Feitelijke gegevens

• 2018
• 304 pagina's
• Uitgeverij: De bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

De laatste mooie dag van het jaar. ‘Daar moeten we van genieten.’ Ze zet haar spullen bij een tafeltje naast dat van mij .Om ruimte te maken schuif ik mijn tas een stukje opzij. ‘Jammer genoeg is hier alleen plek in de schaduw.’ Op een stoel zakkend wijst de vrouw naar een terras vol loungebanken aan de overkant van het plein.‘ Daar zitten ze lekker in de zon.’En in het lawaai

Samenvatting

Alfred Letterau - de ik-verteller van wie niet aan de lezer verteld wordt hoe oud hij is- zit op de laatste mooie dag van het jaar (oktober?) op een terras in een middelgrote stad in Nederland. Er komt een mooie jonge vrouw naast hem zitten. Deze Prunella Moors stelt zich aan hem voor en ze willen beiden wat te drinken bestellen. Dan komt er een geldwagen op het plein aan suizen en volgt er een terroristische aanslag. Alfred denkt dat zijn laatste uur geslagen is en trekt de vrouw naar de grond. De terroristen zaaien dood en verderf, maar Alfred en Prunella overleven de aanslag. Het serveerstertje Sophie  niet. Er is volop chaos.

Prunella gaat met Alfred mee naar het ziekenhuis, maar hij heeft slechts een oppervlakkige wond waaraan hij wordt geholpen. Daarna brengt hij Prunella naar haar gezin (drie kinderen).  Haar man Günnar Apeland is erg joviaal tegen hem en nodigt hem uit te blijven. Alfred gaat echter terug naar zijn dorpje in de buurt, maar hij wordt in het dorpscafé door bezoekers (o.a. Simon) pesterig behandeld. Wel lijkt hij een goede band te hebben met de eigenaar Peter. Hij moet die avond ook nog zijn schoolbus ophalen. (eerst met de fiets en vanwege een lekke band ook een deel lopend)  Hij is namelijk chauffeur van een schoolbus die gehandicapte kinderen naar hun bijzondere school vervoert. Als hij de volgende dag bij het eerste kind (Max) voor de deur staat, beseft hij te laat dat het vakantie is.

Welzijnswerker John Wecker neemt contact met hem op om te vragen of hij het redt. Ook Prunella belt hem. Haar leven is na de aanslag veranderd: het blijft echter niet bij een eerste telefoontje. John vraagt of Alfred beelden van de aanslag bij de politie wil bekijken. Misschien kan hij hen helpen bij daderherkenning. De beelden zijn schokkend voor Alfred: het lijkt erop alsof de moordenaar hem moedwillig heeft gemist. Een soort gratieverlening uit een superioriteitsgevoel. Ook ziet hij de dingen nu anders dan dat hij ze in zijn herinnering heeft.

Er is die dag weer contact met het gezin van Prunella, en een dag later komt ze op de motor naar hem toe. Haar man en kinderen zitten in de vakantie in een vakantiehuisje aan de kust, maar ze kan het mentaal  niet opbrengen  mee te gaan.  Ze drinkt bij Alfred teveel champagne en kan daardoor niet terug en blijft slapen. Het komt niet tot seks wel tot zoenen. Een dag later brengt hij haar met het schoolbusje naar het duinhuisje. Günnar is weer erg joviaal tegen Alfred en wil dat hij blijft mee-eten. Ze bakken speciaal pannenkoeken, maar de reactie van Prunella is omgeslagen. Ze wil dat Alfred daarna weg gaat.  Hij vertrekt.

De maandag erop moet hij de kinderen met beperking weer naar school brengen. Het loopt uit op een incident, als hij -omdat de ouders niet thuis zijn-  het jongetje Max meeneemt naar het café. Vader Simon geeft hem een beuk voor zijn kop. De volgende dag is één van de kinderen (Orson) jarig. Hij heeft een cadeautje voor het jongetje gekocht. Daarna moet hij weer naar de politie om opnieuw beelden te bekijken. Hij kan één van de jonge mannen op het plein door zijn alertheid aanwijzen als het mogelijke brein van de aanslag. Even is hij een soort held.

