Feitelijke gegevens

• 8e druk, 2019
• 237 pagina's
• Uitgeverij: Nijgh en Van Ditmar

Flaptekst

Eerste zin

De hele geschiedenis begon toen mijn zuster en zwager een pan soep kwamen brengen.

Samenvatting

Judith, een schrijfster en docente halverwege de veertig, is net met een vijftien jaar oudere man Thijs getrouwd, als hij na drie dagen al een hartaanval krijgt. Hij overleeft het met moeite en als zijn buren een verbouwing aankondigen, komt de zus van Judith op de gedachte een zomerhuisje te huren. Thijs kan dan opknappen. Ze komen met twee stellen terecht op het landgoed Groenlust in Voorden, waar de vroegere vriendinnen van de twee zussen wonen. Ze rijden er op 1 juli naar toe en huren het zomerhuisje voor zes weken. Ze zitten in feite op een volkstuincomplex dat op het landgoed gedurende de tijd is ontstaan. Daar wonen wel wat bijzondere mensen.

Er heerst een vloek op het landgoed bij de familie Lanssens: de eigenaren willen steeds op een bepaald moment het landgoed verkopen. Ook de huidige zussen (Fiep en Anne) willen het wel verkopen, maar er is een contract dat dit niet kan als er nog tien huurders zijn. Judith trapt er in als een bewoner, Dokter Zeelenburg, haar overhaalt een contract te tekenen. Ze is de tiende bewoner.
Tijdens hun verblijf ontmoet Judith vreemde mensen: een psychisch gestoorde Koos, die de zoon is van een vroeger beeldschone vrouw Zwanet, Dokter Zeelenburg, een gepensioneerde dokter die giftige planten verbouwt, Kenny een onuitstaanbare man die natuurfreak lijkt en een unieke safraanperenboom wil kappen. Bewoner Govert is wel aardig, maar heeft ook markante trekjes. 

De zussen Anne en Fiep praten hun vriendinnen bij. Fiep heeft na een huwelijk waarin ze mishandeld werd een dochter Noa overgehouden. Die zit in Nieuw-Zeeland en speelt rugby. Anne is zonder man en kinderen, heeft biologie en informatica gestudeerd en is teruggekeerd op het landgoed. Hun vader Friso is 25 jaar geleden plotseling verdwenen (niemand weet waarom) en hun moeder Lidewij is nu aan het dementeren. So far so good. Groenlust is een heerlijke plek om te revalideren voor Thijs.

In het tuintje van Judith waarin bamboe staat, hoort Judith kort daarna een vogeltje in de problemen en als ze gaat kijken vindt ze een schedel op een stok vastgemaakt. Ze denkt dat het de schedel van vroeger is waar de vriendinnen mee speelden. Maar dat is het niet het geval. Uit onderzoek blijkt dat het de schedel van de verdwenen oom Friso is. In diezelfde dagen valt Lidewij uit bed en sterft aan de complicaties van de val. De onaangename Kenny ontfermt zich over Anne. Ze is wat verward en zegt dat ze wel met hem wil trouwen. Voor de begrafenis komt kleindochter Noa over. De begrafenis wordt humoristisch beschreven wat betreft de overdreven toespraken van zogenaamde kennissen van Lidewij.

De politie heeft onderzocht dat Friso is vermoord, maar door wie? Dan volgt er een tweede moord. Kenny die toch de perenboom wil omzagen, wordt een dag later dood gevonden. Men denkt eerst aan zelfmoord, want hij heeft een gifdrank (parathion) uit zijn eigen sapflesje gedronken. Judith weet uit eigen onderzoek dat dit gif in een halflege jeneverfles zat. Anne rouwt er niet erg om.

De politie komt erachter dat Zwanet vroeger een verhouding heeft gehad met Oom Friso en dat Koos haar zoon is. Die komt op een zeker moment bij het huisje aanwaaien en vertelt dat hij schuldig is aan de dood van Friso , om dat hij als tienjarige met een pijl en boog van rubber geschoten heeft op Friso. Zijn moeder heeft hem dat wijsgemaakt, maar later vindt Judith een bijl in een boom met het logo van Zwaantje. Het is dus Zwaantje die Friso heeft vermoord. Ontkennen is er niet meer bij. Het blijkt dat meer mensen op de hoogte waren van de verhouding van Friso met de cafébazin.

