Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2018
• 174 pagina's
• Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Mijn moeder opent de voordeur en zingt lang-zal-ze-leven. In het trappenhuis voor de deuropening staan een doden plant, een vuilniszak en een pan met aangekoekt vet. Ik wuif mijn handen mee op de maat. Lars bromt vanuit de woonkamer.

Samenvatting

Heden
Noor gaat op haar 26e verjaardag naar Rotterdam waar haar aan heroïne verslaafde moeder Jossie en haar stiefvader Las wonen. Las heeft te horen gekregen dat hij een terminale kanker heeft. Noor is jaren niet bij haar moeder geweest. Ze ziet de ellende waarin  het  armoedige en hulpeloze stel verkeert. Op de terugweg gaat ze in Utrecht langs haar vorige vriend Tygo: ze heeft seks met haar ex. Erg opwindend is dat niet.
Noor woont ook in Utrecht en werkt als autoverkoopster.  Ze rijdt een auto door de ruit van de showroom. Later wordt ze zelfs een tijdje op non-actief gezet.

Verleden
Toen Jossie zwanger van Noor raakte, was daar niet iedereen blij mee. De relatie met de biologische vader van Noor is er nooit geweest en zijn opvolger in bed, Danny, was ook niet geweldig: hij mishandelde Jossie soms. Na die eerste vriend kwam een Marokkaanse lover, Kamal. Dat ging eerst goed, maar ook hij begon Jossie te mishandelen. Daarna kwam Las in het leven van Jossie en Noor die toen zes jaar was. Ze vond het eerst een vreemde man, maar eigenlijk zorgde hij wel goed voor haar. Het ging mis toen Jossie en Las aan de heroïne verslaafd raakten. Jossie zorgde niet zo goed voor Noor (vgl. het hoofdstuk waarin beschreven wordt dat ze haar een keer kwijt raakte in de stad.)
De Kinderbescherming greep later in en Noor moest uiteindelijk aangeven bij wie ze wilde wonen.  Ze koos voor haar opa, hoewel haar oma een stevige drinkster was. Ieder jaar moest het verzoek worden herhaald. Van haar moeder hoorde ze of zag ze weinig. Noor was niet heel aantrekkelijk vanwege haar asymmetrische uiterlijk, haar rare borsten en een opvallende vagina. Ze kan goed leren, maar gaat toch van het vwo af vanwege haar motivatie. Op haar 16e wordt ze ontmaagd, op haar 17e geopereerd aan haar vagina. Ze krijgt een relatie met Alex in Barcelona, maar daarover wordt weinig verteld, net als over de relatie met Tygo.

Heden
Na het eerste bezoek blijft  Noor haar moeder en Las bezoeken. Ze ziet ook dat ze niet uit de greep van de verslaving kunnen blijven. Als ze boodschappen met Las doet, moet zij betalen. Jossie beweert dat ze ook terminale kanker heeft, maar Noor hoort van de artsen dat dit niet waar is. Ze bezoekt met Las o.a. zijn vader die in een verpleeghuis zit. Op de terugweg laat ze haar kamer zien.  Ook gaat ze een keer met Jossie en Las- in rolstoel- naar het strand van Scheveningen.   Met Las gaat het steeds minder goed. Hij is echt terminaal en vlak na Kerst overlijdt hij. Jossie moet wachten met de crematie tot ze groen licht van de gemeente Rotterdam krijgt. Die moet namelijk alles betalen. Zij en Noor houden een toespraakje. Die van Noor is gericht op Las, die van Jossie op zichzelf.
Toch gaat Jossie in het nieuwe jaar naar een afkickkliniek. Ze wil van de heroïne af. Het gaat allemaal maar moeizaam. Noor blijft haar bezoeken. Ze heeft kans op een nieuwe woning, die opa moet opknappen. Later brengt Jossie ook een bezoek aan Utrecht. Ze wandelen  samen en zien onderweg klaprozen. Noor denkt terug aan wat Las daarover heeft verteld. (de basis voor heroïne)
In het allerlaatste hoofdstuk  is Noor met haar opa in de nieuwe woning van Jossie. Opa heeft oude films op dvd laten zetten. Noor ziet hoe haar jonge en mooie moeder haar op de eerste verjaardag liefdevol op schoot neemt. Het kan dus raar en fataal lopen in een kinderleven, als de heroïne een rol gaat spelen in het bestaan van ouders. Dat is wel een triest oordeel van de vertelster.