Maar daarna gaat het goed mis. Omdat Orson bij het terugbrengen weerbarstig is en niet mee wil, zijn ze erg laat. Ze komen bij een brug in de file terecht en Alfred vermoedt dat er politiecontroles zijn. Hij raakt in paniek en  rijdt via de vluchtstrook achteruit terug en laadt zo de verdenking op zich. De politie achtervolgt hem: hij rijdt veel te hard over landweggetjes en komt weer terecht op het plein van de aanslag.  De politie houdt hem daar aan. Hij heeft teveel verdachte dingen gedaan en wordt gearresteerd en verhoord, maar een dag later later toch weer vrijgelaten. De dader heeft bekend en zich later ook meteen in zijn cel opgehangen. Op sociaal media is hij echter al de klos. Hij krijgt bedreigingen (o.a. Simon) en als hij thuiskomt, ligt er al een ontslagbrief van de gemeente. Ook wordt er een baksteen door zijn ruit gekeild.   

Van de vrouw van Peter krijgt hij een berichtje dat Peter in het ziekenhuis ligt. De volgende dag wil hij die gaan opzoeken in het ziekenhuis. Hij geeft een bosje bloemen af bij en gastvrouw en bedenkt dineens at er ook nog een meisje van de schoolbus in het ziekenhuis ligt (Romy). Hij koopt een knuffel voor haar  en brengt die langs. In het ziekenhuis ontmoet hij daarna ook nog de verpleegkundige die hem bij zijn verwonding heeft geholpen. Ze heeft nog een soort schuldgevoel over wat ze die dag heeft nagelaten te doen. 

Daarna bezoekt Alfred het graf van zijn lang geleden overleden vrouw Ellen. Op de grafsteen wordt zijn naam niet vermeld. Heeft hij haar uit het raam geduwd en is hij door de familie van haar persona non grata verklaard? Dat wordt mi of meer gesuggereerd.
In zijn zak vindt hij een briefje van Prunella met daarop de tekst : "Ik wacht op je." Een op wacht staande vrouwelijke soldaat spreekt hem bij de controle aan. Ze vindt liefde niet zo heel ingewikkeld als Alfred. (Het gaat om keuzes maken. Kiezen voor een ander, of niet. Zo eenvoudig is het. Volg je hart voor het te laat is." blz. 294) 

Daarna wil hij haar goedmaken wat hij heeft verzuimd. Hij rijdt naar het huisje aan de kust. Prunella's  motor staat er wel, maar hij ziet haar zelf niet. Op het verlaten strand ligt een dode stormvogel. Die begraaft hij onder het zand. Vervolgens ploft hij neer op de top van het duin en wacht hij eenzaam op de maan en de duisternis. 
 

Personages

Alfred Letterau

Alfred is een bescheiden mannetje van niet nader genoemde leeftijd. Maar op blz. 169 beweert hij dat hij al veertig jaar geen pannenkoeken meer heeft gegeten, waardoor hij wel een jaar of vijftig zal zijn. Hij is een man met een bescheiden baantje. Dat heeft hij gekregen van de gemeente. In het verleden (maar al lang geleden) is er iets met zijn vrouw gebeurd, waarna hij zich in het dorp en het huis van zijn ouders heeft teruggetrokken. Uit de periode van zijn jeugd ontmoet hij nu de mannen die hem soms wel steunen (Peter) maar soms ook treiteren (Simon). Alfred is goed voor kinderen met een handicap die hij naar school brengt en weer ophaalt. Dan overkomt hem iets groots: een terroristische aanslag. Hij ziet de dood in de ogen maar die slaat niet toe. Hij mag blijven leven en dat betekent een ommekeer in zijn leven. De vrouw die hij het leven redde (of was het juist andersom?) zoekt contact met hem en biedt hem uitzicht op een tweede kans iets van het leven en de liefde te maken. Zijn eerste vrouw Ellen was waarschijnlijk iets te flamboyant voor hem. (wilde dingen beleven die hij niet wilde) Maar deze tweede kans grijpt Alfred door zijn getreuzel niet aan. Dan heeft ook de jongere Prunella er weer genoeg van. Wanneer hij angstig wordt en een rare truc met zijn schoolbusje en de hem toevertrouwde kinderen uithaalt, krijgt hij het nog moeilijker. Hij wordt door de politie opgepakt, weer vrijgelaten maar ook ontslagen door de gemeente. In de hoop toch nog een kans bij Prunella te krijgen, gaat hij naar het duinhuisje, maar ze is er niet. Hoewel haar scooter..... Jammer, kans verkeken....