Wanneer Judith later met Govert praat over de dood van Kenny, maakt ze uit zijn woorden op dat hij het gif uit de jeneverfles in het sapflesje van Kenny heeft overgegoten en dus in feite Kenny heeft vermoord. Hij vond Kenny een vreselijke lul en heeft hem uit de weg geruimd. Judith vertelt het echter niet aan de politie. Door de 'leuke tijd' op Groenlust is hartpatiënt Thijs aardig opgeknapt en ze gaan naar huis.

Een half jaar later (in januari) ontvangen ze een rouwkaart van Govert die alvleesklierkanker had, maar dat had verzwegen. Bij het bericht zit ook het doosje met het briefje waarop het bloedzusterschap van de vier vriendinnen staat getekend. Zo eindigt het verhaal met een 'eind goed al goed'.

Personages

Thijs

Thijs is vijftien jaar ouder dan Judith. Hij is docent geweest, en hij herstelt van een hartaanval. Hij is in het begin moe en wat chagrijnig. Maar gedurende de ontwikkelingen knapt hij aardig op. Hij zoekt wel eens ruzie met zijn schoonzus Cora, omdat die in kabouters gelooft. Maar hij relativeert ook veel.

Judith

Judith is halverwege de veertig. Ze is schrijfster en docente. maar als ze met Thijs is getrouwd en na drie dagen bijna al weduwe is. kan ze geen letter meer op papier krijgen. Ze houdt van de natuur, van koken en maakt daarover veel opmerkingen die op het eerste gezicht weinig met de detective te maken hebben. Ze lijkt me slim en komt bij toeval achter de daders van de beide moorden.

Zwanet

Zwanet is vroeger een beeldschone vrouw geweest met wie de mannen wel wat wilden. Ze heeft 25 jaar geleden Friso vermoord: het motief wordt niet in de roman vermeld, maar je denkt als lezer aan wraak. Wat slecht is, is dat ze haar zoon Koos van de moord heeft beschuldigd, waardoor die psychopathische trekjes heeft gekregen. Als ze wordt gearresteerd, weigert ze te praten. Er wordt alleen over de vrouw gesproken.

Kenny

Kenny is een onuitstaanbare man. Hij denkt alles beter te weten en is zo'n man die de lakens wil uitdelen. Judith zegt dat ze zelf niets positiefs over hem kan meedelen. Na de dood van Lidewij probeert hij Anne te versieren. Hij lijkt uit op een deel van de erfenis. Maar wie vijanden heeft, komt vaak slecht terecht. Hij wordt door Govert op een slimme manier om het leven gebracht, waardoor het op een zelfmoord lijkt.

Govert

Govert is een vriendelijke, oudere man, die op het landgoed behulpzaam is en zich aan de regels van het complex houdt. Hij heeft een hekel gekregen aan Kenny en brengt die om het leven. Hij vertelt het aan Judith. Later blijkt dat hij niets te verliezen heeft gehad, omdat hij aan een ongeneeslijke alvleesklierkanker leed. Na een half jaar is hij overleden.

Koos

Koos is slachtoffer van de handelwijze van zijn moeder Zwanet geworden. Ze heeft hem wijsgemaakt dat hij Friso heeft vermoord met zijn pijl en boogje. Hij wil niet geloven dat dit helemaal niet kan. Hij is aan de slappillen en schuwt ook andere middelen niet. Eigenlijk is hij een zielige man.

Noa

Noa is 25 jaar en zelfstandig. Ze wil zich aan de familie en de vloek die erop rust onttrekken. Ze wil definitief naar Nieuw-Zeeland emigreren en daar een beroemde rugbyspeelster worden. Ze komt voor de begrafenis over, maar vertrekt ook wel meteen daarna weer naar haar favoriete land.

