Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2021
• 208 pagina's
• Uitgeverij: Nijgh & Van Ditmar

Flaptekst

Eerste zin

Ze kwamen vroeg, om tien uur in de ochtend. Voordat ik opendeed, bekeek ik in de spiegel een laatste keer mijn make-up en mijn haren. Een ontmoeting met een journalist, had mijn redacteur me ingefluisterd, begint bij de drempel.

Samenvatting

Karlijn Spichter (30) wordt thuis geïnterviewd door Hanna Verbeek over haar debuutroman "Jaarringen."  Er is wel een erotische klik tussen hen twee, zeker wanneer Hanna twee seconden lang haar hand op de knie van Karlijn legt. Die brengt haar na de opname naar de auto, maar ze had kort ervoor het raam open gedaan en bij terugkomst is de deur dichtgewaaid. Sleutels en telefoon liggen binnen. 
Met behulp van de telefoon van haar buurvrouw belt ze haar vriend Arne Visser (30), die  aardrijkskundeleraar is. Hij zegt dat hij haar wel tegemoet komt fietsen, als zij naar school komt lopen. Maar hij wordt onderweg aangereden door een bestelbusje; hij overlijdt ter plaatse. Wat een rare gewaarwording: de uitzending van het tv-interview en de begrafenis zijn op dezelfde dag.
Karlijn kampt meteen al met een enorm schuldgevoel. ("Als zij niet....) Haar boek verkoopt wel goed. Steun krijgt Karlijn vooral van haar jongere zusje dat bij een supermarkt boodschappen doet, terwijl Karlijn dan in de auto achterblijft.

Karlijn heeft een vreemde gewoonte, ze wil graag in haar boeken aantekeningen maken, maar wil die later dan ook weer uitgummen. Ze werkt namelijk in een boekwinkel die tweedehandsboeken aanneemt. Als er aantekeningen in die boeken staan, gumt Karlijn die zelf uit. Maar dat doet ze bij veel dingen, ook kruiswoordpuzzels bijvoorbeeld. [Het is natuurlijk een symbolische gewoonte om het verleden uit te wissen.]

In de laatste weken van zijn leven had Arne gesproken over een baan in Berlijn. Ze vindt de uitnodiging voor een gesprek en een treinkaartje terug en ze stapt in de trein. maar het kaartje staat op Arnes naam en een overijverige conductrice zet haar de trein uit in het Duitse dorpje Lundsheim. Ze heeft ook geen geld bij zich en ze moet worden teruggehaald door haar ouders.
De uitgever komt Karlijn vragen of ze voor de verkoopcijfers van haar boek één exclusief interview wil geven. Ze weigert.

Als ze weer een keer met haar zusje boodschappen doet, ziet ze Hanna. Ze spreken af elkaar te bellen en dat leidt tot enkele ontmoetingen tussen Hanna en Karlijn. Ze maken daarbij  wandelingen. Na de derde keer hebben ze seks, al wordt dat niet expliciet beschreven. Bij een van die ontmoetingen ergert Karlijn zich aan de blouse die Hanna aanheeft: die had ze namelijk ook aan op de dag van het interview. Hanna is trouwens niet het type vrouw dat  Arne aantrekkelijk gevonden zou hebben. Hij was zuinig en erg milieubewust en dat lijkt Hanna zeker niet.
Als Hanna drie dagen weg in naar New York, maakt Karlijn gebruik van de reservesleutel van Hanna. Na de eerste keer ziet ze de blouse van Hanna liggen en die gooit ze -als ze het huis verlaat- in een vuilnisbak,. Bij de tweede ontmoeting  doet ze dat ook met het kettinkje dat Hanna op de dag van Arnes dood droeg. 
Bij het derde bezoek kijkt ze Hanna's boekenkast en ze ziet de roman  'Carol" (Patricia Highsmith) die Hanna zo mooi vindt. Het gaat over een liefde tussen twee  vrouwen en Hanna heeft aantekeningen gemaakt van scènes die op hun eigen relatie slaan. En ja hoor, ze gaat ze allemaal weggummen! Ze leest ook nog een andere roman "De Voorlezer" (Bernhard Schlink) waarin ook aantekeningen staan. Weg ermee!

