Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2022
• 216 pagina's
• Uitgeverij: Ambo/Anthos

Flaptekst

Eerste zin

Mag ik hier echt een tijdje blijven? Want eerlijk gezegd weet ik niet hoelang het zal duren. De baby kan vanavond komen maar ook vannacht of morgen pas. Laten we hopen dat hij het zijn moeder niet te moeilijk maakt. Of zij, want het kan evengoed een meisje zijn.

Samenvatting

Tak de Houwer (72 jaar) verblijft één nacht in het huis van onderbuurman Filip van zijn kleindochter Aria die aan het bevallen is. Flip blijkt geschiedenisleraar te zijn. Taks eigen huis is een aantal weken ervóór in puin gereden door een vrachtauto. Hij mocht zo lang bij zijn kleindochter Aria inwonen. Zij is een ongetrouwde kunstenares, die niet weet van wie haar kind is. Tak wacht 'op de morgen'. In de tussentijd vertelt hij zijn levensverhaal en dat van zijn familie aan de luisterende buurman. Hij onthult al meteen dat zijn vrouw Chrissie zeven jaar geleden aan kanker overleden is. Sindsdien heeft hij een hond Jaffa, die hij nu tijdelijk heeft ondergebracht bij een vrouw Ide. Die woont in zijn dorp op het eiland en ze is een jaar of vijftig. Ze is niet helemaal 100 %.

Tak wijdt uit over kerstmis vieren in zijn jeugd, o.a. hoe thuis een kerststal in de fik ging. Zijn moeder had de spirituele  gave om pijn weg te nemen en de dorpelingen kwamen daarvoor bij haar langs. Ze deed het weghalen van de pijn kosteloos. Moeder was een erg eigenzinnig type. Twee valse honden hadden haar vlak voor de oorlog gedood en Taks vader had de honden daarom doodgeschoten. Zijn vier jaar oudere zus Tona komt dan bij hen in huis. Tak spijbelt in die tijd van school en wordt niet lang daarna fabrieksarbeider. Hij is echter een kundige meubelmaker en kan heel goed met zijn handen werken.

Dan breekt de oorlog uit. Hij gaat niet meteen onderduiken en hij leeft er in die tijd een beetje op los. Hij gaat om met de wilde dochter van de cafébaas, Kee. Ze hebben seks en Kee beweert later dat hij de vader van het kind is.  
De jongens in het dorp worden opgeroepen om in Duitsland te gaan werken. Tak probeert de dans te ontspringen door een verklaring van de huisarts te krijgen, waarin staat dat hij ziek is. Maar de Duitsers trappen er niet in. Hij wordt afgevoerd naar Duitsland en maakt daar bizarre dingen mee, o.a. de dood van dorpsgenoot Dingeman. Bij een bomaanval komt die om het leven en in de brandkast die hij altijd meesleepte, zit tot zijn verrassing een Christuskop. Tak neemt die na de bevrijding  mee terug naar huis.

Als hij thuiskomt, heeft zijn vader een hersenbloeding gehad en hij kan niet meer goed communiceren. Kee laat hem zijn dochter zien, een kind waaraan nogal wat mankeert. Hij betrapt in die tijd Kee met een andere kerel, Otto, en hij begrijpt dat het meisje zijn kind niet is. De relatie loopt dan ook op een echtscheiding uit. Het dochtertje heet Ide, en nu begrijpt de lezer dat zij de vrouw is die momenteel op zijn hond Jaffa past. Tak staat na de oorlog voor de klas op een technische school. Hij haalt ook een lesdiploma.

Chrissie, de dochter van de huisarts die vóór zijn 'Berlijnreis' al een beetje gek op hem was, komt steeds vaker in zijn buurt. Ze bestelt een 2-persoons bed bij hem en hij doet zijn stinkende best om dat zo mooi mogelijk te maken. Het is het bed dat voor henzelf bedoeld is. Ze gaan trouwen en later wordt hun dochter Marina geboren. Het gaat echter niet geweldig en Tak zegt dat hij haar soms haatte. Het meisje wordt een wildebras en Tak houdt haar heel kort, maar dat pakt helemaal verkeerd uit. Als ze een jaar of 13 is, kleedt ze zich net zo als zijn oude vriendin Kee, Tak vindt het hoerig.   Intussen is Chrissie degene die thuis alles probeert te sussen. Maar Marina gaat haar eigen gang, gaat expres met jongens uit zijn klas om, komt dronken thuis en dan slaat hij haar. Ze vertrekt meteen.
Intussen is ook de vader van Tak aan zijn einde gekomen: de man was compleet afgetakeld.

