Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 224 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Ik zag haar voor het eerst op een woensdag in september of oktober. In de provincieplaats waar ik in die tijd woonde draaide eens per week een cinefiele film, die door een kenner werd ingeleid.

Samenvatting

In een klein zaaltje worden bekende  films  gedraaid die door een filmkenner worden toegelicht. De 27-jarige leraar Nederlands  Paul ontmoet daar de twee jaar oudere, knappe vrouw Ava, die een artsenstudie heeft voltooid. De inleider is haar vader. Paul en Ava raken aan de praat. Ze  houden beiden van films en boeken en hebben ook net een verbroken relatie achter de rug. Christine, de ex van Paul, is  vreemd gegaan  met haar sportleraar en wil met die man verder door het leven. Peter, de ex van Ava, was haar grote eis om in een relatie voortdurend passie te voelen meer dan zat.  Deze kenmerken  zijn de basis voor hun vriendschap tussen Ava en Paul.   Allebei zijn ze weer op zoek naar een vorm van liefde. Ava gaat voor de spanning  en de passie, Paul zoekt vooral naar de veiligheid binnen een relatie.

Ze praten er voortdurend met elkaar over geborgenheid. Hun tegenstellingen- het zijn echte tegenpolen- en de gesprekken daarover,  vormen een zoektocht naar de vraag wat ware liefde eigenlijk is. Ze proberen het beiden te zoeken in andere  partners. Daarbij is seks, lust en passie voor Ava heel belangrijk. Als ze een huis zoekt, doet ze een vluggertje met de makelaar en als ze een zelfmoord moet onderzoek op het station in Brussel, valt ze voor de  betrokken treinmachinist Bernard. Ze heeft met hem spannende seks op allerlei verschillende en spannende plekken (zelfs op het kerkhof van zijn vader.)

Steeds keert Ava terug  naar Paul, vooral als ze het even niet ziet zitten in het leven (haar mislukte stage op Haïti, waar ze flink ziek wordt) of in een relatie met de treinmachinist (die ze eerst heel puur vond, maar die nu zelf wil veranderen, omdat hij een minderwaardigheidscomplex heeft).  Aanvankelijk is ze in opperste staat van geluk, maar dat is vaak bij Alva. Bovendien lijkt Bernard jaloers te zijn op de relatie tussen Ava en Paul.

Paul probeert een relatie te vinden  via contactadvertenties (het verhaal speelt zeker  niet in de tijd van Tinder en Instagram)  Zijn eerste date is met de boomlange Louise  die hij fysiek onaantrekkelijk vindt. Lichamelijk gebeurt er dan ook helemaal niets. De tweede is met Esther.  Met haar  vindt wel seks plaats, maar die is volkomen passieloos, meer technisch. De derde date volgt uit een contactadvertentie met Bénédicte. Dat is niet een eerste klas schoonheid, maar ze is ook niet echt lelijk. Maar als het bij de eerste ontmoeting al op orale seks uitdraait en de volgende keer een sterk op heftige lust geënte sekspartij wordt, lijkt dat toch kans van slagen te kragen. Maar op het moment dat Paul zijn orgasme krijgt, is hij er ook meteen klaar mee. Hij moet nu nog een mooie manier vinden om weer van Bénédicte af te komen. Dat doet hij tenslotte na een wandeling over een graf in haar woonplaats.  Hij maakt bruut een einde aan de relatie. Ze roept dat hij een klootzak is die haar alleen maar wilde neuken.

Op dat moment heeft Ava ook even genoeg van haar relatie met Bernard (die wil te veel veranderen) en ze keert tijdelijk terug naar het huis van Paul. Misschien kan het dan toch nog wat worden tussen die twee. Ava's zus heeft intussen een baby gekregen en ze wil die graag op zoeken. Terwijl Paul zich aanbiedt om mee op bezoek te gaan,  meldt Ava dat ze weer een afspraak heeft met Bernard en die zal haar komen ophalen. Dat gebeurt ook. Ava en Paul zullen elkaar nooit krijgen: er is geen liefde tussen hen, maar vriendschap.  
 