Quotes

"Vijf Tsjechen waren van ’s ochtends vroeg tot zes uur ’s avonds met helse machines bezig muren en vloeren te verpulveren, waarna ze de brokken van tweehoog uit het raam kieperden, in een grote laadbak die voor het huis stond. Soms was het even stil, dan stonden ze in de tuin te roken." Bladzijde 12

"Mijn grote wil was een half leven lang schrijven geweest. Tot Thijs zijn entree maakte en mijn grote wil van schrijven in Thijs veranderde. Ik had hem achtervolgd als een wolf en toen ik hem mijn hol; had binnengesleept, bleek de prijs hoog te zijn: ik kreeg geen letter meer op papier." Bladzijde 166

"Ineens had ik er genoeg van. Ik begon mee te voelen met Noa. Ze had groot gelijk met haar vlucht naar een ander continent. Hoe ging die regel van Elsschot ook alweer. 'naar een ander lief in enig land...' Weg ermee, met die ouwe kleren, die brieven, de dagboeken." Bladzijde 182

"Ik liep naar de bloempot, haalde de schedel eruit, hield hem achter mijn rug en legde hem in de slaschaal. die inmiddels leeg was. Ik ging weer zitten en keek de kamer rond. Met asgrauwe gezichten keken Anne en Fiep naar de schedel. Toen zei Anne: "Pappie."" Bladzijde 114

"Het was geen tak. Het was het handvat van een bijl. Diep in de boom geslagen. Hoelang was de boom al bezig dit vreemde lichaam op te slokken? Twintig, dertig jaar, met onmenselijk geduld. [....] In de steel van de bijl was een klein gestileerd zwaantje gebrand." Bladzijde 216

Thematiek

Moord

Er is sprake van een tweetal moorden. de eerste is 25 jaar geleden al gebeurd. Oom Friso werd vermoord. De tweede moord is op Kenny van het volkstuincomplex. Die vindt plaats in het verhaalheden.

Misdaad: whodunit

De roman is geen literaire thriller , maar heeft meer weg van een detective à la Agatha Christie. Toch is er sprake van een whodunit-thema. Wie heeft Friso vermoord en wie heeft Kenny om on het leven gebracht? Beide daders worden aan het einde ontmaskerd.

Motieven

Vriendschap

Fiep en Anne Lanssens waren vroeger bevriend met Judith en Cora. Toen ze twaalf jaar waren, verhuisden de Lanssens naar Voorden. Het contact werd daarna vrijwel verbroken.

Schuldgevoel

Het begrip schuldgevoel komt enkele keren ter sprake in het verhaal. Veel mensen voelen zich schuldig, maar nemen niet de schuld van iets op zich. (Blz. 166 : "Mensen praten veel over schuldgevoelens, maar niemand acht zich werkelijk schuldig. Ik weet niet hoe dat komt. Misschien omdat je, als je inziet dat je fout hebt. gezeten, alweer een ander mens bent geworden.")

Wraak

De beide daders hebben de moord gepleegd vanwege een wraakmotief. Govert had een geweldige hekel aan Kenny (wie niet?). Zwanet zal de moord gepleegd hebben vanwege het feit dat Friso waarschijnlijk de relatie wilde verbreken.

Familiebetrekkingen

Er zijn in het verhaal vele familiebetrekkiingen betreffende familie Lanssens. Zo is er de vloek van de familie. De eigenaren van het landgoed willen het stuk land steeds weggeven. Er is een relatie met beide zussen, Fiep en Anne, waarvan de een het landgoed wil verkopen en de andere niet. Er is een niet al te goede relatie tussen Fiep en haar dochter Noa. Die wil het liefst terug naar Nieuw-Zeeland en daar een rugbycarrière opbouwen.

Overspel

Oom Friso heeft jaren geleden een overspelige relatie gehad met de eigenaresse van een café.

Schrijverschap

Judith kampt na haar huwelijk met Thijs met een writers block: ze kan niet meer schrijven. Dat is de prijs die ze moet betalen voor de liefde. (Blz. 166 Mijn grote wil was een half leven lang schrijven geweest. Tot Thijs zijn entree maakte en mijn grote wil van schrijven in Thijs veranderde. Ik had hem achtervolgd als een wolf en toen ik hem mijn hol; had binnengesleept, bleek de prijs hoog te zijn: ik kreeg geen letter meer op papier. )

Ruzie

Op het volkstuincomoplex heerst een sfeer van haat en nijd: de diverse bewoners denken er totaal verschillend over hoe er met de natuur moet worden omgegaan. Dat leidt tot ruzies over o.a. het kappen van de unieke saffraanperenboom en achterklap en uiteindelijk tot een moord op de vervelendste man van de bewoners, Kenny.

Motto

"Voorbij mijn moeite, nood en pijn
Moet er een tuin van sterren zijn."

Ida Gerhardt, Georgica

Ook het motto lijkt ironisch bedoeld. Er wordt verwezen naar een dichteres die ook later in de roman nog wordt geciteerd.