Prunella

Prunella is een mooie, jonge vrouw met een man en drie kinderen. Volgens de politie bezoekt ze datingsites en ook enkele opmerkingen kun je opmaken dat haar liefde voor Günnar niet oneindig groot is. Ze probeert na de aanslag die zij overleeft (dankzij Alfred ?) contact met hem te zoeken. Het is uit schuldgevoel van de overlevende. Ze speelt het zo dat ze bij Alfred kan overnachten, maar hij grijpt de tweede kans niet aan. Buurman Peter zou het anders wel geweten hebben. Na een bezoek aan het duinhuisje aan de kust waar man en kinderen vakantie voeren, vraagt ze Alfred weg te gaan. Een gemiste kans.....

Quotes

"Als een buurman die zijn gazon sproeit, loopt een van hen op ons af, kalm, met weloverwogen passen, zijn wapen in beide handen vasthoudend en voortdurend en met de regelmaat van een metronoom bij elke stap die hij zet vurend, een silhouet dat donker afsteekt tegen het zonovergoten plein. In een flits kijk ik recht in de ogen van de moordenaar.”" Bladzijde 12

"We zijn aan de dood ontsnapt. Deze vrouw heeft een leven waar ik geen zicht op heb, ongetwijfeld een gezin. Getrouwd, een kind, twee kinderen, drie. De eerste keer dat ik haar zag, een uur geleden of een paar uur alweer, was ze gelukkig. In ieder geval was ze spraakzaam en opgetogen . Met haar hoofd in mijn handen druk ik mijn vingers in haar huid en haar, ik voel de vorm van haar oren, jukbeenderen, schedel." Bladzijde 27

"Haar stem: "Ik moet verder. Dag Alfred". "Dag", zeg ik. We hangen niet op en blijven luisteren. Met de telefoon aan ons oor doen we of de andere er niet meer is. Maar ze is niet weg. Deze ruis is Prunella. Ademend, levend, verlangend." Bladzijde 65

"Ze knikt en pakt het volgende lijstje. "En wie is deze prachtige vrouw?" "Mijn vrouw", zeg ik. Ik zet de foto terug op de schouw. Waarom kan ze niet gewoon kijken zonder alles van zijn plaats te halen? "Ze is overleden". "Ach". "Lang geleden, lang verhaal."" Bladzijde 125

"De saaie mensen op de straat keken van het lichaam van de vrouw op de stoep naar de bewegingloze gestalte die op de derde verdieping naar beneden stond te staren, omlijst door glasscherven in de spnningen van het raamkozijn van het versplinterde venster en ze vroegen zich niet af of ze viel, sprong of werd geduwd, want ze wisten het al." Bladzijde 292

"Het gaat niet om mij, dat weet ik wel, en toch doet het pijn om haar naam te zien zoals die was voor we trouwden- alsof ze zich postuum van me heeft afgekeerd- alsof die jaren niet bij haar leven horen." Bladzijde 289

