkaar nodig hebben zoals de wijzers van een klok: de één gaat wat sneller dan de ander maar solo stellen ze allebei niets voor. Het is een scheef evenwicht, maar het is een evenwicht, onze vriendschap moet uit balans zijn, anders is het geen vriendschap meer.") Er is ook vriendschap bij de bergbeklimmers onderling. Wanneer twee klimmers naar de top willen, komt het voor dat ze die poging opgeven om andere, in nood verkerende klimmers te helpen. Dat doen Walter en Lenny een keer bij twee klimmers in de Alpen. Walter helpt bij zijn laatste beklimming Monk die in een zware sneeuwstorm op de hoge berg zijn tentje is kwijtgeraakt. Hij gaat op zoek naar de man en vindt hem. Hij sleept hem mee naar zijn eigen tentje en ze zitten dagen lang vast in het kleine tentje (tentbound) maar ze redden het. Zonder hulp van Walter zou Monk het niet gered hebben. Er komt een "kink" in de vriendschapskabel tussen Lenny en Walter, wanneer Lenny vader van een dochter wordt en trouwt met Valérie. Ze krijgen een huiselijker bestaan in Nederland; dat moet Walter met zijn eigen ogen constateren. Daarna is hij min of meer een eenzame klimmer.

Eenzaamheid

Het klimmen wordt ook gekenmerkt door existentiële eenzaamheid. In de bergen ben je als mens maar een heel klein onderdeel van de natuur. De reusachtige bergen in de Himalaya maken je nietig. (blz. 172 "Je moet bang zijn om te klimmen, en dat ben ik niet meer. Je moet alleen zijn, onafhankelijk zijn, ook als je met anderen bent. Je moet ervan uitgaan dat er niemand is die je kan redden. Zoveel mogelijk uitschakelen, daar komt het op neer, en een pact sluiten met jezelf. [....] Zelfs vriendschap is gevaarlijk daarboven, omdat het afleidt."

Vrijheid

Door te lezen over de prestaties van Walter en Lenny leer je als lezer welk gevoel van vrijheid bij het beklimmen van hoge bergen loskomt. Het is waarschijnlijk te vergelijken met solo zeezeilen. Over die vrijheid schreef Toine Hermans al eerder de roman "Op zee."

Motto

Wat een afgrond werkelijk is, kun je alleen aan den lijve ervaren.
– Ludwig Hohl, Bergfahrt

Ik wist dat het einde nabij was, maar het was het einde waarnaar alle klimmers verlangen – een einde dat past bij hun bezetenheid.
Ik was de bergen dankbaar dat ze die dag zo mooi voor me waren geweest, en ik was net zo onder de indruk van hun stilte als ik in de
kerk was geweest. Ik voelde geen pijn en maakte me geen zorgen.
– Maurice Herzog, Annapurna, premier 8000

Opdracht

Voor Sander die me leerde klimmen,
Voor Lennaert en Don die me leerden leven.

Titelverklaring

Het wekt geen verbazing dat de titel in een klimroman "zuurstofschuld" is. Op grote hoogte (vooral boven de 8000 meter) is er gebrek aan zuurstof vanwege de ijle lucht. De titel komt op blz. 99 letterlijk in de tekst voor: "Zuurstofschuld!"riep Lenny, "je moet klimmen op zuurstofschuld!"

Structuur & perspectief

De roman wordt onderverdeeld in hoofdstukken die alle de titel hebben van een hoogte boven zeeniveau. De laatste tocht van Walter is op een niet bij naam genoemde berg van 8188 meter in de Himalaya. De hoofdstukken die over de laatste tocht gaan, krijgen dan ook die titel mee. Dan zijn er nog beklimmingen in Frankrijk en die variëren van 1300 tot 3500 meter. In Nederland zijn er plaatsen die op 11 meter hoogte  en zelfs 3 meter boven zeeniveau (Voorburg) zijn.
De roman eindigt met de afdaling van de naamloze hoge berg. Er is dan ook geen sprake van een chronologische opzet van de roman. Er zijn diverse tijdlagen die door elkaar lopen. (de kennismaking van de vrienden Walter en Lenny, hun vertrek naar Frankrijk, de klimtochten in de Hymalaya en het vaderschap van Lenny.)

Er is een ik-verteller, Walter Welzenbach, die achteraf vertelt in de o.v.t. en soms passages in de o.t.t.  Wat ook bijzonder is dat er een paar hoofdstukken gewijd zijn aan beroemde bergbeklimmers. Gedurende het gehele verhaal verwijst Walter naar beroemde beklimmingen of juist fatale ongelukken met beroemde klimmers. Hij wijdt ook twee speciale hoofdstukken aan Alison Hargreaves  en Toni Kurz. Het zijn de enige twee hoofdstukken die geen hoogtemeters aangeven. 
 