Opdracht

Voor Barbara, Cilia, en Xandra

Titelverklaring

De titel is duidelijk. Er zijn twee moorden gepleegd op de moestuin van het landgoed Groenlust. Eén moord is 25 jaar geleden al geschied (oom Friso). In het verhaalheden heeft Govert een gifdrank (parathion) gedaan in het sapflesje van Kenny, een onuitstaanbare kerel. Dat is de tweede moord.

Structuur & perspectief

Er is een ik-vertelster, de veertiger Judith, die zoals je uit de eerste zin kunt opmaken een achterafvertelster is. Ze vertelt daarom ook in de o.v.t..
Het verhaal heeft een simpele structuur en wordt niet ingedeeld in delen. Er zijn wel aparte hoofdstukken, maar die worden alleen aangegeven met witregels en typografische tekens, niet met een nummering of een titel. 
Het verhaal wordt eigenlijk helemaal chronologisch verteld. 

Decor

Het decor speelt zich af op een groot landgoed in de fictieve plaats Voorden. Het is de residentie van de familie Lanssens. Het volkstuincomplex Groenlust is eigenlijk een symbolische of belangenruimte en geen topografische ruimte. 

Wat het jaartal betreft worden er door de vertelster geen mededelingen gedaan. Het verblijf in het zomerhuisje begint op 1 juli en de personages hebben het voor zes weken gehuurd. Na het oplossen van de moorden komt er nog een vervolg kort na 1 januari van het volgende jaar, wanneer het verdwenen sigarenblikje met de bloedzusterschap wordt ontvangen. Daarom is de vertelde tijd ongeveer zes maanden.
Hoewel er geen jaartal wordt genoemd, kun je wel uit de tekstgegevens opmaken dat het een actueel verhaal is dat in onze huidige tijd speelt (bijv. internet, smartphone, DNA-onderzoek).

Stijl

De stijl van Mizee is lichtvoetig met gevoel voor een relativerende humor. Dat maakt het lezen aangenaam. Er zijn ook vrijwel geen moeilijke woorden en er is geen complexe zinsbouw. Vlotte en humoristische metaforen (Blz. 118 "Ook nu weer een mannetje en een vrouwtje, want bij de politie komen ze altijd in paren, net als bij de Ark van Noach"). Dat gevoegd bij de prettig leesbare dialogen en je hebt een mooi zomerboek. 

Soms zijn er m.i. niet ter zake doende uitweidingen over de natuur (boom- en plantensoorten, dieren als egels en eenden) en besteedt de vertelster aandacht aan culinaire gerechten. 

Daarnaast verwijst de vertelster als schrijfster en docente vaak naar literaire voorbeelden. Zo kun je literaire citaten van Nescio (blz. 68 'Hij stapte van de Waalbrug'') , Multatuli (De Japanse Steenhouwer) Rutger Kopland, Gerrit Achterberg, Ida Gerhardt, Shakespeare (King Lear) en Willem Elsschot in de tekst terugvinden. Dat maakt ook hier het verschil met de stijl van een literaire thriller, zoals die de laatste jaren verschijnen.

Slotzin

Ik keek de tafel rond. "Op het aards paradijs. En dat we daar maar altijd in mogen blijven geloven."

Beoordeling

Het boek is geen literaire thriller in de vorm die de laatste jaren populair is. Het is meer een soort goedmoedige detective waarin de vertelster bij toeval achter de gang van zaken van de twee gepleegde moorden komt. Dat lijkt misschien wat minder spanning voor de lezer op te roepen, maar die krijgt er wel een iets 'literairdere roman' voor in de plaats.

De stijl van Mizee maakt in dat opzicht veel goed. Amusant boek derhalve, dat geschikt is voor scholieren voor havo en vwo.
De prettige bladspiegel maakt dat je dit boek snel kunt lezen. Ook is het verhaal niet moeilijk te begrijpen.

