Of ik gek ben door Michiel Stroink

Feitelijke gegevens

• 2e druk, 2012
• 235 pagina's
• Uitgeverij: Meulenhoff

Flaptekst

Eerste zin

Al meer dan drie jaar word ik elke ochtend om 6:29 uur wakker. Uit mezelf. Een minuut voordag mijn vierdehands radiowekker afgaat.

Samenvatting

Benjamin beschrijft zijn leefsituatie in de Regenboog, waar alles kindbestendig is en het leven draait om wachten. Het is kerstavond en de groep zit te wachten tot Metje er is. Die is echter bezig met een zelfmoordpoging en rent brandend over het grasveld. De groep is ervan ontdaan, maar gaat vrij snel verder met de dag. Tijdens het groepsgesprek draait Hakim door en gooit een mok naar dokter Bibber. Bewakers nemen hem mee naar zijn cel. Benjamin moet opschrijven wat er met hem gebeurd is, wat hem boos maakt, maar ook verdrietig. Hij was kunstenaar en verdiende enorm veel geld met eigenlijk weinig werk. Zijn vrienden, Flip en Gregor, waren dan ook erg jaloers op hem. Tijdens kerstmis versiert Benjamin de aula samen met Hakim. Hij denkt weer terug aan zijn tijd voor de Regenboog en aan de avond waarop het mis ging: het feestje, waarop hij XTC gebruikte. Na afloop van dat feest, hielden ze een afterparty in het bos, waarvan hij zich weinig herinnert. Weer terug in de aula krijgt hij van directeur Smulders het aanbod de kunstcollectie te inventariseren. Hij neemt het aanbod aan. Ondertussen gaat Hakim samen met Kwik, Kwek en Kwak roken. Als Benjamin wil gaan slapen hoort hij geschreeuw vanuit de gymzaal. Hakim is doorgedraaid en wordt weggehaald uit de Regenboog.

Een paar maanden later, op Benjamins verjaardag, krijgt hij een kaart van zijn ouders. Van Flip en Gregor heeft hij nooit iets gehoord. Hij krijgt een mierenmaatschappij, waar hij om gevraagd had. Hij denkt terug aan de rechtzaak die in 2006 zorgde dat hij in de tbs-kliniek belandde. Hij had niet geslapen en ondanks dat Flip zijn advocaat was, verliep het dramatisch. De schilderijen die Benjamin moest inventariseren hangen er beroerd bij. Na de inventarisatie moet hij mee boodschappen doen, maar het is voor hem allemaal nog te overwelmend. Terug in zijn cel is hij bang dat hij al deze extra dingen mag om hem zoet te houden.

Er is een nieuwe patiënt in de Regenboog: Herre. Hij lijkt onschuldig en aardig. Metje zet direct haar zinnen op hem. Als Benjamin weer bezig is met de kunstinventarisatie ontdekt hij dat er drie schilderijen ontbreken van in totaal 240 duizend euro. Smulders steelt. Dan komt hij erachter dat hij nog maar 900 euro op zijn rekening heeft en weet hij dat Smulders zijn geld gebruikt om schilderijen te stelen. Tijdens het groepsgresprek vertelt Herre een ander verhaal dan aan het ontbijt die ochtend. Benjamin vindt dat verdacht en met alle stress die hij al had, flipt hij en moet hij naar de separeercel. Die nacht doen Kwik, Kwek en Kwak een ontsnappingspoging en Benjamin verraad hen. 

In de separeercel denkt hij terug aan het verhoor: de Zaanse verhoormethode waar het ritme van een gevangene totaal om wordt gedraaid. Ook begint hij er zelf steeds minder van overtuigd te raken dat hij onschuldig is. Sterker nog, hij accepteert zijn schuld en besluit zichzelf een tweede kans te geven. 

In een gesprek met Smulders, confronteert Benjamin hem over de schilderijen, maar hij maakt geen kans en besluit afstand te doen van zijn geld, in ruil voor een eerlijke kans op een echte behandeling. Smulders stemt daarmee in. 

Benjamin besluit op de houtwerkplaats te gaan werken. Daar ontmoet hij Frank. Als hij onderweg naar Grover is om te gaan tafeltennissen, komen ze erachter dat Metje eindelijk geslaagd is in haar zelfmoord. Ze ligt dood tussen de tulpen. Hij besluit Hakim een kaartje te sturen dat hij zelf schildert. Daarin schrijft hij over Metjes dood. Benjamin heeft een gesprek met dokter Bibber die verwacht dat Benjamin meer van zich zal laten horen in het groepsgesprek. 