Als Hanna weer terug is, ontmoeten ze op een terras de ouders van Arne, Die denken dat ze een vriendin heeft. Hanna en Karlijn besluiten een paar dagen naar Zuid-Limburg te gaan. Die verlopen leuk.
Later bezoekt ze opnieuw stiekem het huis van Hanna en nu pakt ze de roman "Nooit meer slapen"  van W.F. Hermans aan. Daarin gaat ook een personage Arne dood. 
Karlijn gaat zich gaandeweg wel aan Hanna ergeren: zo pusht haar nieuwe vriendin haar om de schrijfdraad weer op te pakken en columniste te worden. Er komt onenigheid en dat groeit uit tot ruzie als Hanna haar de volgende keer betrapt bij weer zo'n stiekem bezoek. Ze is woedend als ze ziet dat alle aantekeningen in haar boeken zijn uitgegumd. Karlijn is niet meer de energieke vrouw op wie Hanna verliefd is geraakt.  Ze zien elkaar daarna niet meer.

Karlijn krijgt een uitnodiging om naar een literair festival in Berlijn (!) te gaan. Ze zegt toe en ze laat eerst d'r haar weer knippen, zoals ze op de cover van haar debuutroman staat. Ook gooit ze kleding, boeken en foto's in de afvalbak. Ze dagdroomt nog wel eens dat Arne niet gestorven is, maar opknapt in een revalidatiecentrum of - een volgende keer- aan de beademing ligt.

Ze reist met haar uitgever naar Berlijn. Hij heeft haar ook al een voorschot gegeven op haar tweede roman. Het interview wordt een teleurstelling, want de interviewer is eigenlijk ongeïnteresseerd. Na het interview bezoekt ze nog een museum en ze ziet daar een schilderij van een citroen dat Hanna thuis als afbeelding had. Het is bijna sluitingstijd, maar daar krijgt Karlijn de inspiratie voor haar roman: namelijk het beschrijven alle gebeurtenissen vanaf het eerste tv-interview tot aan het bezoek aan het Berlijnse museum.
Ofwel: de lezer leest het slot van het boek dat Karlijn dan zou moeten schrijven. De citroen op het schilderij is ineens een opkomende zon.

Personages

Karlijn

Karlijn Spichter is dertig jaar en schrijfster van een goed lopende debuutroman. Ze heeft een prima relatie met de aardrijkskunde leraar Arne. Ze vullen elkaar goed aan. Karlijn schrikt echter als ze een siddering door haar lichaam voelt als Hanna een hand op haar knie legt. Dat brengt haar in verwarring. Heeft ze gevoelens voor een vrouw? De verwarring en het schuldgevoel wordt nog groter als gevolg van een kleine daad van haar. Een door haar geopend raam leidt uiteindelijk tot de dood van Arne. Ze krijgt nauwelijks de tijd om te rouwen, want ze is nu verliefd op Hanna. Al snel komt het ook tot seksualiteit. Wanneer Hanna naar het buitenland gaat, gaat Karlijn in haar woning rondkijken. Ze ziet onderstreepte passages in romans en die betrekt ze op de relatie tussen haar en Hanna. Ook dat is weer verwarrend. Ze vraagt zich af in welk leven ze terecht is gekomen. Is ze nog dezelfde vrouw die ze was in het leven met Arne? Toch komt er snel een einde aan de relatie met Hanna, wanneer die teveel drukt legt op de bezigheden van Karlijn ("Ga weer schrijven, blijft ze pushen.)" Als Hanna ook nog ontdekt dat Karlijn stiekem in haar huis heft rondgelopen en dingen heeft gedaan, komt er een echte breuk.

Arne

Arne, ook dertig, is aardrijkskundeleraar. Hij heeft droge humor, is aantrekkelijk en heeft ook oog voor het klimaat. Hij is tegen verspilling van goederen en klimaatbewust en van Karlijn komen we te weten dat Hanna dat juist niet is. Arne zou Hanna nooit leuk hebben gevonden, weet Karlijn. Hanna komt inderdaad niet zo sympathiek over. Arne lijkt erg blij te zijn met zijn relatie met Karlijn. Hij fietst haar tegemoet om de sleutel af te geven. Had hij dat maar niet gedaan! Maar ja, dat stond in het noodlot geschreven, net zoals zijn literaire spiegelfiguur Arne dat in "Nooit meer slapen" tegenkwam. Maar we kennen Arne alleen uit de gedachten van Karlijn. Hij is geen sprekend personage.