Personages

Paul

Paul is 27 jaar, leraar Nederlands en net verlaten door zijn vrouw Christine (ze ging vreemd met een sportleraar) als hij Ava ontmoet. Ze zitten bij een culturele film, hebben belangstelling voor boeken en zijn beiden intelligent. Ze zijn alle twee op zoek naar liefde, maar voor Paul is dat een ander begrip dan voor Ava. Hij zoekt bij een vrouw veiligheid en geborgenheid, omdat wilde passie een leven lang niet mogelijk is. Zijn seksleven met Christine was niet bruisend (ze wilde bepaalde vormen van seks niet) maar erg vaak heeft hij daarvan niet wakker gelegen. Hij kampt met eenzaamheid en volgens Ava ook nog met bindingsangst. Voor de eenzaamheid heeft hij een hond (Fjodor) en zijn liefde wil hij graag winnen via een contactadvertentie. Dat is niet erg sprankelend als je 27 jaar bent. Overigens ogen beide personages in "Zonder Liefde" veel ouder. Met de dates via de contactadvertenties loopt het bovendien niet goed af, omdat boven het beeld van de betrokken vrouw altijd Ava zweeft. Zelfs bij de seksueel talentrijke Bénédicte (zeker vergeleken bij Christine) geniet hij maar even van de lichamelijke kwaliteiten om de relatie kort daarop toch min of meer als een hork te verbreken. Hij laat haar eigenlijk gewoon stikken. En dat terwijl hij ontkent dat hij verliefd is op Ava. Maar zij gaat daarna ook weer spoorslags terug naar haar 'treinvriend' Bernard.

Ava

Ava is twee jaar ouder dan Paul. Ook haar relatie is verbroken, omdat haar vriend Peter niet meer op kon tegen haar voortdurende eisen van een passievolle relatie. Dat zou volgens Ava eeuwenlang moeten duren. Er mag geen sleet op de liefde komen. Tijdelijk valt ze steeds terug op Paul. Dat is lekker makkelijk. Je hebt even geen zin om bij je moeder in te trekken, of er is geen huurhuis beschikbaar en je kan altijd terecht bij een vriend. Ava leeft bij seksualiteit: zo doet ze doet het overal met de treinmachinist: in de open lucht, in de treincabine en zelfs op het kerkhof van zijn vader. Is dat passie of is het gewoon lust ? Maar ook dat is niet genoeg. De treinmachinist wil zich ontwikkelen. Dat is toch niet zo vreemd, als je met een minderwaardigheidscomplex te kampen krijgt. (Zijn vriendin is immers arts) Maar Ava wil dat niet, omdat hij dan zijn puurheid zou verliezen. Zij zou moeten paardrijden van hem. Ook daar is toch niets mis mee. Omdat Ava vanuit de ik-figuur Paul wordt beschreven, kun je niet zeggen os Ava ook een kind verlangt, omdat haar zus er inmiddels één heeft gekregen. Ze laat op dat moment net zo gemakkelijk Paul weer in de steek, omdat ze na één telefoontje al weer op Bernard wacht. Zo rijdt ze uit het leven van Paul. maar goed ook, want het was nooit wat geworden tussen Ava en Paul. Zo'n vrouw zou je in werkelijkheid toch ook niet willen hebben als partner.