Na nog een gesprek met Bibber, botst Ben tegen de enige overgebleven Kwik, Kwek of Kwak aan, die hem in elkaar trapt. Hij komt in het ziekenhuis terecht. Daarna durft hij eigenlijk niet terug naar de kliniek. 

Benjamin wil terug naar de schilderkunst en krijgt van Isabel een opleidingsplan. Die avond is de Regenboogparade. Samen met Frank en Grover loopt hij daar rond. De grote voorstelling mondt uit in opschrijven van wensen: Wat doe je het liefst en wat zou je het liefst willen doen?

Tijdens de voorstelling wordt Benjamin verliefd op begeleidster Marieke. Hij weet echter dat daar niets van kan komen. Hij besluit van de wensen van de patiënten kunstwerken te gaan maken. Daar zijn echter te weinig spullen voor, dus hij kiest ervoor een muurschildering te maken van alle wensen. Ook gaat hij weer mee naar de supermarkt.

In de kliniek wordt een themadag georganiseerd: een gezonde geest in een gezond lichaam. Dit is tevens de dag dat de muurschildering van Benjamin gepresenteerd wordt. Hij krijgt veel positieve reacties. Daarna vraagt Isabel hem of hij mee gaat naar de tarotkaarten lezing. Hij trekt de dwaas, die staat voor een verandering die in de toekomst plaats zal vinden. In de middag heeft Benjamin een afspraak met Smulders. Ze bespreken nogmaals wat ze afgesproken hebben en Benjamin moet een contract tekenen voor geheimhoudingsplicht. 

Samen met dokter Manders en dokter Bibber gaat Benjamin naar zijn ouderlijk huis. Dit is een van de laatste stappen van zijn 'vrijlating'. Hij is erg bang dat hij in Bussum bekenden tegen zal komen. Het gesprek met zijn ouders verloopt goed en op de terugweg bedenkt hij dat hij een brief naar een van zijn slachtoffers wil sturen. Dit doet hij ook.

Dan breekt de verhuisdag aan. Hij neemt van iedereen afscheid en wordt dan naar zijn nieuwe woning in Utrecht gebracht. Zijn ouders wachten hem op. Ondanks dat zijn nieuwe appartement erg klein is, is hij blij eindelijk weer een eigen plek te hebben. 

Hij vindt een baan bij de Decorfabriek, waar hij tegen zijn collega's een nep verhaal vertelt over zijn achtergrond. Zo'n verhaal kreeg hij van de kliniek mee en het geeft hem zelfvertrouwen. 's Avonds komen Flip en Gregor langs, dus hij gaat vast boodschappen doen. Als ze er zijn vraagt hij naar hun levens en vertelt hij uitgebreid over het zijne. Als hij klaar is vertelt Gregor hem dat hij en Flip een grap met hem wilden uithalen en dat Benjamin niet schuldig is, maar dat de getuigenissen nep waren. Flip bevestigt dit. Benjamin gooit ze eruit en raakt bewusteloos. Als hij wakker wordt leest hij de brief van een van zijn 'slachtoffers'. Ook deze brief bevestigt het verhaal van Gregor. 

Hij besluit contact met Flip en Gregor te verbreken en gaat verder met zijn leven. Hij maakt zelf kunst als hij niet hoeft te werken bij de Decorfabriek en mag hun atelier gebruiken. Hij is gelukkig.

 

Personages

Benjamin

Benjamin is het hoofdpersonage van Of ik gek ben. Je leert zijn naam pas laat. Hij voelt zich niet op zijn plek in de tbs-kliniek en gelooft dat hij onschuldig is. Hij realiseert zich dat hij waarschijnlijk nooit uit de Regenboog zal komen. Als hij in de loop van het boek zijn schuld accepteert en steeds meer in de buurt van zijn vrijlating komt verandert zijn houding volledig.

Grover

Grover is Benjamins beste vriend in de Regenboog. Hij is al oud en zit er al een hele tijd. Grover heeft bijna geen tanden, maar weigert daar iets aan te doen, omdat het volgens hem deel van zijn straf is. Grover werkt met Benjamin in de tuin en heeft een groot talent voor tafeltennissen, maar toch wil hij met Benjamin alleen maar rustig overslaan.