Marina komt later een keer zwanger naar huis terug, ze rommelt met jan en alleman en ze weet niet wie de vader van het kind is. Eén keer wordt de kleindochter aan hem getoond. De kleine Aria wordt als lokmiddel gebruikt, want Maria heeft geld nodig. Tak geeft haar echter geen cent. Er komen ook problemen met zijn onechte kind Ide die in het dorp van Tak is komen wonen. Die is niet helemaal goed bij haar hoofd.

Jammer genoeg  krijgt Chrissie kanker: ze wil nog één keer graag haar dochter zien. Ze heeft intussen ook de Christuskop van Dingeman op zolder gevonden en zit steeds op Marina's kamer. Ze blijft optimistisch van aard, wacht altijd op een nieuwe morgen (titel!) Maar ze sterft zonder dat ze Marina nog ziet. Tak zet wel in allerlei kranten een rouwadvertentie en noemt daarin toch de naam van Marina en Aria.
Later komt Aria haar opa  opzoeken. Hij is enorm zenuwachtig, maar het contact voelt goed aan en het lijkt wel kerst. Vanaf nu wil hij weer kerst gaan vieren en een adventskaars aansteken (symbool van de hoop!) Ook met Ide (die nu dus op zijn hond past, en eens zijn 'kind' was) maakt hij alles in orde.
Hij onthult aan de buurman dat hij bezig is een vergevingsgezinde brief aan Marina te schrijven: die heeft intussen een lesbische relatie, weet hij van Aria. Intussen is de luisterende onderbuurman in slaap gevallen. Het is inmiddels vijf uur in de ochtend. Het kind zal niet lang op zich laten wachten.

Personages

Tak de Houwer

Tak is het enige vertellende personage. Hij is een man van 72 jaar die veertig jaar na de oorlog nadenkt over zijn leven. Hij heeft vreugdevolle momenten (Met Chrissie) meegemaakt, maar ook verdrietige (de dood van zijn moeder, de tragedie van de oorlog, de relatie met twee 'dochters' en natuurlijk de dood van zijn vrouw) In de nacht van de geboorte van het a.s. kerstkindje van zijn kleindochter maakt hij de balans van zijn leven op. Hij ziet in dat hij verkeerde dingen heeft gedaan die veel verdriet in zijn gezin hebben veroorzaakt. Hij is veel te streng voor zijn dochter Marina geweest, die een lastige puber was. Zijn strenge optreden heeft ervoor gezorgd dat zij uit huis ging. Vooral zijn lieve vrouw heeft daaronder zwaar geleden. Mogelijkerwijs heeft dat haar ziekte verergerd. Hij zal het proberen goed te maken. Het begin van de brief aan Marina is er.

Quotes

"U heet Filip, is het niet? Nu en dan komen we elkaar tegen op de trap. En ik heb ook uw kleine jongen ontmoet, Tim, als ik het goed heb. Hij is nu bij zijn moeder? Dat dacht ik al. Laatst heeft hij een tekening voor Aria gemaakt, ze heeft die met plakband op de koelkast gehangen." Bladzijde 6

"Dus ik kwam en ging weer weg. Ik bleef niet hangen, waarom zou ik? Van hier naar de Windhoek is het ruim een uur met de fiets. Met de auto ben je er in een halfuur, maar die had ik niet. Kent u het, de Windhoek? Het ligt naast Kortland, je hoeft enkel een brug over en je bent er. Het is een klein eiland op de plek waar twee rivieren samenkomen" Bladzijde 8