Quotes

"Het staat me niet meer bij welke film we die eerste keer zagen. Misschien zou ik hem onthouden hebben als ik toen had beseft dat daar onze gezamenlijke toekomst begon. Die avond kwam ik echter alleen haar naam te weten. Aan het eind van de film nodigde haar vader wie dat wou uit om in een café wat na te praten. Ik ben meegegaan omdat ik nog niet naar huis wilde, waar behalve mijn hond niemand op me wachtte." Bladzijde 8

"Drie jaar eerder was ik met Christine naar een vrijstaande huurwoning aan de rand van een uitgestrekt natuurgebied verhuisd. In de lente kon ik ’s nachts het aanhoudende gekwaak van de kikkers in de vijver horen, in de zomer kleurde de bloeiende hei het landschap purper, in de herfst ging ik onder eiken en dennen naar cantharellen, doodstrompetten en eekhoorntjesbrood zoeken. Toen Ava de eerste keer bij mij op bezoek kwam maakte ik een risotto met zelfgeplukte paddenstoelen." Bladzijde 13

"Ava zelf was voor arts gaan studeren om geen leraar te hoeven worden, haar vier jaar jongere zus had er wel voor gekozen. Dat ik zelf leraar was nam ze me niet kwalijk, zei ze lachend. En ze vroeg of ik ook alles beter wist." Bladzijde 11

"Ava' s stemming was al die tijd somber. Hoe ver ze ook in de toekomst keek, er was geen licht aan het eind. De kaap van de dertig in zicht en daar stond ze met lege handen. Al haar vrienden van vroeger hadden een inspirerende baan, een leuk huis, sommigen hadden kinderen." Bladzijde 21

"Ava had het terloops nog over een boek dat ze aan het lezen was, iets esoterisch over de vier pijlers van geluk. WEerk , liefde, wonen, gezondheid , dat alles moest stabiel zijn om gelukkig te zijn, zei ze. Zij scoorde nul op vier. "En jij drie op vier", rekende ze me voor. "Ik ben dus voor vijfenzeventig procent gelukkig.", concludeerde ik. "Nee, want .één wankele pijler is voldoende om je helemaal uit je evenwicht te brengen...."" Bladzijde 21

Thematiek

Liefdesrelatie: onbereikbare liefde

Het draait in deze kleine roman allemaal om de liefde. Twee mensen die elkaar graag mogen, zijn toch elkaars tegenpolen en daarom zullen ze nooit bij elkaar komen. Paul (27) zoekt in een relatie vooral rust, geborgenheid en bescherming. Ava (29) wil een levenslange passievolle relatie, wat natuurlijk ook een onhaalbare kaart is. Zij wil seks en lust en passie in haar leven, kortom avontuur. Daarin past Paul niet.

Motieven

Eenzaamheid

Een leven zonder liefde is een eenzaam bestaan, vindt Paul. Hij voelt zich ook eenzaam. De hond Fjodor moet o.a. zijn eenzaamheid proberen op te lossen.

Seksualiteit

Seks speelt een belangrijke rol in het leven van vooral Ava. Ze wil graag passievolle en vaak snelle seks (o.a. de makelaar, Bernard) Voor Paul speelt het minder een rol, maar datgene wat Bénédicte presteert op zijn eerste en tweede date doet bij hem de lust opkomen. Maar juist na de tweede keer seks met haar, knapt hij er ook weer volledig op af. Paul en Ava hebben zelf nooit seks met elkaar gehad.

Jaloezie

In de liefde komt jaloezie erg vaak voor. Bernard is jaloers op Paul, omdat hij gemerkt heeft dat die verliefd is op Ava. Paul is ook wel jaloers op Bernard, omdat die vaak en heftige seks heeft met Ava.

Overspel

Christine, de ex van Paul, had een half jaar een overspelige relatie met haar sportleraar, voordat ze van Paul weg ging. Paul bekent later, nadat ze van hem afgegaan is, dat hij ook een keer overspel heeft gepleegd tijdens een schoolreis naar Praag.

Motto

Er zijn drie motto's: ze hebben alle drie met liefde en seks te maken.