Metje

Metje is een van de weinige vrouwen in de leefgroep van Benjamin. Ze heeft met vrijwel iedere man in de Regenboog seks gehad en is nu gedwongen aan de pil. Ieder jaar op kerstavond doet ze op creatieve wijze een zelfmoordpoging, maar het is haar nooit gelukt. Tot een paar maanden later als ze tussen de tulpen dood gevonden wordt met doorgesneden pols en halsslagader.

Hakim

Hakim is een slimme jongen die na zijn hbo-opleiding een relatie kreeg met een transseksuele buikdanseres, die tevens voodoo meesteres was, van wie hij een speciale ring kreeg. Deze ring stelde hem in contact met een goddelijke dimensie. Als hij daarin terecht komt slaan al zijn stoppen door en is hij zichzelf niet meer. Hij wordt in de loop van het boek tot het uiterste gedreven door een aantal jongens en verwijdert uit de regenboog.

Flip en Gregor

Fred en Gregors waren Benjamins beste vrienden voordat hij in de Regenboog terecht kwam. Fred is advocaat en verdient erg veel. Gregor is net als Benjamin kunstenaar, maar verdiende maar weinig. Samen deden ze drugs en dronken ze veel. Ze waren met Ben op het feest toen het fout ging. Achteraf bleek dat zij ervoor gezorgd hebben dat Benjamin in de Regenboog terecht kwam.

Dokter Bibber

Dokter Bibbers echte naam is Patrick. Hij houdt altijd de groepsgesprekken met Benjamins leefgroep, maar vindt het moeilijk daar orde over te houden. Volgens Ben komt hij over alsof hij geen idee heeft wat hij doet. In de loop van het boek krijgt Benjamin echter meer respect voor hem en helpt dokter Bibber hem aan zijn ontslag uit de Regenboog.

Meneer Smulders

Meneer Smulders is de directeur van de Regenboog. Iedereen, personeel en patiënten, gaat hem zo veel mogelijk uit de weg. Als hij vraagt of Benjamin zijn kunstcollectie wil inventariseren, komt Ben erachter dat hij van zijn geld kunst koopt. Hij confronteert Smulders en ze maken een afspraak: Ben doet afstand van zijn geld, Smulders staat een programma toe dat leidt tot Benjamins vrijlating.

Herre

Herre komt in de kliniek op de plek van Hakim. Hij ziet er onwijs lief uit en lacht altijd vrolijk. Hij heeft echter ontelbaar veel verschillende verhalen over waarom hij in de Regenboog terecht is gekomen en Benjamin weet niet welke hij moet geloven.

Frank

Benjamin leert Frank kennen als hij begint te werken in de houtwerkplaats. Frank is optimistisch en vrolijk en heeft een verloofde die in Marokko op hem wacht. Het is zijn doel om zo snel mogelijk naar haar toe terug te gaan.

Marieke

Marieke is een van de begeleiders van Benjamins leefgroep. Hij krijgt tijdens de Regenboogparade een oogje op haar en kan haar niet meer uit zijn hoofd houden, ook al beseft hij dat het nooit wat kan worden.

Quotes

"In mijn vorige leven had ik wat minder regels en wat minder bewakers van regels. Dat was pas leven. Nu zit ik in het slechte gevolg." Bladzijde 11

"Eerst gooi ik wat water in mijn eigen gezicht en dan voor de zekerheid wat in dat van mijn spiegelbeeld" Bladzijde 11

"Je woont niet alleen met kinderverkrachters, maar ook met moordenaars, brandstichters en ander soort gespuis. Een gezellige boel." Bladzijde 12

"Telkens als ik wakker werd, voelde ik me leger dan daarvoor. Maar als ik in bed lag, met alleen mijn ogen boven de waterspiegel, zag ik nergens belletjes lucht. Misschien liep ik wel leeg door mijn ogen." Bladzijde 23

"Geld ontregelt je leven. Drank en drugs zijn figuranten." Bladzijde 25

"Andere omstandigheden, andere situatie? Ik zou het niet durven zeggen. Wie bepaalt uiteindelijk wat gek is, en waarom dingen gebeuren zoals ze gebeuren?" Bladzijde 58

"We delen hier allemaal hetzelfde lot: wat één individu kan overkomen, kan ieder individu overkomen." Bladzijde 123

"Mijn verhaal is vanaf nu een deel van mij. Het bepaalt me en ik kan het maar beter aanvaarden en omhelzen. Hoe lastig dat ook wordt. Ik heb geen andere keuze." Bladzijde 128