"Ze belde niet aan. Maar dat had ook geen zin. Ik dacht dat ze van de gemeente was. Ik had toch niet opengedaan. Dag meneer, schreef ze, ik ben Aria, uw kleindochter. Ik ben een keer bij u geweest, ik was zes, u weet het misschien nog wel, ik heb met oma bramen geplukt in de tuin. Ik zou u graag ontmoeten. En daarna een adres en een telefoonnummer." Bladzijde 15

""Het spijt me", heb ik toen gezegd. "Alles. En ze kwam naast me staan en pakte mijn hand, niets volwassenen doen ter kennismaking, maar zoals een dochter haar vaders hand vastpakt wanneer ze samen oplopen en de tijd die verstreken is er helemaal niet meer toe doet. ( ze is de 'dochter Ide')" Bladzijde 207

"Daarnet, toen u sliep, heb ik me afgevraagd waarom ik u dit alles verteld heb . Of ik er wel goed aan gedaan heb. Of het de waarheid was, dat ook. Want ik voel een grote behoefte om me uit te spreken en orde op zaken te stellen. Ik voel zelfs de behoefte dat u mij vergeeft, nu u alles van mij weet. Niet uit hoofde van God zoals een pastoor doet na de biecht, maar omdat u mens bent, net als ik. De behoefte om-" Bladzijde 213

Thematiek

Familiebetrekkingen: verdriet en herstel

"Wachter op de morgen" gaat vooral over familiebetrekkingen die min of meer uit de hand gelopen zijn. In het gezin waarin Tak opgroeit, was zijn moeder een dominante figuur. In het dorp had zij de reputatie dat ze pijn kon wegnemen. Ze deed at kosteloos. Moeder kwam op lugubere wijze om het leven, want ze werd doodgebeten door twee valse honden. Dat gebeurde vlak voorde oorlog. De vier haar oudere zus Tona komt in huis om o.a. voor haar vader te zorgen. Direct daarna breekt de oorlog uit en Tak die veel spijbelde, wordt fabrieksarbeider. Hij leeft er nogal op los, ontmoet Kee, een sloerie. Later in de oorlog wordt Tak opgeroepen voor de arbeidsdienst. Hij wil eraan ontkomen, maar dat lukt niet en hij wordt afgevoerd naar Berlijn. Daar ziet hij wel een dorpsgenoot Dingeman, die bij een bomaanval gedood wordt. Wanneer hij na de oorlog terugkeert naar huis, krijgt hij te horen dat zijn vader een beroerte heeft gehad en nauwelijks meer kan praten. Ook blijkt dat Kee zwanger van hem is geworden, hoewel hij daarna erachter komt dat ze meer mannen heeft gehad. Hij blijkt niet de vader van het vreemde kind te zijn. De dochter van de huisarts ziet hem wel zitten: ze trouwen en ze krijgen ook een dochter Marina. Maar dat kind schreeuwt altijd en het leven met haar is geen pretje. In zijn vertelling onthult hij dat hij haar haat en dat wordt met het stijgen van de leeftijd erger. Na een ruzie die escaleert, gaat ze uit huis, tot verdriet van moeder Chrissie. Door zijn angst dat zijn dochter zal ontsporen, wordt hij te streng en zorgt hij juist voor het verdriet in zijn familie. Marina wordt later zwanger en de opa en oma krijgen het kind nauwelijks te zien. Chrissie overlijdt aan kanker zonder dat ze Marian heeft ontmoet. Een paar jaar later zoekt dochter Aria contact met haar opa en dat contact verloopt best goed. Als Taks huis wordt verwoest door een truck, kan hij tijdelijk bij haar wonen. Maar omdat ze vlak voor kerst moet bevallen, moet hij één nacht doorbrengen bij haar onderbuurman. In die nacht vertelt hij zijn verhaal, maar komt hij ook tot inzicht dat hi het niet goed heeft aangepakt in zijn leven. De kerstgedachte zal zeker een rol spelen, het branden van de adventskerst, het opzetten van de kerstboom, het schrijven van een brief aan Marina en de geboorte van een nieuw kerstkind, zijn allemaal tekenen van verzoening waarop Tak de Houwer op uit is. Hij verlangt naar een verzoening met zijn dochter.