Quotes

""In onze tijd denken we dat ons handelen alleen onszelf raakt. We hebben geen oog voor de kleine of grote golven die we veroorzaken in de levens van anderen." Bladzijde 7

"Ik klopte met mijn handen op mijn broekzakken, maar ik wist al dat mijn sleutels binnen lagen. Shit. Ik deed een stap naar achter en keek naar de deur. Heel handig. Karlijn. Dichtgewaaid. Door het open raam." Bladzijde 13

"Ik was degene die het raam had opengezet, niemand anders. Het was mijn eigen keuze geweest. Als ik dat niet had gedaan, was alles anders geweest." Bladzijde 67

"Deze zinnen waren onderstreept. Het was maar goed dat ik dit zag. Hanna en ik, we lieten slordige sporen na. Een van ons moest nauwkeuriger zijn. Ik pakte de gum, ging op de bank zitten en begon te gummen." Bladzijde 161

"Ze was de eerste die sprak. Ze vuurde haar vragen op me af. Om haar tegemoet te komen, zei ik: "Ik heb een sleutel van je huis. Ik bedoel, ik heb niet ingebroken. Ik heb een sleutel gebruikt. Het is belangrijk om een reservesleutel te hebben."" Bladzijde 171

""Je hebt dus zitten gummen in mijn lievelingsboek? Jezus. Dat is nog erger dan stiekem in mijn huis rondlopen en overal aanzitten." Bladzijde 172

Thematiek

De grote gevolgen van een kleine oorzaak

Na het interview met Hanna wordt de sfeer wat erotisch gespannen door de hand van Hanna op de knie van Karlijn. Die zet het raam open. Als ze Hanna naar de auto brengt, is de deur dichtgewaaid, omdat raam open stond. Haar sleutels liggen binnen en ze kan haar huis niet meer in. Met de telefoon van de buurvrouw belt ze naar haar partner Arne, de aardrijkskundeleraar. Die heeft een tussenuur en hij wil haar wel tegemoet rijden op de fiets om haar de sleutel te geven. Karlijn loopt hem tegemoet. Maar ineens zijn er ambulances en ze ziet dat er een fietser gewond is, aangereden door een bus. Karlijn herkent de fiets van Arne en ze snapt ook dat Arne het ongeluk niet heeft overleefd. Later wordt ze verliefd op Hanna, waardoor haar rouwproces ook in de war komt. Het geopende raam is dus het kleine begin van een reeks van gebeurtenissen met grote gevolgen.

Motieven

De dood

Arne Visser wordt overreden door een bus, wanneer hij de sleutels van zijn huis aan Karlijn wil geven. Hij sterft dus op de dag van het interview dat Karlijn geeft aan Hanna.

Lesbische relatie

Karlijn krijgt erotische gevoelens voor Hanna. Dat brengt haar in de war, omdat ze tot dan toe dacht dat ze heteroseksueel was. Er ontwikkelt zich aan beide kanten een stevige verliefdheid, die ook uitmondt in seksueel contact. Maar als Karlijn te ver gaat in het overschrijden van de grenzen van Hanna: ze gaat stiekem het huis van Hanna binnen, gooit dingen weg, en gumt onderstreepte passages in de boeken van Hanna weg, komt er ook een einde aan die relatie.

Schuldgevoel

Karlijn heeft een schuldgevoel bij de dood van Arne. Hij zou in leven gebleven zijn, als ze niet na het interview een raam had opengezet, omdat ze de sfeer wat erotisch broeiend vond.

Literaire spiegelingen

Een schrijfster en een interviewer op literair gebied weten natuurlijk beiden veel van literatuur. Daarom komen er in het verhaal literaire spiegelingen voor. Karlijn ziet in "Nooit meer Slapen" van W.F. Hermans overeenkomsten tussen de beide personages Arne: ze zijn beiden jong en ze sterven beiden door een ongeval. Maar er zijn ook spiegelingen die gelden voor de relatie tussen Hanna en Karlijn, nl. de boeken "Carol" (het lievelingsboek van Hanna) en "De voorlezer". Hanna heeft passages onderstreept in de romans en Karlijn gumt die bij haar stiekeme bezoekjes uit.