"Misschien is dat wel de enige waarheid: dat er geen waarheid is, behalve dan dat wij altijd streven naar de waarheid. Dat is de enige waarheid." Bladzijde 184

Thematiek

Heden en verleden

Benjamin is eigenlijk het hele boek bezig met het accepteren van zijn verleden om door te kunnen gaan en opnieuw te beginnen in het heden. Als hem dat eindelijk gelukt is komt hij tot een ontdekking die roet in het eten lijkt te gooien: zijn verleden is zijn verleden niet. Uiteindelijk weet Benjamin zijn verleden achter zich te laten en verder te gaan met zijn leven, zonder de herinneringen aan wie hij in een vorig leven was.

Motieven

Tijd en wachten

In de eerste paar delen van het boek lees je dat Benjamin steeds een minuut voor zijn wekker wakker wordt. Hij maakt het zijn doel om een keer door zijn wekker wakker gemaakt e worden, maar dat wil maar niet lukken. Zelfs als hij de wekker een minuut eerder zet, lukt het hem niet. Volgens Benjamin is wachten een deel van de straf van tbs-patiënten, omdat men zich tijdens het wachten veel bewuster wordt van de tijd die verstrijkt, waardoor alles eindeloos lijkt te duren. Daarbij laat wachten mensen nadenken over iedere seconde die ze dichter bij hun einde brengt, hetgeen een vrij donkere gedachte is.

Mieren

Benjamin krijgt in de loop van het boek zijn eigen mierenmaatschappij. Dit is een terrarium gevuld met zand en mieren die daar hun eigen samenleving op zullen bouwen. Benjamin gaat de mierenmaatschappij steeds meer vergelijken met de maatschappij waarin hij leeft en ziet zowel overeenkomsten als verschillen. Hij gelooft dat de mierenmaatschappij een voorbeeld van de perfecte maatschappij is.

Motto

De tijd

kan u alleen aan mijn positie kwijt

en penetreert het heden met valstrikken;

'Rochade' van Gerrit Achterberg, uit: Spel van de wilde jacht

 

Volg het spoor dat er ligt

Zoek niet wat er nooit meer is

Was het zand uit je haar

Geef een naam aan ieder jaar

Spinvis, uit: tot ziens, Justine Keller

 

Het eerste deel van het motto, 'Rochade', refereert aan de tijd, hetgeen een belangrijk motief is in Of ik gek ben. Benjamin ziet de tijd als een slecht iets. Volgens hem is het leven in een tbs-kliniek overheerst door wachten, hetgeen een deel van de straf zou zijn. Door het wachten vergroten ze de tijd uit en zo worden de patiënten zich nog meer bewust van het feit dat ze met iedere seconde dichter bij hun dood komen.

Het tweede deel van het motto, van Spinvis, verwijst naar het leven in het heden en kijken naar de toekomst. Benjamin komt er in de loop van het boek achter dat het geen zin heeft in het verleden te blijven hangen, dus hij accepteert wat hij gedaan heeft en besluit opnieuw te beginnen.

Opdracht

Voor Louise

Trivia

Of ik gek ben is Michiel Stroinks eerste roman. Zijn inspiratie haalde Stroink uit zijn eigen ervaring in een tbs-kliniek. Hij heeft namelijk tijdens zijn studie vier jaar lang Nederlands en maatschappijleer gegeven in een tbs-kliniek.

Of ik gek ben is verfilmd. Deze film werd geregisseerd en geschreven door Frank Lammers. Hij kwam uit in 2016.

Titelverklaring

Het boek Of ik gek ben gaat over iemand, Benjamin, in een tbs-kliniek die durende het gehele boek op zoek is naar acceptatie van de reden dat hij daar zit. Omdat hij niet meer weet wat hij gedaan heeft, of het zich in ieder geval niet meer herinnert, stond hij in de eerste jaren in De Regenboog niet open voor behandeling. De periode die het boek beschrijft staan in het teken van accepteren wat hij blijkbaar toch heeft gedaan. Hij vraagt zich af of hij gek is, maar kan er aan het einde toch achter staan dat hij schuldig is en opnieuw zal moeten beginnen, hetgeen begin van zijn einde in De Regenboog is. Als hij dan ontslagen wordt uit De Regenboog, komt hij erachter dat hij toch niet schuldig is en dan begint de zoektocht naar zijn eigen identiteit, die hij eindelijk gevonden dacht te hebben, opnieuw, met daarmee de vraag of hij dan toch gek is. De titel Of ik gek ben is goed van toepassing of het boek en gaat over de emotionele reis die Benjamin doorgaat.