Thematiek

Zin van het bestaan / zin van het leven

Het is natuurlijk een macro-thema, de essentie van het bestaan, maar daar draait het allemaal wel om. De ik-verteller en eenvoudige buschauffeur voor schoolvervoer van geestelijk beperkte kinderen Alfred is tevreden met zijn simpele werk (kinderen brengen en halen van school). Maar hij is er goed in en hij kan ook prima met de kinderen opschieten. In het verleden is er iets met zijn vrouw gebeurd (moord of zelfmoord?) en een gemeentelijk re-integratietraject heeft hem deze baan gebracht. Op een mooie en overzichtelijke zondag slaat het noodlot toe. Een groepje terroristen pleegt een aanslag als wraakpoging voor wat de westerse maatschappij aan de samenleving van de terroristen heeft aangedaan (islam-strijders?). Alfred redt in een impuls een mooie, jonge vrouw. Eerst denkt hij het niet te zullen overleven, maar uiteindelijk is hij slechts licht gewond. De vrouw en hij brengen in de dagen na de aanslag veel tijd met elkaar door: ze zijn als overlevenden als het ware schatplichtig aan elkaar. Prunella wil graag verder met het contact met de oudere Alfred. Ze biedt zich op een presenteerblaadje aan, heeft waarschijnlijk een niet zo'n goede relatie met Günnar (volgens de politie bezoekt ze immers datingsites) Maar Alfred kan het allemaal niet meer overzien: zijn kleine wereldje is door de aanslag ineens veel groter en dus ongrijpbaarder geworden en hij gaat niet daadwerkelijk in op de avances van Prunella.Hij maakt de keuze geen seks met haar te bedrijven. Die vrouw is na een paar dagen ook wel klaar met hem, zeker na het bezoek aan het duinhuisje. Ze vraagt hem te vertrekken. Waarschijnlijk (interpretatie mijnerzijds) wil ze toch wel verder met Günnar. Halverwege de roman verlaat ze het verhaal. Voor Alfred is het echter nog niet klaar. Door de verhoren bij de politie en de beelden van de aanslag die hij moet bekijken, staat hij aan de basis van de onthulling van het brein achter de aanslag. Maar dat maakt hem ook angstig en op dezelfde dag - als de dingen niet verlopen zoals hij verwacht- raakt hij in paniek met als gevolg een verdacht makende vluchtpoging voor de politie. Maar hij blijkt geen dader en wordt vrijgelaten. Dan komt toch weer de stuurloosheid in zijn leven, omdat hij wordt ontslagen. De social media hebben zich tegen hem gekeerd. In een laatste poging Prunelle terug te krijgen gaat hij naar haar duinhuisje, maar daar is ze niet meer. Te laat is de 'arme man.' Hij ploft neer in het zand en de schrijver laat de verteller de kans om er al of niet iets van te maken.

Motieven

Moeizame liefdesrelaties

Het lijkt erop dat Alfred in zijn eerste liefdesrelatie met zijn vrouw Ellen niet erg gelukkig was. Er wordt heel weinig oververteld, maar het lijkt erop dat hij te saai was voor een jonge levenslustige vrouw die 'alles uit het leven wilde halen. Heeft hij wraak genomen door haar uit het raam te duwen. Je weet het als lezer niet met zekerheid. In zijn mogelijke relatie met Prunella durft hij niet te kiezen. Ze biedt zich min of meer op een presenteerblaadje aan. Heeft ze zich niet moedwillig (en dus niet toevallig) bij hem op het plein gemeld. Volgens de politie-inspecteur Lutz bezocht ze datingsites. Uit haar opmerkingen blijkt dat ze niet tevreden is in haar huwelijk met een rationeel ingestelde man Günnar. Ook bij Alfred biedt ze zich aan (haar man is met de kinderen in een strandhuisje en zij bezoekt Alfred). Maar de laatste durft niet de juiste keuze te maken.

Eenzaamheid

Na de dood van Ellen leefde Alfred een vrij teruggetrokken leven in een dorpje. Eigenlijk had hij maar weinig kennissen en vrienden: de overbuurman Peter die een café heeft. Maar de rest van de mannen (o.a. de nare Simon) in het dorp ziet hem niet zitten. Hij woont alleen in het huisje. Dan komt de aanslag en krijgt hij te maken met de eveneens mooie Prunella. Die wil in het begin wel contact met hem, maar hij houdt teveel de boot af. Daarna wil ze hem niet meer zien. Omdat hij vreemd gedrag vertoont bij een politiecontrole, wordt hij achtervolgd door de politie en gezien als een potentiële aanslagpleger. Hoewel hij niets heeft misdaad, wordt hij opgepakt. Later vrijgelaten maar ontslagen. In het dorp gooit men ene steen door de ruit. Dan denkt hij eraan om Prunella terug te zien: hij vindt nog een kattebelletje van haar. Maar in het huisje aan de kust vindt hij haar niet meer. Hij ploft neer in het zand: alleen en als er niets geks gebeurt, dan blijft hij er zitten, met gevoelens van spijt.

Moord

De vraag is: heeft Alfred zijn eerste vrouw Ellen uit het raam geduwd? Dat wordt wel min of meer gesuggereerd. Was hij niet te 'saai' voor de vrouw, die 'alles uit het leven wilde halen'. (blz. 279)

Dood

De daders van de aanslag zaaien dood en verderf. Als door een wonder (de politie denkt aan opzet) blijven Prunella en Alfred gespaard. maar het meisje dat hen op het moment van de aanslag bediende, wordt dodelijk getroffen. Ook de eerste vrouw van Alfred is dodelijke getroffen (gesprongen, gevallen of geduwd?)