Personages

Noor

De vertelster is het belangrijkste personage in deze coming of ageroman. Ze groeit op in een gezin met een aan heroïne verslaafde moeder die na twee mislukte liefdesrelaties het leven deelt met Las. Heroïne staat daarin centraal en Noor wordt verwaarloosd. Ze mag van de kinderrechter beslissen bij wie ze wil wonen en ze kiest voor het gezin van opa en oma. Oma is echter alcoholiste en dus ook niet zo'n goed voorbeeld, maar opa zorgt goed voor haar. Ze groeit op met allerlei moeilijke toestanden: ze is lichamelijk niet zo aantrekkelijk, heeft twee mislukte liefdesrelaties, een minder leuke baan waarin ze zich ook niet senang voelt. Op haar 26e gaat ze terug naar Rotterdam om haar moeder en stiefvader te ontmoeten/ Die zitten nog steeds in de drugswereld en financieel gezien moet ze zelfs bijspringen. Verslaafden zijn leugenaars en moeder vertelt haar ten onrechte dat ze ook kanker heeft. Las is wel terminaal en sterft niet lang nadat ze weer op bezoek is geweest. Noor houdt een mooie toespraak voor Las en houdt ook daarna de vinger aan de pols wat haar moeder betreft: ze steunt haar bij het afkicken en het zoeken naar een nieuwe woning. In het laatste hoofdstuk wordt Noor geconfronteerd met een filmpje toen ze baby was. Toen was haar moeder nog mooi en liefdevol.

Las en Jossie

Las en Jossie zijn de prototypes van de heroïneverslaafden. Ze doen alles om aan geld te komen voor een nieuw shot. Ze verkopen de straatkrant bij de Lidl, bestreden al hun geld aan heroïne, moeten poffen en bouwen schulden op. Jossie zorgt niet goed voor Noor en wordt daarom uit de ouderlijke macht ontzet. Las probeert er nog wel wat van te maken. Als hij ongeneeslijk ziekt wordt, gaat Noor hen weer opzoeken. Daarna houdt ze het contact. Las sterft en wordt op kosten van de gemeente begraven. Jossie probeert haar leven toch weer wat op te pakken: een nieuwe woning, een gang naar een afkickkliniek en contact met Noor. Ze gaat zelfs een keer naar Utrecht. Is er toch nog hoop?

Opa

De opa van Noor speelt zoals wel vaker het geval is de rol van de achteropvang. Grootouders laten hun kleinkinderen niet in de steek. Uit tekstgegevens blijkt dat ze goed zorgen voor Noor, ook al hebben zij ook niet alles in de hand. Oma is alcoholiste en op de schoolloopbaan van Noor hebben ze ook niet veel grip.

Quotes

"Alles aan mij is asymmetrisch, mijn wenkbrauwen, neus, kaak, borstkas, rug en benen. Als er een God bestaat denk ik dat hij een grapje uithaalden toen hij mij boetseerde." Bladzijde 16

""Abortus, abortus!, riep mijn opa toen hij hoorde dat mijn moeder zwanger was. Opa is niet de biologische vader van mijn moeder, haar echt vader overleed toen ze dertien was. "Je moeder heeft niet over kinderen nagedacht, die zag een baby gewoon als een pop die ze leuk kon aankleden", zei hij eens tegen me tijdens het avondeten." Bladzijde 10