Recensies

"Moord op de moestuin, met een titel die ook voor meerdere uitleg vatbaar is, leest niet alleen als een vermakelijke vette knipoog naar een vrijwel uitgestorven, gemoedelijk boekengenre, maar bewijst tegelijkertijd dat een goede schrijver niet naar zware middelen, zoals plastische beschrijvingen van bloederige misdrijven, hoeft te grijpen om universele menselijke fricties tot uitdrukking te brengen." https://www.tzum.info/201...-moestuin/

"Uit de gereedschapskist van Christie leende ze een moord, een gesloten, ogenschijnlijk braaf-burgerlijk biotoopje bewoond door een overzichtelijk aantal verdachten, met ieder hun moordzuchtige motieven, meerdere plotwendingen en een verteller die geen moreel oordeel velt over deze figuren. Daaraan voegde ze enkele typische Mizee-elementen toe: een onaangedane en haast laconieke toon, vileine humor, licht absurdisme en een wat naïeve hoofdpersoon die schrijver is en in alle opzichten op Mizee lijkt." https://www.volkskrant.nl...b14a3545e/

"De detective-ontknoping is niet alleen bevredigend, maar werkt ook op een ander niveau: die bepaalt ook de literaire diepte van Moord op de moestuin. Want precies die ontknoping toont het belang van degene die nooit iets vreemd vindt, degene die wél voorbij haar hoogstpersoonlijke logica kan kijken, die zich verplaatst in die eigenaardige anderen, degene die de kleine gevoelens aandacht geeft. Judith is in de roman wat Nicolien Mizee is als schrijver: degene die de bepalende krachten in het leven waarneemt, en daar heel smakelijk over kan schrijven." https://www.nrc.nl/nieuws...t-a3953272

"Voor haar fans zal Moord op de moestuin ongetwijfeld een traktatie zijn. Mizee moet wel uitkijken dat haar schalkse terzijdes en het het Joop ter Heul-achtige zeggen-wat-in-haar-opkomt van haar ‘fictieve’ alter ego niet teveel een maniertje wordt. Er zit ook iets vreemds in de combinatie van vermakelijke invallen en associaties die de schrijfster haar reputatie van originaliteit bezorgen, en de vele doodserieus bedoelde wijsheden en karrenvrachten kennis van plant en dier die ze op de lezer los laat." https://www.literairneder...-moestuin/

"Veel meer dan een detective is Moord op de moestuin het zomerboek (al is het weer niet alleen maar mooi in Moord op de moestuin) dat de schrijfster met Kasteel Gripsholm van Kurt Tucholsky als voorbeeld voor ogen moet hebben gestaan. Een niet al te zware roman waarin ze de nodige (autobiografische) anekdotes kwijt kon; een verhaal vol terzijdes (ook over de kunst van het schrijven en het voldoen aan, dan wel het spelen met verwachtingen van lezers), rijk gestoffeerd met ter zake doende details betreffende het volkstuinieren en bevolkt door personages die het midden houden tussen flat en round en voldoende met elkaar meemaken om elkaar letterlijk of figuurlijk naar het leven te staan." http://www.hanta.nl/hanta...ien-mizee/

"Kortom: een ideale biotoop waarin van alles kan gebeuren. Eerst vindt Judith een oude schedel tussen de bamboe, die van de verdwenen vader van de zusters blijkt te zijn, en dan komt er nog een verse moord achteraan. Die uiteindelijk wordt opgelost, want zo hoort het in een detective. Het leesplezier geldt uiteraard ook de onvervalste Mizee-stijl, die een mengeling van laconiek en geestig is. En dan kom je ook nog heel wat te weten over de saffraanpeer, over hoe je bonenplantjes moet poten en andere nuttige tips:" https://www.ncrvgids.nl/r...-moestuin/

"De roman zit knap en hecht in elkaar. Niets gebeurt zomaar. Alle bouwstenen worden netjes boven en naast elkaar gemetseld. Heerlijk zijn de moestuinverhalen, verhalen over de natuur, veel over vogels, over gewassen, over koken, over eten en gezellig samen aan tafel zitten. Het is zo genoeglijk, en toch ook weer niet, dat je verwacht dat Agatha Christie misschien ook nog om het hoekje van een theerozenstruik komt piepen. [...] Mizee heeft een heel lichte pen, een heel lichte toets, die overstroomt van haast meisjesachtige ironie, dus niet van die vette, überintellectuele zoals bijvoorbeeld van Ilja Leonard Pfeiffer, maar fijntjes als een zomerbriesje, zoals van veel Engelse schrijfsters en ook van Doeschka Meijsing. Mizee schrijft misschien ietsje minder intellectueel dan Meijsing, maar ik hoor Meijsing op de achtergrond toch wel een beetje meeresoneren; en daar word ik niet ongelukkig van." http://metdeneusindeboeke...stuin.html