Chaos & misverstand

Dit motief komt vaak voor in het werk van W.F. Hermans. Een simpele aardbewoner maakt deel uit van een grotere kosmos. Er gebeurt iets waarvan hij niet de oorzaak is maar waarvan hij ook de gevolgen niet kan overzien. Bij Hermans maar ook bij Natter kan een eenvoudig mens die situatie nooit overwinnen. Dat geldt ook voor Alfred, die ineens slachtoffer wordt van een grote aanslag. Hij kan de chaos en alles wat eruit voortvloeit niet bevatten. Hij wil eigenlijk gewoon doorgaan maar zijn leven, maar dat kan meestal niet. De wereld (pers, sociale media en de instanties als de politie) komen je leven binnen en je hebt eigenlijk geen macht meer over de dingen. Bovendien moet je de goede keuze maken in je leven.(blz. 294)

Motto

'Who van turn skies back and begin again?'
Montagu Slater - Peter Grimes 

Wie kan de tijd terugdraaien opdat we opnieuw zouden kunnen beginnen. Dat motto slaat vooral op Alfred Letterau. Zijn eerste huwelijk is geëindigd door het overlijden van Ellen (moord?) Hij is daarna alleen gebleven en krijgt na de aanslag de kans om met Prunella verder te gaan. Maar hij gaat niet volop voor die keuze,  en ook haar liefde  mist hij dus. Wanneer hij ontslagen is, gaat hij terug naar het duinhuisje in de hoop haar te zien. Maar ze is er niet. Een tweede  kans die hij niet benut....

Opdracht

Voor Ronald & Jean-Marc
[Ronald is waarschijnlijk zijn vriend Ronald Giphart]

Titelverklaring

De ongebruikelijke titel komt op blz. 121 van de roman vrijwel letterlijk voor. De passage slaat terug op de aanslag op het plein waar Alfred met zijn lichaam het leven van de jonge vrouw Prunella Moors redt. 
Prunella zegt op die bladzijde: "Ik vond het zo erg dat ik nooit zou weten wie je was. En wat ik ook dacht: als ze ons in elkaars armen aantreffen, zullen ze denken dat we engelen zijn."
"Engelen?"vraag ik.
"Haar engelen zweven door het heelal. Ze vertelt het alsof ze het meent. 'Het zijn wezens die het goede willen en die tegelijk kwetsbaar zijn, omdat ze niet de macht hebben om het goede te doen."

Behalve naar de titel wijst de uitleg van Prunella ook naar Alfred. In haar ogen zal hij de engel zijn , want hij wil het goede ( de aanslag, de redding van de hem toe vertrouwde kinderen) maar hij heeft niet de macht om het voor elkaar te krijgen. Zoals dat ook gebeurde in zijn huwelijk met Ellen  en zijn relatie met Prunella.

Structuur & perspectief

De structuur is niet heel ingewikkeld. Het verhaal wordt opgebouwd uit heel veel korte hoofdstukjes die niet genummerd zijn en ook geen titel hebben.  Soms is een hoofdstukje maar één alinea lang. De hoofdstukjes worden van elkaar gescheiden door witregels en/of stukken wit. 
Er wordt vrijwel geheel chronologisch verteld. Er zijn nauwelijks verwijzingen naar het verleden: de dood van Alfreds  lievelingskonijn en de ontmoeting met Ellen. Er wordt heel veel weggelaten en er wordt veel aan de invullingsfantasie van de lezer overgelaten. Er is daarom ook een groot open einde. Alfred wacht in het duin op...... Prunella (die niet meer zal komen). Is het glas voor de betrokken lezer 'half leeg'of 'half vol"?