"Er tikt iets tegen het glas, een vogeltje of een steentje? Ik kijk in mijn achteruitkijkspiegel. Alle bolletjes van de parkeersensoren zijn rood. Mijn collega's in de showroom kijken verschrikt/ De glazen pui van de showroom breekt en valt in stukken uit het kozijn. Als zware hagelstenen vallen de glasscherven op de auto." Bladzijde 17

"Mijn moeder liet jaren niets van zich horen en dat vond ik het ergst op mijn verjaardag. Oma jammerde ook: "dat ze niet eens even kan bellen naar haar eigen dochter." ieder jaar moest ik aan de kinderrechter in een brief schrijven dat ik bij mijn opa wen oma wilde blijven wonen, voor een verlenging van weer een jaar." Bladzijde 79

""Ga maar", had Las tegen haar gezegd. Om half zeven 's avonds hoorde ze een scheet, en toen wist ze dat het was gebeurd. Hij had al twee dagen niets meer gegeten en gedronken sinds eerste kerstdag." Bladzijde 113

"Later op mijn studentenkamer hing er een babyfoto op mijn prikbord van mij, met een strohoed op mijn hoofd. ‘Hoe kom je aan een ansichtkaart van een mongooltje?’ vroeg een medestudent, bij het zien van de foto. In België noemen ze kinderen met het syndroom van Down ‘kapotte kindjes’." Bladzijde 12

Thematiek

Drugs(gebruik)

Het thema is o.a. de drugsverslaving waaraan Noors moeder Jossie en haar stiefvader Las aan ten onder gaan. Ze zijn aan de bedelstaf geraakt, kunnen niet voor hun kind zorgen. Noor ervaart de problemen van een moeder die aan de drugs is geraakt. Ze wordt al vroeg bij haar moeder vandaan gehaald. Maar die blijft met Las drugs gebruiken. Pas na zijn dood gaat ze in een afkickkliniek.

Moeder-dochterrelatie

Het tweede belangrijke thema is dan ook de slechte relatie tussen moeder Jossie en dochter Noor. Uit het laatste hoofdstuk kun je opmaken dat moeder aanvankelijk erg blij was met de geboorte van Noor. Maar door andere omstandigheden o.a. verkeerde liefdesrelaties, huiselijk geweld, prostitutie, is moeder aan de drugs geraakt. Daardoor kon ze niet goed meer voor haar dochter zorgen. De Kinderbescherming ontfermde zich over Noor. Die kreeg een afstandelijke relatie met haar moeder, omdat ze in het gezin van haar opa en oma werd ondergebracht. Ze wil haar moeder eigenlijk niet meer zien, maar als ze hoort dat haar stiefvader terminaal is, gaat ze Jossie en Las toch opzoeken op haar 26e verjaardag. Ze weet het na de dood van Las voor elkaar te krijgen dat Jossie naar een afkickkliniek gaat Haar moeder komt haar ook een keer in Utrecht opzoeken. De relatie lijkt daardoor weer wat hersteld.

Motieven

Coming of age

We volgen als lezer de ontwikkeling van Noor: van schoolkind tot volwassene. Ze is een ongewenst kind (haar biologische vader is nooit in beeld geweest) en ze krijgt te maken met een relatie van haar moeder die haar moeder mishandelt. daarna komt las in haar leven als stiefvader. Maar omdat Las en haar moeder verslaafd raken aan heroïne moet ze worden opgenomen door haar opa en oma. Daarom moet Noor van school veranderen en ze moet op een andere manier door het leven als de meeste kinderen van haar leeftijd. Ze is niet heel aantrekkelijk, wordt op haar 16e ontmaagd, op haar 17e geopereerd aan haar schasamlippen. Ook wordet ze door twee geliefdes aan d ekant geschoven: Alex in Barcelona en Tygo in Utrecht. Ze heeft een baan als autoverkoopster, maar ook dat gaat niet zonder problemen. Haar moeder wil graag dat ze terugkomt om haar en haar relatie Las te bezoeken. Kortom, een leven vol problemen voor Noor. De lezer volgt haar weg naar de volwassenwording.