Motieven

Tweede wereldoorlog

In de jeugd van Tak breekt de oorlog uit. Hij wordt opgeroepen voor de Arbeitseinsatz. Hij wil met een ziekteverklaring eraan ontkomen, maar het lukt niet en hij moet naar Berlijn. Hij lijdt daar ontberingen en een dorpsgenoot Dingeman komt bij een bomaanval om het leven. Hij neemt zijn 'Christuskop' mee naar huis. Voordat hij vertrok naar Berlijn,, had hij een soort verkering met Kee. Als hij terugkomt. is de dochter van de caféhouder moeder geworden van een kind van hem (zegt ze). De oorlog heeft vrij veel invloed op Taks leven gehad.

Zwanger, maar van wie?

Dit motief komt in opeenvolgende generaties in de familie voor. Tak wordt door Kee in de maling genomen. Hij zou bij haar een kind verwekt hebben en na de oorlog wordt hij daarmee geconfronteerd. Maar uit Kees gedragingen blijkt later dat het meisje Ide een kind van een ander is. De eigen dochter van Tak en Chrissie wordt later door Tak heel kort gehouden, omdat hij haar een wildebras vindt. maar zijn houding werkt averechts en ze loopt op een bepaald moment weg, verblijft in louche kringen en krijgt een kind van wie ze niet weet wie de vader is. Dit meisje Aria wordt later kunstenares , woont ook met verschillende mensen samen en ook zij weet niet van wie ze het kind verwacht.

Dood

Chrissie, de vrouw van Tak, sterft aan longkanker en dat gebeurt zeven jaar voordat hij aan zijn vertelling begint. Zijn moeder is vlak voor de oorlog een bizarre dood gestorven: ze werd doodgebeten door twee valse honden. Ook de vader van Tak is inmiddels gestorven. In de oorlog sterft o.a. zijn dorpsgenoot Dingeman, die getroffen raakt door een bom.

Hoop

In de nacht van de bevalling begint Tak hoop te krijgen dat het allemaal in de familie goed kan komen. Kleindochter Aria heeft de hand het eerst uitgestoken, hij heeft die gegrepen en Tak heeft goede hoop dat het met zijn dochter in orde kan komen. De adventsperiode (vlak voor Kerst) waarin het verhaal speelt, staat symbool voor de hoop. Het aanstaande kerstkind moet die hoop alleen maar sterker maken.

Spijt, berouw en schuldgevoelens

In de recensie in Trouw staat in in de titel" Opa maakt de balans op." En dat is een heel toepasselijke kop, want in de nacht van de bevalling van zijn a.s. achterkleinkind, denkt Tak de Houwer terug aan zijn leven. Hij heeft spijt van de dingen die hij heeft gedaan en dat geldt zeker voor het schuldgevoel dat hij heeft met betrekking tot de relatie van zijn dochter, die hij het huis heeft uitgejaagd. Zijn vrouw heeft dat niet kunnen verkroppen, werd ziek en sterft aan kanker. In de adventsnacht maakt Opa Tak inderdaad de balans op en hij neemt zich voor de relatie met Marina weer te herstellen. In een interview met Knack.be (zie onder recensies) zegt de schrijfster: " Tak probeert zijn angst te parkeren. Hij laat zijn schild inderdaad vallen en schrijft in een beweging van liefde een brief naar zijn dochter. Het is een beetje hopen tegen beter weten in, maar dat is liefde ook vaak."

Titelverklaring

Bij haar debuutroman 'De kaalvreter' had Machteld een Bijbels motto gekozen. Nu heeft ze geen motto, maar verwijst de titel naar de Bijbel. 
De zinsnede verwijst naar psalm 130 (een pelgrimslied) : "Mijn ziel wacht op de Heere, meer dan wachters op de morgen, wachters op de morgen."
Eigenlijk verwijst de titel naar hoop en verlossing.
De eigenlijke wachter in de roman is Tak de Houwer, die een nacht bij de onderbuurman van zijn kleindochter mag verblijven, totydat de geboorte van zijn achterkleinkind een feit is. Het kind moet de verlossing van de problemen in de familie zijn, houdt hij zich voor. Dat is een Christelijke gedachte vgl. de komst van het Christuskind.