En Emma was benieuwd wat men in het leven nu precies verstond onder verrukking, passie, roes, woorden die zij in de boeken zo mooi had gevonden.
(Gustave Flaubert , Madame Bovary)

En wat seks betreft[...] het was enkel een cocktailterm voor een sensatie die je een tijdlang opkikkerde, om je dan vodderiger dan ooit achter te laten.
(D.H.Lawrence - Ladt Chatterley's lover)

Zonder Liefde warme liefde
Waait de wind de stomme wind
(Jaques Brel, "Marieke") 

 

Het eerste motto is van toepassing op Ava. Ze wil voortdurend passie in haar relaties.
Het tweede motto is meer van toepassing op Paul/ Wanneer hij seks heeft gehad met  Benédicte is hij verbaasd en blij verrast  door haar seksuele honger,(lust)  maar als ze eenmaal  geneukt hebben, is hij er klaar mee.
Het derde moto verwijst naar de titel en heeft betrekking op de relatie tussen Paul en Ava. Ze houden van elkaar als vrienden, maar ze hebben nooit seks gehad, omdat ze beiden iets anders zoeken in hun relaties. het zijn twee tegenpolen. En zonder liefde waart er alleen een stomme wind.

Titelverklaring

De relatie tussen Ava en Paul is er één zonder de ware liefde. Ze zoeken beiden iets anders in hun relatie. Het zijn tegenpolen die elkaar nooit zullen bereiken. (Zie ook het derde motto) 

Structuur & perspectief

De structuur van het verhaal is eenvoudig: een opbouw in 22 hoofdstukken die geen titel en geen nummering hebben. De scheiding van hoofdstukken wordt gevormd door witregels die op een nieuwe bladzijde beginnen. 
Het is een vrijwel chronologisch verteld verhaal dat ongeveer één jaar vertelde tijd in beslag neemt. het einde begint waar het begin van de roman  een jaar eerder ook begon. (Een soort palindroomstructuur, vindt ook Brijs in een interview in Literair Nederland.)
De verteller is de 27-jarige Paul, hij is leraar Nederlands en heeft net een relatie beëindigd.  Zijn vrouw is weggelopen bij hem.  Paul is een achterafverteller (o.v.t.) en uit een enkele zin valt op te maken dat het jaar van hem met Ava ook ver achter z'n rug ligt.
(bijv. blz. 196: "Ik vraag me af of ze die foto's heeft bewaard. Misschien alleen die van haarzelf. Al zou het me niet verbazen dat ze het rolletje nooit heeft laten ontwikkelen.") 

Decor

Het decor is een Vlaamse provincieplaats (die ongeveer anderhalf uur treinen van Brussel ligt, want Paul gaat een keer met de trein van zijn huis naar Brussel). De plaats wordt niet met name genoemd. 

De tijd is in ieder geval vóór het tijdperk waarin de euro (1 januari 2002)  wordt ingevoerd. Ava betaalt een keer met Belgische Franken. Dat moet dus waarschijnlijk aan het einde van de 20e eeuw zijn. Maar ineens staat in de tekst dat Ava al een mobiele telefoon heeft. Dat hoeft natuurlijk niet de modernste smartphone te zijn. Maar je kunt er wel mee bellen en ook berichtjes mee versturen.  (Geen Whatsapp) 
De vertelde tijd ligt tussen twee seizoen eekhoorntjesbrood plukken in: dus ongeveer een jaar.

Stijl

De stijl van Brijs is mooi. Niet moeilijk om te volgen, geen lastige woorden, geen complexe zinnen.
Hij schrijft  realistische en vlotte dialogen.  Ook over seks is hij in deze roman vrij expliciet: orale seks, neuken en masturbatie worden vrij duidelijk uit de doeken gedaan.  