Decor

De bergen vormen het decor van deze roman. Het begint in het laagland Nederland  waar de vrienden Walter en Lenny steeds weer een brugpijler beklimmen. Ze doen dat in hun studentenstad (die niet bij name wordt genoemd, maar het is waarschijnlijk Nijmegen.) Later vertrekken ze naar Chamonix in Oost-Frankrijk waar ze de Alpen beklimmen. Het belangrijkste decor is het Himalyagebergte waar ze bergen beklimmen van meer dan 8000 meter hoogte.

Walter is een geroutineerde klimmer geworden. Hij is meer dan veertig jaar aan het klimmen. De laatste tocht in de Himalya is een tocht die erg actueel is, want Monk (de buitenlandse klimmer met wie Walter een gedeelte van de beklimming aflegt, maakt als influencer  filmpjes voor YouTube en Instagram. Er wordt geen actueel jaartal genoemd. 
Walter die nu op middelbare leeftijd is gekomen, klimt vanaf zijn negentiende, nadat Lenny hem enthousiast had gemaakt bij het beklimmen van de brugpijlers.

 

Stijl

De stijl van Toine Hermans is in deze klimsportroman poëtisch. Hij schrijft heel fraaie metaforen over de lbergandschappen die hij beklimt.

Daarvan een paar voorbeelden:
- (blz. 15) "Lager, nog lager zie ik de Chinezen komen, in bedegang. In hun wereld is niemand alleen: samen schuiven ze de berg op als een Zwitserse trein, in het rood van de natie."
- (blz. 88) ""Ik groette de sherpa' s en ze groetten terug. Het was hun terrein: als de berg een bruid was, waren zij de ceremoniemeesters, een seizoen lang klommen ze de berg op en af, met hun dromen en verwachtingen waar niemand naar vroeg, en ik voelde me een toerist.
- (blz. 144) "We trapten de berg aan flarden- dat waren we aan het doen. We vernielden de wand, en onze eigen route. We voelden de berg huiveren, koortsig, die gedachte liet me niet meer los. De wand was ziek, verkeerde in ademnood en wij maakten er misbruik van. We beklommen een wond, en waarom? Om de geschiedenis in te halen."
- (blz. 181) Ook de lijken gingen als vuilnis de berg af. Ze pasten niet langer in de mythe van de Himalaya-klimmen. De berg mag helden opleveren, geen verliezers, voor je het wist gingen ze in hun grijns bevroren doden rond op Instagram en You Tube, zombies uit een bovenwereld, iets om hoofdschuddend naar te kijken. De overblijfselen van een mens doen het altijd goed onder de levenden."

Slotzin

Maar het was een mooie dag om bovenop mijn laatste berg te staan, met alles wat ik meedroeg, met mijn schouders vol gebeurtenissen.

Beoordeling

Mooi geschreven roman over vriendschap, vrijheid en eenzaamheid. Er wordt echter heel gedetailleerd over de beklimming van beroemde bergen geschreven. Wie niet zoveel met de bergsport te maken heeft, kan dit als een nadeel zien. In de vertelling van Walter bouwt hij namelijk ook informatie in over beroemde bergbeklimmers uit het verleden. In feite hebben die niets met het verhaal van de twee vrienden (Walter en Lenny) te maken De structuur van de roman is ook niet eenvoudig. Je moet goed nadenken welk hoofdstuk in de chronologische volgorde past. Het is dus geen gemakkelijke roman. Maar het is een roman die in fraaie  woorden geschreven is. Wie dat zoekt, heeft hier een kans.

Recensies

"Tja, wat heeft een mens te zoeken in het hooggebergte, vraag je je misschien af. Het is er koud, levensgevaarlijk. Vaak halen de klimmers de top wel, maar op de terugweg lazeren ze de helft van de tijd in een ravijn, vriezen ze dood of lopen ze domweg de verkeerde kant op en wordt nooit meer van ze vernomen. Voor een oude man vormt het gebergte de ideale omgeving om discreet en voor altijd in te verdwijnen. Voor de jonge man is het hooggebergte iets wat bedwongen moet worden. Overwonnen. Punt is natuurlijk dat die ambitie vaak in tranen eindigt." https://leesbeest.nl/zuur...e-heijmans

"Zuurstofschuld’ is een roman over verbondenheid in eenzaamheid, over de onbeheersbare drang een bepaalde prestatie te leveren, waarbij je weet dat je laatste uur geslagen kan zijn. Blind vertrouwen je enige houvast. Een wonderschoon boek!" https://www.hebban.nl/rec...stofschuld

Bronnen

Radio-interview op NPO1 met de schrijver van de roman.

https://www.tzum.info/202...er-slapen/

Overhoor jezelf