Sociale problemen

Las en Jossie komen in de financiële en sociale problemen, omdat ze aan de heroïne verslaafd zijn. Ze hebben grote schulden en kunnen hun dagelijkse boodschappen eigenlijk niet betalen. Ze zijn aangewezen op de sociale hulpverlening. Jossies kind wordt haar ontnomen. Dat moet van de Kinderbescherming in een pleeggezin (bij opa en oma) worden ondergebracht.

Dood

Vooral de dood van Las speelt een flinke rol in de roman. Hij heeft kanker en sterft kort na de kerst. Er is geen geld om hem te cremeren en de gemeente Rotterdam moet bijspringen. Noor spreekt op zijn crematie. Al eerder was ze met de dood geconfronteerd toen haar oma aan een hartaanval overleed.

Prostitutie

Het staat er niet met zoveel worden, maar je kunt tussen de regels doorlezen dat Jossie zich ook heeft geprostitueerd om aan geld te komen.

Minderwaardigheidscomplex

Door haar onaantrekkelijke uiterlijk en haar afkomst voelt Noor zich toch wat minder dan de kinderen uit haar omgeving. Ze heeft rare borsten en een vreemde vagina. daarvoor laat ze zich opereren. Maar in veel dingen die Noor onderneemt, mislukt het. In haar baan komt ze onhandig over (ze rijdt een glazen pui eruit) in het weekendje naar Barcelona gaat ook van alles mis en bij het feestje van haar buurman komt ze in een alcoholcoma. Noor is eigenlijk niet veel minder dan een 'loser.'

Kindertijd & kinderleed

Je kunt spreken van een bedorven jeugd van Noor. Ze was als kind niet gewenst,(haar biologische vader was al weg voordat ze werd geboren) maakt de mishandeling van haar moeder mee. Daarna raken haar moeder en Las verslaafd en moet ze uit huis worden geplaatst. Ze komt in ene nieuwe omgeving, waarin ze ook nog eens wordt geconfronteerd met het alcoholprobleem van haar oma. Noor heeft een moeilijke kindertijd achter de rug.

Alcoholproblemen

De oma van Noor is een alcoholiste. Toch wordt Noor in het gezin opgenomen, omdat ze niet bij haar moeder mag blijven. Zelf worstelt Noor ook een keer met een alcoholprobleem als ze naar een feestje van de buren gaat. Ze drinkt zoveel alcohol dat ze in coma raakt en naar het ziekenhuis wordt afgevoerd.

Huiselijk geweld

Jossie is in haar eerste twee relaties slachtoffer van huiselijk geweld. Ze wordt geslagen door Danny, een vroege partner en ook door de Marokkaan Kamal.

Motto

Geen motto

Opdracht

Voor Laci

Titelverklaring

De titel klaproos wordt op blz. 168 voor de lezer uit de doeken gedaan. Jossie is op bezoek gekomen bij Noor. Ze gaan samen wandelen en lopen langs een oud spoor. Daar groeien klaprozen. Noor herinnert zich wat Las haar vroeger over klaprozen heeft verteld. Uit klaprozen'melk' wordt opium gewonnen en opium is de grondstof voor heroïne. Noor wil een klaproos plukken voor de op dat moment zieke Jossie, maar Las zegt dat het niet veel zin heeft. "Klaprozen verwelken een dag nadat je ze geplukt hebt.