Je kunt in de roman ook een groot aantal fraaie zinnen/metaforen zien, die je nog wel eens een keer wilt nalezen.
(blz. 75|) Ook zij was na de schipbreuk van mijn huwelijk voorgoed van me weggedreven, samen met nog     andere familieleden en vrienden van Christine, die uiteindelijk slechts verstekelingen in mijn leven zijn gebleken."
(blz. 141) In onze verliefdheid streven we naar de grootste gemende deler, maar eindigen doen we bij het kleinste gemene veelvoud.   
(blz. 209) Omdat je er niet voor gemaakt bent, dacht ik, net zo min als ik, onze harten zijn zwerfhonden die nooit een thuis zullen vinden." 
(blz. 198) Aan de bar zat een man, zijn bovenlichaam krom als een komma over zijn bijna lege bierglas gebogen.
(blz. 197) Ik legde mijn hand op haar rechterbil en wist dat ik nog maar een klein duwtje hoefde te geven om haar de tempel in te leiden. Eros en Thanatos. Liefde en dood.

Nee, Wat de stijl betreft zit het in deze roman van Brijs wel snor.

 

Slotzin

Ik hoorde een portier dichtslaan en stak een volgend plakje eekhoorntjesbrood in mijn mond. Toen keerde het onweer terug vanwaar het was gekomen. Alsof de wind plotseling was gedraaid.

Beoordeling

Ik volg Stefan Brijs al voor scholieren.com sinds hij de werkelijk schitterende roman "De Engelenmaker " schreef. Op mijn advies destijds hebben veel van mijn leerlingen dit boek gelezen en de meeste reacties waren enorm positief. Ze stimuleerden in die tijd elkaar om toch vooral dit (heus niet zo malse) boek te lezen. 
Ook het schitterende boek over de toch in Nederland vrij onbekend gebleven WO I was in mijn ogen een topper in de literatuur. ("Post voor mevrouw Bromley") Beide boeken waren voorbeelden waarover je graag met anderen wilt praten. Ze maken ook na het lezen diepe indruk.
Ik snap natuurlijk ook hoe moeilijk het is om na een tweetal geweldig geslaagde boeken een opvolger te maken, maar dat is Stefan Brijs tot nu toe niet gelukt.

Want hoe anders is het met dit boek gesteld. Ja, het is een verhaal over liefde en over twee tegenpolen die elkaar niet kunnen missen, maar zeker ook geen liefdesrelatie kunnen opbouwen. Over de onbereikbare liefde is in de literatuur al heel  veel geschreven.
En de eerlijkheid gebiedt me nu toch te zeggen dat de bijdrage van Brijs aan dit thema, zeker geen onuitwisbare indruk op me heeft gemaakt. 

De roman is vlot en stijlvol geschreven, maar het verhaal kabbelt voort  en je hoopt misschien als lezer nog op een happy end, maar het is ook weer niet zo verrassend dat dit er zelfs niet in zit.
De roman is fraai uitgegeven, heeft een lekkere bladspiegel, is vrij dun  en is dus ook gemakkelijk te lezen (en misschien daardoor  toch aantrekkelijk voor scholieren). Maar indruk maken, nee dat is Stefan Brijs met  deze roman bij mij zeker niet gelukt. Daarvoor is alles "te gewoon."
Jammer. 

Recensies

"Voor mij was Zonder liefde al snel een geslaagd boek. De schrijfstijl van Brijs voelde als thuiskomen; fijn en begrijpelijk, ik voelde me als een vis in het water. Zonder liefde is zeker geen boek vol met spannende gebeurtenissen of mysterieuze verdwijningen, eigenlijk kabbelt het verhaal gewoon voort. Maar als je mij een beetje kent, is dat nou precies het soort boek waar ik van houd. De ontwikkeling van de personages Paul en Ava staat centraal en doordat Brijs alleen maar het verhaal vertelt, zonder er een oordeel aan te hangen, voelde het heel natuurlijk aan. Mij werd als het ware een kijkje gegund in het liefdesleven en in de gedachtes van twee personen, waardoor ik weer meer leerde over hoe je de liefde zou kunnen zien." https://www.eenlettermeer...e-s-brijs/