Structuur & perspectief

De structuur van de roman is eenvoudig. Er is sprake van een "monoloog interieur". Er is in het gehele romanverhaal een ik-personage aan het woord dat fictief hardop spreekt tegen een luisterend personage, in dit geval Filip, de onderbuurman. Die reageert niet in woorden op het levensverhaal van Tak. Het levensverhaal wordt grotendeels in chronologische zin verteld. Al wordt er natuurlijk, zoals een natuurlijke verteller betaamt, afgewisseld tussen heden en verleden. Hij verdeelt het verhaal in hoofdstukjes die worden aangegeven met het typografische teken van een ster. Kenmerkend voor deze vertelstructuur zijn ook de uitstapjes die een verteller maakt in zijn verhaal. 
Daarom zie je ook enkele vooruitwijzingen die Tak aankondigt over de kwestie die hij later zal verteller.
Daarvan een paar voorbeelden.

Op blz. 14 zegt Tak al: "Ik ben ook wel eens de stad in geweest om onze dochter te zoeken, maar ik weet niet of ik u daarover wil vertellen. Hoewel het al een tijd geleden is. Later misschien."
Op blz. 36: "...later is hij alsnog door de Duitsers opgepakt en naar Berlijn gebracht. Dat weet ik, want ik ben daar kort erop ook heen gegaan. Maar dat is een ander verhaal. Als ik tijd heb, zal ik u daar nog over vertellen."
Op blz. 40: "Terwijl ze soms zo hard aan de ketting rukten dat hun halzen bloedden. Ik heb dat nooit begrepen. En het is ook niet te begrijpen, zeker niet als je bedenkt wat ze haar later hebben aangedaan. Maar laat ik niet op de gebeurtenissen vooruitlopen."

Decor

Er is sprake van een symbolische of belangenruimte. Tak zit één nacht tijdelijk bij de onderbuurman van zijn dochter die aan het bevallen is. Boven zijn hoofd zal zijn achterkleinkind geboren worden. Op dat kind is zijn hoop gevestigd.De symboliek is duidelijk, want de onderbuurman is de kerstboom aan het optuigen. Het nieuw geboren kind zal een Kerstkind zijn dat de oplossing brengt voor de familieproblemen in Taks familie.
Zijn kleindochter Aria woont in 'de stad',  maar het wordt niet duidelijk welke stad dat is. Mogelijkerwijs is het Rotterdam. Zo woont Tak zelf op een eiland, waarop de plaats Windhoek een rol speelt voor wat betreft zijn eigen woning. Dat zou dan waarschijnlijk een Zeeuw eiland kunnen zijn. Die woning  is echter vernield door een vrachtwagen die een paar weken geleden zijn huis binnen kwam rijden.
Windhoek is een fictieve plaats. Mogelijk dus op  één van de Zeeuwse eilanden.

De tijd van de roman kan wel worden afgeleid uit tekstgegevens. Op blz.21 stelt Tak dat hij van 1926 is en dat hij 72 jaar oud is. Dat betekent dat het verhaalheden zich in één nacht afspeelt, vlak voor Kerstmis in het jaar 1998.

Stijl

Siegmann hanteert een vertelstijl die goed past bij een monoloog interieur. Er is een gemakkelijk vertellende (af en toe zelfs ratelende) oude man  aan het woord, die vooruitgrijpt in zijn verhaal of onnodige uitwijdingen toevoegt. Hij gebruikt geen moeilijke woorden en ingewikkelde zinnen maar soms wel lange, samengestelde zinnen, zoals je dat in monologen kan doen. Het verhaal staat niet bol van metaforen. Het is een kalme, bijna vredige stijl die je wordt voorgeschoteld.
Maar juist in haar stijl kun je zien dat Machteld Siegmann een geboren vertelster is. Dat was ook al het geval in haar debuutroman "De kaalvreter."

Slotzin

Ah, u bent weer aan het indommelen? Wacht, dan leg ik de plaid goed, zodat u het niet te koud krijgt. Zo, dat is beter. Rust maar lekker uit, Filip, slaap zo lang als u wilt, dan schenk ik mezelf het laatste restje koffie in.