Door die uitspraak te verbinden met het leven van Noor, kun je interpreteren dat de titel niet alleen naar de heroïneproblematiek van Jossie en Las verwijst, maar ook kan terugslaan op Noor. Er wordt namelijk door haar oma aangegeven dat het 'roosje van Noor geplukt is'  nadat  ze ontmaagd werd. Is dat ook niet een begin van het verwelken van een meisje? De relaties die ze daarna heeft met Alex en Tygo doen daar wel sterk aan denken. Het gaat met Noor niet goed in het huiselijk leven (ze moest het huis uit) met haar liefdesrelaties, met de verhouding tot haar moeder en het gaat ook nog eens slecht in haar baantje , waar ze onhandig opereert. Noor is een 'klaproos'. Ze vertelt van zichzelf dat ze er niet zo aantrekkelijk uit ziet. (borst/vagina) En het was allemaal zo mooi begonnen zien we in het allerlaatste hoofdstuk, met een liefdevolle moeder en een mooie baby.  

Structuur & perspectief

Deze debuutroman  wordt onderverdeeld in 39 relatief korte hoofdstukken. De hoofdstukken zijn niet genummerd, maar hebben wel een titel. Die titel komt meestal in het hoofdstuk letterlijk terug. ( bijv.  Fuck a duck, Tummetje,  Haar roosje is geplukt, Barcelona) .

In het eerste deel van de roman lopen heden en verleden (Noors jeugd) afwisselend door elkaar heen. Als die geschiedenis helemaal is verteld, (iets na het midden),  blijft de lezer met de vertelster alleen maar in het heden (de dood en de crematie van Las en het afkicken van de moeder).

Er zit een mooie spiegeling in de roman. In het eerste hoofdstuk is Noor jarig. Op haar 26e verjaardag bezoekt ze haar moeder. In het laatste hoofdstuk ziet ze een film over haar eerste verjaardag.

Het perspectief van de  roman ligt bij een ik-vertelster, Noor. In het heden is ze 26 jaar en ze vertelt aan de lezer het verhaal van haar verslaafde moeder en haar bedorven jeugd. In het verleden vertelt ze in de o.v.t. en in het heden gebruikt ze de o.t.t. 
Kenmerk is ook dat de schrijfster verhaallijnen oproept die ze niet invult: de relatie tussen Noor en Alex in Barcelona wordt aangehaald maar niet beschreven, datzelfde geldt voor de relatie met Tygo.

Het verhaal heeft een open einde.
Er wordt niet meer verteld hoe het verder met de relatie tussen Noor en Jossie gaat of afloopt.

Decor

Er worden door de vertelster geen jaartallen en nauwelijks data genoemd. Het heden is echter wel vrij actueel. Op blz. 134 vertelt Noor over het type Rotterdammers dat ze kent. Dat is het type zoals dat voorkomt in de film "De Marathon." Die typisch Rotterdamse film over mannen die een marathon voorbereiden, kwam uit in 2012. Het heden moet dan ook na dat jaartal liggen. (2013/2014) Ook noemt ze een keer een CD van 'De jeugd van Tegenwoordig."  Maar in welk jaar het heden echt speelt,  valt niet te vermelden.  Het moet dus in ieder geval na 2012 zijn. Noor is dan 26 jaar. De verhaallijn met Las begint als ze 6 jaar is. Dat houdt in dat ze eind tachtiger jaren geboren is. Dat kan dan wel weer kloppen met het gegeven in het laatste hoofdstuk. Ze kijkt naar een film waar ze een jaar wordt als baby. Er wordt verteld over een huiskamermilieu dat eind jaren tachtig moet voorstellen.

Het decor is voor een gedeelte Rotterdams. Daar wonen Noors moeder Jossie en stiefvader Las. Noor is zelf ook in Rotterdam geboren. Zelf woont Noor in het verhaalheden in Utrecht op kamers. In haar jeugd verblijft ze bij haar opa en oma in Renkum.
In het heden maakt Noor nog een escape-reisje naar Barcelona, wat niet zo goed verloopt o.a. door de ontmoetingen met mannen.