De verteller is Alfred Letterau, een schoolbuschauffeur van gehandicapte kinderen. Hij vertelt in de ik-vorm en het grootste deel daarvan doet hij dat in de o.t.t. De kleine verwijzingen naar gebeurtenissen in het verleden (zie hierboven) staan in de o.v.t.
Waarschuwing: 
De lezer moet wel bedenken dat de ik-verteller een onbetrouwbaar perspectief is en dat je alleen te zien krijgt wat Alfred je vertelt. Maar in deze roman geldt zeker: is datgene wat Alfred ziet wel de waarheid? Is het allemaal zo gebeurd?  Of vertekent hij de gebeurtenissen in zijn eigen voordeel? Wat is er in het verleden gebeurd met Ellen? Heeft hij ze uit het raam geduwd?
 

Decor

De schrijver heeft ervoor gekozen om zoveel mogelijk gegevens te verzwijgen. Je kunt uit actualiteiten opmaken dat het een actueel verhaal is dat zich in onze eigen tijd (2017) afspeelt, maar er komen geen data en jaartallen in de tekst voor. Het is de  laatste mooie dag van het jaar en daarna is er een week vakantie. Daarmee wordt aangegeven dat het de zondag voor de herfstvakantie is. Dat houdt in dat de aanslag plaatsvindt in de derde week van oktober. Daarna worden nog een tiental dagen  beschreven, totdat Alfred aan de kust in het duin neerploft. 

Ook het decor is niet te lokaliseren. De aanslag vindt plaats in een Nederlandse stad, maar je kunt niet uit de tekst opmaken welke stad dat is. Niet al te ver van de stad ligt het dorp waarin Alfred woont. De stad ligt ongeveer een uurtje rijden naar de kust (maar welke kust?) Dat zou kunnen betekenen dat de stad die beschreven wordt ergens in het midden van het land ligt.

Stijl

De stijl van Natter is helder en goed te volgen. Omdat we alleen verteller Alfred Letterau  volgen (een man met een klein denkraam in een eigen kleine wereld ) is het ook logisch dat hij  geen moeilijke woorden gebruikt; zijn metaforen zijn effectief. Wel wisselt Natter  lange en korte zinnen af. De slotzin van de roman bijvoorbeeld is één lange zin. (zie onder het kopje"slotzin".) 

 

Slotzin

Met een leeg hart en een hoofd vol liefde wacht ik op de top van het duin, want als het water me niet meeneemt, als ik niet sterf van verveling, honger of dorst, als wroeging, spijt en verdriet me niet verstikken, als ik niet krankzinnig word, van verlangen, als de wind weigert me onder het zand te bedekken, als ik niet uit wanhoop de woedende zee in loop, als ik niet opsta en naar huis toe ga, als niemand een gat graaft dat groot genoeg is voor mij, als er geen engelen uit de hemel dalen om me mee te nemen, als de tijd niet stopt om een eind aan mijn verhaal te maken, dan zit ik hier nog.

Bijzonderheden

Symboliek:
In een van de laatste hoofdstukjes gaat Alfred naar het strand. Daar vindt hij niet Prunella terug, maar wel een op het strand liggende dode stormvogel. ["Het is een vrouwtje. Ze is neergestort en heeft een ondiepe krater in het natte zand geslagen."  (blz. 300)] Het kadaver zal spoedig worden opgegeten door andere dieren, maar Alfred zal dat voorkomen door een diepere kuil te graven op het strand.
Bij deze passage moet je toch wel terugdenken aan Ellen die ook neergestort is en die Alfred waarschijnlijk niet heeft mogen begraven van haar familie, omdat hij vermoedelijk betrokken was bij haar dood. Zijn naam staat immers ook  niet op de grafsteen.
Een andere verhaallijn is daarbij ook de dood van zijn lievelingskonijn dat zijn moeder al begraven had voordat hij uit school thuiskwam. Hij  ging het dier dat in een doos lag toen ook opgraven. Het zijn spiegelingen die met elkaar worden verbonden. 
Alfred is de engel die goed wil doen (zie onder de titelverklaring), maar hij heeft vaak de macht niet om het goed te doen. 