Beoordeling

Hert schrijven van een tweede roman is meestal moeilijker dan het schrijven van je debuut. Hoewel "Wachter op de morgen" een stilistisch mooi en rustige roman is, mist het verhaal aan de andere kant urgentie. Een opa maakt in de weemoedige tijd van kerst de balans van zijn leven op. De gekozen structuur doet ook wel wat geforceerd aan: de luisterende buurman Filip voert geen enkele keer het woord, wat minder realistisch is. 
Fraai is wel het tot inkeer komen van opa Tak. Gaandeweg het verhaal geeft hij zich steeds meer rekenschap van het feit dat hij aan de basis ligt van het verdriet dat in zijn gezin is gekomen. De oorlog speelt daar ook een aparte rol bij. Het verhaal doet natuurlijk sterk denken aan de klassieke kerstverhalen, waarin verloren kinderen terugkeren naar het ouderlijk huis. Dat is wel een cliché. Kerstmis is de tijd van de hoop en opa Tak zal een poging wagen zijn familie weer bij elkaar te brengen. Een motief dat ook aan de Bijbelse gelijkenis van de Verloren Zoon doet denken. Tak zal zijn verloren dochter Marina wel in de armen willen sluiten en wellicht voortaan een feestelijk kerstmaal op tafel zetten.
Dat mag.
Jammer dat het verhaal toch een beetje als een literaire adventskaars uitgaat.
Niettemin is het verhaal uitstekend te lezen voor scholieren van de eindexamenklassen. En een bewijs dat Machteld Siegmann kan schrijven. Een derde roman moet er zeker inzitten.

Recensies

"De roman voelt als een lange monoloog van een man die de balans opmaakt. Hij heeft en neemt de tijd en vertelt vrijwel chronologisch zijn levensverhaal. Hij begint bij zijn ouders, eindigt bij zijn kleindochter en er is, met dat nieuwe leven dat een etage hoger op het punt staat te beginnen, toekomst. Het is mooi en vredig, zeker, en conform het wachten landerig, en zo moet het denk ik ook gelezen worden. Alleen omdat Tak zijn conclusies al bij aanvang heeft getrokken, sterker nog: hij heeft de fouten die hij maakte al lang ruimhartig toegegeven, krijgt zijn verhaal iets saais en braafs. Tak, noch Siegmann laten veel aan de verbeelding over." https://www.trouw.nl/cult...gle.com%2F

"Zo is er nog veel meer, dat de verbeelding prikkelt: van een verhaal over een artistieke ‘Christuskop’ die in een brandkast op de rug wordt meegezeuld tot spreukachtige wijsheden als: ‘een goed geheugen is een geheugen dat weigert zich voor het karretje van de ontevredenheid te spannen’. Met al die ingrediënten is Wachter op de morgen een rijk boek. Noem het gerust een mediatie op het menselijke bestaan, op een kritische, maar ook goedmoedige manier. Scherven zijn er volop, maar ook genade. En die reikt het diepst, laat deze vertelling je geloven." http://www.machteldsiegma...-02-22.pdf

"Uitgebreide recensie in het Nederlands Dagblad (Christelijke krant)" http://www.machteldsiegma...3-2-22.pdf

"Siegmann zet je aan het denken en vangt je blik met een aantal tot de fantasie sprekende personages, zoals Taks moeder, die de pijn van anderen kan wegbidden en daarbij hun kwalen op zich neemt; zoals de zus die na de dood van moeder de bladzijden van alle boeken afstoft en zoals de vriend die uit angst voor de bombardementen een verzamelaar wordt en geen stap zonder zijn brandkast verzet. (Na diens dood ontdekken ze wat erin zit: een gebeeldhouwde Christuskop, een paaps aandenken dat zijn calvinistische vader niet in huis wil.)" http://www.machteldsiegma...k_p-47.pdf

"Het boek is op een fijne wijze geschreven, vol fijne woorden en rakende quotes. Subliem in zijn eenvoud en toch een levensverhaal dat steeds verder afwikkelt. Ik hield ervan al had ik meer willen weten. Een mooie roman!" https://www.hebban.nl/rec...-de-morgen