Uitwissen van het verleden.

Karlijn kan het niet hebben dat Hanna bij een ontmoeting tussen hen beiden dezelfde (wit met gele) blouse draagt die ze tijdens het tv-interview ook droeg. Ook een kettinkje dat Hanna toen droeg, komt ze tegen. De blouse en het kettinkje gooit ze bij het verlaten van Hanna's huis in de afvalbak. Karlijn gooit ook spullen van haar zelf weg: Ze verscheurt de cover van Carol, een brief van Hanna, kleren die ze bij het interview droeg, de dvd van het interview met de envelop die Hanna had gestuurd. Het uitstuffen van onderstreepte passages in de tekst van de literaire werken is natuurlijk een symbool voor het willen vergeten van het verleden.

Rouwverwerking

Karlijn krijgt twee bijzondere gebeurtenissen op één dag te verwerken: het spannende interview en de dood van haar partner waaraan ze zich schuldig acht. Is het mogelijk dat je op zo'n dag alweer verliefd kan raken op een ander? De relatie met Arne was goed en toch krijgt Karlijn nauwelijks de tijd om zijn dood te verwerken. Is zij een ander in het leven van Hanna dan ze was in het leven met Arne? Hanna vindt van wel. Op de dvd-opname ziet ze bij het interview een energieke vrouw vol zelfvertrouwen. Dat is nu een andere vrouw geworden, vindt Hanna. Vanwege de reclamecampagne voor haar boek hangen van Karlijn overal; afbeeldingen op billboards in de stad. Daarop ziet ze de afbeelding van de vrouw die ze was op de cover van het boek. Die vrouw wil ze graag weer zijn. Omdat ze naar een interview in Berlijn moet, laat ze d'r haar precies hetzelfde knippen als dat van de vrouw die op op de cover van de roman staat. Op blz. 178 vraagt Karlijn zich af: "Uit hoeveel levens bestaat een mensenleven? In een interview zegt Robbert Welagen zelf daarvan: "Ik heb altijd de indruk dat mijn leven uit verschillende fasen bestaat. Soms herken ik mezelf niet in zaken die ik vroeger heb gedaan. Op een en dezelfde dag verliest Karlijn haar vriend bij een verkeersongeluk en voelt ze voor het eerst iets voor een vrouw. Hoe word je dan de volgende dag wakker? Toch echt alsof je aan een nieuw leven begint. We denken graag aan onszelf als mensen uit één stuk, maar ik denk dat de realiteit anders is.

Het literaire wereldje en het beroepsprobleem

Wanneer een schrijver succes heeft, is er een uitgever veel aan gelegen om die meteen een opdracht te geven binnen korte tijd opnieuw een roman uit te brengen. Je moet het ijzer immers smeden als het heet is. De uitgever van Karlijn, wil kort na de dood van Arne graag dat ze een groot interview geeft aan een bekend blad. Ook maakt de uitgever een kartonnen afbeelding van Karlijn die in de winkels te zien is. Hij dringt bij haar aan op een begin van een tweede roman en hij verhoogt de druk door haar alvast een stevig voorschot voor dat boek te verschaffen.

Titelverklaring

Raam en sleutel spelen een belangrijke rol in het verhaal. Kleine toevalligheden kunnen grote invloed hebben op een mensenleven. Karlijn heeft na de broeierige sfeer bij het interview met Hanna Verbeek het raam open gezet. Omdat ze geraakt is door Hanna (de hand op de knie), brengt ze haar naar de auto. Bij terugkomst is de deur dichtgewaaid omdat het raam openstond. De sleutels, telefoon en portemonnee liggen binnen. Ze belt met haar  buurvrouws telefoon naar haar partner Arne om de sleutel die hij heeft te krijgen. Wanneer die onderweg naar Karlijn is, wordt hij aangereden en hij verongelukt. Karlijn voelt zich schuldig, als zij niet.....
Maar ook verder in het verhaal blijven raam en sleutel verhaalmotieven in engere zin. Hanna geeft een reservesleutel aan Karlijn, die er gretig gebruik van maakt als Hanna in New York is. Ze heeft ook nog eens een reservesleutel van die sleutel laten maken. Zelf geeft ze een reservesleutel van haar eigen huis aan haar vriendin Laura.