"Toch mist Zonder liefde de betovering die de roman uitzonderlijk maakt. De noodzaak is er niet, het kabbelt maar wat voort. De prikkeling en spanning die de achterflap belooft was er niet. Misschien komt het doordat je alles vanuit het perspectief van Paul ervaart. Dit maakt het wat vlak en eentonig, zoals het personage zelf. Ik heb niet gelachen of gehuild, ik werd niet boos, was nimmer verongelijkt of leefde heel erg mee; ik heb alleen mee mogen lopen in het leven van twee twintigers die het ook allemaal niet weten of op orde hebben. Het voelt vertrouwd, maar niet uitzonderlijk. Brijs schrijft makkelijk en toegankelijk. Als je het boek een aantal dagen weglegt, zit je binnen no time weer in het verhaal. Maar uitzonderlijk? Nee, in geen geval. Waar Brijs me met Post voor mevrouw Bromley tot tranen wist te roeren, heeft Zonder liefde weinig met me gedaan." https://www.leesje.nl/rec...fan-brijs/

"Als Paul er in Zonder liefde achter komt dat alles opnieuw begint, verwijst hij naar de film Groundhog Day. Daarin is Bill Murray een weerman die tot zijn frustratie dezelfde dag steeds opnieuw beleeft. Film speelt een belangrijke rol in het boek. Niet toevallig, want de schrijver is zelf een liefhebber van cinema. Hij laat Paul en Ava het vaak hebben over film. En doordat de vader van Ava films inleidt, krijgt de lezer soms diepgravende analyses voorgeschoteld. ‘Het is niet te voorkomen dat je een aantal zaken uit je eigen interessewereld haalt. Bij deze personages die uit het leven gegrepen zijn, was de film voor mij een houvast. Als auteur heb je dat nodig. (uit een interview met de auteur in de Boekenkrant van september 2019) ’" http://www.boekenkrant.co...fan-brijs/

"Het boek is geen spannende thriller, maar je wil als lezer toch het einde lezen (blijft hun vriendschap bestaan? Ontstaat er misschien toch een soort van liefdesrelatie tussen Paul en Ava?). Voor dit boek heb ik alleen nog de Engelenmaker van Stefan Brijs gelezen. ‘Zonder liefde’ vond ik anders dan de Engelenmaker die ik echt tien keer opnieuw zou kunnen lezen. Dat zou ik met 'Zonder liefde' niet kunnen, omdat het mij niet zo fascineerde als de Engelenmaker." https://www.hebban.nl/rec...der-liefde

"‘Zonder liefde’ kabbelt een beetje voort. Diepe emoties tref je zelden aan bij de protagonist(en). Het leven van Paul getuigt van een ergerniswekkende lijdzaamheid. In tegenstelling tot zijn eerdere boeken mist ‘Zonder liefde’, mede door de stemmen van de verschillende passanten die Brijs nauwelijks in stijl van elkaar onderscheidt, de kracht waarmee de auteur je in zijn vorige werk zijn verhalen in sleurde. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ‘Zonder liefde’ als een nachtkaars uitgaat." https://www.hebban.nl/rec...der-liefde

"De hele roman lang blijf je hopen dat er nog iets wonderlijks opduikt, zoals een raar kind dat wil vliegen (Arend, 2000), een gekloonde drieling (De engelenmaker, 2005) of een brief uit de loopgraven (Post voor mevrouw Bromley, 2011). Met die romans maakte Brijs furore en liet hij zien dat hij opwindend en literair kan schrijven, met als inzet niets minder dan leven en dood. De vraag is wat er in Zonder liefde nou eigenlijk op het spel staat. Nergens wordt deze roman meer dan het verslag van een futloze vriendschap tussen twee mensen wier lot bij de lezer niets anders losmaakt dan de schouders, die langzaam worden opgehaald." https://www.volkskrant.nl...~b8bacea4/