Stijl

De stijl van Anne-Fleur van der Heiden is  zakelijk. De zinnen zijn niet al te lang en het woordgebruik is heel eenvoudig.  In de stijl kun je ook een koele vorm van humor herkennen, zeker in situaties waarin Noor haar eigen leven relativeert. "Bij mijn geboorte woog ik acht pond. Mijn moeder zei dat ze tijdens de zwangerschap zeven sigaretten per dag rookte. Dat de dokters het in die tijd goed vonden. Baby’s van rokers zijn meestal kleiner. Kun je nagaan wat er echt van me had kunnen worden. De sigaretten hadden niet echt geholpen, en mijn moeder moest worden ingeknipt. Mijn gebrek aan zuurstof kwam niet door het roken, maar door het nauwe geboortekanaal: ‘Mijn onderkant was helemaal uitgescheurd door een ei, en dat ei dat ben jij.’ (Blz. 11)

(vgl. ook blz. 16 "Alles aan mij is asymmetrisch, mijn wenkbrauwen, neus, kaak, borstkas, rug en benen. Als er een God bestaat denk ik dat hij een grapje uithaalden toen hij mij boetseerde"). 

Die keuze voor die onderkoelde humor maakt de roman prettig leesbaar, ondanks het feit dat het verhaal  een ernstig thema vertelt.

Slotzin

In de hoek van het beeld vliegt een slinger in brand door de hitte van een lamp. die op een stok bij de camera moet worden gehouden. De baby kijkt omhoog naar haar moeder. De moeder drukt het kind tegen zich aan en lacht met witte, rechte tanden naar de camera.

Bijzonderheden

Symboliek over de klaproos:

Het gebruik hiervan is terug te voeren tot de Eerste Wereldoorlog, waar de bloedrode klaprozen groeiden op de gebombardeerde slagvelden en de eindeloze hoeveelheid vers gedolven graven. In de Gemenebestlanden worden de klaprozen (poppies in het Engels) gedragen in de periode voor 11 november, Remembrance Day.

In Zuid-Afrika heet de dag van herdenking van de Eerste Wereldoorlog zelfs Poppy Day. Op Remembrance Day worden traditioneel kransen gelegd welke volledig zijn samengesteld uit klaprozen.

In 1915 schreef de Canadese kolonel McCrae een later beroemd gedicht over de velden vol klaprozen, getiteld 'In Flanders Fields'. De beginregels luiden: In Flanders fields the poppies blow / Between the crosses, row on row / That mark our place (vrij vertaald: In de Vlaamse velden bloeien de klaprozen / Tussen de kruizen, rij na rij / Onze plekken markerend).
In 1918 overleed McCrae zelf aan de gevolgen van een longontsteking en een hersenvliesontsteking.

Aan de klaproos zelf wordt nog een symbolische waarde toegekend. De kleur rood verwijst naar het bloed van de doden, de zwarte kern naar dood en rouw. In het hart van de bloem is tenslotte een kruisvorm te herkennen, gezien als het christelijk symbool voor lijden. De klaproos is het symbool geworden voor het ondraaglijke lijden van alle slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog, maar is na de Tweede Wereldoorlog symbool geworden van alle doden.

Beoordeling

Vlot vertelde kleine roman over de relatie van een jonge vrouw met haar aan drugs verslaafde moeder en stiefvader. Ook hoe haar leven als kind door die verslaving sterk werd bepaald.
Het verhaal wordt in korte episodes opgebouwd. De stijl van Anne-Fleur van der Heiden  is  helder en gevoed met met een lichte, onderkoelde humor.  Dat maakt het lezen prettig.
Meestal beschrijven romans de problematiek van de kant van de ouders, maar dit gezichtspunt werpt een ander licht op de problematiek van drugsverslaving. Geschikt voor scholieren van de examenklassen.

Tips voor combinaties op de literatuurlijst met betrekking tot dit thema:
- Het verrotte leven van Floortje Bloem - Yvonne Keuls
- De moeder van David S - Yvonne Keuls
- De handelsreiziger van de Nederlandse cocaïnefabriek - Conny Braan 
- De terugkeer van Lupe Garcia - Carolina Trujillo