Structuur & perspectief

De roman wordt verteld door de 30-jarige ik-verteller Karlijn Spichter. Ze doet dat in de o.v.t als een achterafverteller. (vgl. citaat blz. 152: "Als ik aan die dagen terugdenk, zie ik voor me dat Hanna en ik zelden gesprekken met elkaar vorden. We zullen heus wel met elkaar gepraat hebben, dat moet wel, toch herinner ik me me geen van de woorden die we hebben gewisseld.")
De kleine roman wordt onderverdeeld in 75 korte en titelloze hoofdstukken (soms maar van een kwart pagina) die vrijwel allemaal in chronologische volgorde worden verteld.

Decor

Karlijn woont in de (studenten) stad, maar ze vertelt niet in welke. Het is een stad die door een rivier wordt doorsneden en is waarschijnlijk gelegen in het westen van het land. (Hanna moet namelijk na het interview met Karlijn voor een tweede interview "naar het oosten van het land.") 
Ook wat de tijd betreft, vertelt Welagen niet veel. Het verhaal begint in de lente en waarschijnlijk is de vertelde tijd ongeveer een zomer lang. In de herfst is de relatie met Hanna voorbij.

Maar Welagen heeft eigenlijk ook geen decor en tijd nodig om zijn verhaal te vertellen.

Stijl

Robbert Welagen schrijft zijn meestal kleine romans in een rustige, maar volwassen stijl. Hij bouwt zijn zinnen zorgvuldig op en er ligt meestal een dromerig waas over zijn zinnen. Zijn metaforen zijn altijd geslaagd. (vgl. blz. 71: Hoe geruisloos komt de dood. Als een vos sluipt hij je leven binnen en neemt iemand mee.")

Toch heeft hij geen moeilijke woorden nodig om zijn literaire kunsten te tonen. De meest gebruikte woorden in deze roman zijn immers raam en sleutel. Welagen is ook een meester in het onder woorden brengen van een situatie. (vgl. blz. 17: "Ik liep onder de roze bloesem van een Japanse kers door en ademde diep in. Hoe zoet rook de lente. Ik sloot even mijn ogen alsof ik de geur dan nog beter in me kon opnemen. Een oude muur, was overhangen met het diepgroene blad van een klimop. In het midden van de stoep, op het laagste punt, lag een ondiepe regenplas. Ik stapte er met mijn rechtervoet in en rondom mijn schoen kringelde het water.")

Slotzin

Ik keek een laatste keer naar het schilderij en kon een glimlach niet onderdrukken. De citroen was een opkomende zon.

Beoordeling

Weer een prachtige, compacte  roman van Robert Welagen. Bij het grote publiek toch een relatief onbekende auteur  maar voor de literaire kenner is hij dat zeker niet. Welagen heeft geen honderden bladzijden nodig om een beginnende lesbische liefdesrelatie te schetsen. Binnen enkele hoofdstukken staat die geramd. (In dezelfde maand brengt A.F. Th. van der Heijden zijn "Stemvorken"  uit dat maar liefst 888 bladzijden telt en veel fysieke, wellustige passages kent.) Dat zul je bij Robbert Welagen niet tegenkomen. Die heeft geen expliciete seksscènes nodig om een lesbische liefde voor de lezer duidelijk te maken.
Deze negende roman van hem verdient gewoon een groter lezerspubliek. Ik ben vanaf het begin fan van Welagen. Hoe een toevallige omstandigheid (het openen van een raam) grote gevolgen kan hebben. Het is een mooie, gelaagde roman, die ook de wat oudere scholier zal aanspreken.
En dat alles beschreven in slechts 200 bladzijden. "Ja, ja ., in der Beschränkung zeigt sich erst der Meister."