Onbetrouwbare verteller?
Een ik-verteller is literair gezien altijd een onbetrouwbare verteller, maar in dit geval van Alfred Letterau wel heel erg. Je weet niet wat je als lezer moet geloven. Dat is in eerste instantie ook het geval met de dood van zijn vrouw: is ze gevallen, geduwd of gesprongen. Je moet het zelf maar   invullen.
En er is ook een probleem met de gang van zaken tijdens de aanslag. Als Alfred beelden bij de politie moet bekijken geeft hij aan dat er nu andere dingen op het scherm te zien zijn dan dat hij zelf tijdens de aanslag heeft waargenomen. Ook daarbij wordt niet verteld hoe je dat moet interpreteren. Natter geeft dus de lezer om zich actief bezig te houden met de interpretatie van de verstrekte gegevens. Dat culmineert in de passage waarin Alfred achteruit op de snelweg rijdt (als een soort spookrijder) en hij achtervolgd word door de politie. Wat is Alfred precies aan het doen. Is hij te goeder trouw in het incident met de kinderen? 
Een ander bewijs van zijn onbetrouwbaarheid als verteller kun je zien in de anekdote over het voetballen in zijn jeugd. Tegen buurman Peter zegt hij dat hij één van de beste spelers was, maar zijn moeder geeft aan dat hij al na een blauwe maandag van voetballen was afgegaan. 

Beoordeling

"Een triviaal startend verhaal dat zich ontpopt tot top-literatuur"

Ik heb de laatste jaren zelden een boek gelezen dat me in de eerste dertig bladzijden zo in het verhaal meegezogen heeft. Vanaf het eerste begin is er een herkenbare spanning: de aanslag, het ontsnappen aan het noodlot, de kennismaking met een mooie, jonge vrouw. Daar ligt ook de motorische vraag voor de lezer: komt er wat van de relatie tussen Alfred en Prunella?  
Dat is  ontzettend knap verteld. Het woord pageuner wordt in zijn recensies nogal eens misbruikt, maar in dit geval geldt die term voor mij in ieder geval wel. Een spannend verhaal, vlot en helder beschreven.

Uiteraard zeer aan te bevelen voor  scholieren van havo en vwo.
"Wie dit boek niet meer wil lezen voor zijn lijst, die verdient geen havo-of vwo-diploma."  

Recensies

"Preview op Hebban.nl. " https://www.hebban.nl/art...ert-natter

"Maar een simpele geëngageerde roman over dat vraagstuk is dit ook niet, niet alléén. Natter maakt serieus werk van het ontrafelen van de getraumatiseerde Alfred, die er ook nog een raadselachtig verleden met een overleden echtgenote op nahoudt. Dat we alles waarnemen door Alfreds ogen, die vertelt in de tegenwoordige tijd, is daarbij de crux – en dat is wat de roman ontegenzeggelijk literair maakt. Want zoals Alfred bij de aanslag zijn toevlucht nam tot clichés die lekker herkenbaar en behapbaar zijn, maar misschien niet betrouwbaar, zo luist hij zichzelf er vaker in. En ons evengoed – met als sterke climax een ontregelend incident in het gehandicaptenvervoer, die de roman in een stroomversnelling brengt. Wat daar nou precies gebeurt blijft prettig gissen." https://www.nrc.nl/nieuws...n-a1588890

"In Natters verhaal gaat het niet alleen over slachtoffers en daders, lot en toeval, absolutie en genade, maar vooral ook over de beelden die we van onszelf en anderen hebben, en de werking van het geheugen. Onze herinneringen zijn onbetrouwbaar, we kunnen er niet op bouwen, en toch doen we dat, dag in dag uit. Ze bepalen wie we zijn, of denken te zijn. [...] Mooi gedoceerd onthult Natter wat er met Alfred en zijn toenmalige vrouw Ellen is gebeurd, maar het is maar de vraag of we het fijne er ooit van zullen weten. En wat weet Alfred zelf nou eigenlijk? Wat het antwoord daarop ook moge zijn: Alfred wíl wel, iets met Prunella, maar durft niet meer; het verleden heeft hem vleugellam gemaakt. ‘Had ik, was ik, zou ik’, zo typeert hij zelf zijn ‘levensverhaal’. Ellen wilde spektakel in het leven, zo leren wij. Ze kon ‘niet bestaan op een laag pitje’. De gebeurtenissen die hem en haar uit elkaar hebben gerukt, hebben Alfred in de luwte van het bestaan gedreven." https://www.trouw.nl/cult...~aca26704/

"tv-opname van het programma VPRO Boeken waarin de schrijver praat over zijn boek. Het gedeelte over deze roman begint na 15 minuten en 40 seconden." https://www.npo.nl/vpro-b...ON_1283574