Structuur & perspectief

Structuur

Of ik gek ben is opgebouwd in 111 hoofdstukken, verdeeld over 15 delen. De delen geven allemaal een dag weer. Deze dagen zijn echter niet opeenvolgend. Er zitten vaak lange perioden tussen. De hoofdstukken zijn over het algemeen kort. Ongeveer 1 pagina. De delen worden aangegeven met Romeinse cijfers. Om de cijfers zijn mieren getekend. Altijd het aantal mieren dat overeenkomt met welk deel het is (deel 4 heeft vier mieren). De hoofdstukken zijn met getallen aangegeven.

Perspectief

Het gehele boek is geschreven vanuit Benjamins perspectief. Je ziet dus alles door zijn ogen. In het begin van het boek lijkt hij nog erg op de persoon die hij voor de Regenboog was. Vol van zichzelf, ervan overtuigd dat hij niet schuldig is en niet bereid een behandeling in te gaan. In de loop van het boek verandert dat, als hij leert te accepteren dat hij schuldig is. Dit begint op het moment dat hij beseft dat de verzorgers een long-stay patiënt proberen te maken. Er worden veel situaties en omgevingen beschreven en zijn gedachten dwalen vaak af naar het verleden of verhalen.

Decor

Tijd

Op het moment dat je begint met lezen, zit Benjamin ruim 3 jaar in de Regenboog. Als hij weg gaat, is het ongeveer een half jaar later. Als hij eenmaal uit de regenboog is verstrijkt er ook wat tijd, maar er wordt niet genoemd hoe lang dat precies is. Ook zijn er flashbacks naar zijn leven voor de Regenboog en de nacht van het misdrijf. Hoe veel tijd er in totaal voorbij gaat, is niet duidelijk, maar het zal tussen de vier en de vijf jaar zijn.

Decor

Het verhaal speelt zich bijna alleen af in de Regenboog. Dit is de tbs-kliniek waar Benjamin zit. Locaties binnen de Regenboog zijn onder anderen Benjamins kamer, de aula, de tuin, de gymzaal, het kantoor van dokter Bibber en de houtwerkplaats. Ook mag Benjamin een aantal keer mee naar de supermarkt en gaat hij naar zijn ouderlijk huis in Bussum. In de flashbacks is Benjamin onder andere in zijn woonboot, op het feest en in het politiebureau. Als hij uit de Regenboog is, is Benjamin in zijn appartement, de Decorfabriek en op Utrecht centraal. 

Stijl

Of ik gek ben is makkelijk te lezen door de korte zinnen. Omdat alles vanuit het perspectief van Benjamin is geschreven lees je het als het ware in zijn taal. Wat opvallend is, is het feit dat allerlei belangrijke gebeurtenissen beschreven worden als een alledaags evenement. Zoals het moment dat Metje zichzelf in brand steekt en over het grasveld rent. Hier worden heel weinig woorden aan besteed. Ook worden de achtergrondverhalen van de personages kort en bondig verteld in woorden die het doen lijken alsof het een nietszeggend verhaaltje is, terwijl die over het algemeen heftig zijn, aangezien ze over het algemeen gezorgd hebben dat het personage waar het over gaat in de tbs-kliniek terecht is gekomen. 

Slotzin

Inmiddels heb ik alle smaken geprobeerd, maar ik mis nog steeds iets. Die ene vonk ontbreekt. En ik blijf zoeken tot ik die heb, ook al weet ik bijna zeker dat ik hem nooit zal vinden.

Beoordeling

Ik vond Of ik gek ben een goed boek. Het leest makkelijk en is leuk geschreven. Daarbij geeft het een heel nieuw beeld van hoe het er in een tbs-kliniek aan toegaat. Ikzelf had daar weinig beeld van, maar het beeld dat ik had was niet erg positief. Dat is nu toch wel veranderd. Om dit boek te lezen hoef je helemaal niet veel te lezen of goed te kunnen lezen dus ik zou het aan mensen van alle niveaus aanraden. 

Recensies

" Het slot van het boek levert een onverwachte wending op." https://www.nu.nl/boek/27...k-ben.html

"De vraag bij een boekverfilming is: Boek of film? In dit geval zeg ik beide!" https://www.hebban.nl/rec...ik-gek-ben