Recensies

"Het is de verdienste van Welagen dat hij in zo’n korte roman zo diep kan afdalen in de gevoelens van een vrouw, zonder heel expliciet te worden. Daarnaast geeft Welagen een vilein inkijkje in de literaire wereld, waarin uitgevers zonder scrupules auteurs achter de broek aan zitten om hun succes uit te melken, want ‘het zou zonde zijn als we dit momentum niet grijpen.’ Waarin Karlijn op billboards haar portret terugziet, de vrouw die ze was voor het succes, iemand die ze in de tussentijd is kwijtgeraakt. Raam, sleutel is indringende literatuur op de vierkante centimeter." https://www.tzum.info/202...m-sleutel/

"Vermoedelijk komt de hypnotiserende, inkapselende uitwerking van Raam, sleutel voort uit Welagens controle, uit zijn volharding om de zo licht ontvlambare materie die hij behandelt zo lang mogelijk géén vlam te laten vatten. Een explosie, iets als een oerkreet, een daad van geweld of zelfs stemverheffing zou de toren in aanbouw onherroepelijk ineen hebben doen storten. Het moment waarop hij zijn handen losschudt en hij de meters wél even in het rood laat springen, niet in de finale maar even ervoor, is dan ook de enige kleine uitglijer in de roman. Want verder is Raam, sleutel de vrucht van een gerijpt, bedeesd meesterschap. Ter illustratie: nog nooit hield ik de adem in als iemand een stukje vlakgum hanteerde, nog nooit kreeg ik het te kwaad als iemand een halfuur voor sluitingstijd een museum betrad." https://nrcwebwinkel.nl/r...am-sleutel

"Recensie over het boek met een schermafbeelding." https://www.robbertwelage....48.16.png

"Maar misschien was dat precies de bedoeling. Het verhaal eindigt met de niet heel verrassende tournure van een trompe-l’oeil: de tekst die we lezen is Karlijns verhaal dat ze aan het einde, alleen in een museum in Berlijn, besluit te gaan schrijven: ‘Onvermijdelijk zouden werkelijkheid en verbeelding in elkaar overlopen.’ En: ‘Ik zou de vrouw die ik de afgelopen tijd was geweest achterlaten in het verhaal. Ze zou een fictief personage worden. Daarna zou ik verder kunnen.’" https://www.groene.nl/art.../weggegumd

"Welagen is een schrijver van de stilte. Veel gebeurt er niet in zijn boeken, en op nietszeggende smalltalk kun je zijn personages niet betrappen. Veeleer staan kleine gebaren centraal, zoals Karlijns obsessie met het uitgummen van het verleden. Het notitieboekje dat ze volschreef tijdens de voorbereiding van haar debuut gumt ze weer helemaal leeg. En ook de passages die Hanna in bepaalde van haar romans heeft onderlijnd en die Karlijn al te veel aan hun eigen situatie doen denken moeten eraan geloven" https://www.robbertwelage...leutel.pdf

"In een boek van een schrijver over een schrijfster en een literair journaliste, moeten wel veel boeken en schrijvers en schrijfsters passeren. Welagen verweeft zijn verhaal inventief met werk van Patricia Highsmith, Bernhard Schlink, W.F. Hermans. Dat kan hij natuurlijk, hij is de regisseur, hij kan fictie met fictie verbinden. Zo wordt ‘Raam, sleutel’ een even intrigerend als ingenieus en minutieus gecomponeerde parel, helder geschreven." https://www.tijd.be/conte...8/10309748

Bronnen

Interview met de schrijver over zijn negende roman. “In het begin was ik me er ontzettend van bewust dat ik in de huid van een vrouw was gekropen. Ik was beducht op mijn mannelijke blik, want ik wilde absoluut niet dat lezers zouden denken: dit is nou precies zoals een man dénkt dat een vrouw zou denken. Maar al vrij snel realiseerde ik me dat mannen en vrouwen sterk op elkaar lijken. Het is eigenlijk heel ouderwets om uit te gaan van grote verschillen. Toen kon ik het loslaten. Pas na afloop dacht ik ineens weer: oei, is dit wel woke? Mag dit nog wel? Maar ik vind van wel. Ik heb geprobeerd een subtiel, genuanceerd boek te schrijven waarin ik me zoveel mogelijk in een vrouw verplaats. Ik zou niet weten wat daar op tegen zou zijn.”

https://www.trouw.nl/cult...~b20d5203/